Strefowa ochrona ptaków w Nadleœnictwie Augustów historia, stan aktualny, problemy, perspektywy

Transkrypt

1 Strefowa ochrona ptaków w Nadleœnictwie Augustów historia, stan aktualny, problemy, perspektywy Roman Rogoziñski, Ewa Referowska-Chodak ARTYKU Y / ARTICLE Abstrakt. W artykule przedstawiono pokrótce historiê oraz stan aktualny strefowej ochrony gatunków ptaków w tej czêœci Puszczy Augustowskiej, która jest zarz¹dzana przez Nadleœnictwo Augustów. Opisano tak e zagadnienia zwi¹zane z funkcjonowaniem tej formy ochrony przyrody: przyrodnicze, gospodarcze i spo³eczne. Podjêto równie próbê przedstawienia perspektyw ochrony strefowej w badanym obiekcie, w odniesieniu m.in. do wdra anego obszaru Natura 2000 czy mo liwoœci uzyskania zewnêtrznego wsparcia dla jej realizacji. S³owa kluczowe: strefy ochronne, ochrona strefowa ptaków, Nadleœnictwo Augustów Abstract. Zonal protection of birds in Augustów Forest District the history, actual state, problems, prospects. This article presents the history and actual state of zonal protection of birds species in Augustów Forest District, which manages of the part of Augustów Forest. Also some natural, economic and social problems, related to this nature protection form, are described. There are also presented the prospects of zonal protection in the examined object in relation to inter alia Natura 2000 programme or the possibility of external support for realisation of this kind of protection. Keywords: protection zones, zonal protection of birds, Augustów Forest District Wstêp Obowi¹zek strefowej ochrony stanowisk 10 gatunków ptaków zosta³ wprowadzony w koñcu 1983 r. (Rozporz¹dzenie 1984 art. 8). Od tego czasu kilka kolejnych aktów prawnych modyfikowa³o zakres tej ochrony, a aktualnie obowi¹zuj¹cy reguluje zasady zabezpieczania miejsc wystêpowania 18 gatunków ptaków (Rozporz¹dzenie 2004 za³. 5). Wiêkszoœæ stref ochronnych dla ptaków zosta³a wyznaczona w Lasach Pañstwowych. Tylko nieliczne strefy s¹ w lasach prywatnych. S¹ one obecne tak e w Nadleœnictwie Augustów (RDLP Bia³ystok), które w obecnym kszta³cie funkcjonuje od pocz¹tku 2005 r. Przed rokiem 2005 na opisywanym obszarze by³y dwa nadleœnictwa: Augustów i Bia³obrzegi. Celem pracy w odniesieniu do aktualnej powierzchni Nadleœnictwa Augustów jest przedstawienie historii i stanu aktualnego strefowej ochrony ptaków, a tak e wi¹ ¹cych siê z ni¹ zagadnieñ przyrodniczych, gospodarczych i spo³ecznych (w kontekœcie ochrony miejsc gniazdowania i przebywania ptaków, a tak e realizacji zadañ gospodarczych) oraz nakreœlenie perspektyw jej rozwoju. Historia i stan aktualny Najstarsza dokumentacja dotycz¹ca stref ochronnych utworzonych dla ptaków pochodzi z roku Odnosi siê ona do terenu by³ego Nadleœnictwa Augustów. W tym czasie wyznaczonych by³o 16 stref o ³¹cznej powierzchni ha, w tym ochrony ca³orocznej 183 ha, 22 Roman Rogoziñski... Strefowa ochrona ptaków w Nadleœnictwie Augustów...

2 a ochrony okresowej 873 ha. Stworzono je dla orlika krzykliwego Aquila pomarina (8 stref), g³uszca Tetrao urogallus (3), bociana czarnego Ciconia nigra (3), gado era Circaetus gallicus (1) i puchacza Bubo bubo (1) (dokumentacja nadleœnictwa). Szczegó³owa inwentaryzacja wszystkich gniazd ptaków podlegaj¹cych ochronie strefowej oraz warunków gniazdowania, tzn. gatunku drzewa z gniazdem, œrednicy gniazda, wysokoœci od ziemi, usytuowania w koronie drzewa, zosta³a przeprowadzona w 2000 roku przez in yniera nadzoru Nadleœnictwa Augustów, miejscowych leœniczych oraz pracownika biurowego, który sporz¹dzi³ dok³adn¹ dokumentacjê fotograficzn¹. Dane te sukcesywnie by³y weryfikowane przez pracowników wojewódzkiego konserwatora przyrody. Aktualizacja tych danych ju w odniesieniu do obecnych granic Nadleœnictwa Augustów ma miejsce na podstawie corocznych obserwacji prowadzonych przez leœników i pracowników Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska (RDOŒ) w Bia³ymstoku. Wspó³czeœnie w Nadleœnictwie Augustów jest 16 stref ochronnych wyznaczonych dla szeœciu gatunków ptaków: 8 stref dla orlika krzykliwego, 3 strefy dla g³uszca, dwie dla bielika Haliaeetus albicilla oraz po jednej dla bociana czarnego, gado era i kani rudej Milvus milvus. Po uwzglêdnieniu nak³adania siê powierzchni niektórych stref, rzeczywisty ich obszar wynosi 935,47 ha, w tym 194,56 ha ochrony ca³orocznej i 740,91 ha ochrony okresowej. Dalsze rozwa ania dotycz¹ wspó³czesnego stanu ochrony strefowej w obecnych granicach Nadleœnictwa Augustów. Na opisywanej powierzchni dominuje siedlisko boru œwie ego (35,0% powierzchni stref), drugim wa nym siedliskiem jest las mieszany bagienny (25,8%). Udzia³ wy szy od 5% maj¹ jeszcze bór bagienny (10,9%), ols (7,3%) i ols jesionowy (5,3%). Pozosta³e siedliska wystêpuj¹ na mniejszej powierzchni: las mieszany wilgotny 4,5%, las mieszany œwie y i bór mieszany wilgotny po 2,5%, bór mieszany œwie y 1,9%, bór mieszany bagienny i las œwie y po 1,5%, las wilgotny 1,1%, zaœ bór wilgotny 0,3% (na podst. materia³ów nadleœnictwa). Struktura powierzchni dominuj¹cych gatunków drzew w warstwie drzewostanu kszta³tuje siê nastêpuj¹co: sosna zwyczajna Pinus sylvestris 53,2%, brzoza brodawkowata Betula verrucosa i omszona Betula pendula 18,5%, olsza czarna Alnus glutinosa 15,7%, œwierk pospolity Picea abies 11,0%, jesion wynios³y Fraxinus excelsior 0,7%, d¹b szypu³kowy Quercus robur i modrzew europejski Larix decidua po 0,3%, osika Populus tremula 0,2% oraz lipa drobnolistna Tilia cordata 0,1%. Zaznacza siê tak e pojedynczy lub miejscowy udzia³ innych gatunków, jak np. grab pospolity Carpinus betulus, wierzba iwa Salix caprea, wi¹zy Ulmus sp., klony Acer sp. (na podst. materia³ów nadleœnictwa). Rozpiêtoœæ wieku drzew wynosi od 3 do 206 lat (sosna zwyczajna) (na podst. materia³ów nadleœnictwa). Zagadnienia przyrodnicze W skali ca³ej Polski, a tak e Europy, ochrona miejsc rozrodu ptaków pomog³a w odbudowie populacji wielu rzadkich gatunków (Mizera 2000, Mizera 2006). W Nadleœnictwie Augustów przejawi³o siê to m.in. w postaci stworzenia stref dla kolejnych gatunków ptaków bielika i kani rudej. Obecnoœæ i lêgowoœæ ptaków strefowych uzale niona jest od wielu czynników przyrodniczych i antropogenicznych. Wspomniane czynniki przyrodnicze mo na podzieliæ na bezpoœrednie i poœrednie oraz na takie, które w wiêkszym lub mniejszym stopniu wp³ywaj¹ na efektywnoœæ ochrony ptaków oraz miejsc ich gniazdowania i przebywania. W sk³ad pierwszej grupy czynników przyrodniczych wchodz¹ te, które bezpoœrednio negatywnie oddzia³uj¹ na ptaki, w miejscach ustalonych stref. W Nadleœnictwie Augustów by³y to jak dot¹d: drapie nictwo bielika na bocianie czarnym, czego konsekwencj¹ by³o zmniejszenie siê Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

3 liczebnoœci tego ostatniego gatunku (co najmniej jeden taki przypadek, dokumentacja nadleœnictwa). W skali nadleœnictwa ma to wiêkszy wp³yw na efektywnoœæ ochrony gatunku, a o drapie nictwie bielika na innych gatunkach strefowych wspomina tak e Anderwald (2009); straty w lêgach wyrz¹dzane przez rosn¹ce populacje jastrzêbi, kruków, sójek, kun, lisów i dzików np. potwierdzony przypadek z 2009 r. drapie nictwa kuny na lêgu orlika krzykliwego (dokumentacja nadleœnictwa), a tak e jedna z przyczyn kurczenia siê populacji g³uszca. Zjawisko to ma wiêkszy wp³yw na efektywnoœæ ochrony, zarówno w skali lokalnej nadleœnictwa, jak i ogólnopolskiej (Anderwald 2009), aczkolwiek jego intensywnoœæ nie jest uzale niona od faktu istnienia strefy ochronnej; zanik sprzyjaj¹cego biotopu wokó³ gniazda/stanowiska wskutek naturalnych zmian w przyrodzie w jego efekcie przesta³a gniazdowaæ para bocianów czarnych, prowadzone s¹ te prace nad kszta³towaniem sprzyjaj¹cego biotopu dla g³uszców (dokumentacja nadleœnictwa). W skali nadleœnictwa czynnik ten ma œredni wp³yw na efektywnoœæ ochrony; uderzenie pioruna w gniazdo bociana czarnego zginê³a para doros³ych ptaków wraz z m³odym (przypadek losowy). Druga grupa czynników przyrodniczych to te, od których uzale nione jest za³o enie i utrzymanie gniazda przez ptaki, a w konsekwencji ustanowienie strefy ochronnej. Bêd¹ to przede wszystkim specyficzne wymagania ptaków odnoœnie do lokalizacji gniazd. Na przyk³ad bielik zak³ada gniazdo na najwy szych starych sosnach w drzewostanach, czêsto 140-letnich lub starszych, na siedlisku boru mieszanego œwie ego, w pobli u zbiorników wodnych, na których eruje (Zawadzki i Zawadzka 2005, Zawadzka et al. 2009a). Zatem te wymagania pozostaj¹ w sprzecznoœci z ustalonymi wiekami rêbnoœci drzew w Nadleœnictwie Augustów (120 lat dla sosny Plan ). Nale y jednoczeœnie zauwa yæ, e czêœæ ptaków ma mniejsze wymagania pod tym wzglêdem, na przyk³ad orliki krzykliwe i kanie mog¹ zak³adaæ gniazda tak e w m³odszych drzewostanach (Zawadzka i Zawadzki 2002). Brak starych drzew nie jest zatem problemem, który dotyka wszystkie strefowe gatunki ptaków, zak³adaj¹ce du e gniazda w koronach, natomiast nieodpowiedni kszta³t/budowa korony raczej tak. W strefach ochronnych Nadleœnictwa Augustów drzewa, które przekroczy³y wiek rêbnoœci, wystêpuj¹ na 262 ha (27% powierzchni stref). Druga kwestia decyduj¹ca o za³o eniu gniazda to dostêpnoœæ erowisk. Stosunkowo niska yznoœæ siedlisk Puszczy Augustowskiej, a tak e zwartoœæ kompleksu leœnego powoduje, e zwi¹zana z nim baza pokarmowa nie jest zbyt bogata (Zawadzka et al. 2009b). Dlatego w Nadleœnictwie Augustów w zale noœci od gatunku ptaka du e znaczenie maj¹ obszary jezior oraz tereny ³¹kowe po³o one w po³udniowej czêœci Nadleœnictwa, przechodz¹ce w obszar Biebrzañskiego Parku Narodowego. W granicach samego kompleksu leœnego udzia³ œródleœnych ³¹k jest znikomy, nieco tylko wiêkszy przy wschodniej granicy nadleœnictwa ( ¹ki Hruskie, Kraœniañskie, Wo³kuszañskie). W ostatnich latach, wskutek dop³at unijnych do rolnictwa, znacznie zintensyfikowano u ytkowanie ³¹k na po³udniu, w³¹cznie z ich silnym osuszeniem, co w mniejszym stopniu sprzyja korzystaniu z nich przez strefowe gatunki ptaków, przede wszystkim orlika krzykliwego, preferuj¹cego tereny o wysokim poziomie wód gruntowych (Rodziewicz 2004). WyraŸnie zauwa alne jest zmniejszenie liczebnoœci w tym regionie ptaków gniazduj¹cych na ziemi, które obok ab i norników stanowi¹ pokarm orlików krzykliwych. Przyrodnicze zagadnienia strefowej ochrony ptaków mo na rozpatrzyæ tak e pod k¹tem problemów realizacji zadañ gospodarczych Lasów Pañstwowych. W Nadleœnictwie Augustów notowane s¹ sytuacje, gdy w granicach strefy ochronnej ptaków wystêpuje drzewostan wymagaj¹cy przebudowy. Ograniczenia zwi¹zane z obecnoœci¹ stref, g³ównie ochrony ca³orocznej (Ustawa 2004 art ), odsuwaj¹ w czasie przeprowadzenie przyspieszonego procesu renaturyzacji, czyli dostosowania sk³adu gatunkowego lasu i jego struktury przestrzennej do 24 Roman Rogoziñski... Strefowa ochrona ptaków w Nadleœnictwie Augustów...

4 zajmowanego siedliska. Taka potrzeba wynika z faktu stosowania w przesz³oœci innego modelu leœnictwa, skupionego w wiêkszej mierze na promowaniu produkcyjnych funkcji lasu, a zatem wprowadzania takich gatunków, które zapewnia³y odpowiednio wysoki przyrost masy drzewnej w stosunkowo krótkim czasie. W sytuacji, gdy pozostawi siê teren strefy bez ingerencji cz³owieka, proces ten bêdzie zachodzi³ du o wolniej. W granicach stref ochronnych w Nadleœnictwie Augustów prawie 300 ha drzewostanów ma sk³ad gatunkowy niezgodny z ustalonym gospodarczym typem drzewostanu (trzeci stopieñ zgodnoœci) (na podst. materia³ów nadleœnictwa). Stanowi to 30,7% ocenionej powierzchni, a jednoczeœnie ponad trzykrotnie wiêkszy odsetek, ni w przypadku wszystkich drzewostanów nadleœnictwa (9,4%) (Plan ). O ile jednak prace zwi¹zane z przebudow¹ mog¹ byæ sukcesywnie prowadzone w granicach stref ochrony okresowej (poza obowi¹zuj¹cym okresem ochronnym, jednak bez negatywnego wp³ywu na siedlisko; Zbyryt 2011), o tyle w strefach ochrony ca³orocznej musz¹ one zostaæ odsuniête w czasie. Wynika to z priorytetu ochrony gatunku nad prowadzeniem gospodarki leœnej. W Nadleœnictwie Augustów dotyczy to ok. 75 ha drzewostanów, a zatem 8% ca³kowitej powierzchni stref ochronnych, a 39% powierzchni stref ochrony ca³orocznej. Drugi problem zwi¹zany jest z funkcjonowaniem strefy w sytuacji, gdy przez kolejne lata gniazda nie s¹ zasiedlone (Mizera 2006). Nie jest to ujednolicone w ca³ym kraju, gdy istnieje trudnoœæ w jednoznacznym okreœleniu rozwi¹zania problemu. Jak dot¹d Nadleœnictwo Augustów nie wystêpowa³o z tego typu wnioskami zbyt wczeœnie, gdy nie mo na by³o wykluczyæ powrotu ptaków. W bie ¹cym roku 2011 ocenia siê, e 5 gniazd objêtych ochron¹ strefow¹ nie by³o zajêtych, w stosunku do dwóch najd³u ej niezasiedlonych stref najprawdopodobniej rozpocznie siê procedura zmierzaj¹ca do ich likwidacji (dokumentacja nadleœnictwa). Zagadnienia gospodarcze Strefowa ochrona ptaków poci¹ga za sob¹ z jednej strony ograniczenia w gospodarce leœnej (Mizera 2006), a z drugiej koszty, wynikaj¹ce m.in. z dzia³añ zwi¹zanych z utrzymaniem stref, a przedstawionych poni ej. Ograniczenia w prowadzeniu prac hodowlanych, ochronnych i pozyskaniowych wynikaj¹ z zakazu przebywania osób trzecich, wycinania drzew i krzewów, dokonywania zmian stosunków wodnych (chyba, e s³u ¹ chronionym gatunkom) oraz wznoszenia obiektów, urz¹dzeñ i instalacji bez zezwolenia regionalnego dyrektora ochrony œrodowiska (Ustawa 2004 art. 60.6). Z jednej strony wspomniane ograniczenia mog¹ wp³yn¹æ na efektywnoœæ ochrony ptaków, a w szczególnoœci miejsc ich gniazdowania i przebywania. Zgodne z przepisami utrudnienia w wycinaniu drzew w strefach mog¹ doprowadziæ do pogorszenia sanitarnego stanu lasu, zamarcia drzew i radykalnej zmiany warunków gniazdowania w strefie, a w konsekwencji do przeniesienia siê ptaków w inne miejsce. Stoi to jednoczeœnie w sprzecznoœci z realizacj¹ zasady trwa³oœci lasu (Ustawa 1991 art. 8 i 9). Jak dot¹d, w Nadleœnictwie Augustów problem rozwoju gniazd kornikowych w strefach ochrony ptaków nie by³ zbyt dotkliwy, jednak zwa- ywszy na liczne tego typu sytuacje w pó³nocno-wschodniej Polsce i zwi¹zane z tym ryzyko wyst¹pienia silnej gradacji równie na opisywanym terenie, nale y postêpowaæ szczególnie ostro nie. Dlatego w strefach prowadzona jest kontrola zagro enia drzewostanu w szczególnoœci przez kornika drukarza. W miarê mo liwoœci obserwacje prowadzone s¹ z daleka, bez zbêdnej ingerencji w strefê. Nie s¹ one dokumentowane w postaci osobnych rejestrów, a w przypadku wiêkszych w¹tpliwoœci pracownicy terenowi konsultuj¹ siê z prze³o onymi (zastêpc¹ nadleœniczego, in ynierem nadzoru). Na problem nak³adania siê okresu ochronnego ptaków z czasem pojawiania siê drugiej generacji kornika drukarza zwracana by³a uwaga ju w latach 90- tych XX wieku (Szwa³kiewicz 1996, Or³owski 1999). Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

5 Z drugiej strony wymienione wczeœniej ograniczenia obowi¹zuj¹ce w strefach stanowi¹ problem w wykonaniu zadañ gospodarczych Lasów Pañstwowych, jako e utrudniaj¹ realizacjê za³o onych planów, podyktowanych implementacj¹ m.in. zasady powiêkszania zasobów leœnych (Ustawa o lasach 1991 art. 8). Jednak nie jest to problem o du ej randze w opisywanym nadleœnictwie ze wzglêdu na ma³¹ w odniesieniu do ca³ego obszaru zarz¹dzanych lasów powierzchniê stref ochrony ca³orocznej. W strefach ochrony okresowej istnieje wiêksza mo - liwoœæ ingerencji, choæ z zastrze eniem braku negatywnego wp³ywu na siedlisko ptaków (Zbyryt 2011). Nale y w tym miejscu odnieœæ siê tak e do kosztów, które poci¹ga za sob¹ ochrona ptaków strefowych w Nadleœnictwie Augustów. Sk³adaj¹ siê na ni¹ koszty bezpoœrednie, poœrednie i alternatywne, z których czêœæ mo na wy³¹cznie oszacowaæ albo tylko wymieniæ z nazwy ze wzglêdu na brak prowadzenia odpowiednio szczegó³owego rozrachunku na poziomie nadleœnictwa. Nie by³ on bowiem wymagany. Na podstawie dokumentacji nadleœnictwa do kosztów bezpoœrednio zwi¹zanych z obecnoœci¹ stref i zamieszkuj¹cych je ptaków mo na zaliczyæ (E kwestie maj¹ce zwi¹zek z efektywnoœci¹ ochrony ptaków, G kwestie maj¹ce wiêkszy zwi¹zek z problemem realizacji zadañ gospodarczych, obci¹ eñ dla nadleœnictwa): podatek leœny za powierzchniê stref (G o œrednim znaczeniu dla kosztów) w roku 2011 podatek ten wynosi 0,220 x 154,65 z³ = 34,02 z³ za 1 ha lasu (Ustawa 2002 art. 4, Komunikat 2010), a w sytuacji, gdy strefa jest po³o ona w granicach rezerwatu przyrody lub lasu ochronnego po³owê tej kwoty, tzn. 17,01 z³. Ze wzglêdu na fakt, e w strefach ochrony okresowej Nadleœnictwo Augustów uzyskuje przychody poza okresem ochronnym, jako koszt funkcjonowania stref wziêto pod uwagê powierzchniê stref ca³orocznych, które nie przynosz¹ dochodu nadleœnictwu, a za które nale y uiœciæ podatek. Oznacza to ³¹czny wydatek w wysokoœci z³ (w 2011 roku; gdyby powierzchnia stref w nadleœnictwie znajdowa³a siê poza lasami ochronnymi i rezerwatami przyrody, kwota ta by³aby dwukrotnie wy sza); wspó³finansowanie monta u platform pod gniazda (E o mniejszym znaczeniu dla kosztów); specjalny sposób zagospodarowania biotopów g³uszca (E o œrednim lub wy szym w zale noœci od roku znaczeniu dla kosztów), w tym poprawa warunków wilgotnoœciowych (33 109,59 z³ w 2007 r.) i zmiana sposobu grodzenia upraw na bezpieczniejszy dla ptaków (np ,12 z³ w 2009 r.); op³aty za decyzje Regionalnego Dyrektora Ochrony Œrodowiska w sprawie funkcjonowania stref (G o mniejszym znaczeniu dla kosztów) (np. w 2010 r. ³¹cznie 293 z³, a w 2011 r. do sierpnia w³¹cznie 164 z³); koszty szkoleñ dla leœników na temat ochrony strefowej i biologii gatunków strefowych (E o mniejszym znaczeniu dla kosztów) (np. w 2010 r z³); koszty pracy (E) (m.in. prace urz¹dzeniowe zwi¹zane z tworzeniem i modyfikacj¹ stref, monitorowanie przestrzegania prawa w strefach, stanu zasiedlenia gniazd, wystêpowania g³uszców i wszelkich œladów ich bytnoœci itp.) oszacowane poni ej. Do kosztów poœrednich wynikaj¹cych z obecnoœci stref mo na zaliczyæ: koszty pracy (E, G) (m.in. prowadzenie dokumentacji przez pracownika biurowego, dogl¹danie przez pracowników terenowych i systematyczne kontrole sanitarnego stanu lasu w strefach ochronnych, zaanga owanie innych pracowników w sprawy strefowej ochrony gniazd) oszacowane poni ej; koszty zwi¹zane z koniecznoœci¹ modyfikacji prac poza granicami stref (G o œrednim znaczeniu dla kosztów) (np. wyd³u enie trasy szlaków technologicznych, dodatkowe oznakowanie przebiegu granic strefy oraz wzmo ony nadzór nad pracownikami zak³adów us³ug 26 Roman Rogoziñski... Strefowa ochrona ptaków w Nadleœnictwie Augustów...

6 leœnych, by nie dosz³o do wejœcia z pracami leœnymi w granicê strefy) wliczone w koszty pracy, oszacowane poni ej. Natomiast do kosztów alternatywnych wynikaj¹cych z obecnoœci stref nale y zaliczyæ: koszty utraconych korzyœci (G o wiêkszym znaczeniu dla kosztów), wynikaj¹ce ze zmiany funkcji danego fragmentu lasu (brak mo liwoœci pozyskania drewna w strefie ochrony ca³orocznej w czasie, gdy ma ono najbardziej po ¹dane parametry, a zatem i najwiêksz¹ wartoœæ rynkow¹). Przy œrednim pozyskaniu drewna wynosz¹cym w Nadleœnictwie Augustów ok. 3,90 m 3 /ha/rok, ze 194,56 ha stref ochrony ca³orocznej nie pozyskuje siê oko³o 760 m 3 drewna rocznie. Wed³ug œredniej ceny netto (po odjêciu kosztów pozyskania) za 1 m 3 drewna z maja 2011 r. w Nadleœnictwie Augustów 152,59 z³, ka dego roku nadleœnictwo nie uzyskuje dochodu w wysokoœci prawie 116,0 tys. z³. W przypadku stref ca³orocznych usytuowanych w granicach rezerwatów przyrody (38% powierzchni obliczenia na podst. dokumentacji nadleœnictwa), ich zlikwidowanie nie przynios³oby zwiêkszenia dochodu Nadleœnictwa Augustów, gdy na tym terenie obowi¹zywa³yby restrykcje zwi¹zane z obecnoœci¹ rezerwatu przyrody. Nale a³oby zatem teoretycznie wy³¹czyæ tê powierzchniê z rozwa añ. Z drugiej jednak strony w granicach stref s¹ zazwyczaj starsze drzewostany, z których dochód jest wiêkszy ze wzglêdu na cenniejsze sortymenty drewna, za które mo na uzyskaæ wy sz¹ kwotê, ni œrednia cena drewna. W opisywanych strefach ochronnych Nadleœnictwa Augustów drzewostany, które przekroczy³y wiek rêbnoœci, stanowi¹ w przypadku sosny 21,8% zajmowanej przez ni¹ powierzchni, w przypadku brzozy 44,2%, dêbu 29,7%, lipy 73,8%, olszy 37,7%, osiki 81,7%, a œwierka 12,1%. Dotyczy to tak e graba, klonów i wierzb (na podst. dokumentacji nadleœnictwa). Na wielkoœæ opisywanego kosztu wp³ywa tak e zmiana œredniej ceny drewna sprzedawanego przez opisywane nadleœnictwo, która w ostatnich miesi¹cach roœnie. Pozostaj¹ jeszcze do oszacowania koszty pracy (E, G o wiêkszym znaczeniu dla kosztów), zakwalifikowane powy ej zarówno do kosztów bezpoœrednich, jak i do poœrednich. Ze wzglêdu na brak szczegó³owych ewidencji czasu pracy poszczególnych pracowników nadleœnictwa, zwi¹zanej z dzia³aniami w strefach lub na ich rzecz poza ich granicami, przyjêto nastêpuj¹ce za³o enia: 1) w pracê s¹ zaanga owani pracownicy ró nych szczebli, od nadleœniczego poprzez pracowników biurowych po podleœniczych w terenie, a zatem ogólnie S³u ba Leœna, 2) oszacowywana jest wartoœæ tej czêœci wynagrodzeñ S³u by Leœnej, która przypada na powierzchniê stref ochronnych. Skorzystano w tym celu z danych przedsiêbiorstwa Lasów Pañstwowych za 2010 rok, w którym suma kosztów utrzymania S³u by Leœnej w nadleœnictwach Lasów Pañstwowych wynios³a ,4 tys. z³, a ca³kowita ówczesna powierzchnia w zarz¹dzie Lasów Pañstwowych 7 596,6 tys. ha (PGL LP 2011). A zatem œredni koszt pracy zwi¹zanej z jednym statystycznym hektarem lasu w ci¹gu roku wyniós³ ok. 197 z³. Jako e jest to koszt œredni, wp³yw na jego wartoœæ mia³y zarówno te fragmenty lasu, które wymaga³y szczególnie du o uwagi ze strony leœników, jak i te, w których nie by³y prowadzone adne prace. Podobne uœrednienie mo na zastosowaæ w przypadku Nadleœnictwa Augustów, gdzie w szczególnoœci w strefach ochrony ca³orocznej prowadzi siê tylko sporadyczne prace wy³¹cznie po uzyskaniu zezwolenia RDOŒ, a na pozosta³ej powierzchni stref liczniejsze prace kszta³tuj¹ce drzewostan, przy zwiêkszonym rygorze i kontroli wp³ywu tych prac na jakoœæ siedliska ptaków. Do zwyk³ych zadañ dochodz¹ tak e koszty prac wynikaj¹cych ze specyfiki istnienia stref, a wymienionych wy ej. Przy czym warto zwróciæ uwagê na to, e strefy s¹ na tyle newralgicznymi miejscami, e wymagaj¹ czêstszej i dok³adniejszej kontroli ni przeciêtny drzewostan, co tak naprawdê wi¹ e siê z wiêkszymi kosztami pracy. Podany œredni koszt pracy zwi¹zanej z 1 ha lasu nie uwzglêdnia tak e m.in. wyp³at z zysku (PGL LP 2011) oraz kosztów np. zu ycia paliwa czy wykonanych telefonów w zwi¹zku z opiek¹ nad strefami. Przemna aj¹c œredni koszt Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

7 pracy przez liczbê hektarów stref w Nadleœnictwie Augustów, uzyskuje siê orientacyjn¹ wartoœæ ok z³ rocznie, która odzwierciedla czêœæ wynagrodzeñ pracowników (koszt ich pracy) przypadaj¹c¹ na opiekê nad strefami ochrony ptaków. Przedstawione powy ej kwoty œwiadcz¹ o du ym wk³adzie finansowym Nadleœnictwa Augustów w strefow¹ ochronê ptaków. Podobnie jest w wielu innych jednostkach Lasów Pañstwowych, np. w Nadleœnictwie Dukla (Marsza³ek 2006) czy Nadleœnictwie Susz (Blonkowski 2011). Zagadnienia spo³eczne Pozytywnym spo³ecznym aspektem strefowej ochrony ptaków w Nadleœnictwie Augustów jest wspó³praca leœników z osobami reprezentuj¹cymi ró ne jednostki i organizacje, m.in. Regionaln¹ Dyrekcjê Ochrony Œrodowiska w Bia³ymstoku, Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Komitet Ochrony Or³ów, Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leœnej w Rogowie, naukowcami oraz prywatnymi osobami (ornitologami-amatorami). Fakt ten ma du e pozytywne znaczenie dla efektywnoœci ochrony ptaków i wyznaczonych dla nich stref. Natomiast problemem natury spo³ecznej jest du a presja spo³eczeñstwa (przejawiaj¹ca siê m.in. w bezpoœrednich rozmowach z leœnikami Nadleœnictwa Augustów) zrzucaj¹cego na leœników praktycznie pe³n¹ odpowiedzialnoœæ za stan ochrony gatunków strefowych, w sytuacji, gdy wiele czynników oddzia³uj¹cych na te gatunki nie jest od leœników zale nych. Dla przyk³adu mo na podaæ wspomnian¹ wczeœniej znaczn¹ intensyfikacjê prac rolnych na terenach erowania ptaków w po³udniowej czêœci Nadleœnictwa Augustów. Opisywane podejœcie spo³eczeñstwa w znikomym stopniu wp³ywa na efektywnoœæ ochrony ptaków b¹dÿ problemy realizacji zadañ gospodarczych Lasów Pañstwowych, jednak negatywnie wp³ywa na komfort pracy leœników. Znacznie bardziej problematyczny dla skutecznej strefowej ochrony ptaków jest wci¹ niski poziom œwiadomoœci ekologicznej spo³eczeñstwa i wi¹ ¹cy siê z nim brak zrozumienia dla celu i zasad tej formy ochrony. Przejawia siê to m.in. ³amaniem zakazu wstêpu do stref po to, eby uzyskaæ wiêksze zbiory grzybów czy jagód, prze yæ emocjonuj¹c¹ przygodê albo eby zaliczyæ obserwacjê kolejnego gatunku ptaka. Œrednio w roku, w skali Nadleœnictwa Augustów, ujawnionych tego typu przypadków jest oko³o Koñcz¹ siê one rozmowami i pouczeniami, bez wystawiania mandatów. Wydawanie zezwoleñ przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Œrodowiska na fotografowanie chronionych gatunków ptaków mog¹ce powodowaæ ich niepokojenie lub p³oszenie (Ustawa 2004 art ) te nie sprzyja utrzymaniu spokoju w strefach. Jak dot¹d w 2011 r. do Nadleœnictwa Augustów wp³ynê³o 8 pozwoleñ dla 11 osób na fotografowanie i/lub filmowanie gatunków strefowych. W jednym przypadku pozwolenie obejmowa³o tak e osoby upowa nione przez adresata decyzji RDOŒ. Pozwolenia te zosta³y zró nicowane pod wzglêdem terminu ich obowi¹zywania. Dla 4 osób pozwolenie wygasa ju w roku 2011, dla kolejnych 3 osób w 2012 r., dla 3 osób w 2013 r., zaœ dla 1 osoby w 2015 r. Do tych liczb nale a³oby tak e dodaæ osoby, które uzyska³y zezwolenie RDOŒ na wejœcie do stref. Na przyk³ad w 2010 roku by³o to 31 osób, z czego dwie uzyska³y pozwolenie na wstêp do rezerwatu przyrody, w którym jest strefa ochronna, a w 2011 roku (do koñca sierpnia) 21 osób. Opisane sytuacje mog¹ mieæ ró ny wp³yw na skutecznoœæ ochrony strefowej w opisywanym nadleœnictwie. W przypadku gatunków, których populacja sukcesywnie siê kurczy (g³uszec), mo e to oddzia³ywaæ na ptaki znacz¹co negatywnie, w odró nieniu od gatunków o zwiêkszaj¹cej siê liczebnoœci (orlik krzykliwy, bielik), gdzie p³oszenie te oczywiœcie nie jest wskazane, ale w skali kraju nie przyniesie to znacz¹cego pogorszenia w sytuacji gatunku. Niestety w Nadleœnictwie Augustów brakuje szczegó³owych informacji o udatnoœci lêgów w poszczególnych latach i na poszczególnych 28 Roman Rogoziñski... Strefowa ochrona ptaków w Nadleœnictwie Augustów...

8 stanowiskach, które mog³yby pos³u yæ do przeprowadzenia analizy rzeczywistego wp³ywu odwiedzaj¹cych (legalnie i nielegalnie) na stan populacji strefowych gatunków ptaków. Kolejnym zagadnieniem natury spo³ecznej w ochronie strefowej ptaków jest jakoœæ komunikacji pomiêdzy Nadleœnictwem Augustów a urzêdami. Ma to du e znaczenie dla efektywnoœci/skutecznoœci ochrony, choæ jednoczeœnie, jak dot¹d, nie stanowi wiêkszego problemu. Wspó³praca z urzêdnikami z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska uk³ada siê bowiem bez zak³óceñ. Natomiast dyskusyjne równie od strony spo³ecznej wydaj¹ siê przepisy dotycz¹ce zasad naliczania op³at dla leœników za odstêpstwa od zakazów obowi¹zuj¹cych w strefach ochronnych ptaków (Ustawa 2004 art. 60.6). Na przyk³ad zezwolenie na odstêpstwo od zakazu wycinania drzew i krzewów podlega ka dorazowo op³acie skarbowej w wysokoœci 82 z³ (na podst. Ustawy 2006 art c). Tymczasem ze wzglêdu na dobro lasu, jego stabilnoœæ i trwa³oœæ, istnieje nieraz realna potrzeba usuniêcia drzew opanowanych przed owady (szczególnie kornika drukarza) lub grzyby, które mog¹ siê znacznie rozprzestrzeniæ i trwa³oœæ lasu ograniczyæ. Mog³oby to w efekcie doprowadziæ do pogorszenia warunków gniazdowania ptaków strefowych i ich przeniesienia siê w inne miejsce (Szwa³kiewicz 1996, Or³owski 1999). Wspomniany problem op³at nie stanowi du ego obci¹ enia dla realizacji gospodarki leœnej, wydaje siê byæ jednak czynnikiem obni aj¹cym jakoœæ kontaktów miêdzyludzkich (kwestia sprawiedliwoœci obci¹ ania jednej grupy spo³ecznej kosztami ochrony wspólnego dobra). Fot. 1. Tokuj¹cy kogut g³uszca w Nadleœnictwie Augustów (fot. R. Rogoziñski) Photo 1. A displaying Capercaillie cock in Augustów Forest District Perspektywy Nale y siê spodziewaæ, e ochrona strefowa ptaków w Nadleœnictwie Augustów bêdzie siê rozwijaæ, powo³ane zostan¹ nowe strefy, w tym równie dla nowych gatunków ptaków. To stwierdzenie oparte jest na kilku przes³ankach. Po pierwsze w projektowanym rozporz¹dze- Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

9 niu w sprawie ochrony gatunkowej zwierz¹t (Projekt 2010) do gatunków wymagaj¹cych tworzenia 50-ciometrowych stref wokó³ gniazd dodano sóweczkê i w³ochatkê oba te gatunki wystêpuj¹ w Nadleœnictwie Augustów (na podst. Zawadzka et al. 2009c). Po drugie w utworzonym na tym terenie obszarze specjalnej ochrony ptaków Puszcza Augustowska (PLB200002) za gatunki o szczególnym znaczeniu uznano m.in. wystêpuj¹cego w Nadleœnictwie Augustów orlika krzykliwego, bielika, gado era, kaniê rud¹, bociana czarnego, g³uszca i puchacza (SDF 2008). Wszelkie zabiegi podejmowane z myœl¹ o tych gatunkach, bêd¹ s³u y³y tak e wielu innym, o podobnych wymaganiach. Dziêki odpowiedniemu kszta³towaniu siedlisk i struktury ekosystemów leœnych, stworzone zostan¹ korzystne warunki do zwiêkszenia populacji gatunków ju tu osiad³ych, a byæ mo e tak e do pojawienia siê gatunków strefowych, które obecnie nie gniazduj¹. Po trzecie zasoby przyrodnicze Puszczy Augustowskiej, w tym Nadleœnictwa Augustów, s¹ coraz lepiej rozpoznawane przez naukowców, dziêki czemu odkrywane s¹ nowe stanowiska gatunków chronionych, w tym wymagaj¹cych tworzenia stref ochronnych (np. Zawadzka et al. 2009b). Po czwarte roœnie poziom wiedzy samych leœników, którzy gospodaruj¹ na tym terenie, dziêki szkoleniom prowadzonym m.in. przez organizacje pozarz¹dowe zajmuj¹ce siê ochron¹ ptaków, na przyk³ad Komitet Ochrony Or³ów, a tak e Leœny Zak³ad Doœwiadczalny SGGW w Rogowie. Dotyczy³y one biologii, rozpoznawania i metod ochrony strefowych gatunków ptaków. Szkolenia by³y wspó³finansowane przez Nadleœnictwo Augustów. Aktualnie zarówno od leœników z terenu, jak i wspó³pracuj¹cych z nadleœnictwem przedstawicieli Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków, p³yn¹ sygna³y, e najprawdopodobniej na obszarze nadleœnictwa s¹ jeszcze 3-4 gniazda nie objête ochron¹ strefow¹. W ostatnich latach Nadleœnictwo Augustów, podobnie jak pozosta³e jednostki Lasów Pañstwowych, nie dostaje z bud etu pañstwa dodatkowych œrodków finansowych z tytu³u obecnoœci stref ochrony ptaków, mimo takich zapisów w Ustawie o lasach (1991 art. 54) (PGL LP 2010). Wszelkie wydatki zwi¹zane z ochron¹ i utrzymaniem tych stref ponosi w wiêkszoœci przypadków samodzielnie. Mo liwoœæ uzyskania dotacji zewnêtrznych np. z Narodowego czy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Bia³ymstoku wi¹ e siê z przedstawieniem konkretnych projektów dzia³añ, natomiast specyfika gospodarczych prac w strefach czy utracone korzyœci zwi¹zane z zaniechaniem pozyskania drewna nie podlegaj¹ dofinansowaniu (Ustawa 2001 art. 400a.1.28, 400b.1-2). W sytuacji pojawienia siê kolejnych stref ochronnych zasadne wydaje siê byæ zwiêkszenie zewnêtrznego wsparcia ich utrzymania, w szczególnoœci ze strony wspomnianego bud etu pañstwa. Pewnym finansowym odci¹ eniem mog³oby byæ tak e ustalenie dla stref ochrony ca³orocznej ni szych (jak w rezerwatach przyrody) lub zerowych stawek podatku leœnego. Byæ mo e w przysz³oœci finansowego znaczenia móg³by nabraæ zorganizowany przez Nadleœnictwo Augustów birdwatching (np. na erowiskach ptaków strefowych), ale w aktualnej sytuacji braku odpowiednio du ego zainteresowania ze strony lokalnego spo³eczeñstwa nie ma podstaw do podejmowania kroków w tym kierunku. Chêtnych byæ mo e by³oby wiêcej, jednak dla wielu osób barier¹ jest koniecznoœæ zorganizowania i op³acenia przewodnika. Jednak trudno stwierdziæ, na ile dla nadleœnictwa by³oby to op³acalne, gdy specyfika tej us³ugi powoduje, e organizacje pañstwowe przegrywaj¹ konkurencjê z niewielkimi, dostosowanymi do chwilowych potrzeb klienta ma³ymi firmami. Na razie intensywnej dzia³alnoœci takich firm na terenie Nadleœnictwa Augustów nie zaobserwowano. Niew¹tpliwe korzyœci z istnienia stref ochronnych wi¹ ¹ siê z przydatnoœci¹ tej formy ochrony przyrody dla utrzymania nie tylko samych ptaków, ale tak e przyrody znajduj¹cej siê w granicach tych stref (Mizera 2006). Dodatkowo obecnoœæ rzadkich gatunków ptaków daje leœnikom du o satysfakcji zawodowej, gdy œwiadczy o w³aœciwie realizowanej przez nich gospodarce leœnej, nastawionej na ochronê ró norodnoœci biologicznej. 30 Roman Rogoziñski... Strefowa ochrona ptaków w Nadleœnictwie Augustów...

10 Podsumowanie Trwale zrównowa ona gospodarka leœna powinna uwzglêdniaæ ochronê ekosystemów leœnych szczególnie cennych ze wzglêdu na zachowanie ró norodnoœci biologicznej (Ustawa 1991 art ). Takimi obiektami s¹ m.in. strefy ochronne wokó³ gniazd ptaków, które po ich ustanowieniu podlegaj¹ ochronie prawnej na mocy Ustawy o ochronie przyrody (2004 art ). W okresie funkcjonowania strefowej ochrony ptaków w Nadleœnictwie Augustów poprawi³ siê stan rozpoznania gatunków i zajmowanych przez nie gniazd i rewirów, nawi¹zana zosta³a wspó³praca leœników z przedstawicielami ró nych organizacji, którym równie zale y na obecnoœci tych rzadkich ptaków. Zmieniaj¹ce siê uwarunkowania prawne, finansowe i organizacyjne ochrony przyrody, a tak e doœwiadczenia, które przez ten czas zosta³y zgromadzone przez leœników Nadleœnictwa Augustów, pozwalaj¹ na przedstawienie kilku propozycji dzia³añ i rozwi¹zañ, które mog¹ zwiêkszyæ efektywnoœæ strefowej ochrony ptaków. Nale a³oby rozwa yæ uproszczenie procedur zwi¹zanych z funkcjonowaniem istniej¹cych stref. Z jednej strony ograniczy³oby to i przyspieszy³o korespondencjê miêdzy leœnikami i organami ochrony przyrody. Z drugiej strony s³u by terenowe Lasów Pañstwowych s¹ wystarczaj¹co kompetentne, by móc samodzielnie podj¹æ decyzjê w sprawach drobnych, typu wyciêcie drzewa kornikowego przy pe³nej œwiadomoœci, e nie powinno to zaszkodziæ ptakom, w sytuacjach wymagaj¹cych sprawnego dzia³ania, gdy nie ma czasu na oficjaln¹ wymianê pism. Brak zaufania urzêdników do leœników, przejawiaj¹cy siê w zapisach Ustawy o ochronie przyrody (2004 art. 60.6), mo e negatywnie wp³ywaæ na sytuacjê chronionych gatunków ptaków. Nale y tu zauwa yæ, e gospodarka leœna nie mo e byæ Ÿle prowadzona, skoro strefy ochronne ptaków zlokalizowane s¹ prawie w 100% w³aœnie w Lasach Pañstwowych. Problematyczny jest tak e zapis odnosz¹cy siê do znakowania tablicami terenu stref (Ustawa 2004 art. 60.4). Generuje to wiêksze zainteresowanie spo³eczeñstwa, co przynosi negatywne skutki dla ptaków. Dla zachowania bie ¹cego poziomu ochrony stref i gatunków w nich wystêpuj¹cych, nie nale a³oby zwiêkszaæ liczby wydawanych pozwoleñ na ich fotografowanie. Wstêp do stref ochronnych mog¹ tak e uzyskiwaæ naukowcy, co mog³oby wp³ywaæ na limitowanie wstêpu w celu fotografowania, aby w danym roku strefy nie by³y odwiedzane przez zbyt du ¹ liczbê osób. W Nadleœnictwie Augustów czêœæ stref usytuowana jest w granicach rezerwatów przyrody, co powoduje, e przy penetracji tego terenu na podstawie uzyskanego pozwolenia RDOŒ na badania naukowe, jednoczeœnie istnieje du e prawdopodobieñstwo nieœwiadomego wejœcia do strefy, a co za tym idzie naruszenia spokoju chronionych ptaków. Nale a³oby tak e poprawiæ skutecznoœæ kontroli przestrzegania przez spo³eczeñstwo zakazu wstêpu do stref. Ten ostatni postulat wymaga³by zatrudnienia osób, które zajmowa³yby siê wy³¹cznie tym zadaniem, co w aktualnej sytuacji finansowej ochrony przyrody w Polsce pewnie nieprêdko bêdzie mo liwe. Potrzebne s¹ równie dzia³ania na rzecz redukcji liczby zwierz¹t (np. kruków, lisów, dzików, jenotów i kun), które znacz¹co wp³ywaj¹ na lêgi gatunków strefowych, szczególnie g³uszca. Istnieje tak e potrzeba szukania odpowiedzi na liczne pytania, na które w tej chwili trudno odpowiedzieæ nie tylko w skali Nadleœnictwa Augustów, ale tak e szerszej. Nie ma dok³adnych badañ (monitoringu), które pozwoli³yby stwierdziæ przyczyny braku zasiedlenia gniazd, a tak- e strat w lêgach (np. który drapie nik lub inny czynnik jest za to odpowiedzialny). Nale a³oby siê zastanowiæ g³êbiej nad zasadami wydawania pozwoleñ na fotografowanie ptaków mog¹ce wywo³aæ ich p³oszenie, okreœlania liczby takich pozwoleñ bezpiecznej w danym momencie i danym regionie dla poszczególnych gatunków ptaków. Powa nym zadaniem jest tak e okre- Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /

11 œlenie dok³adnej metodyki liczenia pe³nych kosztów zwi¹zanych z utrzymaniem stref i ptaków je zasiedlaj¹cych. Przedstawione w publikacji typy kosztów i ich wyliczenia s¹ propozycj¹, która powinna zostaæ rozbudowana o te koszty, których nie uda³o siê okreœliæ. Wi¹ e siê to z problemem braku odpowiednich danych. Obecnoœæ strefowych gatunków ptaków jest postrzegana przez augustowskich leœników jako wa ny i cenny element przyrodniczego bogactwa tutejszych lasów, st¹d wiêkszoœæ z nich emocjonalnie i z du ¹ starannoœci¹ podchodzi do ich ochrony. Mimo e nak³ada to na nich liczne obowi¹zki, dodatkowe zadania i koszty (Mizera 2006) oraz odpowiedzialnoœæ za stan tych gatunków, to zdecydowana wiêkszoœæ leœników jest strefom przychylna. Poniewa s¹ one dobrem ca³ego spo³eczeñstwa, wypada³oby, eby pañstwo w wiêkszym stopniu wspó³uczestniczy³o w ich ochronie, zw³aszcza, e Lasy Pañstwowe s¹ jednostk¹ samofinansuj¹c¹ siê (Ustawa 1991 art. 50) i eby pokryæ wy sze koszty ochrony przyrody w jednym miejscu, musz¹ pozyskaæ wiêcej drewna w innym miejscu. W Nadleœnictwie Augustów udzia³ powierzchni lasów objêtej strefow¹ ochron¹ ptaków wynosi 3,68%, co stanowi wiêcej, ni œrednia dla ca- ³ych Lasów Pañstwowych (2,06% na podst. PGL LP 2011). Nale y tak e zauwa yæ, e nie tylko od leœników zale y efektywnoœæ ochrony rzadkich gatunków. Ptaki korzystaj¹ bowiem z biotopów po³o onych równie poza granicami kompleksów leœnych, a ponadto poddawane s¹ presji ze strony drapie ników oraz nieodpowiedzialnych ludzi. Wszystkie te czynniki nale y braæ pod uwagê oceniaj¹c pracê leœników, gdy w kwestiach ochrony przyrody w tym strefowych gatunków ptaków jest ona niedoceniona przez spo³eczeñstwo. Literatura Anderwald D Przyczyny œmiertelnoœci ptaków szponiastych i sów na podstawie analizy danych Kartoteki ptaków martwych i os³abionych Komitetu Ochrony Or³ów. W: D. Anderwald (red.) Ochrona drapie nych zwierz¹t a rozwój cywilizacyjny spo³eczeñstw ludzkich. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 3 (22): Blonkowski S Ochrona strefowa ptaków w Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych w Olsztynie na przyk³adzie Nadleœnictwa Susz. W: D. Anderwald (red.) Zarz¹dzanie ekosystemami leœnymi a zachowanie populacji ptaków leœnych. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 2 (27): Dokumentacja Nadleœnictwa. Niepublikowane materia³y i dokumentacja dotycz¹ca ochrony gatunkowej zgromadzona w Dziale Technicznym Nadleœnictwa Augustów. Komunikat Prezesa G³ównego Urzêdu Statystycznego z dnia 20 paÿdziernika 2010 r. w sprawie œredniej ceny sprzeda y drewna, obliczonej wed³ug œredniej ceny drewna uzyskanej przez nadleœnictwa za pierwsze trzy kwarta³y 2010 r. (M.P. Nr ). Marsza³ek E Wartoœciowanie dzia³añ gospodarstwa leœnego w zakresie ochrony zasobów przyrody na przyk³adzie Nadleœnictwa Dukla. Maszynopis rozprawy doktorskiej, Katedra Ochrony Lasu i Ekologii SGGW, Warszawa. Mizera T Strefy ochronne szans¹ dla ptaków czy zagro eniem dla gospodarki leœnej. Czy staæ Polskê na ochronê 0,7% powierzchni? Przegl¹d Leœniczy 8: Mizera T lat funkcjonowania ochrony strefowej w Polsce. W: Anderwald D. (red.) Ochrona drapie - nych zwierz¹t a rozwój cywilizacyjny spo³eczeñstw ludzkich. Poszukiwanie kompromisów. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 2 (12): Or³owski B Strefy ochronne wokó³ gniazd ptaków. Las Polski 22: 12. PGL LP Sprawozdanie finansowo-gospodarcze za 2010 rok. Dyrekcja Generalna Lasów Pañstwowych, Warszawa. Projekt Projekt Rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierz¹t ( Rodziewicz M Orlik krzykliwy Aquila pomarina. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (czêœæ I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podrêcznik metodyczny. Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa. T. 7: Rozporz¹dzenie Ministra Leœnictwa i Przemys³u Drzewnego z dnia 30 grudnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierz¹t. Dz. U Roman Rogoziñski... Strefowa ochrona ptaków w Nadleœnictwie Augustów...

12 Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 28 wrzeœnia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystêpuj¹cych zwierz¹t objêtych ochron¹. Dz. U SDF Standardowy Formularz Danych dla obszaru PLB Puszcza Augustowska, aktualizowany we wrzeœniu 2008 r. ( Szwa³kiewicz J Szkodniki wtórne œwierka problem lasów pó³nocno-wschodniej Polski. Las Polski 9: Ustawa z dnia 28 wrzeœnia 1991 r. o lasach. Dz. U. Nr (z póÿn. zm.). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony œrodowiska. Dz. U. Nr (z póÿn. zm.). Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz. U. Nr (z póÿn. zm.). Ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o op³acie skarbowej. Dz. U. Nr Zawadzka D., Mizera T., Cenian Z. 2009a. Dynamika liczebnoœci bielika Haliaeetus albicilla w Polsce. W: Anderwald D. (red.) Ochrona drapie nych zwierz¹t a rozwój cywilizacyjny spo³eczeñstw ludzkich. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 3 (22): Zawadzka D., Zawadzki J Ochrona strefowa rzadkich gatunków ptaków i jej wp³yw na gospodarkê leœn¹. W: S³awska M., Smoleñski M., Tracz H.(red.) Zadania gospodarcze lasów a funkcje ochrony przyrody. VII Sympozjum Ochrony Ekosystemów Leœnych. Rogów, marca Wydawnictwo SGGW, Warszawa: Zawadzka D., Zawadzki J., Zawadzki G., Zawadzki S. 2009b. Ptaki szponiaste Puszczy Augustowskiej. W: Anderwald D. (red.) Ochrona drapie nych zwierz¹t a rozwój cywilizacyjny spo³eczeñstw ludzkich. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 3 (22): Zawadzka D., Zawadzki J., Zawadzki G., Zawadzki S. 2009c. Sowy Puszczy Augustowskiej wykorzystanie inwentaryzacji w ramach programu Bubobory. W: Anderwald D. (red.) Ochrona drapie nych zwierz¹t a rozwój cywilizacyjny spo³eczeñstw ludzkich. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 3 (22): Zawadzki J., Zawadzka D Las jako siedlisko gniazdowe bielika. Las Polski 2: 28. Zbyryt A Ochrona strefowa ptaków na przyk³adzie województwa podlaskiego aspekty prawne, funkcjonowanie, problemy, perspektywy na przysz³oœæ. W: Anderwald D. (red.) Zarz¹dzanie ekosystemami leœnymi a zachowanie populacji ptaków leœnych. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 2 (27): Roman Rogoziñski Nadleœnictwo Augustów roman.rogozinski@bialystok.lasy.gov.pl Ewa Referowska-Chodak Katedra Ochrony Lasu i Ekologii SGGW echodak@wl.sggw.pl Studia i Materia³y CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 2 (27) /