Czy istnieje w naszym organizmie jakiś centrum regulacji hormonalnej?

Transkrypt

1 Dr med. Andrzej Kondratiuk IPL Słovit Gdańsk ul. Piastowska 66 Tel Czy istnieje w naszym organizmie jakiś centrum regulacji hormonalnej? A.K. - Takim narządem jest najstarszą część mózgu przysadka. Właśnie to ona reguluje aktywność i współpracę wszystkich narządów hormonalnych. Funkcją przysadki mózgowej jest synteza następujących hormonów: hormon tyreotropowy przysadki (TSH ) - aktywizuje tarczycę, właśnie poziom tego hormonu badamy w krwi celem określenia stanu tarczycy (zob. dalej); hormon wzrostu (GH) - odpowiedzialny jest za rozkład tłuszczów, syntezę białek, poziom cukru w krwi, wzrost i rozwój tkanek; hormon adrenokortykotropowy (ACTH) - wzmaga syntezę hormonów przez korę nadnerczy; prolaktyna (PRL) u kobiet pobudza wydzielanie mleka oraz hamuje wydzielanie estrogenu co powoduję zatrzymanie miesiączki; hormon folikulotropowy (FSH) pobudza syntezę estrogenu oraz dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego u kobiet, a u mężczyzn - pobudza spermatogenezę; hormon luteinizujący (LH) reguluje wydzielanie estrogenu, progesteronu, testosteronu; hormon antydiuretyczny (ADH) - przyspiesza zwrotne wchłanianie wody w nerkach, zapobiegając odwodnieniu. Jak widzimy, przysadka mózgowa jest centrum dowodzenia systemem hormonalnym naszego organizmu. Przyczynami jej dysfunkcji mogą być substancje toksyczne (pestycydy, konserwanty, tłuszcze trans, alkohol, palenie i in.), wirusy, bakterie, stres, urazy głowy, choroby immunologiczne, nowotwory, stany zapalne, miażdżyca tętnic mózgowych, udar mózgu. Dość często do zaburzeń funkcji przysadki prowadzi jej ostre niedokrwienie podczas porodu. Rozwija się wtedy choroba Glińskiego-Simmondsa - niedoczynność przedniego płata przysadki. Przysadka mózgowa jest centrum dowodzenia systemem

2 hormonalnym organizmu. Kiedy można podejrzewać, że przyczyną nadmiernej wagi może być przysadka? A.K. - Hormonalną etiologię nadwagi i otyłości podejrzewamy, kiedy widzimy nieproporcjonalnie odkładanie się tkanki tłuszczowej....następujących zmian: Charakterystyczne dla zaburzeń funkcji przysadki jest gromadzenie się tłuszczu na kończynach dolnych i pośladkach przy normalnej górnej części ciała. Często obserwujemy też cechy hirsutyzmu - nadmiernego owłosienia typu męskiego, co jest związane z nieprawidłowymi proporcjami płciowych hormonów. Jeśli pojawia się laktacja, obrzęk i ból w piersi (objawy nadmiaru prolaktyny) w połączeniu z szybkim przybieraniem na wadze - konieczna jest konsultacja endokrynologa. Deficyt hormonów przysadki wpływa także na aktywność układu wegetatywnego. Chory odczuwa nadmierne pocenie, migrenowe bóle głowy, kołatanie serca, osłabienie, niestabilność ciśnienia tętniczego. W zaawansowanym stadium rozwija się tak zwana nerwica wegetatywna, gdy nagle pojawiają się napady zimna z drżeniem mięśni, intensywne pocenie się, uderzenia gorąca, częste oddawanie moczu, objawy lękowe. Czym spowodowana jest niedoczynność tarczycy? A.K. - Większość osoby z nadwagą powinna zbadać tarczycę. Najczęściej do jej niedoczynności prowadzi przewlekłe immunologiczne zapalenie - choroba Hashimoto. Z nieznanych powodów organizm produkuje wówczas przeciwciała, które atakują tarczycę. Na skutek procesu zapalnego zmniejsza się ilość pęcherzyków - tarczyca produkuje coraz mniej hormonów, regulujących prędkość procesów metabolicznych (tyroksynę - T4 i trójjodotyroninę T3). Jeżeli waga ciągle rośnie, podejrzewać chorobę tarczycy możemy na podstawie

3 powiększenie tarczycy; guzki tarczycy; suchość skóry; rogowacenie i pogrubienie skóry na kolanach i łokciach; to samo - na stawach palców rąk; kruchość i wypadanie włosów; łysienie; utrata fragmentów brwi; osłabienie mięśni; przebarwienia zewnętrznych części łokci, kolan i stawów palców; przebarwienia na skroniach, czole, szyi; łamliwe i zdeformowane paznokcie; ból stawów; zmniejszenie temperatury skóry i ciała; senność, apatia, depresja....się więc ilość hormonu bez białka, który nazywa się wolnym. W razie wątpliwości konieczna jest wizyta u lekarza endokrynologa, który na podstawie USG tarczycy i badań laboratoryjnych (FT4 - wolna tyroksyna, FT3 - wolna trójodotyronina, TSH - hormon tyreotropowy, anty-tpo - przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie tarczyczowej) zdecyduje o dalszym postępowaniu terapeutycznym. Czym się różni zwykła tyroksyna i trójjodotyronina od wolnej? A.K. - W krwi większość hormonów związana jest z białkami, które je chronią i transportują w miejsce docelowe. Nie ma sensu badać ilość hormonu razem z białkiem, którego poziom jest zmienny i zależy od dużej liczby czynników. Określa

4 Który z hormonów tarczycy jest bardziej aktywny - T4 czy T3? A.K. - Tyroksyna (T4) syntezowana przez tarczycę jest hormonem nieaktywnym. Z krwią przenosi się ona do tkanek docelowych, gdzie z niej produkowana jest trójjodotyronina (T3) - czynna postać hormonu tarczycowego. Niewielkie ilości T3 produkuje także sama tarczyca.... poziom Mam podwyższony poziom hormonu TSH - co to znaczy? A.K. - Jak już wspomniałem, hormon tyreotropowy przysadki (TSH ) - aktywizuje tarczycę. Przysadka ocenia stężenie hormonów tarczycy we krwi i funkcjonuje na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Kiedy brakuje hormonów tarczycy - produkuję większe ilości TSH, w razie ich nadmiaru - zmniejsza syntezę. Podwyższony poziom TSH oznacza więc możliwość niedoczynności tarczycy (do pewnego rozpoznania potrzebny jest szereg badań i ocena przez lekarza specjalistę). Badania laboratoryjne wykazały u mnie normalny poziom FT3 i FT4 i podwyższony - TSH. Jak interpretować taki wynik? A.K. - W warunkach idealnych powyższe wyniki mogą oznaczać utajoną (subkliniczną) niedoczynność, kiedy przysadka uważa, że ilość lub jakość T3 nie jest wystarczająca do prawidłowego metabolizmu. Objawy kliniczne takiej niedoczynności są nieswoiste. Podwyższenie poziomu TSH może być też stanem przejściowym, nic nie znaczącym kliniczne. Interpretacja wyników badań hormonalnych należy do zakresu wiedzy lekarza endokrynologa. Nie chodzi tutaj o jakieś sztuczne sekrety lub niechęć do współpracy z pacjentem. Problem naprawdę jest o wiele bardziej szeroki, niż tylko proporcje hormonów. W praktyce lekarz musi ocenić wiele dodatkowych czynników, wpływających na i aktywność hormonów. Takimi czynnikami mogą być choroby narządów

5 wewnętrznych, niedoczynność kory nadnerczy, zaburzenia metabolizmu i trawienia, intoksykacja, infekcja, nowotwory, stres, uraz, leki i in. Czy trzeba leczyć subkliniczną niedoczynność tarczycy? A.K. - Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, decyzje podejmuje się indywidualnie dla każdego chorego. Leczenie zaleca się najczęściej przy wysokich stężeniach TSH i anty-tpo, osób z wolem, dzieci, osób z zaburzeniami gospodarki lipidowej. Jednoznacznym wskazaniem do terapii jest tylko ciąża. Subkliniczna niedoczynność tarczycy wpływa bardzo niekorzystnie tak na jej przebieg, jak i na rozwój płodu. Mam stwierdzoną subkliniczną niedoczynność tarczycy. Jakie komplikacje lub choroby powoduje taki stan? Na co muszę zwrócić szczególną uwagę? A.K. - Oprócz nadwagi, możliwy jest negatywny wpływ na gospodarkę lipidową, zwiększenie obwodowego oporu naczyń i sztywności tętnic, co sprzyja tworzeniu się blaszek miażdżycowych i rozwoju choroby wieńcowej i nadciśnienia tętniczego. Czy wskazane jest badanie przeciwciał na tarczycę?...osób zdrowych. A.K. - Obecność wysokich stężeń przeciwciał na tle niedoczynności tarczycy świadczy o jej immunologicznym zapaleniu - chorobie Hashimoto. Badania rozpoczynają od oznaczenia anty-tpo, co zwykle wystarcza do rozpoznania. Zwiększone stężenie anty-tpo występuje u 90% chorych z chorobą Hashimoto. Oznaczenie przeciwciał anty-tg (przeciwko tyreoglobulinie) jest badaniem drugiego rzutu. A jeśli niedoczynności nie ma? A.K. - Wtedy oznaczanie przeciwciał nie ma uzasadnienia. Występują one u 10-15%

6 Badania wykazały, że tarczycę mam zdrową, ale waga ciągle rośnie. Czy mam okresowo kontrolować stężenie TSH? A.K. - Jednoznacznych wskazań do okresowych badań TSH u zdrowych ludzie nie ma. Lekarz może zlecić takie badanie w razie istnienia czynników ryzyka niedoczynności tarczycy. Główne z nich to:... kliniczne objawy, o których wspominaliśmy wcześniej; powiększenie tarczycy - wole; planowanie lub potwierdzenie ciąży; zaburzenia gospodarki lipidowej; niedokrwistość; dodatni wywiad rodzinny; choroby immunologiczne - choroba trzewna, bielactwo, cukrzyca typu 1 i inne. Po co wykonuje się USG tarczycy? A.K. - USG pokaże anatomiczną strukturę tarczycy. Dla choroby Hashimoto charakterystyczna jest jej niejednorodność i hypoechogeniczność. Objętość tarczycy zmniejsza się lub pozostaje prawidłowa. A jaki wpływ mają na tarczycę choroby innych narządów hormonalnych - na przykład cukrzyca? A.K. - U chorych na cukrzycę obserwuje się znaczne zaburzenia pracy tarczycy. Główna przyczyna - to zahamowana aktywność dejodynaz, enzymów zmieniając nieaktywną tyroksynę (T4) w aktywny hormon trójjodotyroninę (T3). Upośledzone jest też wydzielanie TSH w testach stymulacji. Jeśli mam rozpoznaną niedoczynność tarczycy, czy można stosować dietę? A.K. - W razie niedoczynności tarczycy na skutek choroby Hashimoto głównym celem powinna być kontrola poziomu hormonów w organizmie i leczenie, zlecone przez lekarza. Nie oznacza to jednak, że możemy odżywiać się byle jak. Substancje toksyczne, tłuszcze trans, niedobory witamin i kwasów tłuszczowych omega-3

7 działają prozapalnie i potrafią nasilić immunologiczną agresję w organizmie. Jak wpływają kobiece hormony płciowe - estrogeny - na wagę? A.K. - Estrogeny są wytwarzane z cholesterolu w jajnikach, tkance tłuszczowej, łożysku, kościach. Reguluje ich poziom przysadka mózgowa (hormon folikulotropowy).... barkowej, Właśnie estrogeny powodują odkładanie się tkanki tłuszczowej na udach, pośladkach i talii. Zapasy te bardzo niechętnie reagują na dietę - ewolucja zaplanowała ich wykorzystywanie podczas ewentualnej ciąży. Po menopauzie ilość estrogenów spada - kobiety zaczynają tyć podobnie jak mężczyźni - w okolicy brzucha. Nadmiar estrogenów hamuje aktywności hormonów tarczycy. Jakie jeszcze hormony potrafią zahamować odchudzanie? A.K. - Dość często przyczyną nadwagi jest nadczynność kory nadnerczy. Organizm produkuję zwiększone ilości hormonów steroidowych celem ochrony narządów przy ostrym lub przewlekłym stresie. Bez sterydów wówczas jesteśmy narażeni na poważne ryzyko zachorowania. Przy nieprawidłowym funkcjonowaniu przysadki mózgowej, która uwalnia za dużo hormonu hormonu adrenokortykotropowego, stymulującego korę nadnerczy, lekarz może rozpoznać chorobę Cushinga. U osób z nadczynnością kory nadnerczy zauważyć można nierównomierne odkładanie się tłuszczu przeważnie w górnych częściach ciała - plecach, obręczy twarzy ( księżycowa twarz ), szyi i karku ( byczy kark ).

8 W tym samym czasie, ręce i nogi są nie proporcjonalnie cienkie. Skóra u takich pacjentów sucha, często - z bakteryjną wysypką i wybroczynami, spowodowanymi wynaczynieniem krwi z naczyń kapilarnych. U kobiet może występować nadmierne owłosienie na twarzy i tułowiu. Wszystkie przedstawione objawy mogą być potencjalnie niebezpiecznymi i potrzebują kontroli lekarskiej....