SYSTEM PRAWA PRACY KRZYSZTOF W. BARAN CZĘŚĆ OGÓLNA REDAKCJA NAUKOWA TOM I

Transkrypt

1 KRZYSZTOF W. BARAN, JUSTYNA CZERNIAK-SWĘDZIOŁ, BOLESŁAW M. ĆWIERTNIAK DOMINIKA DÖRRE-KOLASA, ANTONI DRAL, ZBIGNIEW GÓRAL, DANIEL KSIĄŻEK MONIKA LEWANDOWICZ-MACHNIKOWSKA, TERESA LISZCZ, LESZEK MITRUS ANNA MUSIAŁA, JERZY ONISZCZUK, ANDRZEJ PATULSKI, ŁUKASZ PISARCZYK ZBIGNIEW SALWA, IWONA SIEROCKA, ARKADIUSZ SOBCZYK, JAKUB STELINA ARTUR TOMANEK, MONIKA TOMASZEWSKA, KRZYSZTOF WALCZAK MIROSŁAW WŁODARCZYK, MARCIN WUJCZYK, TERESA WYKA, ALINA WYPYCH-ŻYWICKA SYSTEM PRAWA PRACY TOM I CZĘŚĆ OGÓLNA REDAKCJA NAUKOWA KRZYSZTOF W. BARAN

2 ZARYS SYSTEM SYSTEMU PRAWA PRACY PRAWA PRACY TOM II CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA PRACY Zamów książkę w księgarni internetowej

3 Sekretarze tomu Justyna Czerniak-Swę dzioł Bolesł aw M. Ć wiertniak Marcin Wujczyk Autorzy Krzysztof W. Baran (rozdziały: 14 wraz z D. Książkiem, 17, 21, 22) Justyna Czerniak-Swędzioł (rozdziały: 12.2, 24) Bolesław M. Ćwiertniak (rozdziały: 1, 9.1, 19) Dominika Dörre-Kolasa (rozdziały: 18.5, 30) Antoni Dral (rozdział 10) Zbigniew Góral (rozdział 20) Daniel Książek (rozdziały: 14 wraz z K.W. Baranem, 33) Monika Lewandowicz-Machnikowska (rozdziały: 23, 27) Teresa Liszcz (rozdziały: 4, 5) Leszek Mitrus (rozdziały: 6, 7) Anna Musiała (rozdział 18.3) Jerzy Oniszczuk (rozdział 15) Andrzej Patulski (rozdział 26) Łukasz Pisarczyk (rozdział 29) Zbigniew Salwa (rozdziały: ) aktualizacja K.W. Baran, J. Witkowski Iwona Sierocka (rozdział 32) Arkadiusz Sobczyk (rozdział 12.1) Jakub Stelina (rozdziały: 2, 13) Artur Tomanek (rozdziały 31) Monika Tomaszewska (rozdział 18.4) Krzysztof Walczak (rozdział 16) Mirosław Włodarczyk (rozdziały: 18.1, 18.2) Marcin Wujczyk (rozdziały: 8, 11) Teresa Wyka (rozdział 3) Alina Wypych-Żywicka (rozdziały: 25, 28)

4 MIROSŁAW WŁODARCZYK, JERZY WRATNY, TERESA WYKA ALINA WYPYCH-ŻYWICKA, MARCIN ZIELENIECKI KRZYSZTOF W. BARAN, JUSTYNA CZERNIAK-SWĘDZIOŁ, BOLESŁAW M. ĆWIERTNIAK DOMINIKA DÖRRE-KOLASA, ANTONI DRAL, ZBIGNIEW GÓRAL, DANIEL KSIĄŻEK MONIKA LEWANDOWICZ-MACHNIKOWSKA, TERESA LISZCZ, LESZEK MITRUS ANNA MUSIAŁA, JERZY ONISZCZUK, ANDRZEJ PATULSKI, ŁUKASZ PISARCZYK ZBIGNIEW SALWA, IWONA SIEROCKA, ARKADIUSZ SOBCZYK, JAKUB STELINA ARTUR TOMANEK, MONIKA TOMASZEWSKA, KRZYSZTOF WALCZAK MIROSŁAW WŁODARCZYK, MARCIN WUJCZYK, TERESA WYKA, ALINA WYPYCH-ŻYWICKA ZARYS SYSTEM SYSTEMU PRAWA PRACY PRAWA PRACY TOM II CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA PRACY POD REDAKCJA REDAKCJĄ NAUKOWA KRZYSZTOF W. BARAN KRZYSZTOFA W. B ARANA Warszawa 2017

5 Recenzent Prof. dr hab. Barbara Wagner Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Ewa Fonkowicz Opracowanie redakcyjne Katarzyna Świerk-Bożek Łamanie Wolters Kluwer Polska Indeks rzeczowy Jarosław Witkowski Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na POLSKA IZBA KSIĄŻKI Copyright by Wolters Kluwer Polska SA, 2017 ISBN: Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

6 O AUTORACH Krzysztof W. Baran Profesor zwyczajny doktor habilitowany nauk prawnych; kierownik Katedry Prawa Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego; autor i redaktor licznych publikacji naukowych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, w tym kilkunastu monografii, komentarzy i podręczników. Justyna Czerniak-Swędzioł Doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego; wykładowca na Podyplomowych Studiach Prawa Pracy organizowanych przez Katedrę Prawa Pracy i Polityki Społecznej UJ; autorka licznych publikacji m.in. z tematu zakazu konkurencji w stosunkach pracy oraz uprawnień rodzicielskich; radca prawny. Bolesław M. Ćwiertniak Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu; wykładowca na Podyplomowych Studiach Prawa Pracy Uniwersytetu Jagiellońskiego; Sekretarz Naukowy Komisji Nauk Prawnych i Ekonomicznych PAN oddziału w Katowicach. Autor ponad 150 prac naukowych poświęconych głównie zagadnieniom prawa pracy, w tym stosunkom zatrudnienia w administracji publicznej oraz prawa samorządu terytorialnego. Dominika Dörre-Kolasa Doktor nauk prawnych ze specjalnością prawo pracy; adiunkt w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego; autorka kilkunastu publikacji na temat prawa pracy, w tym dotyczących ochrony danych osobowych, dóbr osobistych pracowników, monitoringu w pracy, molestowania oraz mobbingu; radca prawny; konsultantka czasopism prawniczych. Antoni Dral Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor nadzwyczajny w Wyższej Szkole Prawa i Administracji w Rzeszowie; specjalizuje się w prawie pracy i ubezpieczeń społecznych, w szczególności w problematyce stosunku pracy i jego trwałości; przez wiele lat łączył pracę naukowo-dydaktyczną z zatrudnieniem na stanowiskach kierowniczych w administracji rządowej i gospodarczej; autor ponad 50 publikacji naukowych z zakresu prawa pracy. 5

7 O AUTORACH Zbigniew Góral Profesor zwyczajny doktor habilitowany nauk prawnych; kierownik Katedry Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego; były prodziekan i dziekan Wydziału Prawa i Administracji oraz prorektor Uniwersytetu Łódzkiego; autor lub współautor ponad 150 publikacji z zakresu indywidualnego i zbiorowego prawa pracy, zatrudnienia i bezrobocia oraz prawa urzędniczego. Daniel Książek Doktor nauk prawnych; pracownik w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego; radca prawny; wspólnik zarządzający kancelarią prawną specjalizującą się w prawie pracy; prezes zarządu Centrum Prawa Pracy i Stosunków Przemysłowych; członek zespołu pełnomocnika rektora UJ do spraw prawnych. Monika Lewandowicz-Machnikowska Doktor habilitowany nauk prawnych; adiunkt w Zakładzie Prawa Pracy i kierownik Pracowni Ubezpieczeń Społecznych na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego; radca prawny; członek nieetatowy Samorządowego Kolegium Odwoławczego we Wrocławiu; mediator w sporach zbiorowych; specjalizuje się w indywidualnym prawie pracy i prawie zabezpieczenia społecznego; prowadzi badania naukowe dotyczące czynności prawnych w prawie pracy, konkurencji w stosunkach pracy, psychospołecznych zagrożeń w środowisku pracy oraz świadczeń socjalnych. Teresa Liszcz Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor Uniwersytetu Marii Curie- -Skłodowskiej w Lublinie; w latach kierownik Zakładu Prawa Pracy UMCS; poseł na Sejm RP X, I i III kadencji; senator V kadencji; sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku. Leszek Mitrus Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Społecznej Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego; autor publikacji z zakresu polskiego i europejskiego prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych; członek European Labour Law Network; członek kolegium redakcyjnego miesięcznika Monitor Prawa Pracy ; członek powołanej we wrześniu 2016 r. Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy. Anna Musiała Doktor habilitowany nauk prawnych; adiunkt w Zakładzie Prawa Pracy i Prawa Socjalnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; specjalistka z zakresu prawa pracy oraz autorka licznych publikacji z tego zakresu. Jerzy Oniszczuk Profesor zwyczajny doktor habilitowany nauk prawnych; wykładowca w Katedrze Administracji Publicznej w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie; prowadzi badania naukowe skupiające się głównie na zagadnieniach filozoficznych 6

8 O AUTORACH i teoretycznych dotyczących państwa i prawa, a także w mniejszym stopniu na problematyce prawa konstytucyjnego, pracy i praw człowieka; autor ponad 30 opracowań książkowych i ponad 140 artykułów poświęconych zagadnieniom filozoficznym i teoretycznym dotyczącym państwa i prawa. Andrzej Patulski Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor Uniwersytetu Warszawskiego; kierownik Zakładu Społeczno-Prawnych Problemów Zatrudnienia na Wydziale Zarządzania UW; wykładowca w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie; autor kilkudziesięciu książek i artykułów z zakresu prawa pracy i prawa handlowego publikowanych zarówno w kraju, jak i za granicą; radca prawny. Łukasz Pisarczyk Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor nadzwyczajny w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Społecznej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Zbigniew Salwa Zmarły w 2008 r. profesor doktor habilitowany nauk prawnych; wybitny znawca prawa pracy, wieloletni kierownik Katedry (Zakładu) Prawa Pracy Uniwersytetu Warszawskiego; współtwórca kodeksu pracy; autor licznych publikacji, w tym monografii i komentarzy z zakresu prawa pracy i polityki społecznej. Iwona Sierocka Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor w Katedrze Prawa Pracy Uniwersytetu w Białymstoku; specjalizuje się w problematyce zbiorowego prawa pracy oraz zagadnieniach z zakresu ubezpieczeń społecznych; autorka kilkudziesięciu publikacji dotyczących układów zbiorowych pracy, odpowiedzialności pracowników, ubezpieczeń społecznych zleceniobiorców i wykonawców dzieła. Arkadiusz Sobczyk Profesor doktor habilitowany nauk prawnych; wykładowca w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego; teoretyk i praktyk prawa pracy; autor wielu monografii, komentarzy oraz innych publikacji z zakresu prawa pracy. Jakub Stelina Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Gdańskiego; kierownik Katedry Prawa Pracy na Wydziale Prawa i Administracji UG; dziekan tego Wydziału; członek Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów; autor wielu publikacji z zakresu prawa pracy, prawa urzędniczego oraz prawa zabezpieczenia społecznego; od 2016 r. członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy. Artur Tomanek Doktor habilitowany nauk prawnych; adiunkt w Zakładzie Prawa Pracy Uniwersytetu Wrocławskiego; sędzia Sądu Okręgowego we Wrocławiu. 7

9 Monika Tomaszewska Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor nadzwyczajny w Katedrze Prawa Pracy na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego; autorka blisko 60 publikacji z zakresu międzynarodowego, europejskiego i morskiego prawa pracy; współautorka komentarzy do kodeksu pracy, prawa urzędniczego oraz zbiorowego prawa pracy; ekspert w licznych programach europejskich. Krzysztof Walczak Doktor habilitowany nauk prawnych; adiunkt na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego; wspólnik i konsultant w firmie prawniczej specjalizującej się w doradztwie z zakresu indywidualnego i zbiorowego prawa pracy; specjalista od zagadnień polskiego oraz europejskiego prawa pracy, w szczególności w zakresie wynagradzania i motywowania, rekrutacji, restrukturyzacji zatrudnienia oraz negocjacji ze związkami zawodowymi; redaktor naczelny miesięcznika Monitor Prawa Pracy ; redaktor merytoryczny pierwszego internetowego komentarza do kodeksu pracy; autor około 200 publikacji książkowych i artykułów na temat polskiego i europejskiego prawa pracy. Mirosław Włodarczyk Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Łódzkiego; kierownik Katedry Prawa Ubezpieczeń Społecznych i Polityki Społecznej UŁ; specjalista w dziedzinie indywidualnego i zbiorowego prawa pracy oraz prawa rynku pracy; autor licznych publikacji naukowych, w tym monografii, artykułów, studiów, komentarzy i glos dotyczących źródeł prawa pracy, podmiotów i treści stosunku pracy, zatrudniania młodocianych i dzieci oraz regulacji prawnych rynku pracy. Marcin Wujczyk Doktor nauk prawnych; adiunkt w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego; członek Europejskiego Komitetu Praw Społecznych; członek Executive Committee International Labour and Employment Relations Association. Teresa Wyka Doktor habilitowany nauk prawnych, profesor Uniwersytetu Łódzkiego i Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie; kierownik Zakładu Prawa Ochrony Pracy w Katedrze Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego; kierownik Zakładu Prawa Pracy w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie; członek Łódzkiego Towarzystwa Naukowego; autorka kilkudziesięciu publikacji naukowych, w tym kilku książek z dziedziny prawa pracy, prawa ochrony pracy i prawa ochrony danych osobowych. Alina Wypych-Żywicka Doktor habilitowany nauk prawnych; profesor nadzwyczajny Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego; wykładowca Podyplomowych Studiów Prawa Pracy; przewodnicząca Pomorskiego Polskiego Stowarzyszenia Ubezpieczeń Społecznych; autorka ponad stu opracowań z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, w tym monografii, artykułów i glos.

10 SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE ROZDZIAŁ 1 Pojęcie i systematyka prawa pracy Uwagi wstępne O problemach definiowania i definicji prawniczych Sposoby definiowania prawa pracy i ich periodyzacja w literaturze polskiego prawa pracy Definicje legalne prawa pracy w polskim ustawodawstwie Definiowanie działów prawa pracy Prawo pracy czy prawo socjalne? Prawo pracy czy prawo zatrudnienia? Systematyka prawa pracy Uwagi ogólne O tzw. tradycyjnych podziałach prawa pracy i ich wpływie na systematykę polskiego prawa pracy O tzw. aktualnych systematykach polskiego prawa pracy ROZDZIAŁ 2 Przedmiot prawa pracy Uwagi wstępne Stosunki pracy Umowne stosunki pracy Pozaumowne stosunki pracy Stosunki pracy z powołania Stosunki pracy z mianowania Stosunki pracy z wyboru Spółdzielcze stosunki pracy Stosunki związane ze stosunkami pracy Zbiorowe stosunki prawa pracy Procesowe stosunki prawa pracy Stosunki prawne związane z nadzorem nad warunkami pracy i kontrolą przestrzegania prawa pracy Stosunki prawne związane z promocją zatrudnienia i przeciwdziałaniem bezrobociu Inne stosunki prawa pracy

11 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 3 Miejsce prawa pracy w systemie prawa Pojęcie systemu prawa i kryteria jego wewnętrznego podziału Wyodrębnienie prawa pracy Relacje prawa pracy do wybranych gałęzi prawa Uwagi wstępne Prawo pracy a prawo konstytucyjne Prawo pracy a prawo cywilne Prawo pracy a prawo administracyjne Prawo pracy a prawo karne Prawo pracy a prawo ubezpieczeń społecznych Prawo pracy a prawo podatkowe Prawo pracy a tzw. procesowe prawo pracy ROZDZIAŁ 4 Aksjologiczne podstawy prawa pracy Uwagi wstępne Godność człowieka (pracownika) jako centralna wartość w prawie pracy Wolność pracy Prawo do pracy Równość Sprawiedliwość społeczna Solidarność Życie i zdrowie Wolność religii i wolność sumienia Uwagi wstępne Wolność religii Wolność sumienia Godność osobista (cześć) Prywatność Rodzina Podsumowanie ROZDZIAŁ 5 Etyczna natura pracy ludzkiej ROZDZIAŁ 6 Powstanie i ewolucja prawa pracy Uwagi wstępne Formy regulacji pracy zarobkowej przed rewolucją przemysłową Rewolucja przemysłowa i powstanie prawa pracy Okres międzywojenny Okres od zakończenia II wojny światowej do początku lat 70. XX w Lata 70. i 80. XX w Przełom XX i XXI w Podsumowanie

12 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 7 Uwarunkowania rozwoju współczesnego prawa pracy Uwagi wstępne Kontekst przekształceń prawa pracy Zróżnicowanie prawnych form świadczenia pracy Dyferencja i zakres przedmiotowy prawa pracy Zbiorowe stosunki pracy Wpływ prawa europejskiego i międzynarodowego Granice prawa pracy Podsumowanie ROZDZIAŁ 8 Podmioty prawa pracy Uwagi wstępne Podmioty typowe dla indywidualnych stosunków pracy Pracownik Pracodawca Pracodawca użytkownik i pracownik tymczasowy Kandydat na pracownika Rodzina zmarłego pracownika Podmioty typowe dla zbiorowego prawa pracy Związki zawodowe Rady pracowników Inne ciała przedstawicielskie Załoga Inwestor Organizacje pracodawców Podmioty prawa pracy w procesowym prawie pracy ROZDZIAŁ 9 Funkcje prawa pracy Uwagi wstępne Pojęcie funkcji prawa pracy Ochronna funkcja prawa pracy Zakres przedmiotowy i podmiotowy funkcji ochronnej Płaszczyzny funkcji ochronnej System ochrony pracowników w prawie pracy Rola organów państwowych w zapewnieniu przestrzegania uprawnień pracowniczych Specyfika funkcji organizacyjnej jako funkcji prawa pracy oraz jej relacje z funkcją ochronną Organizacyjna funkcja prawa pracy Uwarunkowania skuteczności działania organizacyjnej funkcji prawa pracy Funkcja organizacyjna a prawidłowe stanowienie norm prawnych ROZDZIAŁ 10 Właściwości prawa pracy Pojęcie właściwości gałęzi prawa pracy

13 SPIS TREŚCI Właściwości a funkcje i zasady prawa pracy Wpływ związków genetycznych prawa pracy z prawem cywilnym i administracyjnym na właściwości prawa pracy Wyodrębnienie i klasyfikacja właściwości prawa pracy do 1989 r Transformacja ustrojowo-gospodarcza a właściwości prawa pracy Złożoność metod regulacji Uprzywilejowanie pracownika oraz występowanie norm prawnych o szczególnym charakterze Dynamika prawa pracy i ekspansja prawa pracy Uniformizm prawa pracy Dyferencjacja prawa pracy Szczególny (swoisty) charakter źródeł prawa pracy Udział partnerów społecznych w dialogu społecznym i tworzeniu prawa pracy Podsumowanie ROZDZIAŁ 11 Modele tworzenia prawa pracy Uwagi wstępne Model międzynarodowy Model unijny Model ustawodawczy Model wykonawczy Model negocjacyjny Model decyzyjny Model negocjacyjno-decyzyjny Model heterogeniczny Model tworzenia norm zwyczajowych Zasady tworzenia prawa pracy ROZDZIAŁ 12 Sposoby ujęcia prawa pracy Prawo pracy w ujęciu publicznoprawnym Charakter prawny obowiązków ustawowych Dobro wspólne a solidarność społeczna Włączenie społeczne i inne wartości zbiorowe jako podstawowy element dobra wspólnego w prawie pracy Wolność pracy (prawo do pracy) jako kwintesencja samorealizacji jednostki Umowa o pracę jako umowa prawa publicznego Pracodawca jako podmiot administrujący Zasada uprzywilejowania a publiczne prawo pracy Zbiorowe prawo pracy a publicznoprawne ujęcie prawa pracy Przedmiot prawa pracy a publicznoprawne ujęcie prawa pracy Prawo pracy w ujęciu heterogenicznym Uwagi wstępne Przedmiot prawa pracy a heterogeniczne ujęcie prawa pracy Umowne i pozaumowne stosunki pracy Relacje prawa pracy do innych gałęzi prawa

14 SPIS TREŚCI Podsumowanie ROZDZIAŁ 13 Charakter norm prawa pracy ROZDZIAŁ 14 Pojęcie, systematyka i hierarchia źródeł prawa pracy ROZDZIAŁ 15 Konstytucyjne źródła prawa pracy Uwagi wstępne Konstytucyjny system formalnych źródeł prawa Konstytucja jako źródło prawa pracy zakres i relacje między regulacjami dotyczącymi wolności i praw związanych z pracą Ogólne reguły dotyczące ram ustroju pracy oraz wolności i praw związanych z pracą Ochrona wolności i praw człowieka oraz warunki ich ograniczenia Sposób ujęcia i charakter regulacji konstytucyjnych wolności i praw dotyczących pracy Charakterystyka podstawowych konstytucyjnych ram ustrojowych prawa pracy Zasada sprawiedliwości społecznej Zasada społecznej gospodarki rynkowej Zasada ochrony pracy i państwowy nadzór nad warunkami pracy Charakterystyka podstawowych zasad katalogu wolności i praw jednostek Uwagi wstępne Zasada godności jej poszanowanie i ochrona Zasada równości wobec prawa oraz niedyskryminacji Konstytucyjne wolności i prawa podmiotów indywidualnych w stosunkach pracy Wolność pracy Wolność wyboru zawodu Wolność wykonywania zawodu Wolność wyboru miejsca pracy Wynagrodzenie Obowiązek państwa prowadzenia polityki zmierzającej do pełnego i produktywnego zatrudnienia Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy Prawa pracownika do dni wolnych i płatnych urlopów Zakaz zatrudniania dzieci Konstytucyjne źródła zbiorowych stosunków pracy Uwagi wstępne Swoboda tworzenia i zrzeszania się w związkach zawodowych Prawa do rokowań, strajku i innych form protestu Wolność i prawa pracownicze w warunkach stanów nadzwyczajnych

15 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 16 Źródła międzynarodowego i europejskiego prawa pracy Pojęcie prawa międzynarodowego i europejskiego i ich znaczenie jako źródeł prawa Znaczenie prawa międzynarodowego i europejskiego w polskim porządku prawnym Umowy dwustronne jako źródło międzynarodowego prawa pracy i ich wpływ na polskie prawo pracy Dokumenty wydawane przez organizacje międzynarodowe jako źródło międzynarodowego prawa pracy i ich wpływ na polskie prawo pracy Regulacje Unii Europejskiej i ich rola jako źródła prawa pracy Podsumowanie ROZDZIAŁ 17 Ustawowe i wykonawcze źródła prawa pracy Ustawy jako źródła prawa pracy Kodeks pracy jako źródło prawa pracy Kodyfikacja prawa pracy zagadnienia ogólne Charakterystyka polskiego kodeksu pracy jako źródła prawa pracy Ustawy pozakodeksowe jako źródła prawa pracy Kodeks cywilny jako subsydiarne źródło regulacji stosunku pracy Rozporządzenia jako źródła prawa pracy ROZDZIAŁ 18 Swoiste źródła prawa pracy Źródła swoiste geneza i funkcje Układy zbiorowe pracy w systemie prawa pracy Podstawy prawne regulacji układowej Charakter prawny układu zbiorowego pracy Strony układów zbiorowych pracy Formowanie się strony pracowniczej układu zbiorowego pracy Układ ponadzakładowy Układ zakładowy Strona pracownicza układu zbiorowego pracy Układ ponadzakładowy Układ zakładowy Zasady ustalania reprezentatywności układowej Zasady ustalania reprezentatywności zakładowych organizacji związkowych Kwestia reprezentatywności organizacji pracodawców Treść układu zbiorowego pracy Zakres podmiotowy układów zbiorowych pracy Zawarcie, zmiana i rozwiązanie układu zbiorowego pracy Rokowania układowe Forma i czas obowiązywania układu Rejestracja i wejście w życie układu Zmiana treści układu

16 SPIS TREŚCI Rozwiązanie układu Zawieszenie stosowania układu Inne porozumienia zbiorowe w systemie prawa pracy Uwagi wstępne Pojęcie porozumienia zbiorowego, jego rodzaje i funkcje Porozumienia zbiorowe nazwane Porozumienia zbiorowe nienazwane Uznanie porozumienia zbiorowego jako normatywnego porozumienia zbiorowego Regulaminy w systemie prawa pracy Uwagi wstępne Kształtowanie regulaminów i ich charakteru prawnego Charakter prawny współczesnych regulaminów w prawie pracy oraz określenie charakteru norm w nich zawartych Sposób przyjmowania regulaminów Zakres regulacji i wzajemne relacje regulaminów do pozostałych swoistych źródeł prawa pracy Regulaminy a kodeksy moralne Statuty w systemie prawa pracy Uwagi wstępne Postanowienia statutów a prawo pracy Umiejscowienie postanowień statutu w tzw. hierarchii źródeł prawa pracy Podsumowanie ROZDZIAŁ 19 Ogólnoteoretyczne aspekty wyodrębnienia zasad prawa pracy ROZDZIAŁ 20 Podstawowe zasady indywidualnego prawa pracy Prawo do pracy Uwagi wstępne Podstawy prawne Treść prawa do pracy Prawo do zatrudnienia swobodnie wybranego Prawo do zatrudnienia z gwarantowanym przez państwo wynagrodzeniem minimalnym Prawo do pomocy w podjęciu zatrudnienia Swoboda nawiązania stosunku pracy Uwagi wstępne Treść zasady swobody nawiązania stosunku pracy Zgodna wola stron jako warunek nawiązania stosunku pracy Sposób złożenia zgodnych oświadczeń woli stron oraz ich forma Swoboda wyboru podstawy zatrudnienia Swoboda kształtowania treści stosunku pracy Zasada ochrony godności i innych dóbr osobistych pracownika Uwagi wstępne

17 SPIS TREŚCI Podstawy prawne Treść zasady Zasada równości pracowników w dziedzinie zatrudnienia i niedyskryminacji w zatrudnieniu Uwagi wstępne Podstawy prawne Treść zasady Zasada godziwego wynagrodzenia za pracę Uwagi wstępne Podstawy prawne Treść zasady Zasada prawa do wypoczynku Podstawy prawne Treść zasady Zasada zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy Podstawy prawne Treść zasady Zasada zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników Zasada ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych Zasada uprzywilejowania pracownika ROZDZIAŁ 21 Podstawowe zasady zbiorowego prawa pracy Zasada wolności związkowej w stosunkach pracy Uwagi wstępne Podstawy prawne Treść zasady Wolność koalicji ludzi pracy Wolność koalicji pracodawców Negatywna wolność związkowa Wolność działania organizacji pracowników i pracodawców Zasada dialogu społecznego w stosunkach pracy Uwagi wstępne Podstawy prawne Treść zasady Zasada partycypacji pracowników w zarządzaniu zakładem pracy Uwagi wstępne Podstawy prawne Treść zasady Zasada wolności akcji zbiorowych w stosunkach pracy Uwagi wstępne Podstawy prawne Treść zasady

18 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 22 Podstawowe zasady procesowego prawa pracy Zasada szczególnej ochrony słusznych interesów pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy Zasada prawdy obiektywnej w sprawach z zakresu prawa pracy Zasada polubownego likwidowania sporów w sprawach z zakresu prawa pracy ROZDZIAŁ 23 Typy stosowania prawa pracy Uwagi wstępne Typy stosowania prawa a prawo pracy Administracyjny typ stosowania prawa pracy Kierowniczy typ stosowania prawa pracy Sądowy typ stosowania prawa pracy Proces stosowania prawa pracy w ujęciu decyzyjnym ROZDZIAŁ 24 Rola orzecznictwa sądowego w procesie stosowania prawa pracy Uwagi wstępne Funkcje Sądu Najwyższego w polskim systemie sądownictwa pracy Wpływ orzecznictwa Sądu Najwyższego na kodeks pracy Orzecznictwo sądów administracyjnych Znaczenie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Wzajemnie oddziaływanie nauki prawa pracy i judykatury ROZDZIAŁ 25 Metodologia wykładni przepisów prawa pracy Uwagi wstępne Znaczenie terminu wykładnia prawa Przedmiot wykładni prawa pracy Rodzaje wykładni prawa pracy Etapy wykładni prawa Problem luk w prawie pracy ROZDZIAŁ 26 Zwyczaj w prawie pracy Uwagi wstępne Zwyczaj a prawo zwyczajowe Zwyczaj a klauzule generalne Zwyczaj a stosowanie prawa pracy Uwagi wstępne Treść zobowiązań w prawie pracy Wykonanie zobowiązań Podsumowanie

19 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 27 Zdarzenia prawne w prawie pracy Uwagi wstępne Zdarzenia prawne prawa pracy Typy zdarzeń prawnych w prawie pracy Zdarzenia prawne sensu stricto Czynności z zakresu prawa pracy Czynności prawne w prawie pracy Rodzaje czynności prawnych Oświadczenie woli jako element czynności prawnej Forma czynności prawnych Wady oświadczenia woli Wykładnia oświadczeń woli Zawieranie umów Treść czynności prawnych Czynności zbiorowego prawa pracy Czynności kierownicze Czynności dyrektywne Czynności dyscyplinarne Czynności dystrybutywne Oświadczenia wiedzy Orzeczenia sądu i decyzje administracyjne ROZDZIAŁ 28 Prawa podmiotowe w prawie pracy Konstrukcja, istota i nabycie praw podmiotowych Ustanie, utrata i zrzeczenie się prawa podmiotowego Rodzaje praw podmiotowych Rodzaje praw podmiotowych według kryterium ich budowy Rodzaje praw podmiotowych według przedmiotu ich treści Dopuszczalność ograniczenia prawa podmiotowego Kontraktowe ograniczenie prawa podmiotowego Ustawowe ograniczenie prawa podmiotowego Realizacja prawa podmiotowego Zagadnienie nadużycia prawa w prawie pracy Klauzule generalne Pojęcie klauzul generalnych i wzajemna ich relacja Zasady współżycia społecznego zakres znaczeniowy i mechanizm działania Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa zakres znaczeniowy i mechanizm działania Określenie relacji między klauzulami zasady współżycia społecznego a społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa Problem dobrej wiary i słuszności w prawie pracy ROZDZIAŁ 29 Roszczenia w prawie pracy

20 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 30 Domniemania i fikcje prawne w prawe pracy Zagadnienia pojęciowe Fikcje prawne w przepisach prawa pracy Domniemania prawne w prawie pracy ROZDZIAŁ 31 Ciężar dowodu w prawie pracy Uwagi wstępne Regulacja ciężaru dowodu w prawie pracy Uwagi ogólne Zmiany rozkładu ciężaru dowodu Rozkład ciężaru dowodu w indywidualnym prawie pracy Domniemania związane z nawiązaniem stosunku pracy Ciężar dowodzenia przyczyn wypowiedzenia i rozwiązania stosunku pracy Ciężar dowodzenia roszczeń pracowniczych uzależnionych od możliwości pracodawcy Odpowiedzialność materialna pracownika Odpowiedzialność materialna według zasad ogólnych Odpowiedzialność materialna za mienie powierzone Odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie obowiązków wobec pracownika Uwagi ogólne Ciężar dowodzenia roszczeń wywodzonych z nakazu równego traktowania pracowników Odpowiedzialność pracodawcy z tytułu mobbingu Ciężar dowodu świadczenia pracy nadliczbowej Ciężar dowodu w stosunkach zbiorowego prawa pracy Problem ciężaru dowodu w administracyjnych stosunkach prawa pracy 1480 ROZDZIAŁ 32 Sankcje w prawie pracy Uwagi wstępne Odpowiedzialność kompensacyjna podmiotów prawa pracy Odpowiedzialność odszkodowawcza pracowników Odpowiedzialność odszkodowawcza zbiorowych podmiotów prawa pracy Odpowiedzialność podmiotów prawa pracy o charakterze niekompensacyjnym Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna Odpowiedzialność karna i za wykroczenia Sankcje wadliwych czynności prawnych Szczególne sankcje prawa pracy Sankcje szczególne stosowane wobec pracowników Sankcje szczególne stosowane wobec zbiorowych podmiotów prawa pracy

21 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 33 Intertemporalne prawo pracy WYKAZ SKRÓTÓW BIBLIOGRAFIA ORZECZENIA INDEKS RZECZOWY

22 SŁOWO WSTĘPNE Szczelina (pisana bialymi literami) na wypadek, gdyby naglowek sie zanadto rozpychal W 2016 r. minęło ponad czterdzieści lat od wejścia w życie przepisów kodeksu pracy oraz trzydzieści lat od czasu wydania jedynego polskiego zarysu systemu prawa pracy autorstwa profesora Tadeusza Zielińskiego. Minione dekady w historii kraju cechują radykalne zmiany społeczno-polityczne. Głęboka transformacja ustrojowa i skorelowane z nią przejście od gospodarki centralnie sterowanej do społecznej gospodarki rynkowej oraz dynamiczny rozwój doktryny prawa pracy uzasadnia, w moim przekonaniu, podjęcie próby kompleksowego przedstawienia dorobku nauki prawa pracy. W płaszczyźnie aksjologicznej teoretyczna refleksja w tej materii wydaje się nawet swoistym obowiązkiem współczesnego pokolenia specjalistów prawa pracy, zwłaszcza wobec rysujących się na horyzoncie nowych wyzwań związanych z posttransformacyjnym rozwojem stosunków społeczno-gospodarczych, pluralizacją podstaw zatrudnienia oraz żywiołowo postępującymi procesami legislacyjnymi w stosunkach pracy. Wskazane przyczyny oraz oceny legły u podstaw podjęcia kilka lat temu prac nad przygotowaniem Systemu prawa pracy. Opracowanie to jest w swych założeniach pomyślane jako prezentacja obowiązującego ustawodawstwa pracy w ujęciu systemowym. Jego koncepcja zakłada kompleksowe zarysowanie zasadniczych instytucji systemu prawa pracy. Jest to istotne ze względu na postępujące procesy atrofii prawa pracy, przejawiające się coraz mocniejszym separatyzmem jego poszczególnych części oraz wzrastającą kazuistyką jego regulacji. Założeniem leżącym u podstaw tego dzieła jest więc również uniformizacja aparatury pojęciowej przydatnej w budowaniu ogólnej teorii prawa pracy. Zgodnie z planem wydawniczym System prawa pracy ma się składać z 11 tomów: 1. Część ogólna prawa pracy 2. Indywidualne prawo pracy. Część ogólna 3. Indywidualne prawo pracy. Część szczególna 4. Indywidualne prawo pracy. Pozaumowne stosunki pracy 21

23 SŁOWO WSTĘPNE 5. Zbiorowe prawo pracy 6. Procesowe prawo pracy 7. Zatrudnienie niepracownicze 8. Prawo rynku pracy 9. Międzynarodowe publiczne prawo pracy. Standardy globalne 10. Międzynarodowe publiczne prawo pracy. Standardy europejskie 11. Międzynarodowe prywatne prawo pracy Wewnętrzna delimitacja Systemu prawa pracy została oparta na dominujących w doktrynie prawa pracy konwencjonalnych kryteriach przedmiotowo-podmiotowych. Mam przy tym świadomość, że systematyka ta nie spełnia w pełnym wymiarze relacji formułowanych w logice formalnej. Jednakże i inne proponowane w tej materii opcje nie mogą sobie rościć pretensji do zupełnej zgodności z tymi kryteriami. Przyjmując klasyczny podział, kierowałem się przede wszystkim kryteriami racjonalności i funkcjonalności. Prezentowane dzieło ma charakter syntetyzujący. Zaprezentowane w nim rozważania w swych założeniach zostały oparte o mechanizmy generalizacji, cechujące się niekiedy wysokim poziomem ogólności wywodów. Wedle przyjętych założeń prezentowane w tym tomie rozważania cechują się wieloaspektowością. Dlatego też niektóre instytucje prawne zostały przedstawione z rozmaitych punktów widzenia, co odpowiada metodologicznym dyrektywom uniwersalizmu i komplementarności. Tego rodzaju ujęcie pozwala na analizę dogmatyczną również w wymiarze metateoretycznym. Godzi się jednak zaakcentować, że owa analiza nie jest prowadzona w oderwaniu od obowiązujących de lege lata regulacji normatywnych. Rozważania dotyczą wielu istotnych problemów praktycznych wyłaniających się we współczesnych stosunkach pracy. W nauce prawa, o czym świadczy jej wielowiekowa historia i tradycja, niczego nie rozpoczyna się od początku i nigdy nie wypowiada się ostatniego słowa. Wyraźne są więc w tej książce ślady intelektualnego dziedzictwa minionych pokoleń wybitnych przedstawicieli nauki prawa pracy. W prezentowanym opracowaniu zgodnie z zasadą erudycyjności powołano elementarne i oryginalne dzieła, stanowiące fundamenty doktryny prawa pracy, pomijając w szczególności te, które w ocenie autorów mają charakter odtwórczy lub opisowy. System prawa pracy jest pracą zbiorową, ale nie wspólną. Zgodnie z dyrektywą autonomiczności zamieszczone w nim zapatrywania są wyrazem indywidualnych poglądów autorów. W sposób samodzielny decydowali oni o przedstawieniu zagadnień merytorycznych. Autorom ze wszystkich ośrodków akademickich w kraju, którzy podjęli trud opraco- 22

24 SŁOWO WSTĘPNE wania poszczególnych aspektów części ogólnej prawa pracy, wyrażam także tą drogą serdeczne podziękowania. W założeniach publikacja jest kierowana zarówno do przedstawicieli nauki prawa pracy, jak i do szeroko pojmowanej praktyki. Żywię przekonanie, że poczynione w niej rozważania będą użyteczne w prowadzeniu racjonalnego dyskursu prawniczego. Kraków, 24 listopada 2016 r. Krzysztof Baran 23

25

26 ROZDZIAŁ 1 POJĘCIE I SYSTEMATYKA PRAWA PRACY Bolesław M. Ćwiertniak Szczelina (pisana bialymi literami) na wypadek, gdyby naglowek sie zanadto rozpychal 1.1. UWAGI WSTĘPNE Dla każdej szczegółowej nauki 1, a także dla praktyki stosowania prawa szczególne znaczenie mają zagadnienia wiążące się z definiowaniem pojęć dla danej dziedziny podstawowych 2. Wśród nich zaś na czoło wysuwa się samo zdefiniowanie danej gałęzi prawa, określenie jej zakresu, kryteriów jej wyodrębnienia w ramach systemu prawnego, systematyki wewnętrznej tejże oraz kryteriów jej przeprowadzenia i inne temu podobne zagadnienia. Mocą przyjętej definicji następuje bowiem swoiste wyodrębnienie owej gałęzi, a także przypisywanego jej zakresu przedmiotowego, rzutujące na kryteria dokonania jej podziału i systematyki. Prima facie należałoby zatem oczekiwać w literaturze danej nauki szczegółowej prawoznawstwa (w naszym przypadku w literaturze prawa pracy) znacznej liczby opracowań monograficznych, studiów czy artykułów poświęconych problematyce definiowania owej gałęzi prawa 3. Podobnie jak należałoby oczekiwać również opracowań na temat wyodrębniania prawa pracy jako gałęzi, kryteriów jego dokonania oraz jego podziału i systematyki 4. 1 O szczegółowych naukach prawnych, ich zadaniach teoretycznych i praktycznych por. szerzej Z. Ziembiński, Szkice z metodologii szczegółowych nauk prawnych, Warszawa Poznań 1983 i powoływaną tam literaturę. O określonych aspektach definiowania prawa por. tegoż, Problemy logiczne definiowania prawa, RPEiS 1961, z. 2 i powoływaną tam literaturę, natomiast zagadnienie definiowania pojęć prawnych przedstawia w swej monografii W. Patryas, Definiowanie pojęć prawnych, Poznań Por. też A. Malec, Zarys teorii definicji prawniczej, Warszawa 2000, tam też obszerna literatura przedmiotu. 2 Por. też J. Gregorowicz, Definicje w prawie i w nauce prawa, Łódź 1962; Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawodawstwa, Warszawa 1980, s. 34 i n.; S. Wronkowska, M. Zieliński, Z. Ziembiński, Zasady prawa. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1974, s. 91 i n. 3 Pisałem o tym m.in. w pracach B.M. Ćwiertniak, Sposoby definiowania prawa pracy w polskiej literaturze prawniczej (próba systematyzacji), St.Pr.PiPSp , s. 9 i n. oraz tegoż, O ogólnoteoretycznej definicji prawa pracy, GSP 2000, t. VI, s. 15 i n. 4 Por. m.in. B.M. Ćwiertniak, Kryteria wyodrębniania prawa pracy jako gałęzi systemu prawa polskiego, St.Pr.PiPSp. 2007, s. 25 i n. 25

27 BOLESŁAW M. ĆWIERTNIAK W innych miejscach 5 wskazywałem już, że analiza naszej literatury z zakresu prawa pracy prowadzi do wniosku, iż wbrew wspomnianym oczekiwaniom nie podjęto w niej szerszych badań nad definiowaniem prawa pracy. Problematyka ta występuje głównie w opracowaniach o charakterze dydaktycznym 6, nader zaś rzadko w artykułach naukowych 7 czy też innych opracowaniach. Swoistą ilustracją tego zjawiska może być też brak stosownego hasła ( prawo pracy ) w podstawowych opracowaniach encyklopedycznych tej gałęzi naszego prawa 8. Analogicznie ma się rzecz z problematyką kryteriów wyodrębniania prawa pracy jako gałęzi prawa, jej podziałami i systematyką wewnętrzną. Problematyka ta występuje głównie, w skondensowanej i uproszczonej formie, w podręcznikach prawa pracy 9 oraz w opracowaniach opisujących relacje prawa pracy do innych gałęzi prawa 10, np. przy okazji zaliczania 5 Zob. B.M. Ćwiertniak, Sposoby definiowania prawa..., s. 9 i n.; tegoż, O ogólnoteoretycznej definicji prawa..., s. 15 i n. oraz tegoż, Ujęcie przedmiotu prawa pracy a wyodrębnienie typów zasad prawa pracy, PPiPS 1986, t. 7, s. 7 i n. 6 Por. m.in. podręczniki prawa pracy: Z. Salwa, Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, Warszawa 1996, s. 14 i n.; L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, Warszawa 1996, s. 1 i n.; K. Kolasiński, Prawo pracy znowelizowane, Toruń 1996, s. 27 i n.; tegoż, Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, Toruń 1997, s. 31 i n.; M. Piotrowski, Prawo pracy, Poznań Zielona Góra 1997, s. 37 i n.; T. Liszcz, Prawo pracy, Gdańsk 1996, s. 11; tejże, Prawo pracy, Warszawa 2008, s. 17 i n.; U. Jackowiak, W. Uziak, A. Wypych-Żywicka, Prawo pracy. Podręcznik dla studentów administracji, Sopot 1999, s. 11 i n.; U. Jackowiak, W. Uziak, A. Wypych-Żywicka, Prawo pracy. Podręcznik dla studentów prawa, Kraków 2005, s. 23 i n.; Z. Kubot, T. Kuczyński, Z. Masternak, H. Szurgacz, Prawo pracy. Zarys wykładu, Warszawa 2005, s. 19 i n.; Prawo pracy, pod red. Z. Niedbały, Warszawa 2007, s. 31 i n. (także nowsze wydania tych opracowań). 7 Por. B.M. Ćwiertniak, Sposoby definiowania prawa..., s. 9 i n. oraz tegoż, O ogólnoteoretycznej definicji..., s. 15 i n.; tegoż, Definiowanie prawa pracy (w:) Prawo pracy, pod red. K.W. Barana, Kraków 2005, s. 27 i n.; tegoż, Definiowanie prawa pracy (w:) Prawo pracy, pod red. K.W. Barana, Warszawa 2009, s. 27 i n. 8 Por. Encyklopedia prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Komentarz do instytucji prawnych, pod red. L. Florka, Warszawa 1998; Leksykon prawa pracy. 100 podstawowych pojęć, pod red. J. Steliny, Warszawa 2008 (prawo pracy definiowane jest tam przez J. Stelinę w haśle: Przedmiot prawa pracy, s ); stosowne hasło zawiera natomiast np. Encyklopedia prawa, pod red. U. Kaliny-Prasznic, Warszawa 1999 (i późniejsze wydania), autorem hasła: Pracy prawo jest tu T. Kuczyński (por. s. 549). 9 Relatywnie szeroko omawia ją T. Zieliński, Prawo pracy. Zarys systemu, Część I. Ogólna, Warszawa Kraków 1986, s. 7 i n. Z innych podręczników por. m.in. H. Szurgacz (w:) Z. Kubot, T. Kuczyński, Z. Masternak, H. Szurgacz, Prawo pracy. Zarys..., s ; M. Gersdorf, K. Rączka, Prawo pracy. Podręcznik w pytaniach i odpowiedziach, Warszawa 2006, s Por. np. T. Zieliński, Stosunek prawa pracy do prawa administracyjnego, Warszawa 1997, zwłaszcza s. 20 i n. Dość obszerną literaturę dotyczącą relacji prawa pracy do prawa cywilnego zestawiam w opracowaniu B.M. Ćwiertniak, Funkcje zasad prawa pracy w związku z art. 300 kodeksu pracy (próba systematyzacji) (w:) Prawo pracy. Ubezpieczenia społeczne. Polityka społeczna. Wybrane zagadnienia, pod red. B.M. Ćwiertniaka, Opole 1998, s. 47 i n. O relacjach 26

28 ROZDZIAŁ 1. POJĘCIE I SYSTEMATYKA PRAWA PRACY określonych zespołów norm do prawa pracy bądź innej gałęzi prawa 11. Literatura teoretycznoprawna poświęcała wyodrębnieniu prawa pracy, jako exemplum procesów podziału systemu prawa m.in. na gałęzie, uwagę głównie w połowie lat 60. oraz w latach 80. ubiegłego wieku 12. Jej dorobek z tego okresu relatywnie szybko przenoszono do literatury prawa pracy, przy czym niektóre z proponowanych koncepcji teoretycznoprawnych były przedmiotem analiz i polemik 13. We wskazanej tu syntetycznej diagnozie stanu literatury dotyczącej wspomnianej problematyki pomijam cykle własnych studiów dotyczących kryteriów wyodrębniania prawa pracy 14. W opracowaniu o charakterze systemowym wspomnianym zagadnieniom należy poświęcić więcej uwagi, prezentując poglądy wyrażone w literaturze przedmiotu, nie stroniąc od własnych refleksji i wniosków. Prezentację poglądów doktryny wiąże się z próbą określonej ich systematyzacji 15. Przeglądowi zostaną poddane w szczególności poglądy i konprawa pracy do innych gałęzi por. np. A. Kostecki, Związki prawa finansowego z prawem pracy, St.Pr.PiPSp. 1994, s. 9 i n. 11 T. Zieliński, Stosunek prawa pracy..., passim. Szerszy wywód o zaliczeniu norm regulujących problematykę zatrudnienia i bezrobocia przeprowadził M. Skąpski, Ochronna funkcja prawa pracy w gospodarce rynkowej, Kraków 2006, s. 45 i n. Por. też B.M. Ćwiertniak, O ogólnoteoretycznej definicji prawa..., s. 19 i n. 12 Por. zwłaszcza: H. Rot, Jedności i podziały systemu prawa socjalistycznego, AUWr. Prawo XXV, nr 145, Wrocław 1971, s. 186 i n.; tegoż, Problemy kodyfikacji prawa PRL, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Seria A, nr 193, Wrocław 1978, s. 50 i n., zwłaszcza s. 80 i n.; J. Romul, Kształtowanie się systemu prawa socjalistycznego w Polsce. Przemiany podstaw formalnych i doktryny prawniczej, Prace Wydziału Prawa UAM nr 65, Poznań 1974, s. 38 i n.; Z. Ziembiński, Szkice z metodologii szczegółowych..., s. 123 i n. Por. też uwagi i literaturę powołaną w opracowaniu B.M. Ćwiertniak, Ujęcie przedmiotu prawa..., s. 9 i n. 13 Por. zwłaszcza polemikę T. Zielińskiego z poglądami o tzw. kompleksowych kryteriach wyodrębniania prawa pracy i kompleksowym charakterze prawa pracy jako gałęzi prawa (S. Włodyka, H. Rot). Por. np. T. Zieliński, Prawo pracy. Zarys..., s. 10 i n. Por. też H. Rot, Jedności i podziały systemu..., s. 105 i n.; S. Włodyka, Problem prawa gospodarczego, SC 1964, t. V, passim. Zob. też uwagi o kompleksowości prawa pracy w opracowaniu B.M. Ćwiertniak, Ujęcie przedmiotu prawa..., s. 10 i n., Por. B.M. Ćwiertniak, O kryteriach funkcjonalnych wyodrębniania prawa pracy jako gałęzi w systemie prawa (w:) Człowiek. Obywatel. Pracownik. Studia z zakresu prawa. Księga jubileuszowa poświęcona Profesor Urszuli Jackowiak, pod red. J. Steliny, A. Wypych-Żywickiej, GSP 2007, t. XVII, s. 61 i n.; tegoż, Kryteria kodyfikacyjne a wyodrębnienie prawa pracy jako gałęzi w polskim systemie prawa, St.Pr.PiPSp. 2006, s. 9 i n.; tegoż, Kryterium zasad prawa pracy a wyodrębnienie prawa pracy jako gałęzi w polskim systemie prawa (w:) Studia z prawa pracy. Księga pamiątkowa ku czci Docenta Jerzego Logi, pod red. Z. Górala, Łódź 2007, s. 37 i n. 15 Na temat systematyzacji i klasyfikacji por. m.in. Mała encyklopedia logiki, pod red. W. Marciszewskiego, Ossolineum 1970, s. 103, , 339 oraz klasyczne już podręczniki logiki: T. Kotarbiński, Kurs logiki dla prawników, Warszawa 1974, s ; K. Ajdukiewicz, Zarys logiki, Warszawa 1960, s. 47 i n.; tegoż, Logika pragmatyczna, Warszawa 1974, s. 48 i n. Por. też Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 1995, s. 56 i n. (a także naj- 27

29 Tom I Systemu Prawa Pracy w swych założeniach pomyślany został jako prezentacja ustawodawstwa pracy w ujęciu syntetycznym. Jego koncepcja zakłada kompleksowe zarysowanie zasadniczych konturów systemu prawa pracy, w szczególności zagadnień: pojęcia, systematyki i sposobów ujęcia prawa pracy, przedmiotu i miejsca prawa pracy w systemie prawa, podstaw aksjologicznych i etycznych prawa pracy, ewolucji i rozwoju prawa pracy, funkcji i właściwości prawa pracy, charakteru norm prawa pracy i modeli ich tworzenia, źródeł prawa pracy, zasad prawa pracy, typów stosowania prawa pracy oraz metodologii wykładni przepisów prawa pracy, zdarzeń prawa pracy, roszczeń w prawie pracy, sankcji w prawie pracy, intertemporalnego prawa pracy. Prezentowane dzieło ma charakter syntetyzujący, a zaprezentowane w nim rozważania dotyczą również problemów praktycznych ujawniających się na tle funkcjonowania współczesnych stosunków pracy. Książka przeznaczona jest zarówno dla przedstawicieli nauki prawa pracy, jak i dla praktyków, w szczególności sędziów, adwokatów i radców prawnych. Powinna mieć też zastosowanie w kwali kowanej dydaktyce prawniczej, zwłaszcza na studiach drugiego i trzeciego stopnia. Zamówienia: infolinia , fax zamowienia@wolterskluwer.pl Cena 299 zł (w tym 5% VAT)