Zatrucia śmiertelne w Oddziale Toksykologii w Poznaniu w latach analiza wstępna

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Magdalena Łukasik-Głębocka 1,2 Robert Adamek 1 Zatrucia śmiertelne w Oddziale Toksykologii w Poznaniu w latach analiza wstępna Fatal poisoning in the Department of Toxicology in Poznań in preliminary analysis 1 Oddział Toksykologii im. dr Wandy Błeńskiej z Ośrodkiem Informacji Toksykologicznej Szpital Miejski im. Franciszka Raszei w Poznaniu Kierownik: Lek. med. Magdalena Łukasik-Głębocka 2 Zakład Medycyny Ratunkowej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: Lek. med. Paweł Panieński Dodatkowe słowa kluczowe: zatrucie śmiertelne ostre zatrucie śmiertelność zatrucie metanolem zatrucie lekami Additional key words: fatal poisoning acute poisoning mortality methanol poisoning drug poisoning W pracy przedstawiono wyniki wstępnej analizy zgonów w przebiegu ostrych zatruć, do jakich doszło w Oddziale Toksykologii w Poznaniu w latach W okresie tym odnotowano 31 przypadków zatruć zakończonych śmiercią, co stanowiło 0,38% wszystkich leczonych przypadków. W poszczególnych latach odsetek zatruć śmiertelnych wahał się od 0,25 do 0,49%. W całym analizowanym okresie najczęstszą przyczyną zatruć śmiertelnych były leki (38,71%) i alkohole niespożywcze (38,71%). W kolejnych latach obserwowano jednak zmniejszanie się odsetka zatruć lekami (z 75 do 0%) i wzrost odsetka zatruć alkoholami niespożywczymi (z 0% do 100%). W przypadkach śmiertelnych zdiagnozowano m.in. zatrucie olanzapiną, karbamazepiną, pseudoefedryną, tramadolem, benzodiazepinami, klozapiną, morfiną i benzodiazepinami, insuliną, werapamilem, tlenkiem węgla i dymami pożaru, cyjankami, muchomorem sromotnikowym, etanolem oraz mieszanką leków z etanolem. Najczęściej do zatrucia śmiertelnego dochodziło u osób uzależnionych (45,16%), głównie w przebiegu zespołu zależności alkoholowej (35,48%). Zatrucia samobójcze były przyczyną 32,26%, a przypadkowe 19,35% zgonów. W 9 przypadkach przeprowadzono procedurę orzekania śmierci mózgowej, zarówno w celu kwalifikacji dawców narządów do przeszczepu, jak i zakończenia terapii. Trzech zmarłych stało się dawcami organów - jeden wątroby i nerek, a dwóch - nerek. This paper presents the results of a preliminary analysis of deaths from acute poisoning, which occurred in the Department of Toxicology in Poznań in During this period, recorded 31 cases of fatal poisoning, representing 0.38% of all treated cases. In subsequent years the percentage of poisoning deaths ranged from 0.25 to 0.49%. Throughout the period leading cause of fatal poisoning were drugs (38.71%) and non-consumptive alcohols (methanol or ethylene glycol) (38.71%). In subsequent years, however, a decrease in the percentage of drug poisoning (from 75 to 0%) and an increase in the percentage of nonconsumptive alcohol poisoning (from 0% to 100%) were observed. In fatal cases were diagnosed among others olanzapine, carbamazepine, pseudoephedrine, tramadol, benzodiazepines, clozapine, morphine and benzodiazepines, insulin, verapamil, carbon monoxide and smoke fire, cyanide, Amanita phalloides, ethanol and a mixture of drugs with ethanol poisoning. The most common fatal poisoning occurred in people addicted (45.16%), mainly in alcohol dependence syndrome (35.48%). Suicidal poisoning was the cause of 32.26% of the deaths, while accidental of 19.35%. In nine cases, the procedure of diagnosis of death from irreversible cessation of brain stem function was performed in order to qualify donors of organs for transplantation or to terminate the therapy. One of the dead was liver and kidneys, and two were kidneys donors. Adres do korespondencji: Magdalena Łukasik-Głębocka Oddział Toksykologii im. dr Wandy Błeńskiej z Ośrodkiem Informacji Toksykologicznej Szpital Miejski im. Franciszka Raszei w Poznaniu Poznań, ul. Mickiewicza 2 magda.glebocka@op.pl Wprowadzenie Każde ostre zatrucie jest potencjalnie stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Współcześnie, dzięki postępowi wiedzy medycznej, większość takich zdarzeń kończy się pełnym wyzdrowieniem. Co roku jednak dochodzi w Polsce do kilkuset zgonów pacjentów z ostrym zatruciem [5,8]. W polskim piśmiennictwie są tylko nieliczne analizy tych najcięższych i budzących największą troskę toksykologów przypadków [2,3]. W pracy przedstawiono wyniki wstępnej analizy zgonów w przebiegu ostrych zatruć, do jakich doszło w Oddziale Toksykologii Cel pracy Celem pracy jest ocena przyczyn zgonów pacjentów leczonych w Oddziale Toksykologii im. dr Wandy Błeńskiej z Ośrodkiem Informacji Toksykologicznej Szpitala Miejskiego im. Franciszka Raszei w Poznaniu w latach , z uwzględnieniem płci i wieku hospitalizowanych, charakteru ostrego zatrucia, czasu od narażenia i długości leczenia oraz wyników badań toksykologicznych. 485

2 Materiał i metoda W trakcie badania przeprowadzono analizę retrospektywną historii chorób 33 pacjentów zmarłych w Oddziale Toksykologii im. dr Wandy Błeńskiej z Ośrodkiem Informacji Toksykologicznej Szpitala Miejskiego im. Franciszka Raszei w Poznaniu w latach Tabela I Odsetek zatruć zakończonych zgonem wśród pacjentów hospitalizowanych w Oddziale Toksykologii Percentage of deaths among intoxicated patients treated in Department of Toxicology in Poznań in Rok Liczba leczonych pacjentów Całkowita liczba zgonów Wyniki W latach w Oddziale Toksykologii w Poznaniu leczono 8198 pacjentów. Zdecydowana większość hospitalizacji zakończyła się wyzdrowieniem (99,6%). Odnotowano 33 zgony (0,4%), w tym 31 (0,38%) chorych z powodu ostrego zatrucia, w wieku od 21 do 86 lat, średnio 49,67±16,93 lat. W grupie zmarłych w przebiegu zatruć znajdowało się 27 mężczyzn (87,10%), w wieku średnio 49,36±16,14 lat i 4 kobiety (12,9%), w wieku średnio 51,40±23,05 lat. Dominowali mieszkańcy Wielkopolski (n=26). Pozostali pacjenci pochodzili z województwa lubuskiego (n=3), zachodniopomorskiego (n=1) i kujawsko-pomorskiego (n=1). Wszyscy zmarli pacjenci skierowani zostali do Oddziału Toksykologii z wstępnym rozpoznaniem ostrego zatrucia, ale u 2 z nich podejrzewane zatrucie alkoholem niespożywczym nie potwierdziło się. Odsetek zatruć zakończonych zgonem w Oddziale Toksykologii w Poznaniu w analizowanych latach przedstawiono w tabeli I. Wśród śmiertelnych zatruć najliczniejsze były zatrucia lekami i alkoholami niespożywczymi. Zatrucia lekami, olanzapiną, karbamazepiną, pseudoefedryną, tramadolem, benzodiazepinami, klozapiną, morfiną i benzodiazepinami, insuliną i werapamilem, w latach stanowiły 38,71% (12 pacjentów). Mieszane zatrucie etanolem i lekami (karbamazepiną i chlorprotiksenem) rozpoznano u dwóch chorych (6,45%). W analizowanym okresie obserwowano systematyczny spadek udziału zatruć lekami w zatruciach zakończonych zgonem. W roku 2008 stanowiły one 75%, w ,43%, w ,33%, podczas gdy w latach 2011 i 2012 nie odnotowano ich wcale (rycina 1). U 12 osób (38,71%) do zgonu doszło w następstwie konsumpcji alkoholi niespożywczych - metanolu (19,35%), glikolu etylenowego (12,90%) oraz obu tych substancji jednocześnie (6,45%). W kolejnych latach zatrucia alkoholami niespożywczymi stanowiły coraz wyższy odsetek śmiertelnych zatruć - w roku 2008 nie odnotowano ich wcale, w 2009 stanowiły one 14,29%, w ,00%, w ,43%, a w roku % (rycina 1). Dwóch chorych zmarło w następstwie zatrucia muchomorem sromotnikowym (6,45%) i cyjankami (6,45%). W analizowanym okresie odnotowano także po jednym śmiertelnym zatruciu etanolem, tlenkiem węgla i dymami z pożaru oraz nieznaną substancją psychoaktywną i mieszanką leków (po 3,23%). Wśród osób, u których nie potwierdzono zatrucia, zgony nastąpiły w obrazie zdekompensowanej marskości wątroby oraz niewydolności krążeniowo-oddechowej u osoby z kardiomiopatią. Oba przypadki przebiegały z głęboką kwasicą metaboliczną, sugerującą zatrucie alkoholami niespożywczymi, które jednak wykluczono. Charakterystykę wszystkich pacjentów zmarłych w Oddziale Toksykologii w latach przedstawiono w tabeli II. W analizie uwzględniono także charakter zatrucia. Do 14 zgonów doszło u pacjentów uzależnionych (45,16%). Większość z nich stanowiły zatrucia w przebiegu zespołu zależności alkoholowej (11 chorych, 35,48%). W pojedynczych przypadkach rozpoznano uzależnienie od tramadolu, opioidów oraz uzależnienie mieszane od etanolu i innych środków psychoaktywnych (po 3,23%). Zatrucia samobójcze stanowiły 32,26% (10 pacjentów). Odnotowano wśród nich przede wszystkim zatrucia lekami (6 chorych), cyjankami (2 chorych) oraz mieszane etanolem i lekami (2 chorych). Zatrucia przypadkowe były przyczyną 19,35% zgonów (6 pacjentów). Były to zatrucia muchomorem sromotnikowym (2 chorych), tlenkiem węgla i dymami z pożaru (1 chory), glikolem etylenowy (1 chory), mieszana metanolem i glikolem etylenowym (1 chory) oraz mieszana lekami - morfiną i benzodiazepinami (1 chory). U 1 pacjenta (3,23%) nie udało się ustalić charakteru zatrucia. W większości analizowanych przypadków nie można było pewnie określić czasu Odsetek zgonów Liczba zgonów pacjentów z zatruciem Odsetek zatruć zakończonych zgonem ,49% 8 0,49% ,47% 7 0,41% ,35% 6 0,35% ,45% 7 0,45% ,25% 3 0,19% Łącznie ,40% 31 0,38% Rycina 1 Odsetek zatruć lekami i alkoholami niespożywczymi u chorych zmarłych z powodu zatrucia w Oddziale Toksykologii Percentage of drug and non-consumptive alcohol poisoning among patients died of acute poisoning in the Department of Toxicology in Poznań in jaki upłynął od narażenia na ksenobiotyk, który był przyczyną zatrucia, a momentem przyjęcia do Oddziału Toksykologii (51,61%). U 11 pacjentów (35,48%) czas ten był krótszy od jednej doby, ale tylko u 5 (16,13%) hospitalizację rozpoczęto w ciągu 6 godzin od narażenia (tabela III). Uwagę zwraca, że w przypadku śmiertelnych zatruć muchomorem sromotnikowym zwłoka w podjęciu leczenia była szczególnie długa - od 43 do 75 godz. Czas hospitalizacji chorych wynosił od pół godziny do 306 godzin (13 dni), średnio 84 godziny (tabela II). Analizie poddano także badania toksykologiczne wykonane u zmarłych pacjentów. Tylko w 17 przypadkach (54,84%) istniała możliwość wyznaczenia czynnika toksycznego, a zarazem laboratoryjnego potwierdzenia zatrucia. Dotyczyło to chorych zatrutych karbamazepiną, alkoholem etylowym, metylowym, glikolem etylenowym, tlenkiem węgla i insuliną. Wyniki oznaczeń cyjanków, diazepamu, karbamazepiny i moklobemidu uzyskano z Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, który wykonywał badania dla potrzeb prokuratorskich. Stężenia ksenobiotyków oznaczonych u zmarłych chorych przedstawiono w tabeli IV i V. Od 2009 roku w Oddziale Toksykologii 486 M. Łukasik-Głębocka i R. Adamek

3 Tabela II Charakterystyka pacjentów zmarłych w Oddziale Toksykologii Characteristics of patients who died in Department of Toxicology in Poznan in Chory Rok Płeć Wiek Ksenobiotyk Charakter zatrucia w Poznaniu praktykuje się przeprowadzanie procedury orzekania śmieci mózgowej u pacjentów, u których wysunięto jej podejrzenie. W analizowanym okresie procedurę tę wdrożono w 9 przypadkach. Dotyczyło to 6 pacjentów, których kwalifikowano jako potencjalnych dawców narządów i 3 chorych, u których wobec wysunięcia podejrzenia śmierci mózgowej planowano zakończenie terapii. Wśród zmarłych kwalifikowanych jako dawców znajdowało się 4 zatrutych metanolem oraz po jednym zatrutym insuliną i karbamazepiną. U wszystkich z nich komisja orzekła śmierć mózgową, ale organy pobrano tylko od trzech. Pacjent P10 został Czas leczenia Wybrane dane kliniczne P K 56 olanzapina samobójcze 47 godz. NZK P M 42 karbamazepina+etanol samobójcze 55 min. ONO, NZK P M 36 pseudoefedryna w przebiegu uzależnienia od opioidów 6 godz. NZK, ONO, wstrząs krwotoczny, ropne zapalenie opłucnej i płuc P M 54 chlorprotiksen+etanol samobójcze 42 godz. zatorowość płucna, NZK P K 37 tramadol w przebiegu uzależnienia 12 godz. NZK P M 83 benzodiazepiny nie ustalono 22 dni OZW, udar niedokrwienny mózgu P M 55 cyjanki samobójcze 32 min. NZK w trakcie transportu do oddziału P M 65 muchomor sromotnikowy przypadkowe 12 dni ONW, ONN P M 28 klozapina samobójcze 75 min. NZK P M 23 karbamazepina samobójcze 9 dni NZK, śmierć mózgu P M 58 morfina, benzodiazepiny przypadkowe 10 dni Neo P M 21 nieustalona substancja psychoaktywna (?), karbamazepina, diazepam, moklobemid rekreacyjne (?), w przebiegu uzależnienia (?) 10 godz. zespół serotoninowy, MODS P K 53 nie rozpoznano ostrego zatrucia - 8 godz. zdekompensowana marskość wątroby, MODS P M 58 glikol etylenowy przypadkowe 14 godz. MODS P M 36 insulina samobójcze 5 dni śmierć mózgu P K 86 tlenek węgla, dymy z pożaru przypadkowe 3 dni OZW, NZK P M 53 metanol w przebiegu ZZA 5 dni MODS, śmierć mózgu P M 31 glikol etylenowy w przebiegu ZZA i uzależnienia od środków psychoaktywnych 16 godz. MODS, NZK P M 62 glikol etylenowy w przebiegu ZZA 25 godz. NZK przedszpitalne, MODS, NZK P M 57 werapamil samobójcze 9 godz. NZK P M 52 karbamazepina samobójcze 12,5 godz. ONO, NZK P M 72 muchomor sromotnikowy przypadkowe 16 godz. ONW, ONN P M 47 metanol w przebiegu ZZA 4 dni śmierć mózgu P K 25 cyjanki samobójcze 3 dni MODS, NZK, śmierć mózgu P M 62 etanol przebiegu ZZA 1 dzień ostre zapalenie trzustki, wstrząs krwotoczny, NZK P M 45 metanol i glikol etylenowy w przebiegu ZZA 5 dni MODS, śmierć mózgu P M 60 glikol etylenowy w przebiegu ZZA 13 dni ONN, NZK P M 39 metanol w przebiegu ZZA 6 dni obrzęk mózgu, MODS, NZK P M 42 metanol w przebiegu ZZA 2 dni NZK, śmierć mózgu P M 82 metanol i glikol etylenowy przypadkowe 30 min. MODS, NZK P M 51 metanol w przebiegu ZZA 4dni śmierć mózgu P M 33 nie rozpoznano ostrego zatrucia - 45 min. cukrzyca de novo, wstrząs, kardiomiopatia P M 35 metanol w przebiegu ZZA 3 dni śmierć mózgu Objaśnienia: NZK nagłe zatrzymanie krążenia, OZW ostry zespół wieńcowy, ONW ostra niewydolność wątroby, ONN ostra niewydolność nerek, ONO ostra niewydolność oddechowa, Neo stan terminalny choroby nowotworowej, MODS zespół niewydolności wielonarządowej, ZZA zespół zależności alkoholowej, (?) podejrzenie wysunięte na podstawie wszystkich dostępnych danych. Tabela III Czas od zatrucia do rozpoczęcia leczenia chorych zmarłych z powodu ostrego zatrucia w Oddziale Toksykologii The time from the poisoning to start of treatment of patients who died in the Department of Toxicology in Poznań Czas Liczba pacjentów <6 godz godz godz. 2 >24 godz. 5 Nieznany

4 Tabela IV Stężenia ksenobiotyków oznaczonych u pacjentów zmarłych z powodu ostrego zatrucia w Oddziale Toksykologii Część I. Concentrations of xenobiotics detected in patients who died of acute poisoning in the Department of Toxicology in Poznań in Part I. Pacjent Ksenobiotyk Materiał Metoda P10 Karbamazepina S immunofluorescencja w świetle spolaryzowanym (FPIA) P12 P14 Stężenie w chwili przyjęcia do OT/ stężenie maksymalne (stężenie terapeutyczne /fizjologiczne) 66,3/72,51 μg/ml Diazepam K chromatografią gazową ze spektrometrią mas GC-MS # 1400 ng/ml ( ng/ml) Karbamazepina K immunofluorescencja w świetle spolaryzowanym (FPIA) 2 μg/ml Moklobemid K chromatografia gazowa ze spektrometrią mas GC-MS # 2,3 μg/ml (0,4-1,0 μg/ml) Glikol etylenowy Glikol etylenowy S M kolorymetryczna (wynik potwierdzony chromatografią gazową ze spektrometrią mas GC-MS # ) kolorymetryczna (wynik potwierdzony chromatografią gazową ze spektrometrią mas GC-MS # ) P15 Insulina S elektrochemiluminescencja ECLIA P16 Tlenek węgla (COHb) K oksymetria 0,70 g/l 0,90 g/l 8,06/38,19 IU/ml (2,6-24,9 IU/ml) 11,5% (do 2% całkowitej Hb, u palaczy do 10%) P17 Metanol K chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 3,24 g/l P18 P19 Glikol etylenowy S chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 1,40 g/l Glikol etylenowy M chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 1,70 g/l Glikol etylenowy S chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 0,60 g/l Glikol etylenowy M chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 0,40 g/l Objaśnienia: S surowica, K krew, M mocz, COHb karboksyhemoglobina; # - analiza wykonana w Zakładzie Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Tabela V Stężenia ksenobiotyków oznaczonych u pacjentów zmarłych z powodu ostrego zatrucia w Oddziale Toksykologii Część II Concentrations of xenobiotics detected in patients who died of acute poisoning in the Department of Toxicology in Poznań in Part II. Pacjent Ksenobiotyk Materiał Metoda P21 Karbamazepina S immunofluorescencja w świetle spolaryzowanym (FPIA) P24 Cyjanki K spektrofotometryczna z zastosowaniem techniki mikrodyfuzji w komorach Conway a # Stężenie w chwili przyjęcia do OT/ stężenie maksymalne (stężenie terapeutyczne /fizjologiczne) 50,19 μg/ml 10 mg/dl P25 Etanol K chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 2,6 g/l P26 P28 Metanol K chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 1,11 g/l Glikol etylenowy S chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 0,21 g/l Metanol K chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 2,55 g/l Metanol M chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 3,35 g/l P29 Metanol K chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 4,56 g/l P30 P31 Glikol etylenowy S chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 0,12 g/l Glikol etylenowy M chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 1,56 g/l Metanol K chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 0,03 g/l Metanol M chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 0,14 g/l Metanol K chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 0,57 g/l Metanol M chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 0,92 g/l P33 Metanol K chromatografia gazowa z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID) 0,85 g/l Objaśnienia: S surowica, K krew, M mocz; # - analiza wykonana w Zakładzie Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu dawcą wątroby i nerek, a P15 i P33 nerek. U 3 pacjentów, u których rozpoczęto badania kliniczne potwierdzające śmierć mózgową, aby nie prowadzić uporczywej terapii, procedury tej nie zakończono, gdyż wcześniej doszło do zatrzymania krążenia. W analizowanej grupie zmarłych pacjentów sekcje sądowo-lekarskie wykonano u 8, zaś anatomopatologiczną u 1. W niektórych przypadkach badania pośmiertne pozwoliły wyjaśnić przyczynę zgonu. U pacjenta P7, przywiezionego na oddział przez zespół pogotowia bez oznak życia, w trakcie zabiegów resuscytacyjnych, stwierdzono obecność cyjanków. U pacjentów P13 i P32 sekcja ujawniła nietoksykologiczne przyczyny głębokiej kwasicy metabolicznej. W 4 przypadkach, pomimo wnioskowania o badanie pośmiertne, prokuratura bądź dyrektor szpitala na prośbę rodziny odstąpili od jego wykonania. 488 M. Łukasik-Głębocka i R. Adamek

5 Omówienie W analizowanym okresie odsetek zgonów wśród pacjentów hospitalizowanych w Oddziale Toksykologii w Poznaniu był niski i wahał się od 0,25% do 0,49%. Wartość ta mieści się wśród najniższych obserwowanych w polskich ośrodkach toksykologicznych i nie odbiega od raportowanych na świecie [1,5,8]. W roku 2010, ostre zatrucia zakończone zgonem stanowiły w Polsce 1,33% wszystkich leczonych z tego powodu pacjentów. Większość z nich dotyczyła mężczyzn, podobnie jak w analizowanej grupie [8]. Przeprowadzone badanie wskazuje, że najczęstszymi przyczynami zatruć śmiertelnych w analizowanym okresie były leki i alkohole niespożywcze. Ciekawe jest, że śmiertelne zatrucia lekami w Oddziale Toksykologii w Poznaniu miały miejsce głównie w latach (10 z 16 pacjentów, 62,5%). W późniejszym okresie ( ) odnotowano tylko 2 takie przypadki (11,8%). W ostatnich 3 latach największy odsetek zgonów stanowiły natomiast zatrucia alkoholami niespożywczymi (11 z 17 pacjentów, 64,7%), głównie metanolem. W okresie wcześniejszym rozpoznano tylko 1 śmiertelne zatrucie glikolem etylenowym (6,2%), a zgonów z powodu zatruć alkoholem metylowym nie stwierdzono w ogóle [7]. Tak wyraźny wzrost liczby zgonów z powodu zatrucia metanolem ma prawdopodobnie związek ze zwiększeniem jego dostępności na skutek zmiany przepisów. Do roku 2009 rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie ograniczeń, zakazów lub warunków produkcji, obrotu lub stosowania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz zawierających je produktów zabraniało stosowania metanolu w stężeniu większym niż 3% [4]. Niestety, zapis ten nie był przepisem wspólnotowym, co spowodowało jego wygaśnięcie. Ostatecznie rozporządzenie to zostało uchylone w 2009 roku przez nową ustawę o zmianie ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz niektórych innych ustaw [9]. Do niemal wszystkich śmiertelnych zatruć metanolem doszło u osób z zespołem zależności alkoholowej, które traktowały płyn do spryskiwaczy samochodowych lub denaturat jako gorszą jakościowo wódkę. Niestety specyfika choroby alkoholowej oraz brak świadomości istniejącego zagrożenia wśród osób uzależnionych budzi obawę, że do zatruć takich będzie dochodziło nadal. Z przeprowadzonej analizy wynika jednocześnie, że w przebiegu uzależnienia, głównie zespołu zależności alkoholowej, doszło do największej liczby zatruć śmiertelnych. W badanym okresie przypadków takich było więcej niż zatruć samobójczych. Obserwowany systematyczny spadek udziału zatruć lekami w zatruciach zakończonych zgonem wynikać może zarówno z postępu, jaki cały czas dokonuje się w intensywnej terapii ostrych zatruć, m.in. w leczeniu zatruć ksenobiotykami o działaniu kardiotoksycznym, a także zmianą środków stosowanych w farmakoterapii wielu schorzeń, wśród których coraz liczniejsze charakteryzują się mniejszą toksycznością ostrą. Na uwagę zasługują dwa przypadki bardzo rzadko obserwowanych zatruć cyjankami, które w 100% zakończyły się zgonem. W piśmiennictwie podkreśla się, że śmiertelność w zatruciach tym ksenobiotykiem jest bardzo wysoka, a szanse na skuteczne leczenie z zastosowaniem odtrutek szybko maleją wraz z upływem czasu [6]. Czynnikiem wpływającym na niepomyślny efekt terapii zatruć jest niewątpliwie późne rozpoczęcie leczenia. W analizowanej grupie, tylko 5 pacjentów trafiło do szpitala przed upływem 6 godzin od zatrucia. Wnioski 1. Publikowanie analiz zgonów pacjentów leczonych z powodu ostrych zatruć przez polskie oddziały toksykologii może przyczynić się nie tylko do poszerzenia wiedzy o najciężej przebiegających przypadkach, ale także spostrzeżeń epidemiologicznych, umożliwiających podjęcie działań profilaktycznych, a także poszukiwania i wprowadzania nowych metod leczenia w zatruciach charakteryzujących się największą śmiertelnością. 2. W ostatnich pięciu latach zaobserwowano stopniowe zmniejszanie się odsetka zgonów z powodu zatruć lekami oraz rosnącą liczbę śmiertelnych zatruć alkoholami niespożywczymi, głównie metanolem. 3. Zmiana przepisów regulujących obrót substancjami chemicznymi w Polsce jest prawdopodobną przyczyną obserwowanego od 2010 roku istotnego wzrostu liczby śmiertelnych zatruć metanolem. Piśmiennictwo 1. Bohnert A.S., Fudalej S., Ilgen M.A.: Increasing poisoning mortality rates in the United States, Public Health Rep. 2010, 125, Czerczak S., Jaraczewska W.: Acute poisonings in Poland. J. Toxicol. Clin. Toxicol. 1995, 33, Kotwica M., Rogaczewska A.: Ostre zatrucia w Polsce w latach Analiza danych zgromadzonych w Krajowym Centrum Informacji Toksykologicznej. Przegl. Lek. 2002, 59, Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 lipca 2004 r. w sprawie ograniczeń, zakazów lub warunków produkcji, obrotu lub stosowania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz zawierających je produktów. Dz. U. Nr 168, poz z późniejszymi zmianami. 5. Sein Ananad J., Świderska A.: Wybrane zagadnienia dotyczące ostrych zatruć ksenobiotykami w Polsce w roku Przegl. Lek. 2010, 67, Sommerfeld K., Łukasik-Głębocka M., Górny J. i wsp.: Samobójcze zatrucie cyjankami zakupionymi w Internecie - opis przypadku. Przegl. Lek. 2012, 69, Sommerfeld K., Łukasik-Głębocka M., Zielińska- Psuja B.: Znaczenie diagnostyczne oznaczenia glikolu etylenowego w ostrych zatruciach - analiza przypadków z terenu województwa wielkopolskiego. Przegl. Lek. 2012, 69, Świderska A., Sein Ananad J.: Wybrane zagadnienia dotyczące ostrych zatruć ksenobiotykami w Polsce w roku Przegl. Lek. 2012, 69, Ustawa z dnia 9 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz niektórych innych ustaw. Dz.U nr 20 poz