Dziedziczenie zadłużonego gospodarstwa rolnego 1

Transkrypt

1

2 Gospodarstwo rolne a spadki... 2 Dwa sposoby dziedziczenia... 2 Dwa rodzaje przyjęcia spadku... 3 Zadłużony spadek można odrzucić... 3 Zadłużone gospodarstwo rolne... 4 Dziedziczenie zadłużonego gospodarstwa rolnego 1

3 Dziedziczenie to nic innego jak wstąpienie w całokształt praw i obowiązków osoby zmarłej. Na gruncie obowiązujących przepisów zasady dziedziczenia gospodarstw rolnych nie odbiegają od zasad dziedziczenia innych składników majątkowych. Obecnie każdy spadkobierca powołany do dziedziczenia, czy to na podstawie ustawy, czy też testamentu, może dziedziczyć gospodarstwo rolne. Jak jednak postąpić, jeśli dziedziczone gospodarstwo jest na przykład zadłużone? Odpowiedzi udzielamy w tym artykule. W okresie PRL-u dziedziczenie gospodarstw rolnych było poddane różnym restrykcjom, głównie jeśli chodzi o wymóg posiadania kwalifikacji rolniczych przez spadkobierców. Taki stan rzeczy utrzymał się jednak tylko do 14 lutego 2001 r., kiedy Trybunał Konstytucyjny uznał, że ograniczenia w zakresie spadkobrania gospodarstw rolnych są niezgodne z Konstytucją. Stąd też, jeżeli otwarcie spadku nastąpiło po tej dacie, to spadkobranie odbywa się bez żadnych ograniczeń podmiotowych. Jeśli chodzi o dziedziczenie gospodarstw, to w skład spadku może wchodzić zarówno całe gospodarstwo rolne, jak również w pewnych przypadkach poszczególne jego składniki. Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (art kc). Z definicji gospodarstwa rolnego należy wnioskować, że ustawodawca traktuje gospodarstwo rolne jako zorganizowany zespół składników majątkowych i niemajątkowych, służący prowadzeniu działalności wytwórczej w rolnictwie. Zasadniczo więc gospodarstwo rolne stanowi jeden przedmiot obrotu jako całość. Możliwe jednak jest, że przedmiotem spadkobrania będą poszczególne składniki gospodarstwa rolnego, jeżeli taka jest wola samego spadkodawcy. Trzeba jednak pamiętać, że jeżeli przedmiotem spadku jest gospodarstwo rolne bez wskazywania jego poszczególnych składników, to należy przez to rozumieć wszystkie składniki tworzące i wchodzące w skład danego gospodarstwa. W praktyce zapis na rzecz spadkobiercy w postaci gospodarstwa rolnego bądź też powołanie do dziedziczenia, gdzie jedynym składnikiem jest gospodarstwo rolne, oznacza, że osobie powołanej należą się nie tylko grunty rolne tworzące gospodarstwo, ale również budynki wchodzące w jego skład, w szczególności nieruchomość będąca miejscem zamieszkania, budynki służące produkcji rolnej, inwentarz żywy oraz maszyny rolnicze. Dziedziczenie zadłużonego gospodarstwa rolnego 2

4 Powołanym do dziedziczenia można zostać w dwojaki sposób. Pierwszym sposobem jest powołanie do dziedziczenia na mocy testamentu sporządzonego przez spadkodawcę, który wskazuje osoby, którym chce po śmierci przekazać swój majątek. Drugim sposobem jest powołanie do dziedziczenia z samej ustawy, co następuje tylko wtedy, gdy: spadkodawca nie pozostawił testamentu bądź pozostawiony testament jest z jakichś przyczyn nieważny. Niezależnie od tego, w jaki sposób dochodzimy do dziedziczenia, w ciągu sześciu miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule powołania do spadku musimy złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. W znaczącej większości przypadków będzie to okres sześciu miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy. W ciągu tego terminu składamy oświadczenie bądź o przyjęciu, bądź o odrzuceniu spadku przed notariuszem lub sądem. Przyjęcie spadku oznacza akceptację dla bycia spadkobiercą. Spadek można przyjąć bądź wprost, bądź z tak zwanym dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie spadku wprost oznacza, że spadkobierca przyjmuje na siebie zarówno aktywa, a więc majątek spadkodawcy, jak również długi zmarłego bez żadnych ograniczeń. W takim przypadku dziedziczymy całość praw po zmarłym i może się okazać, że długów jest więcej niż aktywów i będziemy musieli je pokryć z własnej kieszeni. Drugą możliwością jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a więc z odpowiedzialnością za długi jedynie do wysokości aktywów w spadku. Innymi słowy, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że za dług odpowiadamy tylko do wysokości wartości oddziedziczonego majątku. Przykład Jeżeli majątek odziedziczony wynosi 300 tysięcy, a długów 400 tysięcy, to odpowiadamy za długi jedynie do wysokości odziedziczonych 300 tysięcy złotych. Trzecia możliwość, przed którą stoi spadkobierca, jest odrzucenie spadku, a więc jego nieprzyjęcie. Odrzucenie spadku rodzi skutek taki, że nie jesteśmy spadkobiercami, a więc nic dziedziczymy ani majątku, ani długów. Odrzucając spadek, jesteśmy traktowani jak osoby nieżyjące. Co istotne, niezłożenie oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku w ustawowym 6-miesięcznym terminie skutkuje tym, że jesteśmy traktowani jako osoby, które przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza (nie dotyczy to spadków otwartych przed 18 października 2015 r., gdzie niezłożenie oświadczenia w ustawowym terminie wiązało się z przyjęciem spadku wprost). Dziedziczenie zadłużonego gospodarstwa rolnego 3

5 Otrzymanie spadku niestety nie zawsze wiąże się przypływem gotówki. Gdy zamiast majątku w spadku są tylko długi, wtedy taki spadek może nam przynieść więcej kłopotów niż korzyści. Dlatego też przed decyzją, czy przyjąć spadek, czy tez go odrzucić, warto zrobić rozeznanie, jaki majątek pozostawił po sobie spadkobierca i ewentualnie jakie długi. Uwaga Warto przejrzeć księgi wieczyste nieruchomości rolnych, aby uzyskać informacje, czy nie są one obciążone hipoteką bądź innymi prawami. Jeżeli spadkobierca przyjmie spadek, wtedy przechodzą na niego zarówno zobowiązania hipoteczne, jak i inne zobowiązania, które mogą być ujawnione w treści ksiąg wieczystych. Jednocześnie warto pamiętać, że nieujawnienie wierzytelności na rzecz innych osób w treści księgi wieczystej nie oznacza, że takie wierzytelności nie istnieją. Pół roku zazwyczaj wystarczy, aby wstępnie się rozeznać czy spadek przedstawia jakąś wartość, czy jest tylko kłopotem. Jeżeli po analizie sprawy dojdziemy do wniosku, że przekazane nam gospodarstwo rolne jest zadłużone ponad jego wartość oraz że nie chcemy na siebie brać ewentualnej odpowiedzialności za doprowadzenie tego gospodarstwa do rentowności, to możemy taki spadek odrzucić (przed sądem lub notariuszem). Odrzucając spadek, trzeba jednak mieć na uwadze fakt, że jesteśmy wtedy traktowani tak jak osoby nieżyjące, a spadek przechodzi na dalszych członków rodziny. Przy dziedziczeniu ustawowym do dziedziczenia dochodzą w takim przypadku zstępni odrzucającego, a więc jego dzieci. Przy dziedziczeniu testamentowym dochodzi do tzw. przyrostu na rzecz pozostałych spadkobierców testamentowych, między których część odrzucającego zostaje podzielona. Jak widzimy więc, odrzucenie spadku w przypadku gdyby jego przyjęcie wiązało się z długami nie jest wystarczające, aby uchronić bliskich od długów. Odrzucony spadek przechodzi często na dzieci, które również muszą odrzucić spadek, jeśli nie chcą być uznani za spadkobierców. Dopiero po wyczerpaniu się kręgu spadkobierców taki spadek przechodzi na Skarb Państwa. Uwaga Odrzucając spadek, przypadający nam z mocy ustawy, ważne jest, aby zadbać o złożenie podobnego oświadczenia przez dzieci i ewentualnie wnuki, aby uniknąć niespodzianek. Również dzieci i wnuki mogą złożyć takie oświadczenie przed notariuszem lub sądem i może to nastąpić jednocześnie. Jeżeli sytuacja majątkowa dotycząca otrzymanego spadku jest niepewna i nie wiemy, ile jest aktywów, a ile pasywów, wtedy najlepiej przyjąć spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. W ten sposób możemy ograniczyć swoją odpowiedzialność za długi jedynie do wartości majątku. Należy jednak pamiętać o bardzo ważnej zasadzie, a mianowicie, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie oznacza, że będziemy zobowiązani zaspokoić wierzycieli jedynie ze Dziedziczenie zadłużonego gospodarstwa rolnego 4

6 składników majątkowych wchodzących w skład spadku, a jedynie do wysokości ich wartości. Tym samym, jeżeli przyjmujemy spadek z dobrodziejstwem inwentarza i wartość długów jest równa kwocie 500 tysięcy złotych, a wartość majątku jest równa na przykład kwocie 800 tysięcy złotych, to wierzyciel może od nas dochodzić kwoty 500 tysięcy złotych z całego naszego majątku, a nie tylko z majątku spadkowego. Nie jest więc zasadą, że długi będą spłacane tylko z majątku spadkowego, lecz również z naszego osobistego, ale do wysokości majątku, jaki odziedziczyliśmy. To jest ważna informacja, ponieważ spadkobiercy często w niewłaściwy sposób uznają, że spłacą długi po sprzedaży majątku, który otrzymali. Oczywiście tak może być, niemniej jednak wierzyciel może żądać zaspokojenia np. z naszego mieszkania czy domu, jeżeli ich zbycie będzie łatwiejsze niż zbycie zadłużonego gospodarstwa. Niezależnie od powyższego, przyjęcie spadku wiąże się z koniecznością przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku bądź też ze sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia. Można tego dokonać przed notariuszem i przed sądem. Celem postępowania sądowego bądź też sporządzenia aktu przez notariusza jest potwierdzenie, kto w istocie jest spadkobiercą. Przeprowadzić stosowne postępowanie sądowe bądź udać się do notariusza można dopiero wtedy, gdy wszyscy potencjalni spadkobiercy złożą oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku lub od jego otwarcia minie sześć miesięcy. Sporządzenie poświadczenia dziedziczenia przez notariusza możliwe jest tylko wówczas, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni. W przypadku jakiegokolwiek sporu co do tego kto jest, a kto nie jest spadkobiercą, konieczne będzie przeprowadzenie postępowania sądowego. Uwaga Dopiero po ustaleniu wszystkich spadkobierców można rozdysponować majątek i ewentualnie podzielić gospodarstwo rolne między spadkobierców. Majątek wolno podzielić również u notariusza na zgodny wniosek stron bądź w postępowaniu sądowym, które jest odrębnym postępowanie niż postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Sfinalizowanie spraw związanych ze spadkiem jest czynnością dość czasochłonną i wymagającą. Jeżeli mamy zgodę wszystkich spadkobierców, wtedy można tego dokonać u notariusza, co znacząco skraca czas załatwienia sprawy. Niestety, trzeba jednoznacznie wskazać, że w przypadku sporu jednak trzeba będzie przeprowadzić co najmniej dwa postępowania sądowe. Podstawa prawna: ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 121). Grzegorz Wroński Dziedziczenie zadłużonego gospodarstwa rolnego 5

7 Redaktor: Joanna Banasiak Lach ISBN: E-book nr: Wydawnictwo: Adres: Kontakt: 2HH0506 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o Warszawa, ul. Łotewska 9a Telefon , faks , cok@wip.pl NIP: Numer KRS: Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, Sąd Gospodarczy XIII Wydział Gospodarczy Rejestrowy. Wysokość kapitału zakładowego: zł Copyright by: Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2016 Dziedziczenie zadłużonego gospodarstwa rolnego 6