OD GOTYCYZMU DO HORRORU

Transkrypt

1 ANNA GEMRA OD GOTYCYZMU DO HORRORU Wilkołak, wampir i Monstrum Frankensteina w wybranych utworach Wrocław 2008 Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

2 Spis treści Wprowadzenie 5 ROZDZIALI. Z LĘKU W ZABAWĘ 21 Lęk Odwieczny towarzysz Trwoga,.lęk, strach: rozróżnienie podstawowe Źródła lęku 25 A. Niewiedza, brak wiedzy 25 Transcendencja i eschatologia: kilka uwag 27 B. Wiedza 32 C. Zmiana 34 Łagodzenie lęku. Wyobraźnia opuszczona przez rozum stwarza potwory Jedna ze złych istot najszkodliwszych": wilkołak Ani żywy, ani martwy": wampir Wampir wilkołak: problemy terminologiczne 80 Wędrówki Ze świata wierzeń do świata rozrywki Chwilowe powroty: zawieszenie niewiary 87 Zabawa: Wyobraźnia opuszczona przez rozum stwarza potwory. Lecz skojarzona z nim staje się matką sztuki i tworzy cudowne dzieła" Groźne światy 88 A. Tworzy cudowne dzieła? 88 B. Tworzy cudowne dzieła! 94 ROZDZIAŁ II. WAMPIR 101 Pierwsze literackie spotkania z wampirem 101 Z grobu będę wychodzić co noc..." 104 Cuchnący prześladowca" 113 Lord o śmiertelnie bladych licach 121 Ktoś, kto nie je i nie pije jak inni ludzie": Varney the Vampyre Fabuła Cuchnący stwór, skaza na obliczu ziemi, przerażająca imitacja człowieka": wampir w swej postaci Precz z wampirem: Spalić, zniszczyć, zabić!" Okrutny, nieszczęśliwy wampir W poszukiwaniu młodej krwi Yarney, poprzednik Draculi 145

3 424 SPIS TREŚCI Niebezpieczny gość Invisible Prince of Merrion Square" Zakochany wampir i mordercza rozkosz Będziesz moja!" Inspiracje i konteksty 151 Dracula: wampir wszech czasów Irlandzki urzędnik z bujną wyobraźnią Okrutny hospodar i stary hrabia Ludojad, wysłaniec diabła Słodko-gorzkie spotkanie z wampirem Stare zło w nowym świecie Dzieło bez autora 188 Drugie i następne życia Draculi: rekonesans Sen o śmierci: Nosferatu: symfonia grozy Wampir u wrót: film Browninga 201 A. Najdziwniejsza historia miłosna ze wszystkich znanych" Wampir nowoczesny 209 A. Kto tu jest legendą? 209 B. Świat żywych trupów 214 C. Wampir na prerii: wyczerpanie formuły 219 Potomstwo Draculi i jego krewni: strach nieobłaskawiony Miasteczko Salem Uczyń mnie wampirem!". 228 Książę Ciemności: ciągle żywy 237 ROZDZIAŁ III. FRANKENSTEIN 249 Niecodzienne życie w epoce cudów 252 Blady student bezbożnych nauk i zjawa człowieka 258 Krewniacy" Frankensteina przed rokiem 1931: krótki przegląd Czyż nie jesteśmy ludźmi?" 274 Zmierzch sławy i zmiana medium 287 Frankenstein, 1931: a jednak TO żyje 290 Frankenstein, 1931: kto tu jest potworem? Film wojenny Laboratorium: przestrzeń zakazana Człowiek pokawałkowany Marionetki 298 Rodzina" Frankensteina 1931: kilka uwag 301 Potomkowie" Frankensteina i Moreau. Operacje na człowieku 307 ROZDZIAŁ IV. WILKOŁAK 321 Jakie ty masz wielkie zęby"! 321 Diabelska obecność 345 Futrem na zewnątrz 360 Łzy wilkołaka: koniec epoki wielkich monstrów" 372 Psychoza: nikt z nas...? 376 Grzeczne dziewczynki Carrie i Charlie 382

4 SPIS TREŚCI 425 Mroczna połowa 388 Cujo, dobry piesek 392 Wilk: przypowieść o współczesnym świecie 394 Jestem tym, czym się wydaję, i nie wydaję się tym, czym jestem" 399 Summary 401 Indeks nazwisk 405 Spis ilustracji 421

5 Spis ilustracji 1. Wilkołak: niemiecki drzeworyt z 1722 roku, 2. Wilkopodobna Bestia z Gevaudan" (ok. 1764), 3%A9vaudan. 3. Godło Zakonu Smoka, fot. Cristian Chirita. 4. Okładka książki Montague Summersa The Werewolfin Lore and Legend (1933), Dover Publications Inc. 5. Herbert Draper: Lamia (1909), 6. John Collier: Lilith (1892), 7. Kadr z filmu A był on głupcem (A Fool There Was, USA 1915, reż. Frank Powell), William Fox. 8. Kadr z filmu Dracuła (USA 1931, reż. Tod Browning), Universal 9. Kadr z filmu Znak wampira (Mark oj the Vampire, USA 1935, reż. Tod Browning), Loew's, Inc.; Metro-Goldwyn-Mayer Corporation, 1935 (onprint). 10. Okładka czasopisma Weird Tales" (maj 1932), Weird Tales, Ltd. Weird Tales cover illustration copyright 1932 by Popular Fiction, Publishing Company. Reprinted by permission of Weird Tales Ltd. 11. Vampira (Maila Nurmi) w jednym z odcinków The Vampira Show (1954, TV), Clint Hickman Productions. 12. Kadr z filmu Szatański plan Draculi (The Satanic Kites of Dracula, Wlk. Brytania 1974, reż. Alan Gibson), Warner Bros. Inc. 13. Kadr z filmu Wampiryczni kochankowie (The Vampire Lovers, Wlk. Brytania 1970, reż. Roy Ward Baker), American International Productions. 14. Kadr z filmu Narzeczona Frankensteina (Bride of Frankenstein, USA 1935, reż. James Whale), Universal 15. Kadr z filmu Syn Frankensteina (Son of Frankenstein, USA 1939, reż. Rowland V. Lee), Universal 16. William Hogarth: Reward of Cruelty (1751), Kadr z filmu Wilkołak z Londynu (Werewołf of London, USA 1935, reż. Stuart Walker), Universal 18. Kadr z filmu Amerykański wilkołak w Londynie (An American Werewolfin London, Wlk. Brytania 1981, reż. John Landis), American Werewołf Inc.; Lycanthrope Films.