Program Gospodarki Wodno-Ściekowej dla Gminy Szaflary PROGRAM GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ DLA GMINY SZAFLARY. Eko Efekt sp. z o.o.

Transkrypt

1 PROGRAM GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ DLA GMINY SZAFLARY 1

2 PROGRAM GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ DLA GMINY SZAFLARY Zamawiający: Gmina Szaflary ul. Zakopiańska Szaflary Wykonawca: Eko-Efekt Sp. z o.o Warszawa ul. Modzelewskiego 58A lok tel / fax biuro@ekoefekt.pl Prezes Zarządu: mgr Andrzej Tuka Zespół: inż. arch. MBA Wojciech Barszcz mgr inż. Dobiesław Śliz inż. Elżbieta Wójcik dr Tomasz Nowicki 2

3 Spis treści: 1. PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZACE PROGRAMU GMINY SZAFLARY Cel i zakres opracowania Ocena zgodności PGWŚ z celami ochrony środowiska ustalonymi na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym, krajowym Racjonalne gospodarowanie zasobami wody Ochrona wód Cele średniookresowe do 2016 r Zrealizowane kierunki działań w latach Krajowy Program oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK) CHARAKTERYSTYKA GMINY SZAFLARY Położenie Gminy oraz charakterystyka ogólna Morfologia Rzeźba terenu i budowa geologiczna Hydrografia rejonu Szaflar Warunki klimatyczne Informacje o gminie charakterystyka demograficzna oraz charakterystyka gospodarcza Gospodarka Elementy środowiska naturalnego Struktura ekologiczna obszaru Formy ochrony przyrody na terenie Gminy Szaflary ANALIZA GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ W GMINIE SZAFLARY STAN ISTNIEJĄCY Gospodarka wodno - ściekowa Zaopatrzenie w wodę Jakość wód oraz stan gospodarki wodno-ściekowej, w tym infrastruktury technicznej Jakość wód podziemnych i powierzchniowych Ochrona środowiska wodnego i wynikające z niej priorytety ekologiczne dla gospodarki wodno-ściekowej BILANS ILOŚCI ŚCIEKÓW - STAN OBECNY I DOCELOWO DLA ROKU 2035 Z MOŻLIWOŚCIĄ KIERUNKOWEGO ROZWOJU Założenia do obliczeń przy wykonywaniu bilansu ścieków i ładunków zanieczyszczeń dla ludności gminy Szaflary Założenia ogólne do koncepcji kanalizacji Oczyszczalnie ścieków - przegląd rozwiązań Informacja ogólna Typy oczyszczalni

4 5. UWARUNKOWANIA DO ZASTOSOWANIA ZBIORCZYCH SIECI KANALIZACYJNYCH NA TERENIE GMINY PROPONOWANY SPOSÓB ROZWIAZANIA GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ W GMINIE SZAFLARY Charakterystyka proponowanych rozwiązań gospodarki ściekowej Oczyszczalnie ścieków etapowanie inwestycji Przydomowe biologiczne oczyszczalnie ścieków Zbiorcze retencyjne zbiorniki szczelne Kontenerowe i kompaktowe oczyszczalnie ścieków ZESTAWIENIE KOSZTÓW INWESTYCYJNYCH DLA PROPONOWANYCH ROZWIĄZAŃ GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ Założenia do obliczeń inwestycyjnych ANALIZA EKOLOGICZNA PROPONOWANYCH ROZWIĄZAŃ GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ PROPONOWANY ZASIĘG ZBIORCZEGO SYSTEMU KANALIZACYJNEGO I LOKALIZACJI OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW PODSUMOWANIE Rozbudowa systemu zaopatrzenia gminy Szaflary w wodę ZAŁĄCZNIKI

5 Spis tabel: Tabela 1. Ogólna charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna JCWPd nr Tabela 2. Dane statystyczne dotyczące ludności Gminy Szaflary...31 Tabela 3. Struktura agrarna Gminy Szaflary...32 Tabela 4. Wyniki badania jakości wody Białego Dunajca...45 Tabela 5. Liczba mieszkańców w gminie Szaflary...48 Tabela 6. Bilans ilościowy ścieków dla gminy Szaflary...48 Tabela 7. Zestawienie szacunkowych kosztów realizacji koncepcji: Wariant I...67 Tabela 8. Zestawienie szacunkowych kosztów realizacji koncepcji: Wariant II...68 Tabela 9. Zestawienie szacunkowych kosztów realizacji koncepcji: Wariant III...68 Tabela 10. Koszty eksploatacyjne oczyszczalni ścieków dla technologii opartej na typowym osadzie czynnym...69 Tabela 11. Koszty eksploatacyjne oczyszczalni ścieków dla technologii SBR...69 Spis rysunków: Rysunek 1. Położenie Gminy Szaflary...25 Rysunek 2. Mapa Gminy Szaflary...26 Rysunek 3. Przekrój morfologiczny rejonu Podhala widoczna tzw. Warstwa Szafarska...27 Rysunek 4. Lokalizacja JCWPd nr Rysunek 5. Wody geotermalne fliszu podhalańskiego rejon gminy Szaflary...30 Rysunek 6. Udział podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w Gminie Szaflary w poszczególnych sektorach usług...33 Rysunek 7. Formy ochrony przyrody na terenie Gminy Szaflary...Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Rysunek 8. Orientacyjny przebieg wodociągów w gminie Szaflary...41 Rysunek 9. Orientacyjny przebieg sieci kanalizacji sanitarnej w Szaflarach na środku rysunku wzdłuż widoczny kolektor tranzytowy z gmin Biały Dunajec oraz Poronin Rysunek 10. Zasada funkcjonowania kanalizacji ciśnieniowej...50 Rysunek 11. Wariant I Oczyszczalni: rozwiązania technologicznego opartego na SBR...60 Rysunek 12. Wariant oparty na technologii Osadu Czynnego (złóż zanurzonych)...62 Rysunek 13. Zasada funkcjonowania przydomowej oczyszczalni ścieków typu Biohybryda...64 Rysunek 14. Zasada funkcjonowania przydomowej oczyszczalni ścieków typu mikro SBR...64 Rysunek 15. Retencyjne zbiorniki szczelne przykładowe rozwiązania; oraz naczepa asenizacyjna holowana za ciągnikiem...65 Rysunek 16. Kontenerowe i kompaktowe oczyszczalnie ścieków do 120 RLM

6 1. PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZACE PROGRAMU GMINY SZAFLARY 1.1 Cel i zakres opracowania Podstawą opracowania jest Umowa Nr 33/2015 zawarta w dniu 1 września 2015 r. pomiędzy Gminą Szaflary a firmą konsultingową EKO-EFEKT Sp. z o.o. z Warszawy. Celem opracowania Programu Gospodarki Wodno-Ściekowej dla Gminy Szaflary jest przedstawienie wariantów rozwiązania problemów gospodarki ściekowej Gminy Szaflary umożliwiających w 100% skanalizowanie i oczyszczenie ścieków sanitarnych pochodzących z jednostek osadniczych oraz sołectw Gminy, poprzedzone analizą warunków lokalnych oraz analizą potrzeb. Opracowanie określa również wariant lokalizacji oczyszczalni ścieków w Szaflarach dla potrzeb trzech gmin: Poronin, Biały Dunajec oraz Szaflary. Opracowany materiał będzie służył do: wyboru optymalnego rozwiązania gospodarki ściekowej dla poszczególnych miejscowości gminy, określenia priorytetów inwestycyjnych w gospodarce ściekowej, sformułowania prawidłowych danych wyjściowych do przetargów na projekt i realizację kolejnych zadań inwestycyjnych, ewentualnej weryfikacji miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, ubiegania się o dofinansowanie inwestycji z funduszy krajowych lub unijnych. 6

7 1.2. Ocena zgodności PGWŚ z celami ochrony środowiska ustalonymi na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym, krajowym Polityka Unii Europejskiej Podstawowym dokumentem określającym cele ochrony środowiska na szczeblu Unii Europejskiej jest VI Wspólnotowy Program Działań w Zakresie Środowiska Naturalnego. Na najbardziej ogólnym poziomie zostały w nim określone następujące priorytetowe pola aktywności: zmiany klimatu, przyroda i różnorodność biologiczna, środowisko i zdrowie, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i odpadami. Najpoważniejsze konsekwencje dziś i w przyszłości dla ochrony środowiska, ale i dla funkcjonowania podmiotów gospodarczych, samorządów, administracji mają dyrektywy odnoszące się do: standardów emisji SO 2, NO X, pyłów zawieszonych i dopuszczalnych emisji tych substancji przez instalacje przemysłowe, energetyczne (w tym spalarnie odpadów) oraz transport, zanieczyszczeń emitowanych przez silniki (samochodów, pociągów, samolotów), jakości wody pitnej, redukcji zanieczyszczeń wód powierzchniowych przez nawozy i pestycydy, ochrony zasobów wodnych i ekosystemów od wody zależnych, oczyszczania i odprowadzania ścieków, instalacji do przerobu lub utylizacji odpadów, gospodarowania odpadami przemysłowymi, użytkowania i składania odpadów niebezpiecznych i toksycznych, opakowań i gospodarki odpadami opakowaniowymi, ograniczania hałasu, zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń oraz zarządzania ryzykiem ekologicznym, ochrony przyrody, w tym powstrzymania utraty różnorodności biologicznej, m. in. utworzenia europejskiej sieci obszarów Natura PODSTAWOWE REGULACJE Z ZAKRESU GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne Prawo wodne jest podstawowym dokumentem z zakresu gospodarki wodno-ściekowej w Polsce, stanowiąc implementację Ramowej Dyrektywy Wodnej do prawa polskiego. Zgodnie z art. 1 Ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, w szczególności zaś kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Ponadto Ustawa reguluje sprawy własności wód oraz gruntów pokrytych wodami, a także zasady gospodarowania tymi składnikami w odniesieniu do majątku Skarbu Państwa. Ustawa Prawo wodne składa się z 10 działów: I. Zasady ogólne II. Korzystanie z wód III. Ochrona wód IV. Budownictwo wodne Va. Ochrona przed powodzią 7

8 Vb. Ochrona przed suszą VI. Zarządzanie zasobami wodnymi VII. Spółki wodne i związki wałowe VIII. Odpowiedzialność za szkody IX. Przepisy karne X. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe. Gospodarowanie wodami musi być prowadzone z zachowaniem zasady całościowego podejścia do zasobów wodnych oraz w sposób niedopuszczający do pogorszenia funkcji ekologicznych oraz stanu ekosystemów wodnych i lądowych. Zarządzanie zasobami wodnymi obejmuje: o zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody dla ludności; o ochronę zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem oraz niewłaściwą lub nadmierną eksploatacją; o utrzymywanie lub poprawę stanu ekosystemów wodnych i od wody zależnych; o ochronę przed powodzią oraz suszą; o zapewnienie wody na potrzeby rolnictwa oraz przemysłu; o zaspokojenia potrzeb związanych z turystyką, sportem oraz rekreacją; o tworzenie warunków dla energetycznego, transportowego oraz rybackiego wykorzystania wód. Kluczowy z punktu widzenia gospodarki wodno-ściekowej wydaje się Dział III ochrona wód. W rozdziale 1. opisano cele środowiskowe i zasady ochrony wód. Zdefiniowano tam, że celem ochrony wód jest utrzymywanie lub poprawa jakości wód oraz biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych. Realizując ten cel należy zapewnić, aby wody, w zależności od potrzeb, nadawały się do: o zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia; o rekreacji oraz uprawiania sportów wodnych; o wykorzystywania do kąpieli; o bytowania ryb i innych organizmów wodnych w warunkach naturalnych, umożliwiających ich migrację. W rozdziale tym zawarte są m.in. zakazy, które mają gwarantować skuteczną ochronę wód przed ich zanieczyszczeniem. Ujęto tam również obowiązek oczyszczenia ścieków w stopniu wymaganym przepisami przy ich wprowadzeniu do wód lub do ziemi w ramach zwykłego albo szczególnego korzystania z wód. Wymieniono ponadto składniki, których oczyszczone ścieki nie mogą zawierać oraz skutki, których nie mogą powodować. Stwierdzono też, że wprowadzający ścieki do wód lub do ziemi są obowiązani zapewnić ochronę wód przed zanieczyszczeniem, w szczególności przez budowę i eksploatację urządzeń służących tej ochronie. W tym samym rozdziale zawarto definicję aglomeracji oraz zawarto postanowienie, że aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej powinny być wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej dla ścieków komunalnych, zakończone oczyszczalniami ścieków, zgodnie z ustaleniami krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych. W celu zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ze względu na ochronę zasobów wodnych Ustawa przewiduje ustanawianie stref ochronnych ujęć wody oraz obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych. Prawo wodne nakazuje również prowadzenie monitoringu wód, mającego na celu pozyskanie informacji o stanie wód powierzchniowych i podziemnych na potrzeby planowania w gospodarowaniu wodami oraz oceny osiągania celów środowiskowych. 8

9 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej Ramowa Dyrektywa Wodna. Ramowa Dyrektywa Wodna jest wynikiem wieloletnich prac zmierzających do lepszej ochrony wód poprzez wprowadzenie wspólnej europejskiej polityki wodnej, która opierałaby się na przejrzystych, efektywnych i spójnych ramach legislacyjnych. Wprowadzenie Ramowej Dyrektyw Wodnej wynikało z zapotrzebowania na prawodawstwo umożliwiające poprawę jakości ekologicznej wspólnotowych wód powierzchniowych. Zauważono także potrzebę działań w celu uniknięcia długoterminowego pogorszenia się jakości i ilości podziemnych wód słodkich, wzywając do opracowania programu działań mającego na celu zrównoważone gospodarowanie i ochronę zasobów tych wód. Zdecydowano zatem, że konieczne jest opracowanie zintegrowanej polityki wodnej Wspólnoty. Celem RDW jest ustalenie ram dla ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych oraz wód podziemnych, które: o zapobiegają dalszemu pogarszaniu oraz chronią i poprawiają stan ekosystemów wodnych oraz ekosystemów bezpośrednio od nich uzależnionych; o promują zrównoważone korzystanie z wód; o dążą do zwiększonej ochrony i poprawy środowiska wodnego m.in. poprzez szczególne środki dla stopniowej redukcji zrzutów, emisji i strat substancji priorytetowych; o zapewniają stopniową redukcję zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiegają ich dalszemu zanieczyszczaniu; o przyczyniają się do zmniejszenia skutków powodzi i susz. Ostatecznym celem dyrektywy jest natomiast osiągnięcie do końca 2015 r. dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wszystkich wód wspólnotowych. Możliwe jest wydłużeniu terminu osiągnięcia celu do 2021 lub nawet do 2027 r., co w przypadku Polski będzie z pewnością konieczne. Zapisy RDW wprowadzają system planowania gospodarowania wodami w podziale na obszary dorzeczy. Dla potrzeb osiągnięcia dobrego stanu wód kraje członkowskie zobowiązane są do ustalenia programu środków działania dla wszystkich obszarów dorzeczy lub częściach międzynarodowych obszarów dorzeczy leżących na jego terytorium i opracowania planów gospodarowania wodami w dorzeczu dla każdego obszaru dorzecza leżącego całkowicie na ich terytorium. Z tego względu w 2010 r. opracowano w Polsce program wodno-środowiskowy kraju, a także opracowano programy gospodarowania wodami dla poszczególnych dorzeczy. Transpozycja przepisów RDW do prawodawstwa polskiego nastąpiła przede wszystkim poprzez ustawę Prawo wodne wraz z aktami wykonawczymi. 9

10 Strategia Rozwoju Kraju 2020 Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo. Strategia Rozwoju Kraju 2020 to główna strategia rozwojowa kraju w średnim horyzoncie czasowym, wskazująca strategiczne zadania państwa, podjęcie których jest niezbędne w perspektywie najbliższych lat, tak aby wzmocnić procesy rozwojowe. Strategia zawiera również szacunkowe wielkości środków finansowych potrzebnych na jej realizację. Jednym z celów zawartych w Strategii jest również poprawa stanu środowiska. Stwierdzono tam, że czynnikami decydującymi o jakości środowiska są przede wszystkim: czystość powietrza, wód, gleb oraz właściwa gospodarka odpadami. Zdecydowano zatem, że wzmocnione zostaną działania mające na celu ochronę wód podziemnych i powierzchniowych poprzez ograniczenie zanieczyszczenia ze źródeł punktowych i obszarowych. Poprawie jakości wód mają służyć działania związane z porządkowaniem systemu gospodarki ciekowej. Dotyczy to w szczególności dokończenia realizacji celów i zadań Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK). Zakłada on wyposażenie aglomeracji w oczyszczalnie ścieków komunalnych i systemy kanalizacji zbiorczej oraz realizację zadań równoległych na terenach nie objętych KPOŚK. Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EWG) Dyrektywa 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych zwana potocznie dyrektywą ściekową odgrywa istotną rolę w gospodarowaniu ściekami komunalnymi oraz ochronie wód powierzchniowych i środowiska wodnego. Dyrektywa dotyczy zbierania, oczyszczania i odprowadzania ścieków komunalnych oraz oczyszczania i odprowadzania ścieków z niektórych sektorów przemysłu. Jej celem jest ochrona środowiska przed niekorzystnymi skutkami odprowadzania wymienionych ścieków. Do najistotniejszych definicji zawartych w Dyrektywie należą pojęcia aglomeracji i 1 RLM. Aglomeracja oznacza obszar, gdzie zaludnienie i/lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych lub do końcowego punktu zrzutu. Natomiast 1 RLM (równoważna liczba mieszkańców) oznacza ładunek organiczny ulegający biodegradacji, wyrażony pięciodobowym biochemicznym zapotrzebowaniem tlenu (BZT5), w ilości 60 g tlenu na dzień. Dyrektywa 91/271/EWG zobowiązuje państwa członkowskie UE m. in. do wyposażenia w określonych w dyrektywie terminach wszystkich aglomeracji o RLM większej od w systemy zbierania ścieków komunalnych. Za priorytetowe uznano zaopatrzenie w takie systemy aglomeracji o RLM > oraz aglomeracji o RLM > , w przypadku których ścieki odprowadzane są do wód, które uznano za obszary wrażliwe. Wyznaczenie takich obszarów jest jednym z obowiązków Państw Członkowskich, a kryteria ich określenia zostały zapisane w załączniku II Dyrektywy. Ścieki odprowadzane do obszarów wrażliwych muszą zostać poddane bardziej restrykcyjnemu oczyszczaniu. W Dyrektywie podane są również ostateczne terminy, do których kraje członkowskie miały zapewnić, aby ścieki komunalne przed odprowadzeniem były poddane wtórnemu oczyszczania (głównie w procesie biologicznego oczyszczania z wtórnym osadzaniem) lub innemu równie skutecznemu oczyszczaniu. W załączniku I Dyrektywy określono wymagania dotyczące ścieków komunalnych, w tym maksymalne stężenie zanieczyszczeń, bądź minimalny stopień redukcji zanieczyszczeń, które muszą zostać osiągnięte w przypadku tych ścieków. 10

11 Dyrektywa dotyczyła pierwotnie krajów Starej Unii. Państwa członkowskie UE10 wynegocjowały indywidualne okresy przejściowe na jej wdrożenie. Ostateczny ich termin upływa w dniu 31 grudnia 2015 r. Do tego czasu zgodność z dyrektywą w Polsce powinna być osiągnięta we wszystkich aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 100% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu, pochodzącego z aglomeracji. Polityka ekologiczna państwa w latach z perspektywą do roku Do roku 2014 obowiązującym dokumentem w zakresie ochrony środowiska była Polityka ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku Dokument przyjęty został przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Uchwałą w dniu 22 maja 2009 r. Jest to dokument określający, na podstawie aktualnego stanu środowiska, priorytety ekologiczne oraz wskazującym kierunki działań, których realizacja pozwala na osiągnięcie postawionych celów krótko i średniookresowych. Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 określa cele i priorytety ekologiczne, wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku naturalnemu. Według PEP najważniejsze działania priorytetowe na najbliższe lata, to m.in.: - uporządkowanie gospodarki odpadami w tym zamknięcie składowisk odpadów nie spełniających wymogów UE, - zwiększenie odzysku energii z odpadów komunalnych - zachowanie bogatej bioróżnorodności biologicznej przyrody; - racjonalne użytkowanie zasobów leśnych; - racjonalne gospodarowanie zasobami wód powierzchniowych i podziemnych; - rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, - przeciwdziałanie degradacji gleb; - wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjności w ochronie środowiska, - przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego jako podstawy lokalizacji inwestycji, - opracowanie krajowej strategii ochrony gleb, - ochrona atmosfery (w tym realizacja założeń dyrektywy unijnej CAFE, dotyczącej ograniczenia emisji pyłów do atmosfery), - modernizacja systemu energetycznego, - ochrona wód (w tym redukcja o 75% ładunku azotu i fosforu w ściekach poprzez budowę oczyszczani ścieków komunalnych oraz sieci kanalizacyjnych), - budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów dla wszystkich aglomeracji powyżej RLM oraz rozbudowa dla nich sieci kanalizacyjnych; - ochrona przed hałasem (w tym sporządzanie map akustycznych dla wszystkich miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców i opracowania planów walki z hałasem), - podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. W dokumencie tym racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi wymieniane jest jako jedno z trudniejszych zadań, jakie stoją przed Polską w najbliższych dekadach. Stwierdza się tam, że konieczne jest takie zreformowanie tego sektora, aby uczynić go samowystarczalnym finansowo i w ten sposób poradzić sobie z problem jego chronicznego nie dofinansowanie. Docenia się tam wagę problemu, podając, że racjonalna gospodarka wodna pełni ważne zadanie mające na celu zapewnienie wystarczającej 11

12 ilości wody o odpowiedniej jakości dla potrzeb społeczeństwa, rolnictwa czy przemysłu, jak również ochronę ludności i jej mienia przed skutkami zjawisk ekstremalnych, takich jak powódź. Jako jedno z głównym wyzwań stojących przed Polską wymienia się w dokumencie konieczność wypełnienia zobowiązań podjętych w Traktacie Akcesyjnym w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniem. Cel ten wymaga wydatkowania niemal 60 mld złotych do 2015 r. Podaje się tam wyraźnie, że racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, jakimi dysponuje Polska, powinno być jednym z najważniejszych priorytetów narodowych, zwłaszcza ze spodziewanym pogłębiającym się deficytem wody na obszarze kraju. Jako problemy w zakresie gospodarki wodnej wskazuje się na niewystarczające środki na ochronę przeciwpowodziową, zaawansowany wiek urządzeń hydrotechnicznych, zmniejszenie możliwości naturalnej retencji na terenach podmokłych na skutek wieloletnich melioracji odwadniających, niewielką pojemność zbiorników wodnych, nadmierną wodochłonność przemysłu, zabudowywanie terenów zalewowych i zagrożonych osuwiskami. Kluczowym aspektem jest ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem ściekami i wyciekami z odpadów składowanych na powierzchni ziemi. Jako główne cele średniookresowe do 2016 r. w zakresie gospodarki wodnej podaje się racjonalizację gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w sposób umożliwiający uchronienie gospodarki narodowej od deficytów wody i zabezpieczenie przed skutkami powodzi oraz zwiększenie samofinansowania gospodarki wodnej. Niezwykle istotnym zadaniem jest również dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem. W zakresie ochrony wód głównym wyzwaniem dla Polski jest realizacja wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej. Wymagania te stanowią podstawę dla osiągnięcia przez wody powierzchniowe dobrego stanu chemicznego i ekologicznego, a przez wody podziemne dobrego stanu chemicznego i ilościowego w terminie do końca 2015 r. W dokumencie podano, że do końca 2015 r. Polska powinna zapewnić 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych kończąc krajowy program budowy oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych dla aglomeracji > RLM. Naczelnym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym również zachowanie i przywracanie ciągłości ekologicznej cieków do 2015 r. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020 r. Obecnie dokumentem obowiązującym i normującym zgodność PGŚ z ustaleniami dotyczącymi celów ochrony środowiska na szczeblu zarówno krajowym jak i unijnym jest dokument pn.: Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (w skrócie i dalszej części nazywany dokumentem BEiŚ) udostępniony na stronach internetowych Ministerstwa Gospodarki, czytamy w nim: dnia 15 kwietnia 2014 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie przyjęcia Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020 r. (BEiŚ) (M.P. z 2014 r. poz. 469). Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko jest jedną z 9 zintegrowanych strategii rozwoju, powstałych w oparciu o ustawę z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Dokument uszczegóławia zapisy Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020 w dziedzinie energetyki i środowiska oraz stanowi wytyczne dla Polityki energetycznej Polski. Celem głównym Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i 12

13 Środowisko jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę. Celami szczegółowymi BEiŚ są: - zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, - zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię - poprawa stanu środowiska. Ponadto w dokumencie wskazano także zagadnienia horyzontalne, wykraczające poza wskazaną perspektywę czasową. W dokumencie zawarto 15 kierunków interwencji podzielonych na 52 działania w obszarze energetyki i środowiska wraz ze szczegółowym podziałem na zadania, ze wskazaniem instytucji koordynujących, zaangażowanych i odpowiedzialnych za ich realizację, a także dokumentów powiązanych. Dalej, - czytamy w tym dokumencie: Priorytetowe w zakresie ochrony środowiska będą zmiany w zakresie ograniczenia zanieczyszczeń powietrza oraz reforma systemu gospodarki wodnej. Dostępność wody, podobnie jak w przypadku energii, ma kluczowe znaczenie dla jakości życia i stabilnego rozwoju gospodarczego. Nowy system zarządzania zasobami wód, dokończenie inwestycji wodościekowych, inwestycje w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, z wykorzystaniem dużych zbiorników wodnych na cele energetyczne, to główne założenia zmian w gospodarce wodnej Polski. Jednym z kluczowych wyzwań jest również racjonalna eksploatacja innych zasobów naturalnych. Konieczne jest urealnienie rynkowych cen zasobów i odzwierciedlenie rzeczywistych kosztów ich eksploatacji nie tylko kosztów wydobycia, ale również szkód dla środowiska naturalnego z tym związanych. Właściwe zarządzanie środowiskiem powinno opierać się na nowoczesnym systemie planowania przestrzennego i ocen oddziaływania na środowisko. W świetle wyzwań inwestycyjnych, związanych z wdrożeniem pakietu działań wynikających ze zintegrowanych strategii rozwoju Polski, niezwykle istotna rola będzie przypisana do właściwego funkcjonowania systemu oceny oddziaływania na środowisko dla planowanych przedsięwzięć (EIA) oraz strategicznych ocen oddziaływania na środowisko (SEA), które są podstawowym narzędziem wdrażania polityki zrównoważonego rozwoju. Kluczowym priorytetem dla czystości wód jest poprawa zasięgu i jakości działania oczyszczalni ścieków. Chociaż zasięg systemu kanalizacji zwiększył się o ponad 100% w latach , a liczba oczyszczalni wzrosła o 24% w latach , 14% mieszkańców miast nadal mieszka w domach, które nie są podłączone do oczyszczalni ścieków. Ponadto do oczyszczalni nie jest również kierowanych 8% ścieków przemysłowych i komunalnych w całym kraju. Liczba mieszkańców, których domy są podłączone do oczyszczalni ścieków III stopnia, jest nadal względnie niska w skali kraju. Jest to jeden z powodów, dla których Polska wciąż nie spełnia standardów Unii Europejskiej dotyczących jakości wody. Jakość wody poniżej standardów ma duże znaczenie dla krajowego zaopatrzenia w wodę, które wynosi 1655 m 3 na jednego mieszkańca rocznie i tym samym klasyfikuje Polskę na trzecim miejscu wśród krajów Europy Zachodniej. Efektywna gospodarka wodna powinna gwarantować utrzymanie niezbędnej ilości i odpowiedniej jakości zasobów wód powierzchownych i podziemnych oraz usuwanie bądź minimalizowanie wszelkich zagrożeń związanych z jej deficytem i nadmiarem (powodzie i susze). Gospodarowanie wodami musi odbywać się zgodnie z zasadą, że zostanie zagwarantowany zwrot kosztów za usługi wodne zgodnie z wymogami unijnymi (art. 9 Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE), natomiast kalkulacja zwrotu 13

14 kosztów za usługi wodne uwzględniać musi udział różnych użytkowników wody, w tym przemysł, gospodarstwa domowe i rolnictwo. Kalkulacja ta powinna być oparta na analizie ekonomicznej przy uwzględnieniu zasady zanieczyszczający płaci. W Polsce niska cena za wodę dla odbiorców (przemysł, gospodarstwa domowe, rolnictwo) nie zachęca do zrównoważonego gospodarowania, to z kolei powoduje, że utrzymanie wód w dobrym stanie staje się coraz bardziej kosztowne dla państwa. Koszty te dodatkowo wzrastają ze względu na powiązanie z cenami energii oraz normami unijnymi. Konieczne będzie ponoszenie przez przemysł, w tym energetykę, pełnej odpłatności za korzystanie z wody w procesach produkcyjnych oraz stosowanie nowoczesnych wzorców produkcji (zamknięte obiegi wody). Racjonalizacja korzystania z wód (działanie 7) oraz specjalna ochrona zasobów wód wysokiej jakości będzie najbardziej efektywną metodą zapewnienia pełnego dostępu do wód dobrej jakości dla polskiego społeczeństwa. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną podstawowymi dokumentami planistycznymi są plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy i programy działań, zaś na poziomie krajowym program wodno-środowiskowy kraju. Pierwsze w Polsce plany gospodarowania wodami zostały zatwierdzone przez rząd w 2011 r. i będą aktualizowane co 6 lat. Znaczącym wyzwaniem dla Polski będzie też wdrożenie mechanizmów wartościowania usług ekosystemów do sektora gospodarki wodnej (działanie 8) 41. Usługi ekosystemowe to dobra publiczne, które obecnie nie podlegają mechanizmom rynkowym, a więc pomija się je przy wycenie kosztów inwestycji, co ostatecznie prowadzi do nieograniczonego lub nadmiernego korzystania z zasobów naturalnych. (Źródło: Ministerstwo Gospodarki najnowsze udostępnione opracowanie dokumentu BEiŚ) Strategia gospodarki wodnej. W Strategii określono podstawowe kierunki i zasady działania, które umożliwiają realizację idei trwałego i zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu zasobami wodnymi Polski. Aby zrealizować ten cel za konieczne uznano zbudowanie sprawnie działającego systemu w zakresie gospodarki wodnej. Poprzez wykorzystanie mechanizmów prawnych oraz instrumentów ekonomicznych system ten miał zapewniać utrzymanie dobrego stanu wód, w szczególności ekosystemów wodnych i od wody zależnych, pozwalać na zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych, zwiększyć bezpieczeństwo powodziowe kraju i chronić go przed skutkami suszy. Są to jednocześnie cele kierunkowe związane z obszarami działań zawartymi w Strategii. Za ogólny cel Strategii uznano określenie podstawowych kierunków rozwoju gospodarki wodnej do roku 2020 oraz sprecyzowanie działań umożliwiających realizację konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu wodami. W treści Strategii wyróżniono trzy osie problemowe: o oś techniczną obejmującą zagadnienia utrzymania i odtworzenia majątku oraz nowe przedsięwzięcia inwestycyjne; o oś finansowania odnoszącą się do nakładów na gospodarkę wodną i kosztów utrzymania oraz potrzeb finansowych; o oś instytucjonalną dotyczącą zarządzania wodami i koordynacji gospodarki wodnej. 14

15 Program wodno-środowiskowy kraju. Program wodno-środowiskowy kraju (PWŚK) jako jeden z podstawowych dokumentów planistycznych stanowi realizację wymagań wskazanych w Ramowej Dyrektywie Wodnej w zakresie konieczności opracowania programów działań. Program ustanawia się na podstawie Ustawy Prawo wodne stanowiącej implementację RDW. Celem Programu wodno-środowiskowego kraju, opracowanego w 2010 r., jest zebranie i uporządkowanie najważniejszych działań, wdrożenie których pozwoli osiągnąć wodom przyjęte cele środowiskowe, wśród których najważniejszym wydaje się być osiągnięcie dobrego stanu wód do końca 2015 r. Działania wymienione w dokumencie dla poszczególnych SCWP (scalona część wód powierzchniowych) i JCWPd uwzględniają podział na działania podstawowe i uzupełniające. Przy wyborze działań dla poszczególnych części wód kierowano się w szczególności wynikami oceny ryzyka nieosiągnięcia przez wody dobrego stanu. Zidentyfikowano ponadto znaczące oddziaływania antropogeniczne oraz oceniono ich wpływ na stan wód. Wzięto również pod uwagę zapisy istniejących aktów prawnych, programów i dokumentów realizujących te zapisy. Znaczącą rolę przy wyborze działań miały także wyniki konsultacji społecznych dotyczące istotnych problemów gospodarki wodnej. Głównym celem PWŚK jest zatem ukazanie zestawień działań w celu realizacji założonych celów środowiskowych. Ich wypełnienie ma pozwolić na uzyskanie efektów w postaci lepszego stanu wód. Ustalenia zawarte w PWŚK powinny zostać przeniesione do innych dokumentów szczebla krajowego i regionalnego, istotnych z punktu widzenia gospodarki wodnej, co ma umożliwić pełne wdrożenie zaplanowanych działań. Projekt polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016). Projekt Polityki wodnej państwa to wieloletni dokument strategiczny identyfikujący najistotniejsze problemy z punktu widzenia osiągnięcia celów, przed którymi stoi gospodarka wodna. Dokument wytycza priorytetowe kierunki, na których mają się skoncentrować działania państwa. Projekt PWP 2030 jest dokumentem nadrzędnym w stosunku do innych dokumentów dotyczących gospodarki wodnej opracowywanych w kraju. Wyznacza ogólne ramy oraz określa kierunki gospodarowania wodami w długim horyzoncie czasowym. Adresowane są one nie tylko do sektora wodnego, ale także do innych sektorów. Nadrzędnym celem projektu jest zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz znaczące ograniczenie zagrożeń, które wywoływane są przez powodzie i susze. Nastąpić to ma w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów. Za istotne uznano przy tym zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawę spójności terytorialnej oraz wyrównywanie dysproporcji regionalnych. Projekt wskazuje na potrzebę przeprowadzenia reformy gospodarki wodnej w kraju. Podstawowym jej założeniem jest pełna realizacja zlewniowej polityki gospodarowania wodami uwzględniająca wymogi i standardy Unii Europejskiej Jednym z głównych założeń reformy jest rozdzielenie kompetencji dotyczących utrzymania wód i zarządzania majątkiem Skarbu Państwa należącym do gospodarki wodnej od zarządzania zasobami wodnymi. W przypadku utrzymania wód i zarządzania majątkiem Skarbu Państwa niezbędne jest ich zintegrowanie i realizowanie przez jednolite struktury organizacyjne. Projekt PWP przedstawia w tym 15

16 zakresie trzy możliwe warianty. Skuteczne przeprowadzenie reformy wymaga pełnej harmonizacji prawodawstwa polskiego z wymogami polityki wodnej UE. W Projekcie podaje się, że jednym z głównych narzędzi zarządzania w gospodarce wodnej powinny być instrumenty ekonomiczne, które będą wspomagać instrumenty prawne i administracyjne. W projekcie PWP 2030 określono także działania niezwiązane z reformą, w przypadku których istnieje pilna potrzeba ich wdrożenia do roku W szczególności określono działania skoncentrowane w tzw. obszarach problemowych gospodarki wodnej w zakresie ochrony przed powodzią. Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego (RPO WM) na lata Projekt. Celem głównym osi priorytetowej V Ochrona środowiska jest wzmocnienie stanu bezpieczeństwa ekologicznego regionu z zachowaniem zasad równowagi pomiędzy poprawą stanu środowiska, racjonalnym użytkowaniem zasobów naturalnych oraz minimalizowaniem niekorzystnych oddziaływań na środowisko i jego zasoby. Podejmowane w osi priorytetowej interwencje będą realizowały cele dotyczące adaptacji sektorów wrażliwych na zmiany klimatu. W regionie będą one skoncentrowane przede wszystkim na zmniejszeniu ryzyka występowania powodzi i suszy, z jednoczesnym zwiększaniem ilości retencjonowanych zasobów wody. Równocześnie będą podejmowane inwestycje mające na celu zabezpieczenie mieszkańców przed zagrożeniem ruchami masowymi. Wsparcie ukierunkowane zostanie także na zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów naturalnych przede wszystkim w oparciu o działania w ramach gospodarki wodnościekowej i gospodarki odpadam. W ramach niniejszej Osi zaplanowane zostało m.in. działanie 5.3. Ochrona zasobów wodnych, w ramach którego wspierane będą inwestycje mające na celu ograniczenie zanieczyszczeń przedostających się do wód powierzchniowych i podziemnych. Ze względu na wciąż duży ładunek zanieczyszczeń, którego źródłem jest gospodarka komunalna wsparcie będzie kierowane na kompleksową rozbudowę sieci kanalizacyjnych i oczyszczalnie ścieków w aglomeracjach od RLM. Podstawą do wyboru projektów będzie Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych i/lub Master Plan dla dyrektywy ściekowej. Priorytet zostanie nadany inwestycjom przyczyniającym się bezpośrednio do zapewnienia zgodności z wymogami Dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Dopełnieniem tych działań będzie także wsparcie gospodarki osadami ściekowymi w większości oczyszczalni, w celu innego ich zagospodarowania niż składowanie. Zasoby wodne Małopolski zaspokajają z nadwyżką potrzeby, jednak konieczne jest wyrównanie poziomu zaopatrzenia w wodę na całym obszarze województwa. W uzasadnionych przypadkach dopuszczalna będzie realizacja projektów z zakresu poprawy jakości systemów zaopatrzenia ludności w wodę (w tym systemy zarządzania dystrybucją oraz likwidowanie strat wody). Celem szczegółowym niniejszego działania będzie zwiększony odsetek ludności korzystającej z systemu oczyszczania ścieków zgodny z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych. 16

17 Poddziałanie GOSPODARKA WODNO-KANALIZACYJNA ZIT W ramach tego poddziałania planowane jest wspieranie budowy/rozbudowy/przebudowy infrastruktury komunalnej zapewniającej odprowadzanie i efektywne oczyszczanie ścieków. Finansowana będzie zarówno budowa nowej infrastruktury, jak i modernizacja istniejących już obiektów. Podstawą do wyboru projektów będzie Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych i ujęcie projektu w aglomeracji pomiędzy2000 a10000rlm. Obszarem wspieranym będzie także gospodarka osadami ściekowymi, w celu innego ich zagospodarowania niż składowanie (np. wsparcie technologii, instalacji do odwadniania osadów ściekowych). Interwencją będą objęte projekty polegające na budowie i modernizacji infrastruktury wodociągowej, ale ich realizacja będzie możliwa wyłącznie w ramach kompleksowych projektów regulujących gospodarkę ściekową. Oznacza to, iż inwestycje te będą musiały być realizowane w projektach łącznie z zakresem dotyczącym systemu kanalizacyjnego (projekty kompleksowe) lub indywidualnie, gdy na danym terenie gospodarka ściekowa została w pełni uregulowana Poddziałanie GOSPODARKA WODNO-KANALIZACYJNA SPR W ramach poddziałania planowane jest wspieranie budowy/rozbudowy/przebudowy infrastruktury komunalnej zapewniającej odprowadzanie i efektywne oczyszczanie ścieków. Finansowana będzie zarówno budowa nowej infrastruktury, jak i modernizacja istniejących już obiektów. Podstawą do wyboru projektów będzie Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych i ujęcie projektu w aglomeracji pomiędzy 2000 a RLM. Obszarem wspieranym będzie także gospodarka osadami ściekowymi, w celu innego ich zagospodarowania niż składowanie (np. wsparcie technologii, instalacji do odwadniania osadów ściekowych). Interwencją będą objęte projekty polegające na budowie i modernizacji infrastruktury wodociągowej, ale ich realizacja będzie możliwa wyłącznie w ramach kompleksowych projektów regulujących gospodarkę ściekową. Oznacza to, iż inwestycje te będą musiały być realizowane w projektach łącznie z zakresem dotyczącym systemu kanalizacyjnego (projekty kompleksowe) lub indywidualnie, gdy na danym terenie gospodarka ściekowa została w pełni uregulowana. W RPO WM na lata priorytetowo w zakresie gospodarki ściekowej traktowane były zadania dotyczące budowy i/lub modernizacji sieci kanalizacyjnych, urządzeń i instalacji służących gromadzeniu i oczyszczaniu ścieków, a także prowadzeniu procesów odzysku lub unieszkodliwiania osadów ściekowych. Zadania te realizowane były na obszarach aglomeracji ściekowych wyznaczonych w ramach KPOŚK. Obowiązujące akty prawne: 1. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 22 lutego 2011 r. (M.P. z 2011 r., nr 49, poz. 549). 2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz z późn. zm.). 3. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145 z późn. zm.). 4. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 8 października 2013 r. w sprawie wysokości stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu, na rok 2014 (M.P. z 2013 r., poz. 821). 17

18 5. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r., poz. 21, 888 i 1238 z późn. zm.). 6. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie ogłoszenia krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych oraz jego dwóch aktualizacji (M.P. z 2010 r., nr 58, poz. 775). 7. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie ogłoszenia aktualizacji krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (M.P. z 2011 r., nr 62 poz. 589). 8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2006 r., nr 137 poz. 984 z późn. zm.). 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 stycznia 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzeniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2009 r., nr 27, poz. 169). 10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2005 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwolenia wodno-prawnego (Dz. U. z 2005 r., nr 233 poz z późn. zm.). 11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (Dz. U. z 2008 r., nr 229 poz. 1538). 12. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r., poz z późn. zm.). 13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 października 2008 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. z 2008 r., nr 196 poz. 1217). 14. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 13 sierpnia 2013 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2014 (M.P. z 2013 r., poz. 729). 15. Rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. z 2006 r., nr 136 poz. 964). 16. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U r., nr 123 poz. 858 z późn. zm.). 17. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych (Dz. U. z 2004 r., nr 180 poz. 1867). 18. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 21 maja 2003 r. w sprawie warunków gromadzenia, przechowywania i usuwania odpadów i ścieków ze statków żeglugi śródlądowej (Dz. U. z 2003 r., nr 104 poz. 973). 19. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody (Dz. U. z 2002 r., nr 8 poz. 70). 18

19 20. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu prowadzenia ewidencji wód, urządzeń melioracji wodnych oraz zmeliorowanych gruntów (Dz. U. z 2005 r., nr 7 poz. 55 z późn. zm.). 21. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu prowadzenia ewidencji wód, urządzeń melioracji wodnych oraz zmeliorowanych gruntów (Dz. U. z 2013 r., poz. 803). 22. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 marca 2013 r. w sprawie szczegółowego zakresu opracowywania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (Dz. U. z 2013 r., poz. 578) 23. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2011 r. w sprawie podziemnych składowisk odpadów (Dz. U. z 2011 r., nr 298 poz. 1771). 24. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2011 r., nr 257 poz. 1545). 25. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2011 r., nr 258 poz z późn. zm.). 26. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 listopada 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1558). 27. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2014 r. poz. 613 z późn. zm.). 28. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2011 r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli (Dz. U. z 2011 r., nr 86 poz. 478). 29. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych (Dz. U. z 2011 r., nr 85 poz. 466). 30. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (M.P. z 2011 r., nr 49 poz. 549). 31. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z 2008 r., nr 143 poz. 896). 32. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r., nr 16 poz. 149). 33. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. z 2002 r., nr 204 poz. 1728). 34. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 lipca 2014 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji (Dz. U. z 2014 r., poz. 995). 35. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2014 r. poz. 210). 36. Rozporządzenie Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r., poz. 104). 19

20 37. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z 2011 r., nr 258 poz. 1549). 38. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2011 r. w sprawie wykazu substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej (Dz. U. z 2011 r., nr 254 poz. 1528). 39. Ustawa z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (Dz. U. z 2011 r., nr 234 poz z późn. zm.). 40. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 sierpnia 2006 r. w sprawie zakresu instrukcji gospodarowania wodą (Dz. U. z 2006 r., nr 150 poz. 1087) 41. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. z 2002 r., nr 241 poz. 2093). 42. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. z 2002 r., nr 176 poz. 1455). Wybrane akty prawa unijnego: 1. Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EWG) (Dz.UrzUEL z późn. zm.). 2. Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (Dz.UrzUEL z późn. zm.). 3. Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz.UrzUEL ). 4. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.UrzUEL z późn. zm.). 5. Decyzja nr 2455/2001/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2001 r. ustanawiająca wykaz priorytetowych substancji w dziedzinie polityki wodnej oraz zmieniająca dyrektywę 2000/60/WE (Dz.UrzUEL ). 6. Dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.UrzUEL ). 7. Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (91/676/EWG) (Dz.UrzUEL ). Dokumenty strategiczne I. Program wodno-środowiskowy kraju. Opracowanie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, Warszawa, II. Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego , Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego 20

21 III. IV. Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na lata Projekt. Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Kraków 2015 r. Strategia Rozwoju Kraju Aktywne Społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, wrzesień przyjęte na podstawie Uchwały nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kraju 2020 (M.P ) V. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata Dokument przyjęty został Uchwałą Nr XII/183/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 września 2011 r. VI. Program strategiczny ochrony środowiska przyjęty uchwałą Nr LVI/894/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października 2014 r. VII. Strategia gospodarki wodnej. Opracowanie Ministerstwa Środowiska, Warszawa, wrzesień VIII. IX. Polityka ekologiczna państwa w latach z perspektywą do roku Opracowanie Ministerstwa Środowiska, Warszawa, przyjęte na podstawie Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyjęcia dokumentu Polityka ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 (M.P ) Gospodarka ściekowa w Polsce w latach Opracowanie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, Warszawa, X. Projekt polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016). Opracowanie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, Warszawa, Racjonalne gospodarowanie zasobami wody Polska jest krajem o niewielkich zasobach wodnych. Zasoby te w przeliczeniu na jednego mieszkańca kształtują się średnio na poziomie m³/rok, a w roku suchym m³/rok. Pod tym względem Polska zajmuje 22 miejsce w Europie. Zasoby wód rzecznych są na poziomie 60 mld m³/rok, co odpowiada odpływowi jednostkowemu 5 l/s km², przy średniej europejskiej - 9,5 l/s km². Niemal na 20% terytorium kraju notuje się rocznie opady poniżej 500 mm H 2 O, co odpowiada najbardziej suchym regionom Europy. Przytoczone dane świadczą o tym, że racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, jakimi dysponujemy, powinno być jednym z najważniejszych priorytetów narodowych, tym bardziej, że wobec nieuniknionych zmian klimatycznych jest spodziewany pogłębiający się deficyt wody na obszarze Polski. Z drugiej strony zwiększona labilność klimatu powodować będzie częstsze niż dotąd okresy deszczy nawalnych, będących przyczyną letnich powodzi. Tymczasem dotychczas gospodarka zasobami wodnymi nie jest traktowana priorytetowo, cierpiąc od wielu lat na znaczny deficyt środków finansowych na racjonalizację gospodarowania. Wydatki te, w tym na ochronę przed powodzią, są daleko niewystarczające i co więcej, mają tendencję spadkową. Około 50% budowli hydrotechnicznych, stale piętrzących wodę, przekroczyło 50 lat, a niewielkie nakłady na utrzymanie powodują ich dekapitalizację. Trwająca przez dziesięciolecia melioracja odwadniająca znacząco zmniejszyła możliwości naturalnej retencji wody na terenach podmokłych łąk, torfowisk i bagien oraz na terenach leśnych. Niewielka jest też pojemność zbiorników retencyjnych, stanowiąca zaledwie 5,7% średniego rocznego odpływu, co nie może zapewnić wystarczających możliwości reagowania na zagrożenia powodzią czy suszą. Polska posiada w znacznej mierze udokumentowane zasoby wód podziemnych zlokalizowane w różnych strukturach hydrogeologicznych, a występujące na 96% powierzchni kraju. Badania geologiczne wydzieliły 163 główne zbiorniki wód podziemnych, posiadające wodę wymagającą szczególnej ochrony. Zasoby te 21

22 można uznać za strategiczne zapasy na okres chronicznego deficytu wody, jednak już obecnie stanowią one znaczne źródło zaopatrzenia ludności w wodę. Ponad 65% poboru wody na cele komunalne pochodzi z ujęć wód podziemnych. Rzeczą podstawową jest ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem ściekami i wyciekami z odpadów składowanych na powierzchni ziemi. Za dostatecznym rozpoznaniem geologicznym tych obszarów nie poszły dotychczas zadania ochronne, które na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019) powinny realizować regionalne zarządy gospodarki wodnej oraz PSH. Od kilku lat prowadzone są prace nad racjonalizacją gospodarki wodnej. W 2005 r. przyjęta została przez Radę Ministrów Strategia Gospodarki Wodnej, która jednak wymaga obecnie nowelizacji ze względu na niezgodność z prawem Unii Europejskiej. Nie uwzględnia ona także istnienia Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, który został utworzony w 2006 r. Trzeba przy tym podkreślić, że obecnie należy w trybie pilnym wdrożyć do polskiego prawa wszystkie zasady obowiązujące w dwóch dyrektywach UE dotyczących gospodarki wodnej. Są to: - dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (tzw. córka Ramowej Dyrektywy Wodnej), - dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa powodziowa). Ramowa Dyrektywa Wodna do prawodawstwa polskiego została wdrożona głównie przez ustawę - Prawo wodne Ochrona wód Stan czystości wód w Polsce jest daleki od zadawalającego, głównie ze względu na obecność związków azotu i fosforu oraz zanieczyszczenia bakteriologiczne. Stąd też opracowany został Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK), zatwierdzony przez Radę Ministrów w czerwcu 2005 r. Obejmuje on szczegółowy wykaz aglomeracji powyżej RLM (RLM - równoważna liczba mieszkańców), w których należałoby wybudować oczyszczalnię ścieków i sieć kanalizacyjną. Program ten został opracowany w celu sprawnej realizacji zobowiązań, jakie podjęła RP w Traktacie Akcesyjnym z UE. Zgodnie z tym zobowiązaniem wszystkie aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej powinny być wyposażone w oczyszczalnie ścieków oraz w odpowiednio rozbudowaną sieć kanalizacyjną do końca 2015 r. KPOŚK zawiera również informacje dotyczące działań inwestycyjnych w ramach gospodarki osadowej prowadzonych na oczyszczalniach ścieków komunalnych. Zakres dokumentu nie zawiera jednak szczegółowego programu postępowania z osadami ściekowymi jako odpadami. Działania te powinny zostać określone całościowo w ramach realizacji celów Krajowego programu gospodarki odpadami do roku W 2008 r. Polska po raz kolejny wyznaczyła obszary narażone na zanieczyszczenie azotanami pochodzącymi z rolnictwa zgodnie z Dyrektywą Azotanową (91/676/EWG). Powierzchnia tych obszarów wynosi obecnie 4 630,47 km 2, czyli 1,49% powierzchni kraju, co oznacza spadek w stosunku do poprzedniego okresu planistycznego o 25%. Dla tych obszarów opracowane zostały nowe programy działań, których wdrożenie rozpoczęło się w 2008 r. i przewidziane jest do 2012 r. Największym wyzwaniem dla Polski w zakresie ochrony wód jest realizacja wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej. Stanowią one podstawę dla osiągnięcia przez wody powierzchniowe dobrego stanu chemicznego 22

23 i ekologicznego, natomiast przez wody podziemne dobrego stanu chemicznego i ilościowego w terminie do końca 2015 r. Na podstawie przeprowadzonej analizy możliwe było wstępne zidentyfikowanie jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych zagrożonych i potencjalnie zagrożonych nie osiągnięciem celów środowiskowych Ramowej Dyrektywy Wodnej Cele średniookresowe do 2016 r. Do końca 2015 r. Polska powinna zapewnić 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych kończąc krajowy program budowy oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych dla wszystkich aglomeracji powyżej RLM. Osiągnięcie tego celu będzie oznaczało przywrócenie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych w całym kraju, a także realizację Bałtyckiego Programu Działań dotyczącego walki z eutrofizacją wód Bałtyku. Naczelnym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym również zachowanie i przywracanie ciągłości ekologicznej cieków. Ten długofalowy cel powinien być zrealizowany do 2015 r. tak, jak to przewiduje dla wszystkich krajów Unii Europejskiej Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE, natomiast w polskim prawodawstwie ustawa - Prawo wodne. Cel ten będzie realizowany przez opracowanie dla każdego wydzielonego w Polsce obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju. W tych dokumentach planistycznych zawarte będą między innymi informacje na temat działań, które należy podjąć w terminie do końca 2012 r., aby móc osiągnąć zakładane cele środowiskowe. Plany gospodarowania wodami opracowane zostaną do grudnia 2009 r. Dokumenty te, zgodnie z ustawą - Prawo wodne, zatwierdzane są przez Radę Ministrów Zrealizowane kierunki działań w latach Do końca 2012 r. powinny były zostać zrealizowane następujące działania: - budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów dla wszystkich aglomeracji powyżej RLM oraz rozbudowa dla nich sieci kanalizacyjnych wspierana dotacjami z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (priorytet I), - uruchomienie działań zapisanych w planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce oraz w programie wodno środowiskowym kraju, - opracowanie programów działań specjalnych mających na celu ograniczenie zanieczyszczenia powodowanego przez substancje niebezpieczne i priorytetowe pochodzące przede wszystkim ze źródeł przemysłowych, - realizacja programów działań na obszarach szczególnie narażonych na azotany pochodzenia rolniczego, - wyposażenie zakładów sektora rolno-spożywczego w wysokosprawne oczyszczalnie ścieków, - wyposażenie jak największej liczby gospodarstw rolnych w zbiorniki na gnojowicę i płyty obornikowe, - ustanowienie obszarów ochronnych dla głównych zbiorników wód podziemnych oraz stref ochrony ujęć wód podziemnych, - rozwój sieci monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych, - ścisła współpraca z państwami leżącymi nad Morzem Bałtyckim w realizacji programu ochrony wód tego morza w ramach Konwencji Helsińskiej, - wprowadzenie do praktyki najbardziej skutecznych i ekonomicznie opłacalnych metod odzysku osadów ściekowych z dużych oczyszczalni ścieków. 23

24 1.7. Krajowy Program oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK) Przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone zostały w szczególności w dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku, dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. W Traktacie Akcesyjnym przewidziano, że przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone ww. dyrektywie będą w Polsce w pełni obowiązywały od 31 grudnia 2015 r., do tego czasu: całość aglomeracje 2000 RLM muszą być wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków o efekcie oczyszczania uzależnionym od wielkości oczyszczalni, aglomeracje <2000 RLM wyposażone w dniu wejścia polski do unii w systemy kanalizacyjne powinny posiadać do tego terminu oczyszczalnie zapewniające odpowiednie oczyszczanie, zakłady przemysłu rolno-spożywczego o wielkości > 4000 RLM są zobowiązane do redukcji zanieczyszczeń bio-degradowalnych. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) określa działania, które będą podejmowane do końca okresu przejściowego, wynegocjowanego dla tej dyrektywy tj. do końca 2015 r. Program stanowi spis przedsięwzięć zaplanowanych do realizacji w zakresie zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych (budowy, rozbudowy i/lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej) w aglomeracjach w celu prawidłowego i uporządkowanego procesu implementacji dyrektywy 91/271/EWG. W odniesieniu do KPOŚK: Gmina Szaflary przynależy do Aglomeracji Nowotarskiej, która obejmuje następujący obszar: miasto Nowy Targ, na terenie gminy Nowy Targ: Ludźmierz; na terenie gminy Szaflary: Szaflary, Bańska Niżna; na terenie gminy Poronin: Poronin, Ząb, Murzasichle - część, Stasikówka, Suche, Małe Ciche; na terenie gminy Biały Dunajec: Biały Dunajec. Strukturalnie - Gmina jest członkiem Podhalańskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego z siedzibą w Nowym Targu i jest w trakcie realizacji założonych w Programie Inwestycyjnym PPK inwestycji uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej na Podhalu. 24

25 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY SZAFLARY 2.1. Położenie Gminy oraz charakterystyka ogólna Gmina Szaflary jest gminą wiejską, położoną na terenie województwa małopolskiego w powiecie nowotarskim w odległości około 6 km na północ znajduje się Nowy Targ, a około 16,5 km na południe Zakopane. W gminie Szaflary zachowana jest charakterystyczna dla obszarów wiejskich niska zabudowa, budynki wielorodzinne stanowią poniżej 1% wszystkich budynków mieszkalnych. Około 42% budynków powstało przed 1970 rokiem. Przez teren gminy Szaflary przebiegają silnie uczęszczana droga krajowa DK- 47 tzw. Zakopianka, drogi powiatowe, drogi gminne. Ponadto sieć dróg uzupełniają liczne ulice dojazdowe. Przez teren gminy biegnie również trasa kolejowa relacji Kraków Sucha Beskidzka Chabówka Nowy Targ Zakopane. Jest to trasa kolejowa o znaczeniu krajowym. Na terenie gminy znajduje się przystanek kolejowy i stacja kolejowa. Gmina Szaflary znajdując się w centralnej części Podhala, pomiędzy Tatrami, Gorcami, torfowiskami nowotarsko-orawskimi oraz Pieninami stanowi swoistą otulinę, a także strefę łącznikową pomiędzy tymi krainami. Tworzy układ funkcjonalnoprzestrzenny, który stanowi najwyższej rangi karpacki ciąg ekologiczny. Duże znaczenie ma przebieg rzeki Biały Dunajec tworzący dolinę, w której skupia się życie społeczno-gospodarcze. Obszar gminy zajmuje 54,31 km² i stanowi 3,68% powierzchni powiatu nowotarskiego oraz 0,36% powierzchni województwa małopolskiego. W 2011 roku w gminie Szaflary liczba ludności wynosiła osób, co stanowiło 5,68% ludności powiatu nowotarskiego oraz 0,32% ludności województwa małopolskiego. Rysunek 1. Położenie Gminy Szaflary 25

26 2.2. Morfologia Rysunek 2. Mapa Gminy Szaflary Gmina Szaflary położona jest w centralnej części Podhala, w obrębie Kotliny Nowotarskiej, Pasa Skalicowego i Pogórza Gubałowskiego. Położona jest pomiędzy Tatrami, Gorcami, torfowiskami orawsko-nowotarskimi oraz Pieninami. Szaflary znajdują się w makroregionie Obniżenie Orawsko-Podhalańskie, który sąsiaduje z Łańcuchem Tatrzańskim na południu i Beskidami Zachodnimi na północy. Procesy geologiczne zachodzące od epoki eocenu na terenie tego makroregionu spowodowały znaczne zróżnicowanie, dzięki któremu możemy wyróżnić 4 mezoregiony: Kotlinę Orawsko Nowotarską, Pieniny, Pogórze Skoruszyńsko-Gubałowsko-Spiskie oraz Rów Podtatrzański. W ujęciu fizyczno-geograficznym gmina Szaflary leży na obszarze dwóch makroregionów: Kotliny Orawsko-Nowotarskiej i Pogórza Spisko-Gubałowskiego. 26

27 Rysunek 3. Przekrój morfologiczny rejonu Podhala widoczna tzw. Warstwa Szafarska 2.3. Rzeźba terenu i budowa geologiczna Rzeźba terenu gminy Szaflary jest dość zróżnicowana. Wysokość terenu zwiększa się w kierunku południowym, a jej wartości mieszczą się w przedziale od 610 do 925 m n. p. m. Północna część gminy charakteryzuje się mniejszymi deniwelacjami terenu, a także łagodnie nachylonymi stokami. Część południowa jest bardziej zróżnicowana, a deniwelacje terenu i nachylenie stoków większe. Kotlina Orawsko-Nowotarska w okresie trzeciorzędu nastąpiło wgięcie kotliny, co spowodowało powstanie jeziora. W czwartorzędzie, podczas trzykrotnego zlodowacenia tatr, na tym terenie gromadziły się w postaci stożków napływowych lodowcowo-rzeczne żwiry. Natomiast po ociepleniu się klimatu z przed lat zaczęły się tworzyć torfowiska. Pogórze Spisko- Gubałowskie jest zbudowane z warstw fliszu podhalańskiego, lekko zdyslokowanego i zapadającego się z południa na północ. Wierzchowina pogórza jest powierzchnią erozyjno-denudacyjną. Duże nachylenie terenu jest skutkiem nierównomiernego wypiętrzenia. Główne doliny tego mezoregionu są dość szerokie, a wzdłuż nich występują żwirowe tarasy plejstoceńskie. Charakterystyczne dla tego obszaru są skałki wapienne różnych rozmiarów, m.in. dwie największe znajdujące się na terenie gminy Szaflary: Żdżar w Maruszynie i Ranysborg koło Szaflar Hydrografia rejonu Szaflar Szaflary należy do zlewni Białego Dunajca, który jest prawobrzeżnym dopływem Dunajca. Drugim pod względem wielkości ciekiem wodnym jest potok Mały Rogoźnik, który wpada do potoku Rogoźnik, a ten z kolei do Czarnego Dunajca. W obrębie Kotliny Nowotarskiej położony jest niewielki fragment północnej części gminy, wzdłuż granicy z Nowym Targiem. Część ta stanowi brzeżny fragment Kotliny, który znajduje się wyżej w stosunku do dna kotliny w rejonie Nowego Targu, tj. na wysokości 605 m n.p.m. (w rejonie ujścia Małego Rogoźnika), 620 m w dolinie Białego Dunajca i m n.p.m. w obrębie wzniesień wododziałowych. Obszar tu ma charakter rozległej równiny, która jest fragmentem potężnego stożka napływowego Białego Dunajca. Zbudowany jest z utworów żwirowo-piaszczysto-gliniastych, najstarszego, tzw. południowo - polskiego zlodowacenia Tatr, a zarazem najwyższego zasypania Kotliny Nowotarskiej. Nasada tego 27

28 stożka wnika w obręb Pasa Skalicowego i Pogórza Gubałowskiego, aż po Szaflary, a jego utwory całkowicie przykrywają Pas Skalicowy pomiędzy Szaflarami i Gronkowem tj. w obrębie Długiej Góry. Utwory tego stożka budują płaskie wododziały pomiędzy Białym Dunajcem, a Wielkim i Małym Rogoźnikiem oraz pomiędzy Białym Dunajcem, a Leśnicą. Maksymalne deniwelacje w tej części gminy nie przekraczają 30 m. Miąższość utworów czwartorzędowych w kotlinnej części gminy bardzo szybko rośnie od 5 m na granicy z Pasmem Skałkowym do 50m na granicy z Nowym Targiem. Z tymi pokrywami wiąże się strefa najzasobniejszego w skali Karpat zbiornika wód podziemnych - Qk, którego brzeżna część jest położona w kotlinnej części gminy. Zbiornik ten występuje na przestrzeni od Orawy po Pieniny. Jego całkowita powierzchnia wynosi 280 km", a szacunkowe zasoby dyspozycyjne - 86 tyś. nr/d. Wody gruntowe występują na głębokości poniżej 2m - na najniższych terasach i kolejno od 2 do 15 metrów na terasach coraz wyższych. W związku z występowaniem nieprzepuszczalnego podłoża gliniastego, w obrębie zagłębień terenowych, występują większe kompleksy gleb organicznych, torfowisk i młak, których tworzeniu sprzyja wilgotny i chłodny klimat Kotliny. Kotlinna część gminy znajduje się w górnej części piętra umiarkowanie ciepłego, którego parametry są jednak w ciągu całego roku silnie modyfikowane napływem zimnych mas powietrza z otaczających masywów górskich, w szczególności z Tatr. Średnia temperatura roku oscyluje tu w granicach +5.5 C do +6 C. Wszystkie cieki wodne znajdujące się na terenie gminy mają charakter typowo górski, co oznacza znaczne spadki, zmienne wodostany oraz zmienne przepływy. Jest to następstwem urozmaiconej rzeźby terenu oraz zróżnicowanej ilości opadów w ciągu roku. Równinna, północna część gminy leży na skraju najzasobniejszego w Karpatach zbiornika wód podziemnych, związanego z czwartorzędowymi pokrywami żwirowymi o znacznej miąższości. Zbiornik ten (1990 r.) został zakwalifikowany jako Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) i nazwany zbiornikiem Doliny Kopanej Nowy Targ (Qk) 4 nr 440. Ciągnie się od Orawy po Pieniny i jego całkowita powierzchnia wynosi 280 km. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne tego zbiornika wynoszą 86 tyś. m 3 /dobę, a średnia głębokość ujęć - 35 m. Według aktualnego podziału na 161 JCWPd (funkcjonującego do końca 2015 r.), teren gminy zajmuje obszar należący do regionu wodnego Górnej Wisły JCWPd nr 155. Zajmuje powierzchnię 825,4 km 2. W obrębie omawianej jednostki wyróżnia się dwa poziomy wodonośne: poziom głębokiego krążenia i poziom przypowierzchniowy o zwierciadle swobodnym. W jej północnej części znajduje się fragment czwartorzędowego zbiornika Dolina Kopalna Nowy Targ - GZWP nr 440, natomiast w części południowej niewielki fragment Zbiornika Zakopane - GZWP nr

29 Rysunek 4. Lokalizacja JCWPd nr 155 Tabela 1. Ogólna charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna JCWPd nr 155 Nr JCWPd Pow. km 2 stratygrafia litologia ,4 Q, Pg, T Piaski, żwiry, piaskowce łupki, wapienie Średnia miąższnąść utworów wodonośnych Liczba poziomów wodonośnych > Charakterystyka nakładu warstwy wodonośnej głównie utwory słaboprzepuszczalne Źródło: Wg danych Inspektora Ochrony Środowiska na podstawie przeprowadzonego monitoringu jakości wód podziemnych w 2015 r. zarówno stan ilościowy jak i jakościowy wód JCWPd nr 155 był dobry. Położenie hydrograficzne obliguje do ochrony jakościowej i ilościowej wód na terenie gminy, stosownych zabezpieczeń przed zanieczyszczeniem, oszczędnego gospodarowania terenami i poprawy naturalnej retencyjności obszaru, gdyż zbiorniki wód podziemnych zasilane są wodami opadowymi. 29

30 Rysunek 5. Wody geotermalne fliszu podhalańskiego rejon gminy Szaflary W gminie Szaflary, na terenie wsi Bańska Niżna zlokalizowany jest odwiert Bańska IG-1, gdzie rozpoznano wody geotermalne w kompleksie węglanowych skał eoceńsko-triasowych. Odwiert ten posiada najlepsze parametry spośród odwiertów wykonanych w rejonie Podhala, umożliwiając wykorzystanie wód w gospodarce. Wody występujące na głębokości m posiadają temperaturę wynoszącą 72 C i ciśnienie głowicowe barów Warunki klimatyczne Obszar gminy stanowi wycinek karpackiej przestrzeni, zawartej pomiędzy wysokością 605 m Pm w rejonie ujścia Małego Rogoźnika (Skrzypnego) do Wielkiego Rogoźnika, a 927 m Pm w obrębie Bańskiego Wierchu. Zróżnicowanie pionowe rzędu ponad 300 m oraz urozmaicenie rzeźby jest przyczyną zróżnicowania warunków przyrodniczych na stosunkowo niewielkiej powierzchni gminy. Zasadniczą cechą środowiska jest wysokie położenia nad poziom morza i schodowy styl rzeźby. Wiąże się z tym występowanie coraz niższych stopni wierzchowinowych, nawiązujących do równoleżnikowego przebiegu poszczególnych krain fizyczno- geograficznych, począwszy od najwyższych na południu - wzdłuż granicy z gminą Biały Dunajec do najniższego poziomu na północy - wzdłuż granicy z miastem Nowy Targ. Związane z tym jest pochylenie całego obszaru w kierunku północnym i dominacja ekspozycji północnych, o mniej korzystnych warunkach nasłonecznienia. Charakterystyczną cechą środowiska gminy jest również południkowy układ głównych elementów rzeźby tj. głównych dolin i grzbietów, które biegną do siebie równolegle. Taki układ rozczłonkowuje gminę przestrzennie na odrębne małe cząstki, utrudniając integrację społeczno- gospodarczą obszaru. Bardzo charakterystyczną cechą środowiska przyrodniczego jest jego zasadnicza dwudzielność. Na północy dominują warunki przyrodnicze rozległej i wysoko położonej kotliny śródgórskiej. Na pozostałym obszarze dominują warunki niskich i średnich pogórzy. Średnioroczne opady kształtują się w granicach mm. Strefa Pasa Skalicowego odznacza się optymalnymi w skali gminy i Podhala warunkami klimatycznymi, w szczególności w obrębie stoków południowych. Zaliczana jest do mezoklimatu stoków i wierchowin, położonych poza zasiągiem silnych i częstych inwersji termicznych. Odznacza się najmniejszymi dobowymi wahaniami temperatury powietrza i najdłuższym okresem bezprzymrozkowym. Najkorzystniejsze warunki mezoklimatyczne i nasłonecznienia występują w obrębie stoków południowych pomiędzy Szaflarami i Maruszyną Górną. W obrębie stoków Pasa Skalicowego o ekspozycji północnej warunki mezoklimatyczne są mniej korzystne w porównaniu ze 30

31 stokami południowymi, ale generalnie w skali Podhala ocenia się je jako korzystne. Całość obszaru jest pod ochładzającym wpływem Tatr przez cały rok, w związku z czym klimat obszaru gminy jest chłodny i wilgotny 2.6. Informacje o gminie charakterystyka demograficzna oraz charakterystyka gospodarcza Według danych Urzędu Gminy (stan na wrzesień 2015 r.) gminę zamieszkuje osób. Pod względem liczby ludności gmina Szaflary zajmuje 8. miejsce w powiecie nowotarskim (na 14 gmin) i 99 miejsce w województwie małopolskim (na 182 gminy). Gęstość zaludnienia gminy wynosi 194 osoby/km 2. Jest to dość wysoka wartość dla tego typu obszarów, gdyż wskaźnik ten dla gmin wiejskich w województwie małopolskim i w Polsce wynosi odpowiednio: 118 osób/km 2 i 55 osób/km 2. Tabela 2. Dane statystyczne dotyczące ludności Gminy Szaflary Miejscowość Zameldowania stałe Zameldowania tymczasowe Razem Bańska Niżna Bańska Wyżna Bór Maruszyna Skrzypne Szaflary Zaskale RAZEM Źródło: Dane UG Gospodarka Według danych GUS w 2014 roku na terenie gminy było zarejestrowanych 517 podmiotów gospodarczych, z czego 31 (ok. 6%) należało do sektora publicznego, pozostałe do sektora prywatnego. W podziale na sektory gospodarki, najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w gminie to podmioty działające w sektorze usług (66%), w sektorze przemysłu i budownictwa ok. 31%, natomiast w rolnictwie jedynie 3%. Stan ilościowy jak z powyższych danych wynika utrzymuje się mniej więcej na stałym poziomie od kilkunastu lat. Są to jednak jednostki przeważnie rodzime od 1 do kilku, do co najwyżej kilkunastu zaledwie zatrudnionych osób, głównie w sektorze usług, budowlanym, oraz w sektorze drobnej wytwórczości. Rolnictwo Według danych GUS w 2005 roku w gminie Szaflary użytki rolne stanowiły dużą część gminy bo prawie 75%, jednak z tego zdecydowana większość to łąki (łąki stanowią ok. 72% użytków rolnych). Grunty orne stanowiły ok. 11% całkowitej powierzchni gminy, natomiast lasy zajmowały ok. 15% powierzchni gminy. Obecnie według danych z Urzędu Gminy za 2014 użytki rolne stanowią ok. 80% powierzchni gminy, grunty orne natomiast ok. 47% powierzchni gminy. Zdecydowaną większość, bo ok. 72% stanowią gospodarstwa małe do 1 ha użytków rolnych. Gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych od 1 do 5 ha stanowią ok. 27%. 31

32 Gospodarstwa większe o powierzchni użytków od 5 do 10 ha stanowią natomiast niewiele ponad 1% całkowitej liczby gospodarstw. Powierzchnia użytków rolnych ogółem wynosi 4 291,74 ha, w tym gruntów ornych2.588,93 ha łąk 1 236,56 ha i pastwisk 466,25 ha z tego w następujących miejscowościach Gminy: - Bańska Niżna 478,82 ha w tym grunty orne 277,09 ha - Bańska Wyżna 544,30 ha w tym grunty orne 281,16 ha - Bór 155,18 ha w tym grunty orne 117,56 ha - Maluszyna 1 283,71 ha w tym grunty orne 783,65 ha - Skrzypne 452,27 ha w tym grunty orne 274,70 ha - Szaflary 1 086,93 ha w tym grunty orne 672,73 ha - Zaskale 290,53 ha w tym grunty orne 182,53 ha. Według danych UG Szaflary w 2014 roku całkowita liczba gospodarstw wynosiła Powierzchnia lasów na przestrzeni lat nie zmieniła się i dalej wynosi ok. 15%. Według danych GUS w 2014 roku w gminie Szaflary ok. 32% gospodarstw rolnych nie prowadzi produkcji rolnej. Gospodarstwa rolne produkujące wyłącznie na potrzeby własne lub głównie na potrzeby własne stanowią łącznie ok. 43% wszystkich gospodarstw. Jedynie 25% gospodarstw zajmuje się produkcją głównie z przeznaczeniem na rynek. Jak podaje Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego opracowanego w roku głównymi antropogenicznymi źródłami zagrożeń dla środowiska przyrodniczego są procesy bytowania, drobna produkcja rzemieślnicza i usługowa oraz rolnictwo. W gminie Szaflary dominuje funkcja rolnicza o strukturze małych gospodarstw, usługi (remontowobudowlane komunikacyjne, tartaczne) wśród których znajdują się i takie o charakterze uciążliwym jak garbarstwo i wyprawa skór. Na terenie opracowania nie ma działalności o charakterze przemysłowym. Tabela 3. Struktura agrarna Gminy Szaflary Lp. Typ gospodarstwa rolnego ilość Udział procentowy 1 indywidualne gospodarstwo rolne 0-1,0 ha ,29 % 2 indywidualne gospodarstwo rolne 1,0-2,0 ha ,34 % 3 indywidualne gospodarstwo rolne 2,0-3,0 ha ,16 % 4 indywidualne gospodarstwo rolne 3,0-4,0 ha 158 5,94 % 5 indywidualne gospodarstwo rolne 4,0-5,0 ha 82 3,08 % 6 indywidualne gospodarstwo rolne 5,0-6,0 ha % 7 indywidualne gospodarstwo rolne 6,0-7,0 ha 20 0,75 % 8 indywidualne gospodarstwo rolne 7,0-8,0 ha 10 0,38 % 9 indywidualne gospodarstwo rolne 8,0-9,0 ha 3 0,11 % 10 indywidualne gospodarstwo rolne 9,0-10,0 ha 1 0,04 % 11 indywidualne gospodarstwo rolne pow.10 ha 3 0,11 % Razem Gmina: % Według danych GUS w 2014 roku na terenie gminy było zarejestrowanych 517 podmiotów gospodarczych, z czego 31 (ok. 6%) należało do sektora publicznego, pozostałe do sektora prywatnego. W podziale na sektory gospodarki, najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w gminie to 32

33 podmioty działające w sektorze usług (66%), w sektorze przemysłu i budownictwa ok. 31%, natomiast w rolnictwie jedynie 3%. Rysunek 6. Udział podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w Gminie Szaflary w poszczególnych sektorach usług 2.7. Elementy środowiska naturalnego Gmina Szaflary położona jest w centralnej części Podhala, w obrębie Kotliny Nowotarskiej, Pasa Skalicowego i Pogórza Gubałowskiego. Położona jest pomiędzy Tatrami, Gorcami, torfowiskami orawsko-nowotarskimi oraz Pieninami tj. obszarami przyrodniczymi o najwyższej randze w skali ogólno karpackiej, a zarazem europejskiej. Każdy z tych obszarów zarazem stanowi biocentrum o znaczeniu międzynarodowym współtworzące strukturę ekologiczną Karpat. Takie położenie jest z jednej strony atutem, gdyż podnosi atrakcyjność turystycznorekreacyjną obszaru, a z drugiej narzuca rygory użytkowania i gospodarowania, związane z ochroną całego obszaru Podhala. W klasyfikacji geobotanicznej obszar gminy został zaliczony do dwóch podokręgów: Śląsko - Babiogórskiego obejmującego wzniesienie Gubałowskie, które graniczy z drugim podokręgiem tj. Borami Nowotarskimi, w okręgu botanicznym Beskidy. Cały obszar należy do regla dolnego i charakteryzuje się pewnym zubożeniem florystycznym w stosunku do sąsiednich regionów: Pienin, Tatr, czy nawet Gorców. Liczba gatunków flory szacowana jest na 659. z czego 573 to gatunki rodzime. Dość wysoki jest udział gatunków górskich wynoszący 17,4%. We florze jak i faunie brak jest endemitów własnych. Fauna kręgowców i bezkręgowców jest podobnie jak flora uboższa od sąsiednich regionów, a wynika to m.in. z niskiego stopnia zalesienia i ograniczonych naturalnych miejsc zasiedlania. Najcenniejsze fragmenty struktur przyrodniczych wymienionych obszarów objęte są ochroną konserwatorską najwyższej rangi tj. parkami narodowymi: Tatrzańskim, Gorczańskim i Pienińskim. Do ochrony konserwatorskiej w pełni kwalifikują się torfowiska orawsko- nowotarskie. Podhale, w którego centrum leży gmina Szaflary, stanowi rozległą strefę otulinową i łącznikową pomiędzy nimi. 33

34 Gmina włączona jest w funkcjonalno-przestrzenny układ obszarów chronionych Podhala za pośrednictwem Białego Dunajca, który jest karpackim ciągiem ekologicznym najwyższej rangi. Przecina on obszar gminy południkowo, a jego dolina stanowi główny obszar, w którym koncentruje się życie społeczno-gospodarcze. Drugą ważną strefą powiązań obszaru gminy z obszarami przyrodniczymi Karpat jest strefa torfowisk i borów nowotarskich o przebiegu równoleżnikowym, wzdłuż granicy z miastem Nowy Targ. Strefa ta powiązana jest wewnętrznie i zewnętrznie za pośrednictwem rzek i otwartych przestrzeni leśnych i rolnych z wszystkimi przyrodniczymi obszarami węzłowymi w obrębie Podhala Struktura ekologiczna obszaru Specyfiką gminy Szaflary jest położenie pomiędzy obszarami cennymi przyrodniczo, pełniącymi rolę biocentrów i węzłów ekologicznych i brak większych kompleksów wybitnie przyrodniczych w obrębie samej gminy. Do najcenniejszych struktur przyrodniczych, które należy uwzględnić w zagospodarowaniu przestrzennym gminy należy kompleks leśny Czerwony Bór" wraz ze strefą ekologiczną Białego Dunajca i rezerwatem Bór na Czerwonem". Tylko południowe obrzeża tego kompleksu znajdują się w granicach gminy Szaflary, a zasadnicza najcenniejsza część znajduje się na terenie Nowego Targu. Drugim ważnym obszarem przyrodniczym jest kompleks leśny pomiędzy Wielkim i Małym Rogoźnikiem, a drogą krajową Nowy Targ - Zakopane. Pomiędzy nimi oraz dalej na wschód w stronę Doliny Leśnicy występują rozległe kompleksy rolne z zadrzewieniami, które pełnią rolę łączników ekologicznych w układzie równoleżnikowym. Cały ten obszar stanowi wschodnią część przyrodniczej struktury borów i torfowisk orawskonowotarskich o najwyższym potencjale biotycznym, a także hydrologicznym - jako bardzo zasobny rezerwuar wody zawartej w torfach i pokrywach czwartorzędowych. Stanowi zarazem strefę równoleżnikowego korytarza ekologicznego pomiędzy torfowiskami orawskimi, a Spiszem i Pasmem Skalicowym. Ma fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania przyrody Karpat polskich. W sieci ekologicznej ECONET obszar sklasyfikowany został jako biocentrum i korytarz rangi europejskiej. Bardzo ważnym ogniwem struktury ekologicznej Karpat w obrębie gminy, również rangi europejskiej jest ciąg ekologiczny wzdłuż Białego Dunajca. Pozostałe połączenia, funkcjonujące wzdłuż rzek i potoków oraz otwartych przestrzeni leśno-rolno-zadrzewieniowych mają charakter lokalny, wiążąc obszary w spójną przestrzeń przyrodniczą, zapewniającą funkcjonowanie przyrody w obrębie gminy, a zarazem makroskali Podhala oraz Karpat Zachodnich. Patrząc na obszar gminy z perspektywy ponad lokalnej i lokalnej należy stwierdzić, że niewielki jej obszar, nie wyróżniający się sam w sobie wybitnymi walorami przyrodniczymi spełni ważną rolę łącznikową, warunkując przyrodnicze funkcjonowanie obszarów najwyższej rangi. Znajdujących się w jej otoczeniu. Co więcej - Gmina włączona jest w funkcjonalno-przestrzenny układ obszarów chronionych Podhala za pośrednictwem Białego Dunajca, który jest karpackim ciągiem ekologicznym najwyższej rangi. Przecina on obszar gminy południkowo, a jego dolina stanowi główny obszar, w którym koncentruje się życie społeczno-gospodarcze. Drugą ważną strefą powiązań obszaru gminy z obszarami przyrodniczymi Karpat jest strefa torfowisk i borów nowotarskich o przebiegu równoleżnikowym, wzdłuż granicy z miastem Nowy 34

35 Targ. Strefa ta powiązana jest wewnętrznie i zewnętrznie za pośrednictwem rzek i otwartych przestrzeni leśnych i rolnych z wszystkimi przyrodniczymi obszarami węzłowymi w obrębie Podhala. Świat roślinny gminy jest charaktery styczny dla regla dolnego i podokręgów fitogeograficznych. Flora jest na ogół mocno przekształcona, a naturalne zespoły występują na niewielkich powierzchniach i odradzających się płatach flory stycznych. Większość zbiorowisk roślinnych to zespoły wtórne, nietrwałe, zależne od sposobu zagospodarowania obszaru, przede wszystkim łąkowopastwiskowego. Trwałe zespoły roślinne czyli grupy roślin o podobnym składzie gatunkowym i rozmieszczeniu związane są z naturalnymi zbiorowiskami leśnymi i torfowiskowymi oraz mniejszymi zbiorowiskami naturalnych młak, mszarów i płatów przypotokowych i nadrzecznych. Zalesienie gminy - rzędu 15% obszaru jest bardzo niewielkie, co stawia gminę na jednym z ostatnich miejsc w województwie. Świat zwierzęcy jest typowy dla warunków regla dolnego, lecz znacznie zubożony w stosunku do sąsiednich regionów. Wynika to z niskiego zalesienia oraz znacznie przekształconej szaty roślinnej. Ze zwierząt kręgowych na uwagę zasługuje naturalne ptactwo, a wśród nich: sowy, ptaki drapieżne (myszołowy, jastrzębie itp.), dzięcioły, kraski, czaple, oraz wróblowate stanowiące największą ilość awifauny. Z saków przeważają gatunki drobne, a brak grubych zwierząt puszczańskich (dzika, jelenia) wynika z braku dużych kompleksów leśnych, stanowiących dogodne miejsce ich bytowania. Bezkręgowce najliczniej reprezentuje świat owadów i jest w zasadzie typowy dla fauny reglowej. Gmina położona jest w obrębie trzech jednostek fizyczno- geograficznych tj. Kotliny Nowotarskiej, Pasa Skalicowego i Pogórza Gubałowskiego. Każda z tych jednostek jest zupełnie odmienna zwłaszcza pod względem pochodzenia geologiczno-geomorfologicznego oraz wykształcenia litologicznego Formy ochrony przyrody na terenie Gminy Szaflary Na terenie gminy nie ma obszarów sieci Natura 2000 ustanowionych Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dni 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. nr 25, poz. 133). Pomimo to - w stosunku do sąsiednich regionów geograficznych zasoby przyrodnicze gminy wymagają tym bardziej zapewnienia trwałości naturalnym dziko występującym roślinom i zwierzętom, a także zabezpieczenia rzadkich obiektów przyrody nieożywionej i krajobrazu. Na obszarze gminy występują obiekty uznane lub zasługujące na uznanie za rezerwaty i pomniki przyrody albo stanowiska dokumentacyjne, bądź zespoły przyrodniczo - krajobrazowe. Najcenniejszym z nich jest Skałka Rogoźnicka uznana za rezerwat przyrody nieożywionej na powierzchni 0,26 ha, z czego ponad połowa ok. 0,15 ha leży w obszarze gminy Szaflary. Rezerwat od 1990 r. wpisany jest na listę Światowego Dziedzictwa Geologicznego. Przedmiotem ochrony jest skałka wapienna zbudowana z muszlowca rogoźnickiego, reprezentującego unikalne wykształcenie utworów jury alpejskiej. Muszlowiec składa się z bogactwa dobrze zachowanych skamieniałości zwłaszcza amonitów, ramienionogów, liliowców, belemnitów, jeżowców, a także małży, ślimaków i innych. Istniejąca od wielu lat koncepcja poszerzenia rezerwatu oraz obecny projekt poszerzenia jego powierzchni o dalsze 2,80 ha, w tym w gminie Szaflary o 1,11 ha zasługuje w pełni na akceptację. Projekt powiększenia rezerwatu dotyczy nieczynnego kamieniołomu białego wapienia krynoidowego, odsłaniającego warstwy skamieniałości. 35

36 Skałki wapienne porastają wapniolubne murawy z udziałem gatunków ciepłolubnych i chociaż ich flora jest uboższa od podobnych muraw wschodniego Pasa Skałkowego, to odnotować należy rzadkie rośliny w całym pasie skałek od Szaflar po Maruszynę. Na terenie całej Gminy Szaflary zlokalizowany jest Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu ustalony Uchwałą Nr XVIII/299/12 przez Sejmik Województwa Małopolskiego w dniu 27 lutego 2012 r. (Dz. Urz. Woj. Małopol. poz z dnia 20 marca 2012 r.). Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje powierzchnię ha i położony jest na terenie: 1. gminy Bystra-Sidzina oraz części gminy Jordanów w powiecie suskim; 2. gminy Lubień w powiecie myślenickim; 3. części gmin: Kamienica, Mszana Dolna, Laskowa, Limanowa, Łukowica, Niedźwiedź, Dobra, Tymbark, Słopnice, miasta Mszana Dolna i miasta Limanowa w powiecie limanowskim; 4. gmin: Jabłonka, Czarny Dunajec, Szaflary, Nowy Targ oraz części gmin: Łapsze Niżne, Lipnica Wielka, Spytkowice, Raba Wyżna, Rabka, Ochotnica Dolna, Czorsztyn, Krościenko nad Dunajcem, Szczawnica, miasta Nowy Targ w powiecie nowotarskim; 5. gminy Biały Dunajec oraz części gmin: Kościelisko, Poronin, Bukowina Tatrzańska w powiecie tatrzańskim; 6. gmin: Ropa, Uście Gorlickie oraz części gmin: Gorlice, Sękowa, Łużna w powiecie gorlickim; 7. gminy Łososina Dolna oraz części gmin: Stary Sącz, Gródek nad Dunajcem, Korzenna, Chełmiec, Podegrodzie, Nawojowa, Łącko, Rytro, Piwniczna, Kamionka Wielka, Grybów, Łabowa, Krynica i miasta Nowy Sącz w powiecie nowosądeckim. Niniejsza Uchwała wprowadziła ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów obszaru (w tym ekosystemów wodnych) - polega ona miedzy innymi na zwiększeniu retencji wodnej. Na tym obszarze stwierdzono występowanie co najmniej 40 gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej (m. In. bocian czarny, orlik krzykliwy, orzeł przedni, derkacz, sóweczka, puszczyk uralski, zimorodek). Celem ochrony na tym obszarze jest utrzymanie populacji ptaków poprzez zabezpieczenie dla ich przetrwania miejsc gniazdowania i żerowania. Ze względu na charakter planowanego przedsięwzięcia oraz w związku z realizacją inwestycji na terenie o szczególnych wartościach przyrodniczych, należy zgodnie z art. 118 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 ze zm.) uzyskać decyzje regionalnego dyrektora ochrony środowiska, ustalając warunki prowadzenia robót dla przedmiotowego przedsięwzięcia. W wyniku analizy odnoszącej się do walorów przyrodniczych, geologicznych oraz aktualnych kierunków i potrzeb rozwoju lokalnych samorządów uznano, iż obowiązujące dotychczas na terenie Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu zakazy były zbyt rygorystyczne przez co niosły konsekwencje o charakterze gospodarczym dla regionu. W związku z powyższym dokonano modyfikacji umożliwiających realizację zrównoważonego rozwoju poszczególnych gmin znajdujących się na terenie Południowo-małopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu przy jednoczesnym zachowaniu jego celów ochronnych. 36

37 Program Gospodarki Wodno-Ściekowej dla Gminy Szaflary Rysunek 7. Formy ochrony przyrody na terenie Gminy Szaflary Źródło: Krajobraz podlegający ochronie ustalonej na mocy Uchwały Sejmiku Województwa Małopolskiego Nr XVIII/299/12 z dnia 27 lutego 2012 r. w sprawie Południowo-małopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Małopol. poz z dnia 20 marca 2012 r.). Teren podlegał wcześniej ochronie prawnej na podstawie Rozporządzenia Wojewody Nowosądeckiego Nr 27 z dnia 1 października 1997 r. w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu Województwa Nowosądeckiego, a następnie na podstawie Rozporządzenia Nr 92/06 Wojewody Małopolskiego z dn. 24 listopada 2006 r. w sprawie Południowo-małopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje atrakcyjne krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów i powstał w celu zapewnienia równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym, trwałości ekosystemów oraz zwiększenia różnorodności biologicznej. Na obszarze tym wprowadzono ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów leśnych, ekosystemów nieleśnych oraz ekosystemów wodnych, mające na celu zachowanie ich trwałości oraz zwiększanie różnorodności biologicznej. 37

38 Pomniki przyrody Ochroną pomnikową w gminie Szaflary objęte są okazałe, cenne krajobrazowo drzewa lub ich grupy i odnotowane w rejestrze wojewódzkim: - grupa drzew - 5 jaworów, 5 lip, 4 jesiony koło kościoła w Szaflarach, nr rej. 127, - pojedyncze drzewo - lipa na parceli nr 5700 w Bańskiej Niżnej, wł. St. Dziadkowiec zam. Szaflary, ul. Suskiego 14, nr rej. 178, - pojedyncze drzewo - lipa przy kapliczce murowanej z 1828 r. w Skrzypnem Wyżnem, - 2 drzewa - lipy przy krzyżu przydrożnym w Skrzypnem. Lasy i Leśnictwo Obszar lasów na terenie gminy obejmuje 812 ha, co stanowi zaledwie 15%, jej powierzchni z czego: 85 ha - to lasy państwowe zarządzane przez Nadleśnictwo Nowy Targ, a 695 ha - to lasy niepaństwowe - prywatne i gminne oraz 32 ha - to lasy obudowy biologicznej rzek. Lasy w gminie należą do dzielnicy przyrodniczo-leśnej Podhala. Z tymi uwarunkowaniami wiążą się typy siedliskowe lasu stanowiące o potencjale produkcyjnym ekotopu. Dominują siedliska: - lasu mieszanego górskiego, z potencjalnym typem lasu bukowo- jodłowo-świerkowym, - w części Pogórza Gubałowskiego, na około 70% powierzchni leśnej, - boru mieszanego górskiego, z potencjalnym typem drzewostanu świerkowo-sosnowym, w części Kotliny Nowotarskiej, na około 20 % powierzchni leśnej, - lasu łęgowego-górskiego, z potencjalnym typem lasu olszynowym na około 10% powierzchni. Drzewostany leśne buduje świerk w 75% oraz sosna w 13% i olsza szara w 12%, z niewielkim udziałem modrzewia, wierzby, jesiona, jawora, brzozy. Drzewostany leśne nie są w pełni zgodne z warunkami siedliskowymi, a lite świerczyny, czy sośniny na siedliskach lasowych wymagają przebudowy w kierunku urozmaicenia składu gatunkowego jodłą i bukiem z domieszkami modrzewia, jaworu i innych. Świerczyny monokulturo są w poważnym stopniu narażone na ujemne oddziaływanie szkodliwych grzybów i owadów z rodzaju korników. Stan zdrowotny lasów uznać należy za średni, a stan sanitarny lasów niepaństwowych nie jest najwyższy i zależy od ich właścicieli. Zauważyć można występowanie posuszu świerkowego w drzewostanach, a nawet usychanie całych grup drzewostanów świerkowych, którym towarzyszą choroby grzybowe i korniki. Kompleksy leśne są niewielkie i bardzo rozczłonowane, zajmując tereny wierzchowin skałkowych, doliny przy potokowe i nadrzeczne, stromizny i źródliska. Nie wszystkie jednak tereny, które winny pokrywać lasy są zalesione. Stopień zalesienia gminy jest zdecydowanie za niski w stosunku do potrzeb. Lasy są bardzo zaśmiecane oraz permanentnie penetrowane przez ludzi i zwierzęta domowe. Gleby Gleby obszaru należą do słabych (V i VI klasa bonitacyjna), silnie szkieletowych o niskiej wartości produkcyjnej ale wysokich właściwościach hydrologicznych, jako dobry odbiornik infiltrujących wód opadowych. W gminie Szaflary występują równeż obszary najlepszych w skali gminy, a zarazem też Podhala, kompleksów gleb,w przewadze IV klasy bonitacyjnej. Dotyczy to głównie północnej części gminy. Tereny te winny być chronione dla rolnictwa i z uwagi na położenie wśród rozległych kompleksów rolnych chronione przed zabudową wszelkiego typu. 38

39 Krajobraz Krajobraz gminy Szaflary jest zróżnicowany i typowy dla tej strefy Podhala, wschodni brzeg rzeki Biały Dunajec która przecina gminę wzdłuż drogi do Zakopanego zajmują tereny równinne charakteryzujące się stosunkowo niewielką deniwelacją terenu, podczas gdy zachodnia część jest silnie zróżnicowana wysokościowo. Głębokie doliny, rozpadliska oraz wysokie wzniesienia jak np. wzgórze Raniszberg (677,8 m n.p.m.) to charakterystyczny obraz dla tej części obszaru Szaflar. Sołectwa Bańska Wyżna oraz Maruszyna charakteryzuje również bardzo zróżnicowana wysokościowo rzeźba terenu. Z miejsc położonych wysoko rozpościera się wspaniały widok na Tatry ukazujący pełną ich panoramę stąd obszary te zaliczane są do najatrakcyjniejszych pod względem krajobrazowym. Na terenie wsi Skrzypne Dolne, oraz Gilatówka wyniesienie nad poziom morza wynosi prawie 810 m, teren wznosi się nadal w stronę zachodniej części gminy Biały Dunajec gdzie osiąga ponad 900 mnpm. Te unikalne walory krajobrazowe są powodem ochrony krajobrazu na terenie całej gminy Szaflary. Niewielkie rozczłonkowane grupy zalesień podkreślają walor krajobrazowy typowy dla rozległych pastwisk Podhala otwierających widok na Tatry. Lokalizacja dwóch planowanych oczyszczalni ścieków, oraz alternatywna lokalizacja dla trzech kompaktowych lub kontenerowych pomyślana została w taki sposób, by nie naruszyć w żaden sposób tych unikalnych walorów krajobrazowych. Centralna oczyszczalnia w Szaflarach zlokalizowana jest w optymalnej strefie częściowo zadrzewionej położonej nisko poza strefą zabudowy w terenie neutralnym krajobrazowo blisko odbiornika w północnej części gminy na jej granicy z sąsiadującą gminą Nowy Targ. Jest to lokalizacja optymalna również z uwagi na realny brak innej, alternatywnej, którą można by uznać za równorzędną. Podobnie funkcjonująca oczyszczalnia w Maruszynie zlokalizowana jest z dala od zabudowy w dolinie blisko odbiornika co czyni ją praktycznie niewidoczną. Planowana budowa kanalizacji stworzy co prawda krótkotrwały niewielki problem jedynie w czasie jej budowy, zaś po jej zakończeniu warunki krajobrazowe pozostaną bez zmian. Kompaktowe małe oczyszczalnie ścieków usytuowano w wybranych lokalizacjach właściwego oddalenia od zabudowy mieszkalnej w strefach które uczynią je dostępnymi dla służb technicznych zaś niewidocznymi w znaczeniu krajobrazowym. Planowana inwestycja infrastrukturalna nie jest porównywalna z liniami energetycznymi, inwestycjami o charakterze kubaturowym czy drogowym, gdyż przebiega głównie pod ziemią zaś naziemna infrastruktura kubaturowa pomyślana została w taki sposób, by nie zagrażała środowisku ani nie stwarzała problemu dla ochrony walorów krajobrazowych. 39

40 3. ANALIZA GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ W GMINIE SZAFLARY stan istniejący 3.1. Gospodarka wodno - ściekowa Gmina Szaflary położona jest w zlewni rzeki Biały Dunajec, Czarny Dunajec oraz potoku Leśnica (dopływu Dunajca). W Szaflarach zlokalizowane jest główne ujęcie wody powierzchniowej rzeki Biały Dunajec dla Nowego Targu. Sposób prowadzenia gospodarki ściekowej w zlewni Białego Dunajca, a zwłaszcza w obszarze bezpośrednio położonym powyżej ujęcia, obejmującym gminę Szaflary wpływa zasadniczo na jakość wód ujmowanych dla potrzeb wodociągu komunalnego w Nowym Targu. Porządkowanie gospodarki ściekowej powyżej ujęcia zostało zapoczątkowane zostało realizacją kolektora sanitarnego przebiegającego przez teren gmin: Biały Dunajec-Szaflary-Nowy Targ, umożliwiającego odprowadzenie ścieków na oczyszczalnię w Nowym Targu. Z systemu tego korzysta w chwili obecnej niewielka część mieszkańców w centralnej części Szaflar, oraz w części wsi Bańska Niżna. Pomimo zrealizowanego kolektora sanitarnego relacji Biały Dunajec - Szaflary - Nowy Targ, ścieki z terenów położonych w sąsiedztwie nie są do niego odprowadzane z uwagi na wysoką cenę miesięcznych opłat za oczyszczanie ścieku pobieranych od gminy przez Operatora OŚ Nowy Targ. Dopłaty realizowane na rzecz mieszkańców przez Urząd Gminy, które obciążają budżet gminny - nie są wystarczającą zachętą do podłączania się kolejnych gospodarstw do systemu. Ostateczne sfinalizowanie trwających rozmów pomiędzy gminami, dotyczących tej kwestii przyspieszy możliwość dalszej rozbudowy systemu kanalizacji sanitarnej dla terenów położonych w zlewni Białego Dunajca. Dla pozostałego obszaru problemem pozostaje realizacja zbiorczych lub indywidualnych systemów kanalizacyjnych. Uporządkowanie gospodarki ściekowej w Dolinie Białego Dunajca (w tym gminy Szaflary) będzie zależało od realizacji sieci kanalizacyjnej wraz z podłączeniami do wyznaczona lokalizacja w północnej części gminy (patrz: rysunek nr.8 ) Zaopatrzenie w wodę Źródłem wody dla mieszkańców gminy Szaflary są ujęcia źródeł wody oraz studnie kopane. Większe wodociągi posiadają następujące wsie : Bańska Niżna - wodociąg oparty na ujęciach źródeł wody o łącznej wydajności 1,1 l/s, który obejmuje swoim zasięgiem około 60% mieszkańców, Bańska Wyżna - posiada dwa wodociągi oparte na ujęciach źródeł wody na tzw. Usuwiskach o łącznej wydajności 200 m 3 /d, z których korzysta ok. 70% mieszkańców, Skrzypne, Maruszyna i Szaflary posiadają istniejące wodociągi lokalne. Dla wsi Maruszyna zaprojektowano zintegrowaną sieć wodociągową: Projekt autorstwa mgr inż. Tadeusza Rafacza, z roku 2013 posiada prawomocne pozwolenie na budowę, obejmuje również modernizację SUW w Maruszynie. Bór i Zaskale nie posiadają wodociągów, zaopatrują się w wodę indywidualnie. W Szaflarach zlokalizowane jest główne ujęcie wody powierzchniowej dla Nowego Targu, z którego pobierane jest ok m 3 /d. Gmina Szaflary nie korzysta z tego ujęcia. Istniejący, niewystarczający system zaopatrzenia w wodę, pomimo rygorów ochronnych dla obszarów źródliskowych, oparty jest na ujęciach źródeł wody, co może doprowadzić do naruszenia równowagi w gospodarce wodnej, w tym obniżenia przepływów cieków wodnych. Gmina Szaflary nie jest wyposażona w żaden system ochrony przeciwpożarowej. 40

41 Rysunek 8. Orientacyjny przebieg wodociągów w gminie Szaflary Źródło: UG Szaflary - Dane orientacyjne Sytuacja odnotowywanych niedoborów wody w studniach: (czego powodem jest niski stan wód podskórnych spowodowany niskimi opadami, które to zjawisko obserwujemy na przestrzeni ostatnich kilku lat - z nasileniem szczególnym w roku 2015) - wymaga istotnej nowelizacji planowanych dotychczas działań w zakresie zaopatrzenia gminy w wodę. Jakkolwiek struktura własnościowa małych, prywatnych sieci (widocznych na mapce powyżej) uniemożliwia integrację tych sieci w jednolity ciąg to mimo wszystko istnieją warunki dla ich rozbudowy, lub budowy nowych jej fragmentów. Można rozważyć budowę wodociągu w centralnej części Szaflar zarówno z rozbudowanego ujęcia dla Nowego Targu, jak również próby jej integracji z małą siecią w północnej części Szaflar centralnych. Inicjatywa ta wymaga jednak szczegółowej analizy oraz wykonania pełnej inżynierskiej koncepcji w skali 1: Działania te winny być poparte dokładną analizą posiadanych zasobów, stanu istniejących wodociągów prywatnych wraz z ich inwentaryzacją (nie istnieją dostępne pełne plany tych sieci). W istniejącej sytuacji należy rozważyć odrębne projekty dla każdej strefy zabudowy biorąc pod uwagę stan istniejący oraz strukturę własnościową sieci budowanych jeszcze w latach 70 ubiegłego wieku. Z uwagi na ich charakter nieznany jest również pełny stan techniczny ujęć ani istniejącej infrastruktury podziemnej. Podane dane wydajności ujęć (na stronie 27) posiadają jedynie charakter orientacyjny. 41

42 Odprowadzanie ścieków Przez gminę przebiega kolektor sanitarny o średnicy Ø 500 i 600 mm relacji Biały Dunajec - Szaflary - Nowy Targ, który został zrealizowany z uwagi na konieczność ochrony zlewali rzeki Biały Dunajec powyżej ujęcia wody powierzchniowej dla Nowego Targu. Jednak do tej pory Szaflary nie zostały podpięte w całości do tego kolektora, choć jego średnica pozwala na rozbudowę istniejącego systemu. Na pozostałym obszarze brak jest sieci kanalizacyjnej i obiektów do utylizacji ścieków. Wody deszczowe odprowadzane są częściowo ciągami kanalizacji deszczowej (głównie w Szaflarach) bezpośrednio do rzeki Biały Dunajec, zaś spłukiwane w czasie deszczów zanieczyszczenia z utwardzonych dróg powodują okresowe skażenia wód powierzchniowych. W większości przypadków zabudowań i gospodarstw na terenie gminy zrealizowane są nieszczelne doły wybieralne, co wpływa na zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych. Taki stan rzeczy w sposób zasadniczy wpływa na stan cieków wodnych, oraz wód podskórnych obszaru, oraz głównego nurtu Białego Dunajca. Pewna część sołectwa Maruszyna posiada kanalizację grawitacyjną (sieć uwidoczniona na rysunku nr. 8) prowadzącą ścieki do istniejącej i funkcjonującej niewielkiej oczyszczalni ścieków dla której zaplanowana jest rozbudowa i modernizacja techniczna. Oczyszczalnia w obecnym stanie nie jest w stanie przyjąć ścieków z pozostałej części Maruszyny dlatego rozbudowa sieci kanalizacyjnej dla tego obszaru gminy uwarunkowana jest rozbudową tej oczyszczalni do poziomu Q = 500m 3 /d gdyż w istniejącej wersji zarówno pod względem przepływu jak i stanu technicznego nie będzie w stanie sprostać potrzebom. Wariant I przedstawiany w dalszej części tego opracowania zakłada likwidację tej oczyszczalni, zaś Wariant II i III zakłada jej rozbudowę wraz z modernizacją technologiczną. 42

43 Program Gospodarki Wodno-Ściekowej dla Gminy Szaflary Rysunek 9. Orientacyjny przebieg sieci kanalizacji sanitarnej w Szaflarach na środku rysunku wzdłuż widoczny kolektor tranzytowy z gmin Biały Dunajec oraz Poronin. (Źródło: Urząd Gminy Szaflary) 43

44 3.2. Jakość wód oraz stan gospodarki wodno-ściekowej, w tym infrastruktury technicznej Wody podziemne Jakość wód podziemnych i powierzchniowych Obszar opracowania znajduje się w zasięgu dwóch poziomów wód podziemnych izolowanych od siebie warstwą fliszu: w utworach czwartorzędowych oraz w utworach eocenu i mezozoiku. Wody termalne występują w utworach eocenu i mezozoiku, charakteryzują się stosunkowo wysoką temperaturą wynoszącą 86 C, niską mineralizacją wysoką wydajnością przekraczającą 200 m3/h z ujęcia, jak również odnawialnością złoża. Na obszarze wsi Bańska Niżna zlokalizowane są ujęcia wody termalnej: Bańska PGP-1, Bańska IG 1 oraz odwiercony w roku 2013 nowy otwór produkcyjny Bańska PGP-3 (obok odwiertu Bańska PGP-1). Odwierty posiadają parametry umożliwiające wykorzystanie wód w gospodarce, w tym wykorzystywane są do ogrzewania wsi Bańska Niżna. Ze względu na rodzaj kopaliny t.j. wód termalnych oraz sposób prowadzonej eksploatacji, nie występują obiekty lub obszary, dla których został wyznaczony lub należy wyznaczyć w złożu filar ochronny. Ponadto ze względu na rodzaj kopaliny i sposób prowadzonej eksploatacji nie istnieje zagrożenie bezpieczeństwa powszechnego w wyniku prowadzonej działalności wydobywczej. Obszar gminy Szaflary znajduje się częściowo w zasięgu terenu i obszaru górniczego Podhale 1 utworzonego decyzją Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2005 r. koncesja nr 4/2005 (z późn. zm.). Koncesja upoważnia przedsiębiorcę do wykonywania uprawnień z niej wynikających w obrębie granic obszaru i terenu górniczego. Prawo do prowadzenia działalności polegającej na wydobywaniu wód termalnych zostało udzielone Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej Geotermia Podhalańska S.A. Granica ww. terenu i obszaru górniczego obejmuje południową część wsi Bańska Niżna oraz niewielkie fragmenty obszarów wsi Szaflary i Bańska Wyżna. Na obszarze gminy występuje ponadto złoże wapieni "Szaflary - Zaskale", którego zasoby określa Dokumentacja Geologiczna w kat. C 1 złoża wapieni jurajskich "Szaflary - Zaskale" zatwierdzona decyzją Prezesa Centralnego Urzędu Geologii dnia r. Północna część Gminy Szaflary położona jest w zasięgu granicy Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP 440 Dolina Kopalna Nowy Targ. Jest to czwartorzędowy zbiornik o charakterze porowym o zasobach określanych na 86 tys. m3/dobę. Wody podziemne charakteryzują się dobrą jakością i wskazane są do objęcia ochroną jakościową i ilościową. 44

45 Wody powierzchniowe Tabela 4. Wyniki badania jakości wody Białego Dunajca Wskaźnik jakości wody Jednostka miary Średnia roczna Klasa wskaźnika jakości wód Temperatura wody C 7 II Zawiesiny ogólne mg/l 4,6 II Odczyn ph 7,9 8,6 II Tlen rozpuszczony mg O 2 /l 11,9 I BZT 5 mg O 2 /l 3,7 I OWO mg C/l 2,1 PONIŻEJ STANU DOBREGO Azot amonowy mg N NH4 /l 0,63 II Azot Kjeldahla mg N/l 1,18 II Azot azotanowy mg N NH3 /l 1,18 PONIŻEJ STANU DOBREGO N og Azot ogólny mg N/l 2,41 PONIŻEJ STANU DOBREGO P og Fosfor ogólny mg N no3 /l 0,175 PONIŻEJ STANU DOBREGO Fosforany mgpo4/l 0,421 PONIŻEJ STANU DOBREGO Chrom sześciowartościowy Mg /l 0,0025 PONIŻEJ STANU DOBREGO Przewodność w 20 C µs/cm 228 I Substancje rozpuszczone mg/l b.d. I Stan / Potencjał ekologiczny Źródło: r. Umiarkowany Stan wód rejonie gminy Szaflary podczas monitoringu obszarów ochronnych dla Białego Dunajca określony został jako zły. Stan/potencjał ekologiczny umiarkowany (III klasa) określono dla 23% monitorowanych jcwp: w ciekach płynących przez większe miasta i wokół nich: Rudawa, Prądnik- Białucha, Dłubnia, w Skawince (Skawina), Sance, w Rabie od zbiornika Dobczyce do ujścia (Gdów, Bochnia), w Białym Dunajcu (Zakopane i Poronin), w Popradzie na granicy ze Słowacją. (czytamy w najnowszej dokumentacji PIOŚ z roku 2015) Jedynie wartość BZT 5 - można uznać za zadawalającą z uwagi na górski charakter i wartki nurt Białego Dunajca, co jest bezpośrednim powodem jego stałego natleniania w górnym biegu gdzie występuje stosunkowo duża deniwelacja terenu. Stan potoków zasilających bieg Białego Dunajca prawdopodobnie wykazuje nawet większe zanieczyszczenia w omawianym rejonie. Na obszarze gminy szczególnie w rejonach wsi Bańska Wyżna oraz Zaskale brak jest sieci kanalizacyjnej i obiektów do utylizacji ścieków. W większości domostw zrealizowane są nieszczelne septyczne doły wybieralne, co wpływa na zanieczyszczenie wód powierzchniowych i co gorzej wód podziemnych. Wody deszczowe odprowadzane są częściowo ciągami kanalizacji deszczowej (głównie w Szaflarach) bezpośrednio do rz. Biały Dunajec, zaś spłukiwane w czasie deszczów zanieczyszczenia z utwardzonych dróg powodują okresowe skażenia wód powierzchniowych. 45

46 3.3. Ochrona środowiska wodnego i wynikające z niej priorytety ekologiczne dla gospodarki wodno-ściekowej Podstawowym celem wynikającym z Polityki ekologicznej państwa w dziedzinie ochrony zasobów wód podziemnych jest zmniejszenie oraz racjonalizacja bieżącego zapotrzebowania na wodę, a także zwiększenie skuteczności ochrony istniejących zasobów wód podziemnych, przed ich ilościową i jakościową degradacją. Celami w zakresie ochrony środowiska wodnego są: doskonalenie prawodawstwa dotyczącego ochrony zasobów wód podziemnych oraz zharmonizowanie przepisów z tego zakresu, optymalizacja wykorzystania i zrównoważone użytkowanie zasobów wód podziemnych, ochrona głównych zbiorników wód podziemnych, które stanowią główne/strategiczne źródło zaopatrzenia ludności w wodę, uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej (budowa sieci kanalizacji sanitarnej, gminnej oczyszczalni ścieków, budowa przydomowych oczyszczalni ścieków), edukacja ekologiczna mieszkańców gmin. (tutaj: Gminy Szaflary - w zakresie porządkowania gospodarki ściekowej poprzez budowę nowe oczyszczalni, oraz oczyszczalni przydomowych refundowanych ze środków pomocowych UE, oraz bezwzględną konieczność likwidacji tzw. dołów chłonnych w miejsce szamb sanitarnych szczelnych.) Obowiązujące w Polsce od lipca 2006 r. rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego dopuszcza, iż w aglomeracjach do RLM azot i fosfor mogą być nienormowane, pod warunkiem nie odprowadzania ścieków oczyszczonych do jezior i ich dopływów. Jednakże z punktu ochrony wód rzecznych, jeziornych, gruntowych (szczególnie ważne ze względu na warunki środowiskowe analizowanych miejscowości), a także ochrony zdrowia ludzi i zwierząt nie powinno sie odprowadzać do gruntu lub wód powierzchniowych ścieków, z których nie usunięto związków azotu i fosforu. Dlatego też określając cele gospodarki ściekowej w gminie należy przede wszystkim zwrócić uwagę na ten fakt i dążyć do ich eliminacji, a co za tym idzie realizować oczyszczanie ścieków poprzez oczyszczalnie w podwyższonym usuwaniem biogenów. 46

47 4. BILANS ILOŚCI ŚCIEKÓW - stan obecny i docelowo dla roku 2035 z możliwością kierunkowego rozwoju 4.1. Założenia do obliczeń przy wykonywaniu bilansu ścieków i ładunków zanieczyszczeń dla ludności gminy Szaflary Jednostkowy wskaźnik ilości ścieków: Ilość zużywanej wody jest trudna do zdefiniowania ze względu na dużą ilość wodociągów będących prywatnymi nieformalnymi spółkami. Z tego względu porównawczo przyjęto ilości wg odczytów stanów wodomierzy dla innych gmin gdzie jednostkowy wskaźnik zużycia wody z wodociągów wiejskich na terenie miejscowości waha się od ok. 45 l/mkd do 90 l/mkd. Powyższe wartości należy traktować jako nieco zaniżone, z tego względu że część gospodarstw posiada również indywidualne wodociągi zagrodowe. Z praktyki wiadomo, że zużycie wody zarówno w miastach jak i na wsiach w ostatnim czasie dosyć poważnie maleje. Wiąże się to z coraz szerszym wprowadzaniem indywidualnych wodomierzy w gospodarstwach domowych i spowodowanym tym oszczędnym gospodarowaniem wodą. Z drugiej strony przytoczone powyżej wskaźniki są niskie w porównaniu ze wskaźnikami w krajach np. Europy Zachodniej. W Szwajcarii jednostkowe zużycie wody wynosi 350 l/mk d, natomiast w Niemczech 200 do 350 l/mk d. Ponadto należy liczyć się z faktem poprawienia się standardu wyposażenia sanitarnego gospodarstw domowych po podłączeniu się do kanalizacji oraz ze wzrostem zamożności ludności Wobec powyższych przyjęto ostatecznie wskaźnik ilości ścieków zgodnie z obowiązującymi wytycznymi równy 90 l/mk d dla obecnego roku i 160l/Mk d dla perspektywy. Natomiast współczynniki nierównomierności wynoszą: Obecnie: dobowy Nd - 1,4 godzinowy Nh 2,0 Perspektywa: dobowy Nd - 1,3 godzinowy Nh 1,6 Bilans ścieków i ładunków zanieczyszczeń dla ludności Gminy. Ilość ścieków i ładunków zanieczyszczeń Aktualne dane dotyczące liczby mieszkańców w całej gminie przedstawia tabela poniżej. 47

48 Tabela 5. Liczba mieszkańców w gminie Szaflary Lp. Miejscowość Liczba mieszkańców 2014 rok 2035 rok 1. Bańska Niżna Bańska Wyżna Bór Maruszyna Skrzypne Szaflary Zaskale RAZEM Dane z Urzędu Gminy Szaflary Przewidywaną ilość ścieków powstających w poszczególnych miejscowościach przedstawiono w poniżej tabeli. Tabela 6. Bilans ilościowy ścieków dla gminy Szaflary Stan obecny 2015 r. Miejscowość Ludność Qśr.d Qmax d Qmax godz os. m3/d m3/d m3/h l/s m3/h l/s Bańska Niżna ,88 164,84 6,87 1,91 13,28 3,69 Bańska Wyżna ,65 141,34 5,89 1,63 11,38 3,16 Bór ,73 63,72 2,65 0,73 5,14 1,43 Maruszyna ,34 265,01 11, ,35 5,93 Skrzypne ,81 147,01 6,12 1,70 11,84 3,29 Szaflary ,85 466,16 19,42 5,39 37,55 10,34 Zaskale ,38 191,43 7,97 2,21 15,42 4,28 OGÓŁEM , ,31 59,97 16,65 115,96 32,21 Dane z Urzędu Gminy Szaflary Ścieki z usług, terenów przemysłowych: Na terenie gminy Szaflary nie wydzielono obszarów pod tereny przemysłowe, dlatego tego typu ścieków nie uwzględniono w bilansie ilościowo jakościowym ścieków. Ścieki z drobnych usług związanych z mieszkalnictwem i rolnictwem oraz drobną wytwórczością mieszczą się w przyjętej 10% rezerwie ilościowej na ścieki nieprzewidziane. Miejscowość Perspektywa: na 2035 r. Ludność Qśr.d Qmax d Qmax godz os. m3/d m3/d m3/h l/s m3/h l/s Bańska Niżna ,01 326,62 13,60 3,78 22,06 6,12 Bańska Wyżna ,84 279,93 11,66 3,24 18,91 5,25 Bór ,47 126,21 5,26 1,46 8,53 2,37 Maruszyna ,98 525,07 21,87 6,07 35,48 9,86 Skrzypne ,93 291,34 12,14 3,37 19,69 5,46 Szaflary ,29 923,66 38,50 10,69 62,42 17,33 Zaskale ,02 379,40 15,80 4,39 25,63 7,12 OGÓŁEM , ,23 118,84 33,01 192,73 53,52 48

49 Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia r. (Dz. U nr 8 poz. 70) w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody, przeciętne normy zużycia wody na jednego mieszkańca w gospodarstwach domowych wynoszą: l/mieszkańca dobę w przypadku wyposażenia mieszkania w wodociąg, ubikację, łazienkę, lokalne źródło ciepłej wody (piecyk węglowy, gazowy gaz z butli, elektryczny, bojler). Wartość niższa odnosi się do budynków podłączonych do zbiorników bezodpływowych na terenach nie skanalizowanych, a wartość wyższa odnosi się do budynków podłączonych do sieci kanalizacyjnej. Dla gospodarstw wyposażonych w komplet instalacji sanitarnych przy korzystaniu z sieci kanalizacji sanitarnej ilośc zużycia wody na mieszkańca przyjęto na perspektywę 160 l/dobę/mk. W niniejszym opracowaniu przyjęto jako wskaźnik jednostkowej ilości ścieków na jednego mieszkańca ilość równą 90/160 l/m d. Dodatkowo w bilansie ścieków uwzględniono zwiększający wskaźnik - 10% - przewidziany na ścieki pochodzące z budynków użyteczności publicznej i usług. Natomiast przy obliczaniu przepustowości oczyszczalni dodano 15% całkowitej ilości ścieków jako rezerwę na infiltrację wód gruntowych. Z uzyskanych danych wynika, że w ostatnim dziesięcioleciu nastąpił przyrost ludności na poziomie 4%, czyli w układzie 20 lecia można przyjąć przyrost bezwzględny populacji do 10%. W związku z powyższym wykonano obliczenia bilansowe w oparciu o aktualna liczbę mieszkańców tj i na perspektywę osób Założenia ogólne do koncepcji kanalizacji Oczyszczalnie ścieków Projektowane oczyszczalnie, do której kierowane byłyby ścieki z miejscowości powinny spełniać następujące podstawowe warunki: - Zastosowana technologia musi umożliwiać oczyszczenie ścieków w takim zakresie, aby ich jakość na odpływie odpowiadała aktualnie obowiązującym w Polsce przepisom (Rozporządzenie MŚ z dnia r. w sprawie warunków jakie należy spełnić przy wprowadzeniu ścieków do wód i do ziemi); - Oczyszczalnia powinna być przystosowana do przejęcia zwiększonej ilości ścieków dowożonych - oraz zwiększonego napływu w sezonie letnim związanej z obecnością turystów. Będzie to możliwe do realizacji w oczyszczalni wyposażonej w minimum dwa ciągi technologiczne, z którym jeden pracowałby cały czas natomiast drugi i dalsze byłby włączany w okresie letnim. Systemy kanalizacji sanitarnej Rozpatruje się dwa sposoby skanalizowania miejscowości: poprzez kanalizację grawitacyjno-tłoczną i poprzez kanalizację ciśnieniową. Dodatkowo oddalone i rozczłonkowane jednostki osadnicze sołectw oddalonych zakłada się niewielką lokalną sieć kanalizacji grawitacyjnej gdzie ścieki zbierane będą w retencyjnych monitorowanych zbiornikach szczelnych opróżnianych regularnie przez wozy asenizacyjne. To rozwiązanie znacznie zmniejszy koszt planowanej sieci kanalizacyjnej z uwagi na dużą deniwelację terenu oraz rozczłonkowanie zabudowy w oddalonych jednostkach osadniczych poszczególnych sołectw gminy. Generalnie koncepcja zakłada zastosowanie sieci kanalizacji grawitacyjnej w obszarach o korzystnych spadkach. Najważniejszą zaletą kanalizacji konwencjonalnej jest prostota układu oraz niezawodność 49

50 działania co w warunkach wsi podhalańskiej jest bardzo ważne, nie gwarantuje jednak infiltracji poprzez studzienki pośrednie wód deszczowych. Przy spadkach niekorzystnych oraz w części płaskiej, o bardzo gęstej zabudowie gdzie trudno jest prowadzić sieć grawitacyjną najlepszym rozwiązaniem jest kanalizacja ciśnieniowa. Należy również mieć na uwadze, że ten typ kanalizacji jest znacznie tańszy zarówno w budowie jak i późniejszej eksploatacji. Jednostkowe koszty zużycia energii elektrycznej dla pojedynczego gospodarstwa domowego nie przekracza 30 zł rocznie. Nie występuje tu również zjawisko infiltracji wód deszczowych. Podobnie dla obszarów o dużych deniwelacjach terenu przewiduje się również zastosowanie kanalizacji ciśnieniowej wykorzystaniem przepompowni przydomowych. Dla ustabilizowania hydrauliki pracy układu przewiduje się zastosowanie kilku sieciowych przepompowni strefowych. Każde jednostkowe gospodarstwo domowe wyposażone jest w pompownię przydomową suma pomp poszczególnych gospodarstw wytwarza stałe ciśnienie w rurociągu o znacznie mniejszym przekroju w stosunku do kanalizacji grawitacyjnej. Ścieki w kolektorach ciśnieniowych prowadzone są na stałej głębokości 2,60 m podobnie jak sieć wodociągowa Oczyszczalnie ścieków - przegląd rozwiązań Rysunek 10. Zasada funkcjonowania kanalizacji ciśnieniowej W niniejszym rozdziale opisano obecnie używane rozwiązania techniczne możliwe do zastosowania w przedmiotowej inwestycji Informacja ogólna Oczyszczanie ścieków bytowych wymaga każdorazowo indywidualnego podejścia do warunków lokalnych i nie może być kopią dużych obiektów o rozbudowanym procesie technologicznym. Technologia oczyszczania małej i średniej ilości ścieków przewidywać musi: Małe ilości wody zużywanej przez mieszkańców; Wysokie stężenia zanieczyszczeń na dopływach na oczyszczalnię; Dużą nierównomierność i zmienność składu; Niską temperaturę ścieków w okresie zimowym; Dużą ilość wód przypadkowych; Częste niewłaściwe korzystanie z kanalizacji (np. popiół w ściekach). Dla potrzeb określenia przepustowości oczyszczalni przyjęta ilość ścieków do obliczeń wynosi: 50

51 na stan obecny 90 l/osobę/ dobę; dla perspektywy 160 l/osobę/ dobę. Mając na uwadze zużycie wody, rzeczywista jednostkowa ilość ścieków na 1 mieszkańca może być niższa i może dochodzić nawet do 60 l/osobę/dobę. Przy wymiarowaniu oczyszczalni należy brać pod uwagę, jako podstawowy parametr ładunek zanieczyszczeń doprowadzonych do oczyszczalni, a nie tylko objętość dopływających ścieków. Do wymiarowania przyjmuje się liczbę równoważnych mieszkańców (RLM) przy założeniu, że ładunek od 1 RLM wynosił BZT 5 = 50 mg O 2 /Mk/dobę. Stężenia ścieków surowych ze względu na małą ilość zużywanej wody mogą być wysokie. Dla potrzeb koncepcji przyjęto następujące parametry ścieku surowego: BZT5-500 mgo 2 /l Zawiesina ogólna mg/l Azot ogólny - 70 mg/l Fosfor ogólny - 20 mg/l Najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń dla ścieków oczyszczonych wprowadzanych do wód i do ziemi dla małych oczyszczalni ścieków określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. Dz.U nr. 137 poz Dla oczyszczalni ścieków obsługującej poniżej 33 RLM (przepustowość do 5 m 3 /d.) najwyższe dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń wynoszą: Biochemiczne zapotrzebowanie na tlen (BZT 5 ) - redukcja co najmniej o 20% mg O 2 /l Zawiesina ogólna - redukcja co najmniej o 50% Zog. ( mg/l) Dla oczyszczalni ścieków obsługującej poniżej 2000 RLM najwyższe dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń wynoszą: Biochemiczne zapotrzebowanie na tlen: BZT 5 = 40 mgo 2 /l Chemiczne zapotrzebowanie na tlen: ChZT Cr = 150 mgo 2 /l Zawiesina ogólna: Z og. = 50 mg/l Dla oczyszczalni ścieków obsługującej od 2000 RLM do RLM najwyższe dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń wynoszą: Biochemiczne zapotrzebowanie na tlen BZT 5 = 25 mgo 2 /l lub 70-90% Chemiczne zapotrzebowanie na tlen ChZT Cr = 125 mgo 2 /l lub 75% Zawiesina ogólna Z og. = 35 mg/l lub 90%. Dla oczyszczalni ścieków obsługującej od RLM do RLM najwyższe dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń wynoszą: Biochemiczne zapotrzebowanie na tlen BZT 5 = 25 mgo 2 /l lub 70-90% Chemiczne zapotrzebowanie na tlen ChZT Cr = 125 mgo 2 /l lub 75% Zawiesina ogólna Z og. = 35 mg/l lub 90% Dla oczyszczalni ścieków obsługującej od RLM do RLM najwyższe dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń wynoszą: Biochemiczne zapotrzebowanie na tlen BZT 5 = 15 mg O 2 /l lub 90% Chemiczne zapotrzebowanie na tlen ChZT Cr = 125 mg O 2 /l lub 75% Zawiesina ogólna Z og. = 35 mg/l lub 90% Azot ogólny N og. < 15 mgn/l lub 80% Fosfor ogólny P og. < 2 mgp/l lub 85%. 51

52 Jak wynika z powyższych limitów do RLM (czyli przy około m 3 /d.) nie ma ustawowego obowiązku usuwania biogenów, jednakże mając na uwadze wykorzystywanie wody z odbiornika do celów pitnych uzgodnienie warunków może skutkować takimi obostrzeniami. Procesy technologiczne oczyszczania ścieków: Stosowane są trzy główne etapy oczyszczania ścieków, które połączone w odpowiedni ciąg technologiczny pozwalają na skuteczne i efektywne oczyszczenie ścieków bytowych. Oczyszczanie mechaniczne: Do stosowania są kraty gęste i sita, piaskowniki, osadnik Imhoffa lub osadnik gnilny. Oczyszczanie biologiczne: Do stosowania jest metoda osadu czynnego (obróbka porcjowa - SBR, lub przepływ ciągły), metoda złóż biologicznych, metody naturalne (stawy biologiczne, oczyszczalnie hydrofitowe, filtry żwirowo - piaskowe) Doczyszczanie ścieków: Stawy doczyszczające, oczyszczalnie hydrofitowe, filtry żwirowo-piaskowe, strącanie chemiczne fosforu. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków może być grunt, urządzenia wodne, wody płynące lub stojące Typy oczyszczalni Technologicznie na polskim rynku jest oferowanych kilkadziesiąt typów oczyszczalni wykorzystujących przytaczane powyżej rozwiązania. Generalnie pogrupowano je w trzy grupy jednorodne technologicznie. Typ I Najtańszymi w budowie i eksploatacji będą systemy naturalne oczyszczania ścieków bez oddzielnej gospodarki osadowej składające się z kraty gęstej lub sita oraz piaskownika w części mechanicznej, stawów biologicznych napowietrzanych i stabilizacyjnych, oczyszczalnie roślinne. Rozwiązanie takie nie wymaga stałej obsługi, ani gospodarki osadowej, a staw napowietrzany oczyszczany jest z osadu po czasie minimum 10 lat. Koszt budowy takiego typu oczyszczalni uzależniony jest od standardu zastosowanych urządzeń (część mechaniczna) i dla oczyszczalni o przepustowości około Qśr.d. = 100 m 3 /d wynosi około Ki = zł/m 3 (wskaźnikowe koszty inwestycyjne). System wymaga największej powierzchni terenu w stosunku do omawianych technologii. Eksploatacyjnie obiekt jest prosty w obsłudze i nie wymaga stałego nadzoru. Zużycie energii elektrycznej może wynosić od 0.1 do 0.4 kwh/m3 oczyszczonych ścieków. Wymogi klimatyczne dla tego typu oczyszczalni nie harmonizują jednak z surowym klimatem Podhala, gdzie średnia roczna temperatur uniemożliwia prawidłową wegetację otwartych złóż biologicznych. Typ II Rozwiązaniem pośrednim są złoża biologiczne, gdzie po oczyszczaniu mechanicznym ścieki prowadzone są na takie złoże, jako zraszane, zatopione lub zawieszone gdzie ścieki są napowietrzane. Taki proces wymaga zastosowania osadnika wtórnego i stałej gospodarki osadowej lub stawu osadowego. Jest to rozwiązanie stosowane coraz rzadziej. Koszt budowy takiego typu oczyszczalni uzależniony jest od standardu zastosowanych urządzeń (część mechaniczna i typ i lokalizacja złoża biologicznego). Dla oczyszczalni o przepustowości około Qśr.d. = 100 m 3 /d wynosi około Ki = zł/m 3 (wskaźnikowe koszty inwestycyjne). System wymaga mniejszej powierzchni terenu niż przy stawach. 52

53 Eksploatacyjnie obiekt wymaga stałej obsługi, lecz nie jest skomplikowany technologicznie. Zużycie energii elektrycznej może wynosić od 0.3 do 0.9 kwh/m 3 oczyszczonych ścieków wraz z gospodarką osadową. Typ III Rozwiązanie najczęściej stosowane to oczyszczalnia o przepływie ciągłym składająca się z części mechanicznej w postaci kraty, piaskownika, lub sitopiaskownika i opcjonalnie osadnika wstępnego (rozwiązanie rzadko stosowane w małych oczyszczalniach) i dalej części biologicznej w skład której wchodzą reaktor biologiczny ( o różnych strefach pracy; część napowietrzana, część niedotleniona, recyrkulacja ścieków) i osadnik wtórny. Taka oczyszczalnia posiadać musi węzeł osadowy ze stałą gospodarką osadu. W skład takiego ciągu osadowego dla małych oczyszczalni wchodzi najczęściej zbiornik do gromadzenia i stabilizacji osadu i urządzenie do mechanicznego jego odwadniania. Zastosowane mogą być tzw. workownice, prasy taśmowe do osadu lub wirówki (rzadko). Zamiennie stosowane są reaktory obróbki porcjowej (system SBR) gdzie w miejsce ciągu przepływowego reaktora biologicznego stosuje się jeden, dwa lub kilka zbiorników (w zależności od wielkości oczyszczalni). Koszt budowy tego typu oczyszczalni jest bardzo zmienny, a sumarycznie zależy od wielkości zaprojektowanych obiektów towarzyszących i wymaganego zagospodarowania terenu. Zależy między innymi od: Długości i standardu drogi dojazdowej; Lokalizacji oczyszczalni - na powietrzu, czy w budynku; Typu węzła osadowego, wielkości węzła osadowego i zastosowanych w nim urządzeń; Wielkości zaplecza technicznego uzależnionego od typu i standardu zastosowanej technologii. Dla oczyszczalni o przepustowości około Qśr.d. = 1000 m 3 /d wynosi około Ki = zł/m 3 (wskaźnikowe koszty inwestycyjne). System wymaga najmniejszej powierzchni terenu w stosunku do omawianych technologii. Eksploatacyjnie obiekt wymaga stałej obsługi i jest skomplikowany technologicznie. Operatorzy posiadać muszą odpowiednią wiedzę dla jego właściwego utrzymania. Zużycie energii elektrycznej może wynosić od 0.5 do 1.2 kwh/m 3 oczyszczonych ścieków wliczając koszt gospodarki osadowej. Oczyszczalnie przydomowe i małe do Q = 7.5 m 3 /d Oczyszczanie małej ilości ścieków bytowych wymaga każdorazowo indywidualnego podejścia do warunków lokalnych i nie może być kopią dużych obiektów o rozbudowanym procesie technologicznym. Ze względu na trudne warunki gruntowo wodne, oraz duże rozdrobnienie działek oczyszczalnie przydomowe można zastosować w małym zakresie i wyłącznie w sytuacji poprawnego rozsączkowania ścieku oczyszczonego bez możliwości penetracji i eksfiltracji do działek sąsiednich. Technologia oczyszczania małej ilości ścieków przewidywać musi: Małe ilości wody zużywanej przez mieszkańców; Wysokie stężenia zanieczyszczeń na dopływach na oczyszczalnię; Dużą nierównomierność i zmienność składu; Niską temperaturę ścieków w okresie zimowym; Dużą ilość wód przypadkowych; Częste niewłaściwe korzystanie z kanalizacji (np. popiół w ściekach). Stosowane powszechnie technologie oczyszczania ścieków w małych oczyszczalniach wykorzystują te same procesy jak w oczyszczalniach dużych. 53

54 - W przeszłości najpowszechniejszym sposobem podczyszczania ścieków było wykorzystywanie osadnika gnilnego, na którym osiągało się redukcje zanieczyszczeń na poziomie powyżej 50% dostarczanych stężeń w ściekach surowych. Oczyszczalnia charaketryzuje się prostota obsługi i brakiem konieczności zużycia energii elektrycznej. - Obecnie w miarę rozwoju technologii oczyszczania dla mini przepływów stosowane są wszelakiego rodzaju rozwiązania w tym zwykły osad czynny składający się z komory napowietrzania i osadnika wtórnego, czasami komora napowietrzania poprzedzona jest osadnikiem wstępnym, lub urządzeniami do wyłapywania grubych zanieczyszczeń przed wprowadzeniem ścieków na zbiornik napowietrzany. Skuteczność oczyszczania bardzo dobra. Zużycie energii elektrycznej od 0.5 do 1.5 kwh/m3 oczyszczonych ścieków. - w powszechnym zastosowaniu są również złoża zatopione lub pływające (fluidalne) które wypełniają komorę napowietrzania intensyfikując proces tlenowego rozkładu ścieków. W takim przypadku dla ochrony złoża powszechnie stosuje się osadnik wstępny. Skuteczność oczyszczania bardzo dobra. Zużycie energii elektrycznej od 0.5 do 1.5 kwh/m3 oczyszczonych ścieków. - innym rozwiązaniem jest system obróbki porcjowej nazywany angielskim skrótem SBR. w jednej komorze ścieki podlegają pełnej obróbce tlenowej i beztlenowej pracując w cyklu 4 fazowym (napełnianie, napowietrzanie, osadzanie, opróżnianie). Skuteczność oczyszczania bardzo dobra. Zużycie energii elektrycznej od 0.5 do 1.5 kwh/m3 oczyszczonych ścieków. - stosowane są również inne hybrydowe rozwiązania wykorzystujące poszczególne elementy z procesów opisanych powyżej. Wszystkie z omówionych technologii zazwyczaj przy prawidłowej eksploatacji osiągają wysoki stopień oczyszczania ścieków. Najbardziej energochłonne są systemy SBR (intensywność procesu napowietrzania) najmniej energochłonnymi są osadniki gnilne, które działają samoczynnie. Z ekonomicznego punktu widzenia proces oczyszczania powinien być tak dobrany, aby spełniał wymogi normy z pewnym zakresem bezpieczeństwa. Im jakość oczyszczonych ścieków jest wyższa tym oczyszczalnia droższa, a proces oczyszczania bardziej energochłonny. Ścieki po oczyszczeniu dla oczyszczalni przydomowych i małych wprowadzane są do gruntu, sporadycznie do cieku znajdującego się w sąsiedztwie. Dalekie prowadzenie oczyszczonych ścieków do odbiornika powoduje znaczne zwiększenie kosztów budowy takiej oczyszczalni. Dla przykładu dla kosztu budowy oczyszczalni wynoszącego np zł. każde 10 mb. długości dodatkowego rurociągu odprowadzającego ścieki oczyszczone zwiększa jej koszt o ponad 10%. Do odprowadzenia ścieków do gruntu powszechnie stosuje się system drenażu rurowego, coraz częściej wyposażonego w dodatkowe elementy rozsączające w postaci skrzynek, pakietów, tuneli, daszków itp. (nazwy producentów). Zmniejsza to długość rur drenażowych. Ze względu na ograniczone wydajności sporadycznie stosuje się studnie chłonne. Pamiętać jednak należy, że dla wprowadzenia ścieków do gruntu spełnione muszą być szczególne warunki. Warunkiem podstawowym jest aby poziom wody gruntowej był minimum 1.5 m. poniżej poziomu wprowadzanych ścieków. Grunt musi być chłonny ( piasek, piasek gliniasty, awaryjnie glina piaszczysta). Im grunt jest mniej chłonny tym długość drenażu wzrasta. Dla porównania drenaż w piasku jest 2 razy krótszy niż w piasku gliniastym i odpowiednio 4 razy krótszy niż w glinie piaszczystej. Próba wprowadzania ścieków w grunt gliniasty lub ilasty nie zapewni jej skuteczności. 54

55 5. KANALIZACYJNYCH NA TERENIE GMINY UWARUNKOWANIA DO ZASTOSOWANIA ZBIORCZYCH SIECI Projektowana kanalizacja powinna spełnić następujące wymogi: Obszar skanalizowania powinien pokrywać się z obszarem zabudowy dla poszczególnych sołectw i jednostek osadniczych. Przewiduje się projektowanie kanalizacji w układzie ciśnieniowym, jako podstawowej formy Kanalizację grawitacyjną należy projektować w obszarach o korzystnych spadkach przy zapewnieniu maksymalnego zagłębienia kanałów do 3.5 m.; Pompownie należy stosować dla wyeliminowania zagłębień kanałów poniżej 3.5 m.ppt.; Przewiduje się zastosowanie pompowni przydomowych obsługujących indywidualne gospodarstwa w układzie kanalizacji ciśnieniowej. Dla zabudowy kolonijnej dopuszcza się budowę przydomowych oczyszczalni ścieków, lub stosowania retencyjnych zbiorników szczelnych opróżnianych przez wozy asenizacyjne. Wybór systemu skanalizowania i szczegółowe rozwiązania techniczne uwzględniać muszą specyfikę terenu w obszarze doliny rzeki i z jej dużym oddziaływaniem na poziom wód gruntowych. 55

56 6. PROPONOWANY SPOSÓB ROZWIAZANIA GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ W GMINIE SZAFLARY 6.1. Charakterystyka proponowanych rozwiązań gospodarki ściekowej Przyjmuje się dwa podstawowe warianty skanalizowania omawianego obszaru. Wariant z podziałem na dwie zlewnie: - zlewnia oczyszczalni Szaflary - zlewnia oczyszczalni Maruszyna Zlewnia oczyszczalni Szaflary. Oczyszczalnia obsługiwać będzie niżej wymienione miejscowości: Zaskale przewidywana długość kanalizacji 5750 m, Qmax.d. ilośc ścieków = 200/400 m 3 /d, przepływ w sieci do 10 l/s Bór przewidywana długość kanalizacji 4400 m, ilość ścieków Qmax.d. = 60/100 m 3 /d, przepływ w sieci do 5 l/s Skrzypne przewidywana długość kanalizacji m, ilość ścieków Qmax.d. = 150/290 m 3 /d, przepływ w sieci do 10 l/s Bańska Wyżna przewidywana długość kanalizacji m, ilość ścieków Qmax.d. = 140/270 m 3 /d, przepływ w sieci do 10 l/s Bańska Niżna przewidywana długość kanalizacji m, ilość ścieków Qmax.d. = 165/310 m 3 /d, przepływ w sieci do 15 l/s Szaflary przewidywana długość kanalizacji m, (dla Wariantu I) ilość ścieków Qmax.d. = 460/900 m 3 /d, przepływ w sieci do 20 l/s stąd łączna długość sieci kanalizacyjnych wynosi: L = m (dla Wariantu I i II). W przyjętym Wariancie III założono znacznie mniejszy zakres sieci kanalizacyjnej poprzez jej dezintegrację, eliminację tranzytów, oraz zastosowanie systemu kanalizacji ciśnieniowej: Szaflary przewidywana długość kanalizacji m., Zaskale przewidywana długość kanalizacji m., Bańska Wyżna przewidywana długość kanalizacji m., Bańska Niżna przewidywana długość kanalizacji m., Maruszyna przewidywana łączna długość kanalizacji m Skrzypne przewidywana długość kanalizacji m., Bór przewidywana długość kanalizacji m. Stąd: łączna długość sieci kanalizacyjnych wynosi: L = m (dla wariantu III) w tym: m stanowi kanalizacja grawitacyjna, zaś m kanalizacja ciśnieniowa. Ilości ścieków Qmax.d pozostają bez zmian z tym, że w tym rozwiązaniu nie istnieją kolektory tranzytowe gdyż poszczególne sołectwa i jednostki osadnicze wyposażone zostaną we własne szczelne, opróżniane zbiorniki monitorowane, bądź jak w przypadku 3 sołectw alternatywnie własne oczyszczalnie kompaktowe. Rozwiązanie to jest wynikiem analizy trudnych warunków terenowych, gruntowo wodnych oraz struktury własnościowej i oczekiwań społeczności Szaflar. 56

57 Obliczeniowa przepustowość planowanej oczyszczalni ścieków: dla I etapu Qmax.d. = 1175 m 3 /d., zakłada się, że w I etapie będzie około 15% ścieków dowożonych, czyli Qdow. = 175 m 3 /d. dla II etapu Qmax.d. = 2270 m 3 /d., zakłada się, że w I etapie będzie około 5% ścieków dowożonych czyli Qdow. = 115 m 3 /d. Stąd łączna przepustowość oczyszczalni Q max.d. = 1175/2270 m 3 /d. Pod wariantem rozszerzonym dla tego rozwiązania jest założenie przyjmowania do oczyszczalni Szaflary ścieków z terenu 3 gmin tzn. Biały Dunajec, Poronin i Szaflary w ilościach określonych przez Podhalańskie Przedsiębiorstwo Komunalne w Nowym Targu na: Qśr.d. = 3000 m 3 /d Qmax.d. = 4500 m 3 /d Qh.max. = 188 m 3 /h. Qhmax.max. = 300 m 3 /h Stąd łączna przepustowość oczyszczalni wariant rozszerzony na stan obecny Q max.d. = 3000 m 3 /d. Zlewnia oczyszczalni Maruszyna. Oczyszczalnia obsługiwać będzie nw. miejscowości: Maruszyna przewidywana długość kanalizacji L = m., Qmax.d. ilośc ścieków = 265/500 m3/d, przepływ w sieci do 15 l/s Stąd łączna przepustowość oczyszczalni Q max.d. = 265/500 m3/d. Wariant II obejmujący teren gminy jako jedną zlewnię oczyszczalni stąd łączna długość sieci kanalizacyjnych wynosi: L = m. obliczeniowa przepustowość oczyszczalni dla I etapu Qmax.d. = 1440 m3/d., zakłada się, że w I etapie będzie około 15% ścieków dowożonych, czyli Qdow. = 210 m 3 /d. dla II etapu Qmax.d. = 2770 m 3 /d., zakłada się, że w I etapie będzie około 5% ścieków dowożonych czyli Qdow. = 140 m 3 /d. Stąd łączna przepustowość oczyszczalni Q max.d. = 1440/2770 m3/d Oczyszczalnie ścieków etapowanie inwestycji Podrozdział ten zawiera opis oczyszczalni ścieków wg opracowanego projektu budowlanego oraz alternatywnie dwóch wariantów oczyszczalni wraz ze sposobem ich eksploatacji. Ze względu na długi czas budowy sieci kanalizacji sanitarnej przepustowości nowobudowanych oczyszczalni muszą być dostosowane do możliwości inwestycyjnych gminy. Proponuje się równoległe prowadzenie inwestycji na dwóch zlewniach według wariantu I Zlewnia Szaflary - w pierwszym etapie nastąpić powinna budowa oczyszczalni o przepustowości Qmax.d. = 1000 m 3 /d. jako pierwszego ciągu oczyszczalni. Etapowanie polegać będzie na budowie nowych ciągów oczyszczania po Q = 1000 m 3 /d. każdy, następujących w miarę zwiększenia dopływu ścieków. Docelowo może być sytuacja, ze oczyszczalnia będzie się składała tylko z dwóch ciągów technologicznych lub optymistycznie z 4 ciągów o przepustowości po 1000 m 3 /d.- każdy, w przypadku przyłączenia się gmin Poronin i Biały Dunajec. 57

58 Przy obciążeniu napływem ścieków maksimum w 75% przepustowości nominalnej należy przystąpić do budowy następnego ciągu technologicznego. W pierwszym etapie ciąg osadowy powinien być wykonany dla przepustowości Q = 2000 m 3 /d. Oczyszczalnia Maruszyna powinna być wybudowana na przepustowość Qmax.d. = 250 m 3 /d. Dla I etapu, w przypadku osiągnięcia około 200 m 3 /d. dopływających ścieków należy ją rozbudować o drugi ciąg technologiczny o przepustowości Q = 250 m 3 /d. Opis technologii w proponowanych wariantach rozwiązania gospodarki ściekowej na terenie gminy Szaflary. W skład proponowanej oczyszczalni ścieków dla obu wariantów będą wchodziły następujące obiekty: stacja zlewcza ścieków dowożonych, wraz ze zbiornikiem uśredniającym; przepompownia ścieków; zintegrowane urządzenie do mechanicznego oczyszczania ścieków składające się z sita oraz piaskownika zamontowane w budynku technologicznym; część technologiczna - w zależności od przyjętego wariantu oczyszczania dla oczyszczalni biologicznej przepływowej, z osadem czynnym układ technologiczny będzie następujący: osadnik wstępny (zgarniacze mechaniczne, opcjonalnie napowietrzanie) reaktor biologiczny (wielokomorowy o różnych strefach pracy, z redukcją biogenów, system napowietrzania, recyrkulacji osadu itd.) osadnik wtórny (zgarniacze mechaniczne) dla oczyszczalni typu SBR (obróbki porcjowej) układ technologiczny będzie następujący: trzy reaktory SBR wyposażone w system pomp i mieszadeł i system zintegrowanego sterowania pracujące w przesuniętych fazach (napełnianie napowietrzanie sedymentacja opróżnianie) część osadowa inne zbiorniki zagęszczania osadu, stacja odwadniania osadu zamontowana w budynku technologicznym, wiata składowisko osadu odwodnionego, komora pomiarowa ścieków oczyszczonych, komora pomiarowa osadu nadmiernego, budynek socjalno-biurowy, budynek technologiczny ze stacją dmuchaw silos na wapno lub suszarnia osadu. Budowa gminnej oczyszczalni ścieków pozwoli na uregulowanie gospodarki ściekowej na terenie gminy. Sukcesywna realizacja kanalizacji sanitarnej wraz z przykanalikami spowoduje likwidację indywidualnych zbiorników bezodpływowych na ścieki. Podłączenie gospodarstw domowych do kanalizacji sanitarnej pozwoli na likwidację niekontrolowanych zrzutów ścieków. Ponadto oczyszczalnia ścieków wyposażona zostanie w stację zlewną nieczystości płynnych, która w sposób ciągły umożliwi przyjmowanie ścieków dowożonych wozami asenizacyjnymi. Jest ona niezbędna w początkowym okresie budowy kanalizacji sanitarnej, pozwoli to Gminie na kontrolę gospodarki ściekowej. 58

59 W świetle powyższego należy stwierdzić, że realizacja inwestycji pozwoli na ochronę wód powierzchniowych, podziemnych oraz gleby przed zanieczyszczeniem. Przewidywany układ obiektów - po drodze przepływu ścieków Ścieki z kanalizacji sanitarnej doprowadzane będą kolektorem grawitacyjnym do przepompowni ścieków skąd tłoczone będą na zintegrowane urządzenie do mechanicznego oczyszczania ścieków. Po oddzieleniu skratek i piasku, ścieki odprowadzane będą grawitacyjnie do technologicznej przepompowni ścieków Zrzut ścieków dowożonych wozami asenizacyjnymi będzie następował do wolnostojącej stacji zlewnej. Ścieki te będą odprowadzane grawitacyjnie do przepompowni skąd tłoczone będą na zintegrowane urządzenie sito z piaskownikiem. Po wstępnym oczyszczeniu z zanieczyszczeń stałych oraz piasku ścieki odprowadzane będą grawitacyjnie do przepompowni technologicznej. W przepompowni zostaną zamontowane dwie pompy (w tym jedna rezerwowa), które będą przetłaczały ścieki do reaktorów SBR poprzez komorę elektro-zasuw KEZ. W komorze elektro-zasuw przewiduje się montaż zasuw z napędem elektrycznym, co pozwoli na odpowiednie dawkowanie ilości dopływających ścieków do poszczególnych reaktorów. W reaktorach SBR, w cyklach 12-godz. zachodzi proces biologicznego oczyszczania ścieków. Po oczyszczeniu ścieki odprowadzane będą dekanterami do kolektora grawitacyjnego i dalej do odbiornika tj. rzeki Biały Dunajec. Na rurociągu grawitacyjnym zainstalowany zostanie przepływomierz elektromagnetyczny do pomiaru ilości odprowadzanych ścieków. Osad nadmierny powstający w reaktorach przepompowywany będzie do zagęszczacza, w którym nastąpi dalsza jego stabilizacja oraz zmniejszenie uwodnienia. Wody nadosadowe odprowadzane będą kanalizacja grawitacyjna do przepompowni ścieków. Osad po zagęszczeniu poddawany będzie dalszemu odwadnianiu na prasie filtracyjnej komorowej oraz higienizacji. 59

60 Rysunek 11. Wariant I Oczyszczalni: rozwiązania technologicznego opartego na SBR 60

61 Proces technologiczny biologicznego oczyszczania ścieków w oparciu o metodę niskoobciążonego osadu czynnego. W proponowanym rozwiązaniu proces ten będzie odbywał się w reaktorach biologicznych sekwencyjnych typu SBR. Reaktory będą pracowały w sposób cykliczny, zakłada się czas trwania jednego cyklu 12 godz. Należy zaznaczyć, że długość trwania cyklu ustalana jest w czasie rozruchu technologicznego, biorąc pod uwagę jakość dopływających do oczyszczalni ścieków. Wariant II rozwiązania opartego o technologię złóż zanurzonych Zakłada budowę oczyszczalni wykonywaną w technice złoża zanurzonego. System został opracowany w oparciu o przeszło 20-letnie doświadczenia jego twórców w projektowaniu i realizacji oczyszczalni ścieków zarówno bytowo-gospodarczych jak i przemysłowych. System BIOKUBE został zaprojektowany tak, aby w jak największym stopniu wykorzystać procesy i zjawiska zachodzące przy oczyszczaniu ścieków w środowisku naturalnym. W oczyszczalniach BIOKUBE proces ten został powtórzony, a głównym celem twórców było jego zoptymalizowanie, czyli znalezienie najlepszego możliwego stężenia mikroorganizmów, ilości tlenu i substancji odżywczych (zanieczyszczeń organicznych). Biokube jest to urządzenie wykorzystujące 2-stopniowy proces biologicznego tlenowego oczyszczania ścieków na złożach biologicznych zanurzonych. Mikroorganizmy porastają powierzchnię biofiltrów rozkładając zanieczyszczenia rozpuszczone w wodzie. Pod biofiltrem zamontowany jest układ napowietrzania wgłębnego, zasilanego z dmuchawy zewnętrznej. BIOKUBE cechuje się następującymi najważniejszymi zaletami: oczyszczalnia zapobiega powstawaniu siarkowodoru w osadniku wstępnym (niebezpiecznego dla organizmów bioreaktora), w procesie oczyszczania ścieków dochodzi do rozkładu azotanów, dzięki czemu nie przedostają się one do wód. Przewidywany układ obiektów po drodze przepływu ścieków: Do oczyszczalni ścieki będą doprowadzane z układu istniejących/projektowanych kolektorów oraz istniejącej zlewni ścieków dowożonych wraz z projektowanym zbiornikiem wyrównawczym z zainstalowanym mieszadłem i poprzez lokalną pompownię do zintegrowanego urządzenia do mechanicznego oczyszczania ścieków z piasku, tłuszczy i skratek (szt. 2). Z tego urządzenia ścieki będą skierowane do trzykomorowego osadnika wstępnego, w którym dochodzi do rozdzielenia się frakcji ścieków. Na dno opadają cięższe cząstki (osad), a w górnej warstwie pozostają lżejsze od wody zanieczyszczenia. Pomiędzy osadem na dnie a warstwą górną znajduje się tak zwana warstwa wodna o największej objętości. Faza wodna przepływa do zbiornika wyrównawczego, mającego na celu hydrauliczne uśrednianie ścieków. Obecność osadnika wstępnego jest istotna ze względu na efektywne przeprowadzenie procesu sedymentacji i wstępnego podczyszczania ścieków. Pełni on również funkcję uśredniania składu ścieków. Zadaniem zbiornika wyrównawczego jest uśrednianie przepływu ścieków, dzięki któremu, pomimo chwilowego zwiększenia ilości ścieków bioreaktor może pracować pod niezmiennym, optymalnym z punktu widzenia efektywności procesu obciążeniem (system sterowania przepływem pomiędzy zbiornikiem wyrównawczym a bioreaktorem jest przedmiotem zgłoszenia patentowego BIOKUBE). Obecność osadnika i zbiornika wyrównawczego zapewnia również bezpieczeństwo dla mikroorganizmów bioreaktora. Oczyszczone ścieki z bioreaktora kierowane będą przez studzienkę pomiarową poprzez rurociąg grawitacyjny ścieków oczyszczonych do odbiornika. Natomiast osad nadmierny będzie kierowany do pierwszej komory osadnika wstępnego. Wytrącony w osadniku zmieszany osad wstępny i nadmierny będzie podciśnieniem hydrostatycznym wynikającym z różnicy poziomów zwierciadła w osadniku i KTS kierowany do komory tlenowej stabilizacji i dalej do systemu odwadniania na prasie. Zakłada się cykliczne usuwanie osadu. 61

62 Rysunek 12. Wariant oparty na technologii Osadu Czynnego (złóż zanurzonych) Oznaczenia dla rysunku: 1. Pompownia z sitem pionowym, kanałowym. 2. Urządzenie pomiarowe ilości ścieków 3. Zintegrowane urządzenie do usuwania skratek, piasku i tłuszczy 4. Osadnik trzykomorowy gromadzący osad wstępny i nadmierny. 5. Zbiornik wyrównawczy z układem pompowym. 6. Bioreaktor modułów. Ew Bioreaktor moduły(wariant I). Bioreaktor moduły (Wariant II). Bioreaktor moduły (Wariant III). 7. Studzienka pomiarowa ilości ścieków oczyszczonych. 8. Pomieszczenie dmuchaw sprężonego powietrza. 9. Komora tlenowej stabilizacji osadu. 10. Zbiornik osadu. 11. Mechaniczny zagęszczacz osadu. 12. Prasa do odwadniania osadu. 13. Mieszalnik osadu z wapnem. 14. Silos z wapnem. 15. Rurociąg ścieków oczyszczonych z wylotem. Za zastosowaniem technologii złoża zanurzonego, przemawia również fakt, że rozwiązanie takie zapewnia najlepsze możliwe parametry oczyszczania przy bardzo dużej wytrzymałości na zmiany obciążenia i składu ścieków, które w przypadku małych oczyszczalni są największym wyzwaniem dla konstruktorów. W przypadku oczyszczalni do 1000 RLM (równoważnych mieszkańców) jest to zdecydowanie 62

63 najkorzystniejsza technologia, zdecydowanie lepiej sprawdzająca się od technologii osadu czynnego (ze względu na dużą wrażliwość na zmiany parametrów i ilości ścieków) oraz złoża zraszanego (ze względu na problemy z redukcją związków azotu w okresach zimowych i dużo bardziej kompaktową budowę). Budowa oczyszczalni w technologii złoża zanurzonego charakteryzuje się dużą kompaktowością tj. zajmuje niewiele miejsca wiec teren przeznaczony pod jej budowę może być mniejszy niż w przypadku innych technologii Przydomowe biologiczne oczyszczalnie ścieków Oczyszczanie małej ilości ścieków bytowych wymaga każdorazowo indywidualnego podejścia do warunków lokalnych i nie może być kopią dużych obiektów o rozbudowanym procesie technologicznym. Technologia oczyszczania małej ilości ścieków przewidywać musi: Małe ilości wody zużywanej przez mieszkańców; Wysokie stężenia zanieczyszczeń na dopływach do oczyszczalni; Dużą nierównomierność i zmienność składu; Niską temperaturę ścieków w okresie zimowym; Dużą ilość wód przypadkowych; Częste niewłaściwe korzystanie z kanalizacji (np. popiół w ściekach). Stosowane powszechnie technologie oczyszczania ścieków w małych oczyszczalniach wykorzystują te same procesy jak w oczyszczalniach dużych. W przeszłości najpowszechniejszym sposobem podczyszczania ścieków było wykorzystywanie osadnika gnilnego, na którym osiągało się redukcje zanieczyszczeń na poziomie powyżej 50% dostarczanych stężeń w ściekach surowych. Oczyszczalnia charakteryzuje się prostotą obsługi i brakiem zużycia energii elektrycznej. Obecnie w miarę rozwoju technologii oczyszczania dla mini przepływów stosowane są wszelakiego rodzaju rozwiązania w tym zwykły osad czynny składający się z komory napowietrzania i osadnika wtórnego, czasami komora napowietrzania poprzedzona jest osadnikiem wstępnym, lub urządzeniami do wyłapywania grubych zanieczyszczeń przed wprowadzeniem ścieków na zbiornik napowietrzany. Skuteczność oczyszczania jest bardzo dobra. Zużycie energii elektrycznej od 0.5 do 1.5 kwh/m 3 oczyszczonych ścieków. W powszechnym zastosowaniu są również złoża zatopione lub pływające (fluidalne) które wypełniają komorę napowietrzania intensyfikując proces tlenowego rozkładu ścieków. W takim przypadku dla ochrony złoża powszechnie stosuje się osadnik wstępny. Skuteczność oczyszczania bardzo dobra. Zużycie energii elektrycznej od 0.5 do 1.2 kwh/m 3 oczyszczonych ścieków. Innym rozwiązaniem jest system obróbki porcjowej nazywany angielskim skrótem SBR. W jednej komorze ścieki podlegają pełnej obróbce tlenowej i beztlenowej pracując w cyklu 4 fazowym (napełnianie, napowietrzanie, osadzanie, opróżnianie). Skuteczność oczyszczania jest bardzo dobra. Zużycie energii elektrycznej od 0.9 do 1.5 kwh/m 3 oczyszczonych ścieków. - stosowane są również inne hybrydowe rozwiązania wykorzystujące poszczególne elementy z procesów opisanych powyżej. 63

64 Rysunek 13. Zasada funkcjonowania przydomowej oczyszczalni ścieków typu Biohybryda Oczyszczony ściek może być odprowadzony wprost do pobliskiego cieku wodnego. Rysunek 14. Zasada funkcjonowania przydomowej oczyszczalni ścieków typu mikro SBR Oczyszczony ściek jest rozsączany po terenie działki właściciela budynku. Wszystkie z omówionych technologii zazwyczaj przy prawidłowej eksploatacji osiągają wysoki stopień oczyszczania ścieków. Najbardziej energochłonne są systemy SBR (intensywność procesu napowietrzania) najmniej energochłonnymi są osadniki gnilne, które działają samoczynnie. Z ekonomicznego punktu widzenia proces oczyszczania powinien być tak dobrany, aby spełniał wymogi normy z pewnym zakresem bezpieczeństwa. Im jakość oczyszczonych ścieków jest wyższa tym oczyszczalnia droższa, a proces oczyszczania bardziej energochłonny. Ścieki po oczyszczeniu dla oczyszczalni przydomowych i małych wprowadzane są do gruntu, sporadycznie do cieku znajdującego się w sąsiedztwie. Dalekie prowadzenie oczyszczonych ścieków do odbiornika powoduje znaczne zwiększenie kosztów budowy takiej oczyszczalni. Dla przykładu: dla kosztu budowy oczyszczalni wynoszącego np zł. każde 10 mb. długości dodatkowego rurociągu odprowadzającego ścieki oczyszczone zwiększa jej koszt o ponad 10%. 64

65 Do odprowadzenia ścieków do gruntu powszechnie stosuje się system drenażu rurowego, coraz częściej wyposażonego w dodatkowe elementy rozsączające w postaci skrzynek, pakietów, tuneli, daszków itp. (nazwy producentów). Zmniejsza to długość rur drenażowych. Ze względu na ograniczone wydajności sporadycznie stosuje się studnie chłonne. Pamiętać jednak należy, że dla wprowadzenia ścieków do gruntu spełnione muszą być szczególne warunki. Warunkiem podstawowym jest aby poziom wody gruntowej był minimum 1.5 m. poniżej poziomu wprowadzanych ścieków. Grunt musi być chłonny ( piasek, piasek gliniasty, awaryjnie glina piaszczysta). Im grunt jest mniej chłonny tym długość drenażu wzrasta. Dla porównania drenaż w piasku jest 2 razy krótszy niż w piasku gliniastym i odpowiednio 4 razy krótszy niż w glinie piaszczystej. Próba wprowadzania ścieków w grunt gliniasty lub ilasty nie zapewni jej skuteczności. Uwaga: Dla dokumentowanego terenu to właśnie zmienny poziom wody gruntowej oraz rozdrobnienie działek ogranicza zastosowanie tego typu rozwiązań do założonej liczby Zbiorcze retencyjne zbiorniki szczelne Ze względu na specyficzny rozczłonkowany układ zabudowy poszczególnych jednostek osadniczych gminy Szaflary leżących w dużym oddaleniu przy silnie zróżnicowanym terenie o dużej deniwelacji optymalnym rozwiązaniem jest budowa szczelnych, monitorowanych zbiorników retencyjnych które będą regularnie opróżniane przez wozy asenizacyjne dowożące ścieki do oczyszczalni w Szaflarach. Rozwiązanie to pozwoli uniknąć budowy kosztownych kolektorów tranzytowych, które co więcej wymagałyby asysty wielu pompowni strefowych obsługujących przesył ścieków. Rozwiązanie to pozwala na budowę niewielkich lokalnych sieci kanalizacji grawitacyjnej bądź ciśnieniowej dla kilkunastu do kilkudziesięciu zabudowań której zadaniem jest transport ścieków do zbiornika położonego w optymalnej lokalizacji dla każdej jednostki osadniczej dla której przyjęto takie rozwiązanie. Rysunek 15. Retencyjne zbiorniki szczelne przykładowe rozwiązania; oraz naczepa asenizacyjna holowana za ciągnikiem Podstawową wadą takiego rozwiązania jest konieczność częstego opróżniania zbiorników ze względu na drogowe warunki ich wywozu szczególnie w okresie zimowym. Wąskie drogi o dużych spadkach praktycznie uniemożliwiają zastosowanie dużych wozów asenizacyjnych, dlatego rozważyć należy użycie naczep holowanych za ciągnikami. W rozwiązaniu tym założeniem powinny być zbiorniki kumulujące ściek maksymalnie z 20 do 30 gospodarstw co pozwala na jednorazowe, całkowite opróżnienie zbiornika podczas jednego kursu pojazdu asenizacyjnego. 65

66 Kolejną sprawą wymagającą troski jest zjawisko zagniwania ścieku już po ośmiu godzinach jego retencji. Wymaga to innego podejścia do technologii planowanych oczyszczalni w gminie Szaflary przyjmuje się że ładunek ścieku dowożonego w stosunku do tzw. ścieku świeżowodnego wynosi 5:1. Oznacza to iż oczyszczenie 1 m takiego ścieku jest równoważne z oczyszczaniem 5m ścieku napływającego do oczyszczalni z kolektorów kanalizacyjnych. W sytuacji tej należy rozważyć wstępne mechaniczne napowietrzanie ścieków gromadzonych w planowanych punktach zbiorczych. Proponuje się zastosowanie zbiorników które mogą być dostosowane także do umieszczania w nich armatury i urządzeń technologicznych oraz innego wyposażenia, w konsekwencji mogą stanowić obudowy przepompowni, separatorów, dla przyszłych oczyszczalni ścieków. Docelowo w trzech lokalizacjach sołectw: Skrzypne, Bańska Wyżna oraz Zaskale należy rozważyć budowę lokalnych oczyszczalni w miarę rozwoju osadnictwa i przyrostu zabudowań w tych jednostkach osadniczych. Istnieją dostępne na rynku oczyszczalnie kontenerowe typu SBR pracujące praktycznie bezobsługowo, ich obsługa sprowadza się do cyklicznego wypróżniania zbiornika osadu nadmiernego oraz bieżących prac konserwacyjnych. Postulowane rozwiązanie rozwiązałoby problem dużego ładunku ścieków dowożonych, oraz zmniejszyło ilość dziennych kursów wozów asenizacyjnych, utrudnionych w warunkach zimy Kontenerowe i kompaktowe oczyszczalnie ścieków Docelowo w trzech lokalizacjach sołectw: Skrzypne, Bańska Wyżna oraz Zaskale należy rozważyć budowę lokalnych oczyszczalni w miarę rozwoju osadnictwa i przyrostu zabudowań w tych jednostkach osadniczych. Istnieją dostępne na rynku oczyszczalnie kontenerowe typu SBR lub złoża zraszanego pracujące praktycznie bezobsługowo, ich obsługa sprowadza się do cyklicznego wypróżniania zbiornika osadu nadmiernego oraz bieżących prac konserwacyjnych. Postulowane rozwiązanie rozwiązałoby problem dużego ładunku ścieków dowożonych, oraz zmniejszyło ilość dziennych kursów wozów asenizacyjnych, utrudnionych w warunkach zimy. Rysunek 16. Kontenerowe i kompaktowe oczyszczalnie ścieków do 120 RLM 66