WPROWADZENIE znajomoœæ jêzyka greckiego pozwoli Ci czytaæ i rozumieæ oryginalne teksty autorów greckich

Transkrypt

1

2 WPROWADZENIE Jêzyk grecki jest kluczem do poznania nie tylko literatury, ale tak e kultury staro ytnej Grecji. Literatura grecka kojarzy siê nam przede wszystkim z poematami Homera, które s¹ Ÿrod³em informacji o najstarszej kulturze greckiej kulturze mykeñskiej, z tragediami Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa oraz z utworami poetów lirycznych Safony, Anakreonta i Pindara. Do wzorów antycznych chêtnie odwo³ywali siê polscy twórcy w ró nych epokach literackich, wœród nich tak znakomici poeci jak Jan Kochanowski czy Adam Mickiewicz. Literatura grecka stanowi równie Ÿród³o inspiracji dla wspó³czesnych pisarzy i poetów, o czym œwiadczy twórczoœæ Zbigniewa Herberta. Kultura staro ytnej Grecji to nie tylko jêzyk i literatura, ale te mitologia, nauki medyczne, matematyka oraz filozofia. Kwintesencj¹ greckiej myœli filozoficznej s¹ sentencje i maksymy, których autorami byli, obok wybitnych filozofów, poeci i pisarze. Z bogatej tradycji kultury greckiej czerpie ca³a kultura europejska. O ywym wci¹ zainteresowaniu literatur¹ staro ytnej Grecji œwiadcz¹ nowe wydania dzie³ autorów greckich zawieraj¹ce komentarze, które u³atwiaj¹ ich interpretacjê, oraz liczne przek³ady, równie w jêzyku polskim. Tê kulturow¹ zale noœæ Europy od Grecji najdobitniej wyra aj¹ s³owa rzymskiego poety, Horacego, odnosz¹ce siê do stosunków grecko-rzymskich po podboju Grecji przez Rzym w III w. p.n.e.: Podbita Grecja ujarzmi³a dzikiego zwyciêzcê. Wszystko to wp³ywa na nies³abn¹ce zainteresowanie jêzykiem greckim. Naucza siê go na kilku polskich uniwersytetach i w wybranych liceach ogólnokszta³c¹cych. Mimo powszechnego dostêpu do przek³adów wielu utworów dopiero lektura oryginalnych tekstów pozwoli Ci w pe³ni poznaæ i zrozumieæ œwiat antycznej Grecji. Ucz¹c siê na kursie ESKK, poznasz nie tylko jêzyk grecki, ale i sam¹ staro ytn¹ Grecjê. Dowiesz siê sporo o kulturze, historii, a tak e o yciu codziennym mieszkañców Grecji. Zyskasz te cenn¹ umiejêtnoœæ znajomoœæ jêzyka greckiego pozwoli Ci czytaæ i rozumieæ oryginalne teksty autorów greckich. W trakcie kursu poznasz dialekt attycki, którym pos³ugiwali siê wielcy twórcy greccy, yj¹cy w V i IV w. p.n.e. Poznasz tak e próbkê jêzyka eposu jêzyka poematów Homera, w którym wymiesza³y siê elementy dialektu joñskiego i eolskiego. Efektywnoœæ nauki gwarantuje sta³a i powtarzalna struktura poszczególnych zeszytów lekcyjnych. W ka dym zeszycie znajdziesz dwie lekcje. Ka da lekcja sk³ada siê z dwóch czêœci podzielonych na sekcje. W sekcjach A i B (z wyj¹tkiem A4) wprowadzony jest nowy materia³ leksykalny i gramatyczny. Znajdziesz w nich te szczególnie na pocz¹tku kursu uwagi na temat wymowy greckiej oraz krótkie æwiczenia fonetyczne. Sekcje CiA4s³u ¹ powtórzeniu i utrwaleniu zdobytej wiedzy. Ka da lekcja koñczy siê zestawieniem najwa niejszych regu³ gramatycznych w niej wprowadzonych. Na koñcu zeszytu natomiast znajduje siê praca domowa, klucz do æwiczeñ z sekcji C i A4 oraz s³owniczek zawieraj¹cy wszystkie s³ówka i zwroty wprowadzone w obu lekcjach. Æwiczenia we wszystkich sekcjach A (z wyj¹tkiem A4) i B polegaj¹ na uzupe³nieniu luk oraz przekszta³ceniu i t³umaczeniu zdañ. Zosta³y dobrane w taki sposób, by umo liwiæ natychmiastowe zastosowanie i sprawdzenie wiedzy leksykalnej i gramatycznej zdobytej w danej sekcji. Prawid³owe odpowiedzi zaznaczone s¹ czerwonym drukiem. Zanim zaczniesz udzielaæ odpowiedzi, czerwony tekst nale y zas³oniæ do³¹czonym do kursu specjalnym filtrem. Jest to istotny element wspomagaj¹cy samodzieln¹ naukê. Tekst powinien byæ ods³oniêty dopiero po samodzielnym rozwi¹zaniu æwiczenia, przet³umaczeniu zdania itd. wówczas masz mo liwoœæ na bie ¹co sprawdziæ poprawnoœæ wybranego przez siebie rozwi¹zania. Æwiczenia zamieszczone w sekcjach C1, C2, C3 i A4 s¹ bardziej urozmaicone i maj¹ na celu powtórzenie i ugruntowanie wiadomoœci zdobytych w kilku sekcjach, ca³ej lekcji b¹dÿ obu lekcjach. Ka de æwiczenie nale y wykonaæ samodzielnie, a nastêpnie sprawdziæ poprawnoœæ udzielonych odpowiedzi z kluczem zamieszczonym przed koñcz¹cym zeszyt s³ownikiem i z nagraniem. Nagrano wszystkie greckie teksty: nowe s³ówka, dialogi i teksty zwarte, æwiczenia i ich rozwi¹zania, przyk³ady s³ówek i zdañ wystêpuj¹cych w regu³kach. Teksty polskie o mniejszym znaczeniu merytorycznym zosta³y skrócone lub pominiête. Ponadto nie zosta³y nagrane niektóre informacje gramatyczne. Czêste s³uchanie p³yty pozwoli Ci oswoiæ siê z brzmieniem dÿwiêków i prawid³owym akcentowaniem wyrazów w klasycznej grece oraz szybko opanowaæ zasady wymowy. Radzimy wiernie naœladowaæ wymowê lektorów, korzystaæ z uwag zamieszczonych w zeszytach, powtarzaæ na g³os s³owa, zwroty czy ca³e zdania. 2

3 Dodatkowymi czynnikami u³atwiaj¹cymi przyswajanie wiedzy s¹ specjalne symbole graficzne stosowane na marginesach oraz okreœlone rozwi¹zania typograficzne stosowane w tekstach lekcji: napisany kursyw¹ tekst znajduj¹cy siê przy tym symbolu zawiera nowe informacje dotycz¹ce gramatyki oraz u ycia s³ówek æwiczenia oznaczone tym znakiem maj¹ na celu skontrolowanie znajomoœci nowych s³ówek, gramatyki lub wymowy (dotyczy sekcji A i B, z wy³¹czeniem sekcji A4) ten znak oznacza nowe s³ówka i wyra enia w ramkach zamieszczone s¹ dodatkowe informacje dotycz¹ce gramatyki, u ycia s³ówek lub wymowy Nasze kursy wyró niaj¹ siê bezpoœrednim stylem wyk³adu. Mamy nadziejê, e ten sposób zwracania siê do Ciebie w materia³ach lekcyjnych spotka siê z Twoim zrozumieniem. W klasycznej grece nie ma formy, która mog³aby odpowiadaæ polskiej formie grzecznoœciowej Pan/Pani. 3

4 PROGRAM KURSU Pakiet 1 lekcje 1-2 Teksty: sentencje Siedmiu Mędrców, maksymy i powiedzenia poetów i filozofów. Gramatyka: zasady fonetyki i akcentowania, rodzajnik określony, rzeczowniki i przymiotniki deklinacji II w rodzaju męskim i nijakim, odmiana czasowników koniugacji I w czasie teraźniejszym strony czynnej, formy czasownika, przeczenie, zaimek. Pakiet 2 lekcje 3-4 Teksty: Anaksagoras z Klazomenai, Potęga rozumu. Diodor, Biblioteka. Gramatyka: rzeczowniki i przymiotniki kontraktowane deklinacji II, odmiana czasowników w czasie teraźniejszym strony medialno-pasywnej, konstrukcja accusativus cum infinitivo. Pakiet 3 lekcje 5-6 Teksty: Święty Paweł, Listy do Koryntian. Dzieje Apostolskie. Herodot, Dzieje. Anakreont, Pieśni. Gramatyka: rzeczowniki deklinacji I na i, odmiana czasowników kontraktowanych w czasie teraźniejszym strony czynnej, dativus possessivus. Pakiet 4 lekcje 7-8 Teksty: Apollodor, Biblioteka. Gramatyka: rzeczowniki deklinacji I w rodzaju męskim, zaimek względny,,, odmiana czasowników kontraktowanych w czasie teraźniejszym strony medialno-pasywnej. Pakiet 5 lekcje 9-10 Teksty: Longos, Dafnis i Chloe. Ezop, Bajki. Gramatyka: odmiana czasowników w czasie przeszłym niedokonanym strony czynnej, zaimki osobowe i dzierżawcze, rzeczowniki deklinacji III o tematach na. Pakiet 6 lekcje Teksty: Ferekydes z Syros. Ezop, Bajki. Gramatyka: odmiana czasowników kontraktowanych w czasie przeszłym niedokonanym strony czynnej, odmiana przymiotnika,,, neutra deklinacji III o tematach na. Pakiet 7 lekcje Teksty: Diodor, Biblioteka. Platon, Menon. Gramatyka: odmiana czasowników w czasie przyszłym strony czynnej i medialno-pasywnej, zaimek pytający i nieokreślony, imiesłów czasu teraźniejszego w stronie czynnej i medialno- -pasywnej, przymiotniki deklinacji III na i. Pakiet 8 lekcje Teksty: Apollodor, Biblioteka. Platon, Menon. Longos, Dafnis i Chloe. Gramatyka: odmiana czasowników aoryst I strony czynnej i medialnej, deklinacja III rzeczowniki,,, liczebniki główne i porządkowe Pakiet 9 lekcje Teksty: Longos, Dafnis i Chloe. Apollodor, Biblioteka. Gramatyka: neutra deklinacji III na, odmiana czasowników aoryst II atematyczny strony czynnej i medialnej, zaimki wskazujące. Pakiet 10 lekcje Teksty: Lukian, Prawdziwa historia. Ezop, Bajki. Gramatyka: przymiotniki deklinacji III na i, odmiana czasowników aoryst I strony biernej, rzeczowniki deklinacji III o tematach na. 4 Pakiet 11 lekcje Teksty: Apollodor, Biblioteka. Platon, Protagoras. Gramatyka: odmiana czasowników aoryst II atematyczny strony biernej, rzeczowniki deklinacji III zakończone na i, genetivus absolutus. Pakiet 12 lekcje Teksty: Plutarch, Moralia. Homer, Odyseja. Gramatyka: przymiotniki deklinacji III na uj, eia, u, coniunctivus odmiana i zastosowanie w zdaniach głównych i pobocznych, odmiana rzeczownika. Pakiet 13 lekcje Teksty: Herodot, Dzieje. Lukian, Dialogi bóstw morskich. Gramatyka: przymiotniki i, odmiana imion deklinacji III, optativus odmiana i zastosowanie w zdaniach głównych i pobocznych. Pakiet 14 lekcje Teksty: Izokrates, Helena. Gramatyka: stopniowanie regularne przymiotników i przysłówków, genetivus partitivus, genetivus comparativus. Pakiet 15 lekcje Teksty: Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie. Diogenes Laertios, O życiu, doktrynach i powiedzeniach sławnych mężów. Gramatyka: stopniowanie nieregularne przymiotników i przysłówków, odmiana czasownika aoryst II pierwiastkowy. Pakiet 16 lekcje Teksty: Lukian, Dialogi zmarłych. Plutarch, Moralia. Gramatyka: odmiana czasowników koniugacji II: i, odmiana czasownika perfectum i plusquamperfectum strony czynnej. Pakiet 17 lekcje Teksty: Ksenofont z Efezu, Opowieści efeskie o Antei i Habrokomesie. Filostratos, Obrazy. Gramatyka: odmiana czasownika: perfectum i plusquamperfectum strony medialno-pasywnej, adiectivum verbale, zdania celowe. Pakiet 18 lekcje Teksty: Izokrates, Panegiryk. Ksenofont, Anabaza. Gramatyka: odmiana czasowników koniugacji II w czasie teraźniejszym strony czynnej i medialno-pasywnej, odmiana czasownika, zdania skutkowe. Pakiet 19 lekcje Teksty: Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie. Teognis. Gramatyka: odmiana czasowników koniugacji II w czasie przeszłym niedokonanym strony czynnej i medialno-pasywnej, zdania warunkowe, dualis w deklinacji. Pakiet 20 lekcje Teksty: Lukian, Dialogi bogów. Ewangelia wg św. Mateusza. Gramatyka: odmiana czasowników koniugacji II w czasie przyszłym strony czynnej i medialnej, zdania czasowe.

5 Lekcja próbna A1 Pierwsz¹ lekcjê kursu rozpoczniesz od poznania alfabetu greckiego, który sk³ada siê z 24 liter. Nastêpnie zaznajomisz siê z zasadami akcentowania w klasycznej grece. Oto alfabet grecki: Litera du a ma³a DŸwiêk Nazwa (w transkrypcji ³aciñskiej) W jêzyku greckim wystêpuj¹ dwa oznaczenia litery s. Zapamiêtaj, e umieszcza siê na pocz¹tku i w œrodku wyrazu, a na koñcu wyrazu. Przed tzw. spó³g³oskami tylnojêzykowymi ( zamiast pisano któr¹ wymawia siê jak np (pos³aniec). Jêzyk grecki posiada dwug³oski (zwane inaczej dyftongami), czyli po³¹czenia dwóch samog³osek. Wyró niamy dwie grupy: pierwsza grupa to dwug³oski w³aœciwe, w których wymawia siê obie litery: druga grupa to dwug³oski niew³aœciwe, w których wymawia siê tylko pierwsz¹ literê. W przypadku tych dwug³osek przy ma³ych literach literê zapisujemy pod pierwsz¹ samog³osk¹:,. Natomiast przy du ych literach zapisujemy obok pierwszej samog³oski, ale jej nie wymawiamy: Akcent w jêzyku greckim mo e padaæ na jedn¹ z trzech ostatnich zg³osek. Rozró niamy trzy rodzaje akcentu: acutus (akcent ostry) wystêpuje na sylabach krótkich, d³ugich i dyftongach. Je eli acutus wystêpuje na ostatniej sylabie, to wyraz taki nazywa siê oxytonon, np. (naukowy, matematyczny) Wyraz posiadaj¹cy acutus na przedostatniej sylabie nosi nazwê paroxytonon, 5

6 Lekcja próbna np. (sen). Acutus mo e wystêpowaæ na trzeciej sylabie od koñca, jeœli ostatnia samog³oska wyrazu jest krótka. Wyraz taki nazywa siê proparoxytonon, np. (barbarzyñski); gravis (akcent s³aby, przyt³umiony) zastêpuje acutus, jeœli wystêpuje on na ostatniej sylabie w toku zdania, np. (dobry przyjaciel); circumflexus (akcent przeci¹g³y) wystêpuje na sylabach d³ugich i na dyftongach. Circumflexus mo e padaæ najdalej na drug¹ sylabê od koñca, jeœli ostatnia zg³oska wyrazu jest krótka. Wyraz posiadaj¹cy circumflexus na przedostatniej sylabie nosi nazwê properispomenon, np. (wino). Wyraz, w którym circumflexus wystêpuje na ostatniej sylabie, nazywa siê perispomenon, np. (Tales). W jêzyku greckim, podobnie jak w polszczyÿnie, istniej¹ tzw. enklityki, czyli s³owa, które nie posiadaj¹ w³asnego akcentu, ale ³¹cz¹ siê pod wzglêdem akcentowym z wyrazem je poprzedzaj¹cym. Do enklityk nale ¹: formy zaimka nieokreœlonego (ktoœ, jakiœ, coœ), przypadki zale ne zaimków osobowych (ja): oraz (ty): dwuzg³oskowe formy osobowe trybu oznajmuj¹cego w czasie teraÿniejszym od czasowników (mówiê) i (jestem), przys³ówki nieokreœlone: (gdzieœ), (dok¹dœ), (sk¹dœ), (jakoœ), (kiedyœ), niektóre partyku³y: (przynajmniej), (i), (wiêc), (w³aœnie). Enklityka zatrzymuje akcent: przed inn¹ enklityk¹: (s¹ jacyœ), na pocz¹tku zdania: (mówi bowiem), dwuzg³oskowa enklityka po paroxytonon: (jest przyjacielem), je eli wyraz poprzedni uleg³ elizji: (jest zaœ wielu). Je eli po wyrazie koñcz¹cym siê na samog³oskê nastêpny wyraz tak e zaczyna siê od samog³oski, ostatnia samog³oska pierwszego wyrazu wypada. Zjawisko to nazywane jest z jêzyka ³aciñskiego elizj¹ (wyrzutni¹). Elizji podlegaj¹ tylko krótkie samog³oski. Znakiem elizji jest apostrof: (= ) jest dobry przyjaciel W tym zdaniu nie jest enklityk¹, poniewa pe³ni funkcjê orzeczenia, a nie ³¹cznika. W takim przypadku akcent w wyrazie pada na przedostatni¹ sylabê. Enklityka traci akcent: po oxytonon, który w zwi¹zku z tym nie przechodzi w gravis: (jest piêkny), po perispomenon: (jest œwiat³o), jednozg³oskowa enklityka po paroxytonon: (jakiœ przyjaciel), po proparoxytonon i po properispomenon, a wyraz poprzedzaj¹cy enklitykê otrzymuje w zwi¹zku z tym jako drugi akcent oxytonon: (jest cz³owiekiem), (jest cia³em). W jêzyku greckim wystêpuj¹ te proklityki, czyli s³owa, które nie maj¹ w³asnego akcentu, ale ³¹cz¹ siê pod wzglêdem akcentowym z wyrazem po nich nastêpuj¹cym. Do proklityk nale ¹: partyku³a przecz¹ca: (nie), spójniki: ( e), (je eli), przyimki: (w), (do), (z), formy rodzajnika z przydechem:. Wyrazy te przed enklityk¹ zyskuj¹ akcent: (jeœli ktoœ). 6

7 Lekcja próbna Wyrazy rozpoczynaj¹ce siê od samog³osek posiadaj¹ przydech. Przydech mocny wymawiamy jak literê h przed samog³osk¹, np. (historia) Przydech mocny wystêpuje te przed spó³g³osk¹ je eli rozpoczyna ona wyraz, np. (rytm) Przydechu s³abego nie wymawiamy, np. (mi³oœæ). Niektóre znaki interpunkcyjne w jêzyku greckim ró ni¹ siê od polskich znaków interpunkcyjnych: ; znak zapytania œrednik i dwukropek Przeæwiczmy teraz wymowê greckich liter. Pos³uchaj wymowy zaprezentowanej przez lektora w nagraniu. Ka de s³owo zosta³o nagrane dwukrotnie. Nastêpnie przeczytaj na g³os: Z pewnoœci¹ niektóre z tych s³ów brzmi¹ znajomo. Spróbuj odgadn¹æ ich znaczenie. Pomo e Ci w tym poni sze zadanie: > dysk, kr¹ ek > barbarzyñski, obcy > demokracja > zami³owany w nauce, naukowy, matematyczny > dusza, psyche > teatr > mi³oœæ, eros > historia > rytm, takt > tragedia > melodia > gospodarny, zapobiegliwy, oszczêdny (por. ekonomiczny) > niewolnik odprowadzaj¹cy dzieci do szko³y, pedagog, wychowawca, nauczyciel > ironia > melancholia Wyjaœnijmy jeszcze znaczenie pozosta³ych s³ów. Byæ mo e równie potrafisz je skojarzyæ z ich odpowiednikami w jêzyku polskim lub w jêzykach zachodnioeuropejskich: œciêgno, nerw pas sen zwiastun, pos³aniec wino Wys³uchaj nagrania jeszcze raz i spróbuj samodzielnie zapisaæ ka de s³owo, pamiêtaj¹c o akcentach i przydechach. Nastêpnie porównaj swój zapis z zapisem w tej czêœci lekcji. Zwróæ uwagê, e rzeczowniki greckie posiadaj¹ rodzajnik okreœlony. W zapisie s³ownikowym podaje siê go po przecinku za rzeczownikiem. 7

8 Lekcja próbna Przeæwiczmy teraz wymowê imion i nazw w³asnych. Pos³uchaj nagrania, a nastêpnie powtórz za lektorem: Czy potrafisz podaæ ich polskie odpowiedniki? Porównaj swoj¹ odpowiedÿ ze s³owniczkiem: Chios, wyspa na Morzu Egejskim, w pobli u wybrze a Azji Mniejszej, Gyges, król Lidii (VII w. p.n.e.), prowadzi³ wojny z mieszkañcami miast greckich w Azji Mniejszej Kolofonem, Magnezj¹, Miletem i Smyrn¹, Tales z Miletu (VII\VI w. p.n.e.), wybitny uczony i filozof zaliczany do grona Siedmiu Mêdrców, Zeus, w mitologii greckiej ojciec bogów, w³adca nieba, Efez, jedno z 12 miast joñskich w Azji Mniejszej, Italia, w V w. p.n.e. nazywano tak po³udniow¹ czêœæ Pó³wyspu Apeniñskiego, od czasów Augusta obejmowa³a obszar od cieœniny Messeñskiej do Alp, Helena, córka Zeusa i Ledy, ona króla Sparty Menelaosa, porwana póÿniej przez Parysa do Troi. Wed³ug mitu sta³a siê przyczyn¹ wojny trojañskiej, helleñski, grecki, Hiacynt, ulubieniec Apollona, podczas zabawy zosta³ ugodzony przez boga dyskiem. Z krwi Hiacynta wyros³y kwiaty nazwane jego imieniem, Hera, ona i siostra Zeusa, córka Kronosa i Rei, czczona jako opiekunka ma³ eñstwa, Ajschylos (ok r. p.n.e.), najstarszy z trójki wielkich tragików greckich, autor m.in. Prometeusza w okowach, Orestei i Siedmiu przeciwko Tebom, Edyp, syn króla Teb Lajosa. Wyrocznia przepowiedzia³a mu, e zabije swego ojca i poœlubi matkê, Urania, muza astronomii, Sfinks, mityczny potwór w postaci skrzydlatego lwa z g³ow¹ kobiety. Zosta³ pokonany przez Edypa, który rozwi¹za³ zagadkê Sfinksa, Olimp, pasmo górskie w Grecji pomiêdzy Tesali¹ i Macedoni¹, wed³ug mitologii greckiej siedziba bogów. Na zakoñczenie tej czêœci lekcji pos³uchaj nagrania jeszcze raz i postaraj siê poprawnie zapisaæ ka de s³owo. B1 W tej czêœci lekcji poznasz kilka sentencji greckich, których autorami s¹ znani poeci i filozofowie. Niektórzy z nich nale eli do grona Siedmiu Mêdrców, którzy uchodzili za mi³oœników i kontynuatorów lacedemoñskiej sztuki uk³adania aforyzmów. Przypisuje siê im autorstwo sentencji wyrytych na œwi¹tyni Apollona w Delfach. Wed³ug Platona na liœcie Siedmiu Mêdrców znajdowali siê: Tales z Miletu, Pittakos z Mityleny, Bias z Priene, Solon, Kleobulos z Lindos, Myzon i Chilon ze Sparty. Przed wys³uchaniem sentencji zapoznaj siê ze s³ówkami, które w nich wystêpuj¹. Ka de z nich nagrane jest dwukrotnie. Ty te, s³uchaj¹c nagrania, powtórz ka de s³owo dwa razy na g³os; zwróæ tak e uwagê na polskie t³umaczenie: co jest przyjaciel 8

9 (+ dat.) (+ gen.) (+ acc.) Lekcja próbna drugi, inny ja (zazwyczaj pomijamy w t³umaczeniu), (zaœ) sen krótkotrwa³y œmieræ d³ugotrwa³y brat skarb wielki jest dobry niemo liwy, bezsilny niemo liwe (domyœl. rzeczy) u, przy (przyimek) cz³owiek mo liwy, silny bóg od, z (przyimek) koñ do, ku, na (przyimek) osio³ jak s³owo, przys³owie, sentencja liczny, wielu s¹ zawezwany, zaproszony niewielu, nieliczny wybrany Zapewne nie zapamiêta³eœ wszystkich s³ówek, ale nie przejmuj siê tym zbytnio. Przyswoisz je sobie, s³uchaj¹c sentencji i wykonuj¹c æwiczenia zawarte w tej sekcji. Pos³uchaj zatem zdañ. S³uchaj uwa nie, staraj¹c siê wy³owiæ z tekstu jak najwiêcej znaczeñ: Pos³uchaj dialogu jeszcze raz i powtarzaj za lektorem ka de zdanie: Co(domyœl. to) jest przyjaciel? Drugie ja. Sen (domyœl. to) krótkotrwa³a œmieræ, œmieræ zaœ (domyœl. to) d³ugotrwa³y sen. Sen (domyœl. jest) bratem œmierci. Dobry przyjaciel jest wielkim skarbem. To, co niemo liwe (dos³. rzeczy niemo liwe) u ludzi, 9

10 Lekcja próbna Teraz zapoznaj siê z komentarzem do tego materia³u: mo liwe jest u Boga. Z koni na os³y, jak (domyœl. g³osi) przys³owie. (odpowiednik polskiego: Z deszczu pod rynnê.) Wielu jest wezwanych, niewielu zaœ wybranych. W pierwszej sentencji pojawi³ siê zaimek pytajny Zapamiêtaj, e zaimek ten we wszystkich formach ma akcent na samog³osce rdzennej, czyli na przy czym akcent ten nigdy nie przechodzi w gravis. Spójrz na nasz przyk³ad: ; Co to jest przyjaciel? W zdaniach wyst¹pi³o orzeczenie imienne sk³adaj¹ce siê z ³¹cznika (czyli formy czasownika byæ ) i orzecznika, którym mo e byæ przymiotnik lub rzeczownik. W jêzyku polskim rzeczownik pe³ni¹cy funkcjê orzecznika wystêpuje w narzêdniku: Dobry przyjaciel jest (kim? czym?) skarbem. W jêzyku greckim orzecznik stawiamy zawsze w mianowniku: Dobry przyjaciel jest (kto? co?) wielki skarb. Pamiêtaj, e orzecznik musi zgadzaæ siê z podmiotem pod wzglêdem liczby i rodzaju. Dlatego w liczbie mnogiej powiemy: Dobrzy przyjaciele s¹ skarbami (dos³. skarby). Zwróæ uwagê, e orzecznik rzeczownikowy wystêpuje zwykle bez rodzajnika: Sen jest bratem œmierci. (a nie: Czytaj¹c zdania, zauwa y³eœ zapewne, e w jêzyku greckim przydawka wystêpuje przed rzeczownikiem. Je eli rzeczownik poprzedzony jest rodzajnikiem, przydawkê umieszcza siê miêdzy rodzajnikiem a rzeczownikiem: dobry przyjaciel Je eli przydawk¹ jest rzeczownik, to wraz ze swoim rodzajnikiem wystêpuje w szyku przydawki to znaczy przed rzeczownikiem: brat œmierci Przy okazji czytania sentencji pozna³eœ dwie formy czasownika byæ : 3 os. lp.: jest 3 os. lm.: s¹ Litera w nawiasie oznacza, e dodajemy j¹ do koñcówki czasownika tylko wówczas, kiedy nastêpny wyraz w zdaniu rozpoczyna siê od samog³oski lub kiedy czasownik jest ostatnim s³owem w zdaniu. Uzupe³nij teraz odpowiedni¹ form¹ czasownika byæ nastêpuj¹ce zdania: > > > 10

11 Lekcja próbna W tej czêœci lekcji pozna³eœ rzeczowniki i przymiotniki rodzaju mêskiego nale ¹ce do deklinacji II. W jêzyku greckim, tak jak w polszczyÿnie, rzeczowniki, przymiotniki i zaimki odmieniaj¹ siê przez przypadki i liczby. Nazwy rodzajów, liczb i przypadków zosta³y zapo yczone z jêzyka ³aciñskiego: singularis (sing.) liczba pojedyncza pluralis (pl.) liczba mnoga masculinum (masc.) rodzaj mêski femininum (fem.) rodzaj eñski neutrum (neutr.) rodzaj nijaki nominativus (N./nom.) genetivus (G./gen.) dativus (D./dat.) accusativus (Acc./acc.) vocativus (V./v.) (kto? co?) mianownik (kogo? czego?) dope³niacz (komu? czemu? kim? czym?) celownik, miejscownik i narzêdnik (kogo? co?) biernik (o!) wo³acz W nawiasach zosta³y podane skróty nazw ³aciñskich, którymi bêdziemy siê pos³ugiwaæ w ca³ym kursie. Przypomnijmy sobie poznane rzeczowniki i przymiotniki. W sentencjach pojawi³y siê rzeczowniki rodzaju mêskiego zakoñczone w nominatiwie sing. na : (przyjaciel) (sen) (skarb) Natomiast koñcówk¹ nominatiwu pl. jest : (wezwani) (wybrani) Zapamiêtaj, e rzeczowniki i przymiotniki rodzaju mêskiego zakoñczone w nominatiwie sing. na odmieniaj¹ siê wed³ug deklinacji II. Odmieñmy przez przypadki i liczby jeden z poznanych rzeczowników: sing. pl. N. G. D. Acc. V. W jêzyku greckim, podobnie jak w wielu jêzykach nowo ytnych, ka dy rzeczownik posiada rodzajnik okreœlony. Dla rodzaju mêskiego jest to rodzajnik, który odmienia siê wraz z rzeczownikiem. A co stanie siê z akcentem, jeœli odmienimy rzeczownik, w którym akcent w nominatiwie pada na trzeci¹ sylabê od koñca? Pamiêtaj¹c o zasadach akcentowania przedstawionych na pocz¹tku tej lekcji, spróbuj uzupe³niæ odmianê rzeczownika : sing. pl. N. G. > > D. > > Acc. > > V. > > Widzisz, e w tych przypadkach, w których koñcówka jest d³uga (gen. sing., dat. sing., dat. pl, acc. pl.), akcent przesun¹³ siê na drug¹ sylabê od koñca zgodnie z zasad¹: jeœli ostatnia sylaba jest d³uga, akcent nie mo e padaæ na trzeci¹ sylabê od koñca. 11

12 Znasz ju koñcówki deklinacji II. Wróæ teraz do zdañ z pocz¹tku lekcji i spróbuj rozpoznaæ formy (przypadek i liczbê) u ytych w nich rzeczowników i przymiotników: > nom. sing. > gen. sing. > nom. sing. > dat. pl. > dat. sing. > gen. pl. > acc. pl. > nom. pl. Pozna³eœ dotychczas trzy przyimki. Zapamiêtaj, e ka dy z nich ³¹czy siê z okreœlonym przypadkiem: (od, z) + gen. (do, ku, na) + acc. (przy, u) + dat. Wykonaj teraz krótkie æwiczenie. Uzupe³nij poni sze wyra enia, u ywaj¹c odpowiednich form podanych rzeczowników, a nastêpnie przet³umacz je na jêzyk polski: ( pl.) > do koni, na konie ( pl.) > od przyjació³ ( sing.) > u boga, przy bogu W jednym ze zdañ w fukcji podmiotu wyst¹pi³ przymiotnik w rodzaju nijakim porzedzony rodzajnikiem. Zwróæ uwagê, e je eli podmiot zdania wystêpuje w liczbie mnogiej rodzaju nijakiego, to orzeczenie w takim przypadku zwykle jest w liczbie pojedynczej: Lekcja próbna To, co niemo liwe (w liczbie mnogiej) u ludzi, jest (liczba pojedyncza) mo liwe (i znów liczba mnoga) u Boga. Na zakoñczenie sekcji B1 przedstawimy kilka uwag na temat wymowy i znaków u ywanych przy jej zapisie. W jednej z sentencji wyst¹pi³a elizja: (= ) Elizji najczêœciej ulegaj¹ przyimki i spójniki. Jeœli elizja wystêpuje przed przydechem mocnym, koñcowa spó³g³oska wyrazu przechodzi w odpowiedni¹ spó³g³oskê przydechow¹ (aspirowan¹): Spójrzmy na przyk³ad z sentencji: (= ) C1 W tej sekcji nie wprowadzimy ju nowego s³ownictwa i gramatyki, lecz poœwiêcimy j¹ na powtórzenie s³ówek i wiadomoœci gramatycznych oraz rozwiniêcie umiejêtnoœci zdobytych do tej pory. Ka de æwiczenie wykonaj samodzielnie, a nastêpnie sprawdÿ poprawnoœæ swoich odpowiedzi z kluczem zamieszczonym przed koñcz¹cym zeszyt s³ownikiem oraz z nagraniem. Æwiczenie 1 Od podanych rzeczowników utwórz ten sam przypadek w przeciwnej liczbie i podaj formê podstawow¹ (nominativus sing.): 12

13 Lekcja próbna Forma Forma w przeciwnej liczbie Nominativus sing. Æwiczenie 2 Uzupe³nij zdania, wybieraj¹c jedn¹ spoœród form podanych w nawiasie, a nastêpnie przet³umacz zdania na jêzyk polski: Æwiczenie 3 Wys³uchaj nagranych wyra eñ i zapisz je: Æwiczenie 4 U³ó zdania twierdz¹ce z podanych s³ówek: Æwiczenie 5 Uzupe³nij zdania odpowiednimi formami rzeczowników lub przymiotników:

14 20 w Polsce Zaufaj doœwiadczeniu! Chcesz zamówiæ kurs? zadzwoñ: (koszt po³¹czenia 1 impuls wg taryfy operatora) wejdÿ na: Komfort zdobywania wiedzy ul. Forteczna 17A Poznan