Testamenty, darowizny, spadki

Transkrypt

1 e-poradnik Prawo Prawo Prawo Prawo Prawo Testamenty, darowizny, spadki Jakie są zasady dziedziczenia Jak zarejestrować testament Umowy miedzy bliskimi Podział majątku małżonków Wzory testamentów Orzecznictwo Sądu Najwyższego

2 Adres redakcji: Warszawa, ul. Okopowa 58/72 tel. (22) ; Autorzy: Teresa Siudem, Dobromiła Niedzielska-Jakubczyk Redaktor prowadzący: Piotr Wickowski Redaktor merytoryczny: Dobromiła Niedzielska-Jakubczyk DTP: Joanna Archacka Biuro Obsługi Klienta: Marki, ul. Okólna 40 tel. (22) , ; bok@infor.pl Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o. ISBN Wydanie lipiec 2013 r.

3 Spis treści Wstęp... 7 Rozdział 1. Zasady dziedziczenia Masa spadkowa Co można dziedziczyć...9 Mieszkanie, samochód, działka...9 Pieniądze, wierzytelności, prawa...10 Zobowiązania spadkodawcy...11 Długi spadkowe Co nie wchodzi do spadku Dziedziczenie przedsiębiorstwa jednoosobowego przedsiębiorcy Dziedziczenie udziałów w spółkach Spółka cywilna...16 Spółka jawna Spółka partnerska...19 Spółka komandytowa...19 Spółka komandytowo-akcyjna...20 Spółka z o.o Spółka akcyjna Dziedziczenie gospodarstw rolnych Kto dziedziczy z ustawy Pierwsza grupa Druga grupa Trzecia grupa Czwarta i piąta grupa Dziedziczenie przysposobionego Nie ma dziedziczenia w rodzinie zastępczej Dodatkowe roszczenia Kto dziedziczy na podstawie testamentu Prawo do rozporządzania majątkiem...30 Wady oświadczenia woli Rodzaje testamentów Testament własnoręczny Testament notarialny Notarialny rejestr testamentów Testament urzędowy...35 Testament ustny...36 Testament podróżny Testament wojskowy Wymogi dotyczące świadków...38

4 Odwołanie testamentu Powołanie do spadku Wskazanie spadkobiercy Zapis zwykły Zapis windykacyjny Polecenie Podstawienie spadkobiercy Przyrost Powołanie wykonawcy testamentu Prawo do zachowku Wydziedziczenie Niegodność dziedziczenia Odpowiedzialność za długi Odrzucenie spadku...55 Przed sądem lub u notariusza Ochrona wierzycieli Wady oświadczenia woli Solidarna odpowiedzialność spadkobierców Postępowanie spadkowe...61 Przed sądem Ogłoszenie testamentu Stwierdzenie nabycia spadku...62 U notariusza Dział spadku...65 Podział schedy spadkowej...65 Podział gospodarstwa rolnego...66 Wymogi dotyczące wniosku Podatek od spadków Bez podatku...69 Progi podatkowe...69 Jak obliczyć podatek od spadku Zwolnienia przedmiotowe Ulga mieszkaniowa Złożenie zeznania podatkowego...74 Rozdział 2. Umowy między bliskimi Umowa darowizny Strony umowy Przedmiot umowy...76 Forma umowy...76 Polecenie...79 Odpowiedzialność darczyńcy Odwołanie umowy...81 Oświadczenie na piśmie Prawa wierzycieli...83

5 Podatki...84 Bez podatku...84 Jak obliczyć podatek od darowizny...85 Zgłoszenie do urzędu Ulga mieszkaniowa Taksa notarialna Umowa renty Forma umowy Treść umowy Podatek Umowa dożywocia Forma umowy Treść umowy...92 Zbycie prawa...93 Prawo wygasa...93 Rozwiązanie umowy Podatek Umowa pożyczki Forma i treść umowy...95 Maksymalne odsetki...96 Odstąpienie od umowy Podatek...97 Rozdział 3. Podział majątku małżonków Wspólność ustawowa Zarząd majątkiem wspólnym Majątek osobisty małżonka Odpowiedzialność za długi Odpowiedzialność solidarna Za zgodą małżonka lub bez Kiedy powstała wierzytelność Intercyza nie zawsze pomaga Umowy małżeńskie Rozszerzenie lub wyłączenie wspólności Rozdzielność majątkowa Z wyrównaniem dorobków Podział majątku w sądzie Z datą wsteczną Podatki Rozdział 4. Orzecznictwo Sądu Najwyższego 4.1. Darowizny Rażąca niewdzięczność córki wobec matki Zdrada małżeńska zięcia nie dotyczy teściów Odwołanie darowizny w pozwie...117

6 4.2. Testamenty Kolejne odwołania testamentów nie przywracają skuteczności pierwszego testamentu Ważne jest wypełnienie woli spadkodawcy Odnaleziony testament bez znaleźnego Notariusz składa sądowi wszystkie testamenty Nowy spadkobierca, stary zapis Zapisobiorca nie jest spadkobiercą Można zapisać część majątku wspólnego małżonków Testament głuchego lub głuchoniemego Wolno sporządzić testament negatywny Zaniedbywanie spadkodawcy może prowadzić do wydziedziczenia spadkobiercy Spadki Zachowek to połowa należnej ustawowo schedy Beneficjent polecenia nie jest wierzycielem Dziedziczenie składek na ZUS Spadkobierca nie zwraca bonifikaty Pra wa oso bi ste spadkodawcy nie dla spad ko bier ców

7 Wstęp Każdy, kto ma więcej rzeczy i praw niż może zużyć na co dzień, a także kiedy otaczają go bliscy, którym chciałby po sobie zostawić coś więcej niż życzliwą pamięć, zastanawia się czasem jak mógłby mieć wpływ na to kto, co i ile po nim odziedziczy. I właśnie wywieraniu wpływu na to, co stanie się z naszym majątkiem po naszej śmierci służą testamenty, darowizny na wypadek śmierci, zapisy czy polecenia. Każda jednak z tych instytucji prawa cywilnego, żeby była skuteczna, musi zachowywać właściwą formę i powinna mieć stosowną treść. W przeciwnym razie może nie wywrzeć takich skutków, jakie założyliśmy. I jeśli np. testament okazałby się nieważny, będą po nas dziedziczyć ci, którzy mogą być powołani do spadku na mocy ustawy. Od lat problemem było również dla wszystkich, którzy sporządzali testamenty to, że nie mogli bez kłopotu pozapisywać konkretnym osobom konkretnych rzeczy. Bo chociaż zawsze (tzn. od początku 1965 roku, czyli od kiedy obowiązuje kodeks cywilny) istniała możliwość sporządzenia zapisu nazywanego dziś zwykłym, to jednak dzięki niemu zapisobiorca uzyskiwał tylko roszczenie, czyli prawo żądania wydania mu określonych rzeczy wobec spadkobierców czy spadkobiercy. Ci zaś dziedziczyli masę spadkową w określonych w ustawie albo w testamencie częściach. Nie było bowiem i nie ma spadkobrania działowego ( Jankowi to, a Ani tamto zapisuję w testamencie ). Teraz jednak (tzn. od 23 października 2011 roku), dzięki wprowadzeniu nowej instytucji zapisu windykacyjnego wolno w praktyce obejść zasadę ułamkowego dziedziczenia całości. Jest to wielka korzyć szczególnie dla tych, którzy chcą uniknąć przewidywanych problemów przy podziale spadku, na czym przez lata cierpiały np. przedsiębiorstwa pozbawione skutecznego zarządzania po śmierci jednoosobowego przedsiębiorcy. Wszyscy zainteresowani sporządzeniem zapisu windykacyjnego muszą jednak pamiętać, że będzie on ważny jedynie wtedy, kiedy zostanie umieszczony w testamencie mającym formę aktu notarialnego. U notariusza można też zarejestrować każdy testament (od 5 października 2011 r.), bez względu na to, czy jest własnoręczny, czy notarialny. To duże ułatwienie dla spadkobierców. Dzięki notarialnemu rejestrowi testamentów (NORT) będą oni bowiem mogli ustalić, czy ich krewny poczynił rozporządzenia majątkowe na wypadek śmierci. Nie ma jednak obaw o upowszechnienie informacji o testamencie, a tym bardziej o możliwość sprawdzenia jego treści za życia spadkodawcy. Po to bowiem, żeby uzyskać informacje z NORT, potencjalni spadkobiercy muszą przedstawić notariuszowi odpis aktu zgonu lub inny dokument świadczący, że testator nie żyje. Warto również mieć na względzie, że najbliższa rodzina, czyli małżonek, dzieci wnuki rodzice, dziadkowie, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym i macocha nie płacą podatku od spadków i darowizn. Muszą jednak pamiętać o dopełnieniu formalności w urzędzie skarbowym.

8 8 e-biblioteka Gazety Prawnej Po to więc, żeby wiedzieć, jak możemy skutecznie rozdysponować schedę po nas, a także czego robić nie warto, bo i tak nie odniesie to takiego skutku jak byśmy chcieli, powinniśmy przestudiować przed sporządzeniem testamentu przynajmniej podstawowe zasady prawa spadkowego. Takiemu właśnie przybliżeniu nieprzekraczalnych reguł, które muszą respektować wszelkie rozporządzenia na wypadek śmierci, służy nasza książka. Pomocne mogą być również zawarte w niej wzory testamentów, umów, oświadczeń, czy projektów aktów notarialnych. Orzeczenia Sądu Najwyższego natomiast, które omawiamy, mają za cel pokazanie jak wyglądają w działaniu regulacje księgi czwartej kodeksu cywilnego, zatytułowanej Spadki. Bo chociaż w polskim systemie prawa stanowionego o tym, co wolno, a czego nie należy decydują ustawy i rozporządzenia, to jednak sądy powszechne zarówno stwierdzając nabycie spadku, jak i orzekając o jego podziale, zawsze biorą pod uwagę to, co w podobnych sprawach orzekł SN.

9 1.1. Masa spadkowa Rozdział 1 Zasady dziedziczenia Z chwilą śmierci spadkodawcy zarówno jego prawa, jak i obowiązki przechodzą na spadkobierców. Oznacza to, że mogą oni otrzymać w spadku nie tylko majątek (aktywa), lecz także długi (pasywa). Nie dotyczy to jednak wszystkich praw i zobowiązań zmarłego. Część z nich jest wyłączona z dziedziczenia i nie wchodzi do masy spadkowej, nazywanej też schedą po zmarłym Co można dziedziczyć Mieszkanie, samochód, działka Do spadku wchodzą przede wszystkim prawa rzeczowe, czyli: własność ruchomości (m.in. samochodów, maszyn, dzieł sztuki, biżuterii, książek) i nieruchomości (m.in. parceli, domów z działkami, na których stoją, lokali, czyli mieszkań, biur, sklepów), udziały we współwłasności ruchomości i nieruchomości oraz prawo użytkowania wieczystego (gruntów). SŁOWNIK Zstępni dzieci, wnuki, prawnuki. Wstępni rodzice, dziadkowie, pradziadkowie. Powinowactwo stosunek łączący jednego małżonka z krewnymi drugiego. Spadkodawca osoba fizyczna, której majątek z chwilą śmierci przechodzi na spadkobierców. Spadkobierca podmiot (osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna), na który przecho dzi ogół praw i obowiązków osoby zmarłej. Otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Dziedziczyć można także niektóre ograniczone prawa rzeczowe, w tym spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. A spadkobiercy, nawet jeśli jest ich kilku, nie muszą ubiegać się o członkostwo w spółdzielni. Wśród ograniczonych praw rzeczowych do spadku może wejść także: służebność gruntowa (ale tylko wraz z prawem do własności nieruchomości, dla której ta służebność została ustanowiona), zastaw (zabezpieczenie wierzytelności, czyli mówiąc potocznie spłaty długu na rzeczy ruchomej) i hipoteka (zabezpieczenie wierzytelności na nieruchomości). Z tym, że i zastaw, i hipotekę można odziedziczyć tylko razem z wierzytelnością, którą zabezpieczają. Oznacza to, że jeśli dziadek ustanowił hipotekę na swojej działce na rzecz banku, to to ograniczone prawo rzeczowe wnuk odziedziczy tylko przyjmując w spadku obciążoną nieruchomość. Patrząc na to z drugiej strony przyjmując w spadku obciążoną hipoteką działkę, dostaje ją razem z hipoteką.

10 10 e-biblioteka Gazety Prawnej Pieniądze, wierzytelności, prawa Jeżeli spadkodawca zgromadził środki pieniężne, czyli banknoty i monety krajowe i zagraniczne zarówno w gotówce, jak i na rachunkach bankowych lub w formie lokat, a także czeki oraz metale szlachetne (sztabki złota), to spadkobiercy również je dziedziczą. Przechodzą na nich również prawa z papierów wartościowych, a więc akcji, obligacji, weksli, bonów pieniężnych NBP czy bonów skarbowych. Dziedziczone są ponadto wierzytelności wynikające z umów zawartych przez spadkodawcę (niezapłacony czynsz, niezapłacona faktura za wydany spadkobiercy-jednoosobowemu przedsiębiorcy wpisanemu do Centralnej Ewidencji i Informacji Działalności Gospodarczej towar lub za wykonaną usługę) oraz wierzytelności wynikające z wyrządzenia szkody. Przy czym w tym ostatnim przypadku dziedziczenie jest niejako dwustronne. Roszczenie o naprawienie szkody majątkowej przechodzi bowiem na spadkobierców poszkodowanego, a odpowiadający mu obowiązek odszkodowawczy przechodzi na spadkobierców ponoszącego odpowiedzialność za powstałą szkodę. Do szkody takiej mogło dojść wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez kontrahenta spadkodawcy (w tym wynikającego z umowy) albo z czynu niedozwolonego (np. gdy szkoda powstała na skutek wypadku komunikacyjnego). PRZYKŁAD Dziedziczenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu Po śmierci rodzica spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przeszło na trójkę rodzeństwa każde z nich posiada udział wynoszący 1/3. Żadne z nich nie musi ubiegać się o członkostwo w spółdzielni. Gdyby jednak spadkobiercy się na to zdecydowali, członkiem spółdzielni może zostać tylko jeden z nich. W terminie roku od otwarcia spadku spadkobiercy powinni wyznaczyć spośród siebie pełnomocnika, który dokonywałby czynności prawnych związanych z wykonywaniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (uczestniczenie w walnym zgromadzeniu spółdzielni mieszkaniowej, regulowanie opłat). Jeśli tego nie zrobią, sąd na wniosek spadkobierców albo spółdzielni wyznaczy przedstawiciela. Dziedziczeniu podlegają też majątkowe prawa autorskie, prawo do uzyskania patentu na wynalazek, prawo do uzyskania prawa ochronnego na wzór użytkowy. Spadkobiercy dziedziczą również niektóre prawa spadkowe, np. wierzytelność wynikającą z zapisu (str. 42) i roszczenie z tytułu zachowku (str. 49). (...)