PRAWO PODATKOWE, PODATEK, ELEMENTY KONSTRUKCYJNE PODATKU

Transkrypt

1 PRAWO PODATKOWE, PODATEK, ELEMENTY KONSTRUKCYJNE PODATKU

2 PRAWO PODATKOWE prawo podatkowe jest to ogół norm prawa publicznego regulujących ustalanie i pobieranie podatków zarówno od strony treści, jak i formy tych czynności; prawo podatkowe nie jest skodyfikowane; dzieli się na część ogólną oraz część szczegółową; ogólną część prawa podatkowego stanowią przepisy tych aktów prawnych, które normują zagadnienia wspólne dla wszystkich podatków, a więc konstrukcje podatku, zobowiązania podatkowe oraz postępowanie podatkowe; ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.); część szczegółową prawa podatkowego stanowią normy prawne zawarte w aktach prawnych regulujące konstrukcje poszczególnych podatków

3 POJĘCIE PODATKU Podatek Definicja teoretyczna Definicja ustawowa (art. 6 o. p.) podatek jest świadczeniem pieniężnym, ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, przymusowym, jednostronnie ustalonym i pobieranym przez państwo od określonego podmiotu z tytułu istnienia określonego przedmiotu podatkowego w stosunku do konkretnej podstawy opodatkowania w wysokości wynikającej z określonej stawki (stopy podatkowej) z zachowaniem ściśle określonych warunków płatności podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej

4 ELEMENTY STAŁE PODATKU forma pieniężna - podatkiem są tylko świadczenia pieniężne; ogólny charakter - podatek jest świadczeniem o charakterze ogólnym a nie indywidulanym, jest nakładany na określone grupy osób według pewnych ogólnych zasad prawa; świadczenie o charakterze zasadniczym - podatek jest głównym dochodem państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, gdyż jest przede wszystkim pobierany w celu zapewnienia państwu wpływów pieniężnych niezbędnych do realizacji jego zadań; bezzwrotny charakter - podatek należy do definitywnych dochodów państwa, a więc raz pobrany z danego źródła poboru nie wraca już do niego; nieodpłatny charakter - podatek jest świadczeniem nieodpłatnym, gdyż państwo nie dokonuje na rzecz podatnika żadnego konkretnego świadczenia wzajemnego; przymusowy charakter - między zobowiązanym do zapłaty podatku a podmiotem, na rzecz którego uiszczany jest podatek zachodzi stosunek podległości

5 ELEMENTY ZMIENNE PODATKU podmiot przedmiot podstawa opodatkowania Elementy zmienne podatku stawka podatkowa skala podatkowa ulgi oraz wyłączenia podatkowe warunki i tryb płatności podatku

6 PODMIOT PODATKU Podmiot czynny podmiot, na rzecz którego pobiera się podatek; podmiotem czynnym jest państwo reprezentowane przez Skarb Państwa, a także jednostki samorządu terytorialnego, czyli gmina, powiat, województwo Podmiot bierny podmiot, który uiszcza podatek bądź jest zobowiązany do jego uiszczenia; sferze podmiotu biernego podatku można wyróżnić podatnika, płatnika oraz inkasenta

7 PODATNIK w świetle art. 7 1 o. p. podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu; ponadto zgodnie z art. 7 2 o. p. ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikami inne podmioty niż wyżej wymienione

8 PODATNIK FORMALNY A PODATNIK MATERIALNY Podatnik formalny materialny Pojęcie podmiot, który z mocy ustawy podatkowej obowiązany jest do obliczenia i wpłacenia właściwemu organowi podatku albo podmiot, wobec którego może zostać wydana i doręczona decyzja ustalająca wysokość podatku podmiot, który uiszczając podatek dokonuje tego z rzeczywistym uszczupleniem swojego dochodu bądź majątku Podatki bezpośrednie pośrednie tożsamość podatników formalnego i materialnego rozszczepienie podatników na formalnego i materialnego

9 PŁATNIK osoba, która jest obowiązana do obliczenia podatku, pobrania i wpłacenia go na rachunek właściwego budżetu; zgodnie z art. 8 o. p. płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu; przykład: pracodawca, organy rentowe i emerytalne, banki, uczelnie wyższe

10 INKASENT osoba, która jest obowiązana do pobrania podatku i wpłacenia go na rachunek właściwego budżetu; pojęcie inkasenta zostało wyjaśnione przez ustawodawcę w art. 9 o. p., która stanowi, że inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu; przykładowo poboru podatku od nieruchomości, rolnego i leśnego może na mocy uchwały rady gminy dokonać inkasent

11 PRZEDMIOT PODATKU przedmiot podatkowy to stany faktyczne lub prawne, od których zaistnienia ustawodawca wiąże powstanie obowiązku podatkowego, czyli nieskonkretyzowanej powinności uiszczenia podatku; zjawiska te mogą mieć charakter ciągły, jednorazowy oraz powtarzalny; przykładowo zdarzenia, takie jak między innymi stosunek pracy, stosunek służbowy, najem, działalność wykowywana osobiście są przedmiotem podatkowym w podatku dochodowym od osób fizycznych, jeśli są źródłem dochodu

12 ŹRÓDŁO PODATKOWE środki podatnika, z których opłaca on podatek, czyli dochód bądź majątek podatnika; podatkach bezpośrednich przedmiot podatkowy jest związany ze źródłem podatkowym; w przypadku podatków pośrednich przedmiot podatkowy i źródło podatkowe są całkowicie od siebie oderwane

13 PODSTAWA OPODATKOWANIA - SKONKRETYZOWANY WARTOŚCIOWO LUB ILOŚCIOWO PRZEDMIOT PODATKOWY Podatek dochodowy od osób fizycznych Przedmiot podatkowy zdarzenia prowadzące do powstania dochodu, na przykład stosunek pracy (zob. art. 9 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 1 u. p. d. o. f.) Podstawa opodatkowania ilościowo wartościowo dochód (zob. art. 26 ust. 1 u. p. d. o. f.) powierzchnia gruntu od nieruchomości od spadków i darowizn posiadanie samoistne gruntu (zob. art. 2 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 3 ust. 1 pkt 2 u. p. o. l.) nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze dziedziczenia (zob. art. 1 ust. 1 pkt 1 u. p. s. d.) wyrażona w m 2 (zob. art. 4 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 1 u. p. o. l.) wartość czysta (netto) nabytych rzeczy lub praw majątkowych (zob. art. 7 ust. 1 u. p. s. d.)

14 od czynności cywilnoprawnych umowa sprzedaży rzeczy lub prawa majątkowego (zob. art. 1 ust. 1 pkt 1 lit a u. p. c. c.) wartość rynkowa zbywanej rzeczy lub prawa majątkowego (zob. art. 6 ust. 1 pkt 1 u. p. c. c.) leśny bycie właścicielem lasu (zob. art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 1 pkt 1 u. p. l.) powierzchnia lasu wyrażona w hektarach (zob. art. 3 u. p. l.) od towarów i usług odpłatna dostawa towarów na terytorium kraju (zob. art. 5 ust. 1 pkt 1 u. p. t. u.) wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawę otrzymał lub ma otrzymać (zob. art. 29a ust. 1 u. p. t. u.) akcyzowy produkcja alkoholu etylowego (zob. art. 2 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 8 ust. 1 pkt 1 u. p. a.) liczba hektolitrów alkoholu etylowego 100% vol. w temperaturze 20 C zawartego w gotowym wyrobie (zob. art. 93 ust. 3 u. p. a.)

15 STAWKA PODATKOWA (STOPA PODATKOWA) jest to stosunek kwoty podatku do podstawy opodatkowania: kwota podatku podstawa opodatkowania = stawka podatkowa stawki: procentowe, kwotowe, mieszane; stawki: stałe i zmienne

16 Pojęcie podatek od towarów i usług Stawka podatkowa stawka procentowa stawka kwotowa stawka mieszana określa ilość jednostek stanowi wyjątek (występuje tylko określa wielkość podatku w pieniężnych podatku pobieranego na gruncie akcyzy), łączy w sobie sposób względny, w postaci od podstawy opodatkowania i stawkę kwotową o stawkę ułamka zwykłego wyrażona jest w liczbach procentową absolutnych 23% (zob. art. 41 ust. 1 u. p. t. u.) Przykład podatek akcyzowy podatek od nieruchomości podatek dochodowy od osób fizycznych 18% (zob. art. 27 ust. 1 u. p. d. o. f.) maksymalna stawka na rok 2016 od gruntów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej nie może przekroczyć 0,89 zł od 1 m 2 powierzchni (zob. art. 5 ust. 1 pkt 1 lit a u. p. o. l.) dotyczy tylko i wyłącznie wyrobów tytoniowych, na przykład papierosów: 206,76 zł za każde 1000 sztuk (stawka kwotowa) i 31,41% maksymalnej ceny detalicznej (stawka procentowa); (zob. art. 99 ust. 2 pkt 1 u. p. a.)

17 SKALA PODATKOWA - UPORZĄDKOWANY ZBIÓR STAWEK ODNIESIONYCH DO PODSTAWY OPODATKOWANIA Skala podatkowa proporcjonalna (liniowa) nieproporcjonalna

18 SKALA PROPORCJONALNA (LINIOWA) polega na tym, że stawka podatkowa jest stała niezależnie od wielkości podstawy opodatkowania, a wysokość podatku zmienia się proporcjonalnie do zmiany wielkości podstawy opodatkowania. Charakteryzuje ją stała stawka podatkowa; przykładowo występuje w podatku dochodowym od osób prawnych, podatku akcyzowym, podatku od towarów i usług, podatku od nieruchomości, podatku rolnym, podatku leśnym, podatku od czynności cywilnoprawnych oraz podatku od niektórych instytucji finansowych

19 SKALA PROPORCJONALNA Podstawa Stawka opodatkowani podatkowa a 1000 zł 30% Wysokość podatku 300 zł 2000 zł 30% 600 zł 3000 zł 30% 900 zł 4000 zł 30% 1200 zł

20 SKALA PROPORCJONALNA

21 SKALA NIEPROPORCJONALNA - POLEGA NA TYM, ŻE STAWKI PODATKOWE ZMIENIAJĄ SIĘ W ZALEŻNOŚCI OD ZMIAN PODSTAWY OPODATKOWANIA, CECHUJĄ JĄ ZMIENNE STAWKI PODATKOWE progresywna Skala nieproporcjonalna regresywna degresywna

22 SKALA PROGRESYWNA jej istotą jest to, że stawka podatkowa rośnie w miarę zwiększania się podstawy opodatkowania globalna Progresja szczeblowana (ciągła)

23 PROGRESJA GLOBALNA polega na zastosowaniu w stosunku do całej podstawy opodatkowania jednej, wynikającej ze skali, zmiennej stawki podatkowej; stawka podatkowa wzrasta wówczas wraz ze zwiększaniem się podstawy opodatkowania; obecnie, w polskim prawie podatkowym, progresja globalna nie występuje Podstawa opodatkowania Stawka podatkowa od 0 zł do 999 zł 10% od 1000 zł do 1999 zł 20% od 2000 zł do 30% Kwota podatku dla podstawy opodatkowania 500 zł 50 zł dla podstawy opodatkowania 1500 zł 300 zł dla podstawy opodatkowania 2500 zł 750 zł

24 PROGRESJA GLOBALNA

25 PROGRESJA SZCZEBLOWANA polega na tym, że podstawę opodatkowania dzieli się na szczeble i do każdego szczebla stosuje się inną, wynikającą ze skali stawkę podatkową; kwotę podatku oblicza się rozbijając podstawę opodatkowania na szczeble i obliczając podatek dla każdego szczebla, który następnie podlega zsumowaniu; w polskim prawie podatkowym skalę taką można spotkać w podatku dochodowym od osób fizycznych oraz podatku od spadków i darowizn. Podstawa Stawka podatkowa opodatkowania od 0 zł do 999 zł 10% 10% 999 zł + 20% od 1000 zł do 1999 zł nadwyżki ponad 999 zł 10% 999 zł + 20% 999 zł + 30% od 2000 zł do nadwyżki ponad 2000 zł Kwota podatku dla podstawy opodatkowania 500 zł 50 zł dla podstawy opodatkowania 1500 zł 199,9 zł dla podstawy opodatkowania 2500 zł 449,7 zł

26 PROGRESJA SZCZEBLOWANA

27 SKALA REGRESYWNA polegająca na tym, że w miarę wzrostu podstawy opodatkowania stawka podatkowa maleje; w polskim prawie podatkowym skala regresywna nie jest stosowana Podstawa opodatkowania Stawka podatkowa Kwota podatku dla podstawy od 0 zł do 199 zł 50% opodatkowania 150 Źródło: Opracowanie własne. od 200 zł do 499 zł 40% od 500 zł do 799 zł 30% od 800 zł do 20% zł 75 zł dla podstawy opodatkowania 300 zł 120 zł dla podstawy opodatkowania 600 zł 180 zł dla podstawy opodatkowania 1000 zł zł

28 SKALA REGRESYWNA

29 SKALA DEGRESYWNA objawia się tym, że w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania stawka podatkowa zmniejsza się; obecnie w polskim prawie podatkowym nie występuje Podstawa opodatkowania Stawka podatkowa do 800 zł 60% od 799 zł do 500 zł 50% od 499 zł do 300 zł 40% od 299 zł do 0 zł 30% Kwota podatku dla podstawy opodatkowania 900 zł 540 zł dla podstawy opodatkowania 600 zł 300 zł dla podstawy opodatkowania 400 zł 160 zł dla podstawy opodatkowania 100 zł 30 zł

30 SKALA DEGRESYWNA

31 ULGI PODATKOWE przez ulgi podatkowe, stosownie do art. 3 pkt 6 o. p., należy rozumieć przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku; ulgi podatkowej nie stanowi jednak, w myśl tego przepisu, obniżenie kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług, oraz innych odliczeń stanowiących element konstrukcji tego podatku; ulgi podatkowe zmniejszają podstawę opodatkowania, kwotę podatku lub stawkę podatkową

32 ZWOLNIENIE PODATKOWE A WYŁĄCZENIE PODATKOWE Zwolnienie podatkowe Wyłączenie podatkowe określone stany faktyczne lub określone stany faktyczne lub prawne mieszczą się co prawda w prawne nie są obciążone Istota zakresie podmiotowym lub przedmiotowym danego podatku, lecz danym podatkiem z uwagi na ustawodawca zdecydował o przesunięciu ich poza zakres całkowity brak zainteresowania opodatkowania ustawodawcy w zakresie ich opodatkowania Obowiązek podatkowy istnieje, jednak nie przekształca się w zobowiązanie podatkowe nie powstaje Cel określone stany faktyczne lub prawne pozostają w sferze zainteresowania ustawodawcy, jednakże z pewnych powodów są one traktowane w sposób preferencyjny stwarza możliwość objęcia danego stanu faktycznego lub prawnego innym podatkiem Podział podmiotowe zwalnia z opodatkowania określone kategorie podmiotów ze względu na pewne szczególne im cechy przedmiotowe zwalnia z opodatkowania określone kategorie przedmiotów podatkowych z uwagi na sposób korzystania z nich bądź ich przeznaczenie

33 WARUNKI I TRYB PŁATNOŚCI środek zapłaty podatku jest nim zasadniczo pieniądz będący w obiegu w chwili zapłaty podatku; forma zapłaty podatku gotówkowo lub bezgotówkowo (zob. art o. p. ): w myśl art o. p. podatnicy prowadzący działalność gospodarczą, obowiązani do prowadzenia ksiąg rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów, uiszczają należy podatek w formie polecenia przelewu; tryb zapłaty podatku w zależności od częstotliwości zapłaty: periodycznie lub sporadycznie; w zależności od wysokości wpłacanej kwoty: jednorazowo lub w częściach; termin zapłaty podatku: podatek może być uiszczony w terminie ustalonym z góry, jako oznaczony dzień lub okres. Zgodnie z art o. p. za termin płatności uważa się ostatni dzień, w którym, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, wpłata powinna nastąpić, jeżeli podatnik jest obowiązany sam obliczyć i wpłacić podatek, w nawiązaniu do określonego zdarzenia. W myśl art o. p. termin płatności wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego, a więc w nawiązaniu do określonego zdarzenia; sposób zapłaty podatku: bezpośrednio, pośrednio.

34 KLASYFIKACJA PODATKÓW ze względu na podmiot, na rzecz którego są pobierane na: podatki państwowe pobierane na rzecz budżetu państwa, podatki samorządowe pobierane na rzecz budżetu jednostek samorządu terytorialnego; ze względu na to, czy zachodzi tożsamość podatnika formalnego i materialnego na: podatki bezpośrednie obciążają tych, na których są wymierzone, źródło podatkowe jest powiązane z przedmiotem podatkowym, podatki pośrednie ponoszone przez tych, na których są przerzucone, źródło podatkowe jest oderwane od przedmiotu opodatkowania; ze względu na przedmiot opodatkowania na: podatki przychodowe przedmiotem opodatkowania jest osiąganie przychodu, a więc wpływów brutto, przy obliczaniu ich wysokości nie potrąca się kosztów ich uzyskania, podatki dochodowe przedmiotem opodatkowania jest osiąganie dochodu, oznaczającego przychód konkretnego podmiotu pomniejszony o koszty jego uzyskania, tzw. czysty dochód, podatki majątkowe przedmiotem opodatkowania jest albo posiadanie majątku, albo przyrost majątku, podatki konsumpcyjne sięgające do dochodu w trakcie jego konsumpcyjnego wydatkowania, obciążające w sensie ekonomicznym konsumpcję;

35 KLASYFIKACJA PODATKÓW C. D. ze względu na źródło podatkowe, którym może być dochód lub majątek podatnika na: podatki od dochodu nakładane na dochód - które dzielą się na: podatki od dochodu uzyskiwanego, dzielą się na: podatki przychodowe obciążają dochód w toku jego powstawania w sposób wstępny, podatki od dochodu czystego (dochodowe) obciążają dochód w sposób ostateczny, podatki od dochodu wydatkowanego (konsumpcyjne) obciążają dochód w toku jego wydatkowania, podatki od majątku (majątkowe) ponoszone z posiadanego majątku lub sięgające do przyrostu majątku.

36 ZALECANA LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA Adamiak B., Borkowski J., Mastalski R., Zubrzycki J., Ordynacja podatkowa. Komentarz, Wrocław 2014 Gajl. N., Finanse i prawo finansowe, Warszawa 1986 Głąbiński S., Nauka skarbowości, Lwów Warszawa 1925 Gutkowski M., Nauka skarbowości, Wilno 1936 Hanusz A., Zwolnienia i wyłączenia w podatku od nieruchomości, Finanse Komunalne 2006, nr 12 Harasimowicz J., Finanse i prawo finansowe, Warszawa 1988 Kurowski L., Weralski M., Prawo finansowe, Warszawa 1970 Mastalski R., Prawo podatkowe, Warszawa 2016 Ostrowski K., Prawo finansowe. Zarys ogólny, Warszawa 1970 Rybarski R., Nauka skarbowości, Warszawa 1935