Opis ścieżki. Cel: Czas: Zajęcia terenowe 4 godz. Analiza wyników 45 min. Liczba uczestników: osób. Termin:

Transkrypt

1

2 Opis ścieżki Zajęcia terenowe są jednym z najważniejszych elementów w nauczaniu przyrody. Trudno sobie nawet wyobrazić nauczanie o środowisku tylko poprzez zajęcia w klasie. Warsztaty terenowe są metodą umożliwiającą zrealizowanie kilku ważnych celów. Realizując zadania uczniowie doskonalą umiejętności wspólnej pracy, komunikacji w grupie, podejmują próby własnych badań i formułowania wniosków. Poprzez działanie poznają środowisko przyrodnicze oraz wpływ człowieka na jego kształt. Poniższe opracowanie zawiera opis zajęć w terenie obejmujących 5 przystanków: I. Pogoda II. Warstwy gleby III. Porosty IV. Mieszkańcy ściółki V. Drzewa i ich owoce Zawiera również materiały pomocnicze dla uczniów, opisy ćwiczeń, karty pracy, opis technik wykorzystywania narzędzi wskazanych w ćwiczeniach. Proponowane ćwiczenia mają służyć jako narzędzia pomocnicze do edukacji ekologicznej w szkole. Można je modyfikować w zależności od potrzeb i możliwości. Pojedyncze przystanki mogą być odrębnymi tematami lekcji terenowych. Cel: Realizacja całej ścieżki jest powtórzeniem i ugruntowaniem wybranych zagadnień z działu Środowisko geograficzno-przyrodnicze: struktury gleby określanie składników pogody posługiwanie się skalą porostową oznaczanie według klucza drobnych zwierząt rozpoznawanie drzew i owoców ponadto doskonaleniem: umiejętności pracy i komunikowania się w grupie obsługi prostych urządzeń pomiarowych na podstawie instrukcji Czas: Zajęcia terenowe 4 godz. Analiza wyników 45 min. Liczba uczestników: osób Termin: Koniec września, początek października Lokalizacja: Tereny leśne w pobliżu szkoły, trasa od długości 1 km.

3 Materiały potrzebne do realizacji ścieżki: zestaw Pogoda - termometr, wiatromierz, kompas i patyk z taśmą zestaw Gleba - świder, rynna, mała łopatka zestaw Porosty - folia decymetrowa, kredki (żółta, zielona, czerwona) zestaw Drobne zwierzątka - owadossacz, ramka, łopatka, lupy, plastikowe pojemniki, ołówek Poza wyżej wymienionymi przyrządami nauczyciel przygotowuje karty pracy, klucze: do rozpoznawania zwierząt żyjących w glebie i rozpoznawania drzew za pomocą liści i owoców, mapy, materiały pomocnicze dla ucznia. Opis ćwiczeń i materiałów dla ucznia: Wszystkie ćwiczenia dla uczniów posiadają taką samą strukturę: Wprowadzenie: Podstawowe informacje niezbędne do wykonania ćwiczeń. Badanie: Określenie, co dokładnie uczniowie będą badać lub mierzyć. Sformułowanie pytań. Materiały: Sporządzenie listy materiałów niezbędnych do wykonania ćwiczeń. Ćwiczenie: Szczegółowy opis działań podejmowanych przez uczniów podczas badania. Dodatkowe informacje dla nauczyciela dotyczące kolejnych punktów ścieżki dydaktycznej: Opis czynności: Krótki opis zadań wykonywanych przez uczniów podczas zajęć. Cel: Zakres materiału, który uczeń powinien powtórzyć i ugruntować podczas zajęć. Materiały: Lista niezbędnych materiałów dla grupy uczniów. Uwagi: W przedstawionym opisie ścieżki nie są zamieszczone informacje dotyczące sposobów analizy danych przeprowadzonych w pracowni. Na zakończenie ścieżki można wykorzystać krzyżówkę Las, jako pracę domową oraz polecić wykonanie kompozycji Jesienny las z zebranych materiałów przyrodniczych. Prze wykonaniem ćwiczeń należy przejść całą trasę, zlokalizować punkty i zaznaczyć je (foliowane kartki), zmierzyć czas przejścia ścieżki (łącznie z badaniami). Czynności wstępne (w szkole) Zajęcia rozpocznij w szkole wyjaśniając uczniom plan zajęć terenowych. W pracowni przygotuj zestaw narzędzi i materiałów potrzebnych do realizacji ścieżki. Podziel uczniów na 40osobowe grupy badawcze i przekaż narzędzia pomiarowe. Wyjaśnij, do jakich badań są przeznaczone. Wręcz uczniom materiały pomocnicze opracowane dla każdego przystanku i poleć, aby zapoznali się z nimi. Najlepszą formą jest głośne odczytanie przez kolejnych uczniów. Poleć wstępne przejrzenie instrukcji i kart pracy. Po wyjściu ze szkoły poproś, aby uczniowie zorientowali mapę, na której zaznaczyłeś miejsce startu i trasę wraz z przystankami. W czasie wykonywania wszystkich ćwiczeń pełnij rolę obserwatora, w razie potrzeby koryguj błędy i służ pomocą.

4 Przystanek I Pogoda [U] Wprowadzenie: Atmosfera, która otacza Ziemię jest mieszaniną różnych gazów. W powietrzu odbywa się nieustanny ruch, powstają chmury i opady, zmienia się temperatura, wieja wiatry, jedne cząstki powietrza unoszą się, inne opadają. Ogół tych zjawisk, którym podlega dolna część atmosfery w określonym miejscu i czasie, nazywamy pogodą. Żeby opisać pogodę, czyli określić warunki atmosferyczne, trzeba zbadać jej elementy: temperaturę powietrza, ciśnienie atmosferyczne, zachmurzenie i opady atmosferyczne oraz kierunek i prędkość wiatru. Pogoda [N] Szczegółowy opis: Uczniowie będą określać składniki pogody, czyli temperaturę (wykorzystując termometr), kierunek i siłę wiatru (wykorzystując wiatromierz oraz kompas i patyk z taśmą), oraz zachmurzenie i opady (obserwując niebo). Cel: Uczniowie powtarzają metody określania pogody. Materiały: wiatromierz kompas patyk z taśmą karta pracy instrukcja obsługi wiatromierza

5 Pogoda [U] Badanie: W tym ćwiczeniu określić elementy pogody dokonując pomiarów (temperatura oraz prędkość i kierunek wiatru) lub na podstawie obserwacji (stopień zachmurzenia i rodzaje chmur). Pytanie badawcze: Jaka jest w tej chwili temperatura powietrza, kierunek i siła wiatru? Czy na niebie są chmury, jeśli tak, to określ ich rodzaj (kłębiaste, pierzaste i warstwowe)? Czy zachmurzenie jest duże, czy małe? Materiały: karta pracy termometr wiatromierz kompas patyk z taśmą instrukcja obsługi wiatromierza

6 Karta pracy Pogoda Grupa nr Uczniowie: Data Godzina Miejsce Temperatura powietrza Wiatr: a. kierunek b. prędkość Nasłonecznienie Zachmurzenie Rodzaj chmur Opady...

7

8 Przystanek II Warstwy gleby [U] Wprowadzenie: Ziemia pod naszymi stopami składa się z różnych rodzajów gleby. Obserwując po raz pierwszy, prawdopodobnie nie zauważysz nic szczególnego. Jeżeli jednak przyjrzysz się trochę dokładniej, zauważysz, że zbudowana jest z wielu warstw i różnych rodzajów gleby. Każda z nich ma inny skład i strukturę. Powstawanie różnych rodzajów gleby uzależnione jest od następujących czynników; rodzaju skały, z której powstaje gleba; skałę tę nazywamy materiałem macierzystym, typu erozji; erozja mechaniczna jedynie kruszy skały, a erozja chemiczna zmienia jej skład, sposobu przemieszania i osadzania się na przestrzeni lat. Próchnica jest pierwszą warstwą gleby. Posiada ciemne zabarwienie (szare, czarne lub ciemnobrązowe) i zawiera liczne korzonki. Warstwy gleby [N] Szczegółowy opis: Podczas tego ćwiczenia uczniowie będą obserwować różne warstwy gleby. Za pomocą świdra powinni wywiercić dziurę w glebie i pobrać jej warstwy w odpowiedniej kolejności. Będą badać różnice pomiędzy nimi, biorąc pod uwagę takie czynniki jak: kolor, materiał organiczny i wilgotność ziemi. Cel: Uczniowie przypominają, że istnieje kilka rodzajów warstw gleby oraz, że każda z nich ma inna strukturę. Materiały: karta pracy, świder, rynna, instrukcja pobieranie próbek gleby, metrówka.

9 Warstwy gleby [U] Badanie: W tym ćwiczeniu określisz, które warstwy w glebie są widoczne. Pytanie badawcze: Czy gleba zbudowana jest z różnych warstw? Czym one się różnią? Materiały: karta pracy, świder do gleby, rynna, metrówka, instrukcja pobieranie próbek gleby.

10 Karta pracy Warstwy gleby Grupa nr... Uczniowie: Wybierz odpowiednie miejsce, w którym pobierzesz próbkę gleby przy pomocy świdra. Przeczytaj instrukcję obsługi tego przyrządu i rozpocznij pracę. Określ kolor poszczególnych warstw. Umieść je na kartce papieru i lekko potrzyj. W ten sposób określisz kolor, który pozostanie na papierze. Określ cechy gleby przez dotyk. Czy jest ona sucha, wilgotna, mokra? Przyjrzyj się jej dokładnie. Czy posiada ona jakiekolwiek szczątki roślinne, jak stare liście, korzenie, czy coś podobnego? Kolor: Wilgotność: Materiał roślinny: Uwagi: czarny, szary, ciemny brąz, sucha, wilgotna,mokra brak, trochę, dużo żółty, itp. 10 cm 20 cm 30 cm 40 cm 50 cm 60 cm 70 cm 80 cm 90 cm 100 cm

11 INSTRUKCJA pobieranie próbek gleby Wymagania: świder, rurka do świdra, metrówka. Procedura: Oczyść miejsce, w którym będziesz pracował (tzn. usuń pióra, liście, itp.) Przyłóż wierzchołek świdra do ziemi. Pokręcając świdrem, wkręcaj go w głąb ziemi aż do momentu, gdy całkowicie się schowa jego główka. Nie popychaj go zbyt silnie. Wyjmij go ostrożnie z ziemi. Wydobyłeś warstwę gleby grubości 10 cm. Przełóż pobraną ziemię ze świdra na rurkę. Pamiętaj, aby pierwsza warstwa gleby znajdowała się w odpowiednim miejscu na rurce, aby zachować kolejność warstw występujących w glebie. Włóż świder ponownie do wydrążonej dziurki i powtórz czynność pobierając następne 10 cm ziemi. Wyjmij świder z dołka i ponownie połóż ziemię na rurkę. Profil ziemi jaka pozostaje w rurce powinien być odzwierciedleniem prawdziwej struktury gleby. Sprawdź głębokość dziury wykopanej w ziemi i długość pobranego przez ciebie materiału. Powinny być one równe. Weź kartę badawczą struktura gleby i odszukaj w niej nazwy wykopanych warstw gleby. Po dokonaniu opisu gleby opróżnij rurkę, wsypując ziemię z powrotem do dziury. Sprawdź, czy jest ona całkowicie zakryta.

12 Przystanek III Porosty [U] Wprowadzenie: Porosty nie są mchami, choć z wyglądu je przypominają. Ciało porostu zbudowane jest z 2 żyjących symbiotycznie komponentów: grzybów i glonów. Współżycie tych organizmów oparte jest na obustronnym czerpaniu korzyści. Glon posiada zdolność fotosyntezy i dzięki temu produkuje cukry, z których korzysta grzyb. Ten z kolei pobiera z otoczenia wodę i inne składniki potrzebne do życia glonowi. Wyróżnia się 3 rodzaje porostów. Najmniej rozwiniętą formą jest porost skorupiasty (proszkowaty). Porost ten w pełni przylega swoją plechą do podłoża, na którym rośnie i zwykle nie posiada oddzielnych strzępków. Innym rodzajem jest porost blaszkowaty (listkowaty) zbudowany z płaskich strzępków, które są wzajemnie połączone. Porost ten przymocowuje się do podłoża w kilku różnych miejscach. Trzecią, najbardziej rozwiniętą formą, jest porost krzaczkowaty. Jego struktura może mieć kształt brody lub rury, a także małych gałązek. Przymocowuje się do podłoża tylko w jednym miejscu i posiada przestrzenną strukturę. Wyglądem przypomina krzak lub zgrupowanie małych gałązek.

13 Porosty [N] Opis czynności: Uczniowie poszukują porostów; określają ich ilość i rodzaj plechy. Cel: Uczniowie przypominają, jak i gdzie znaleźć porosty. Rozpoznają różne rodzaje plechy oraz ilość porostów (w %). Materiały: karta pracy, folia decymetrowa, kredki.

14 Porosty [U] Badanie: W tym ćwiczeniu określisz występowanie porostów nadrzewnych (rodzaj plechy) oraz ich ilość. Pytanie badawcze: Czy w moim lesie występują porosty? Czy jest ich dużo? Czy występują różne gatunki, rodzaje plechy? Materiały: karta pracy, folia decymetrowa, kredki

15 Karta pracy Porosty Grupa... Uczniowie: Wybierz drzewo, które będziesz badał. Weź folię decymetrową i umieść ją delikatnie na drzewie, w miejscu gdzie widoczne są porosty. Jeśli porost jest widoczny w kwadracie folii, pokoloruj odpowiedni kwadrat w karcie pracy. Użyj różnych kolorów dla różnych rodzajów plechy. skorupiaste (proszkowate) listkowate (blaszkowate) krzaczkowate Podaj wynik w % (jedna kratka = 1 %). Skorupiaste... Listkowate... Krzaczkowate... Ogółem...

16 Przystanek IV Mieszkańcy ściółki [U] Wprowadzenie: Las jest pełen zwierząt dużych i małych, płochliwych i łatwych do obserwacji. Wystarczy rozgrzebać delikatnie ściółkę i zobaczymy mnóstwo małych stworzeń. Bez nich las nie mógłby funkcjonować, na każdym metrze kwadratowym są ich tysiące. Każdy gatunek i każdy osobnik ma do wykonania jakąś pracę, jakieś zadanie do spełnienia. Te małe stworzenia tworzą świat pełen przedziwnych kształtów, kolorów, strategii i sposobów na życie. Dobrze czasem schylić się i przyjrzeć im.

17 Mieszkańcy ściółki [N] Opis czynności: Podczas tego ćwiczenia uczniowie obserwują małe zwierzątka żyjące w ściółce leśnej. Grupują je według poznanych grup systematycznych, np. pajęczaki, owady, mięczaki. Cel: Rozpoznawanie zwierząt żyjących w ściółce. Materiały: karta pracy, mała łopatka, ramka, tacka, klucz do oznaczania zwierząt żyjących w glebie, instrukcja obsługi owadossacza, ołówek, plastikowy pojemnik, lupa.

18 Mieszkańcy ściółki [U] Badanie: W tym ćwiczeniu sprawdzisz, kto mieszka w ściółce leśnej. Pytanie badawcze: Jakie małe zwierzątka żyją w ściółce leśnej? Czy jest ich dużo w twoim lesie? Materiały: karta pracy, mała łopatka, ramka, tacka, klucz do oznaczania zwierząt żyjących w glebie, instrukcja obsługi owadossacza, ołówek, plastikowy pojemnik, lupa.

19 Karta pracy Mieszkańcy ściółki Grupa nr... Uczniowie: Rozpocznij poszukiwania małych zwierząt pod krzewami lub drzewami. Zdejmij 5-centymetrową warstwę ściółki i połóż ją na tacce. Sprawdź czy są w niej jakieś zwierzęta. Wypełnij tabelkę i oszacuj liczbę znalezionych zwierząt. Pogrupuj znalezione zwierzęta i wpisz do tabeli. Jeżeli umiesz podać nazwę gatunku wpisz go, jeśli nie, napisz ilość osobników. Owady Pajęczaki Mięczaki Inne Wykonaj portret zwierzątka, które najbardziej ci się podobało. Uwaga! Po wykonaniu ćwiczenia przenieś całą zebraną ściółkę wraz ze zwierzętami na miejsce.

20

21 Przystanek V Drzewa i ich owoce [U] Wprowadzenie: Drzewa istnieją na ziemi od ponad 300 milionów lat. Są to żywe organizmy, wyrastające z nasienia. Mają korzenie schowane głęboko w ziemi. Jeden wyraźny pień oraz gałęzie, na których pojawiają się liście, kwiaty i owoce. Odgrywają decydującą rolę w lesie, jako rośliny najdłużej żyjące, osiągające największe rozmiary. Przeciętnie drzewa żyją ok lat. Drzewostany w polskich lasach tworzy blisko 50 gatunków drzew. Są to gatunki liściaste, do których należą m.in. dąb, brzoza, grab, lipa, buk*, klon, jesion, osika, jarzębina oraz gatunki iglaste, czyli sosna, świerk jodła i modrzew. Drzewa można rozpoznać po liściach, kwiatach, owocach, kolorze i fakturze kory, a także po pokroju (ogólnym wyglądzie). (* Nie występuje w naszych lasach na stanowiskach naturalnych.) Drzewa i ich owoce [N] Szczegółowy opis: Podczas tego ćwiczenia uczniowie będą rozpoznawać drzewa na podstawie ich liści, owoców, pokroju, kolorze i fakturze kory. Cel: Przypomnienie poznanych w klasach młodszych gatunków drzew. Doskonalenie umiejętności posługiwania się kluczem. Przypomnienie podstawowych różnic pomiędzy drzewami iglastymi i liściastymi. Materiały: karty pracy, klucze do oznaczania drzew, pudełka na liście i owoce.

22 Drzewa i ich owoce [U] Badanie: W tym ćwiczeniu będziesz rozpoznawać drzewa po ich liściach i owocach. Skorzystaj z otrzymanych kluczy. Zbierz po 1 okazie liści i owoców (jeśli będą). Pytanie badawcze: Czy mój las jest jedno-, czy wielogatunkowy? Czy mój las jest mieszany, liściasty, iglasty? Materiały: dwie karty pracy, klucze do oznaczania drzew za pomocą liści i owoców, pudełko na liście i owoce.

23 Karta pracy Drzewa i ich owoce Grupa nr... Uczniowie: Wpisz rozpoznane gatunki drzew do tabeli. Wypełnij polecenia A, B. A Mój las jest jednogatunkowy / wielogatunkowy. B Mój las jest liściasty, iglasty, mieszany. Liściaste Iglaste GAT U N E K

24 Karta pracy Drzewa i ich owoce Grupa nr... Uczniowie: Połącz liść z odpowiednim owocem Literatura 1. Arndt Marga. Przyroda przeżywana i obserwowana z dziećmi przedszkolnymi. WSiP Warszawa Eisenreich Wilhelm i Dorothee. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce. Oficyna Wydawnicza MULTICO Warszawa Polsko-holenderski projekt Zrównoważony Rozwój Podlasia.

25

26

27