Fotowoltaika w krajach nowo przyjętych do Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Fotowoltaika w krajach nowo przyjętych do Unii Europejskiej Autor: dr inż. Stanisław M. Pietruszko, koordynator PV-NMS-NET, Politechnika Warszawska, Polskie Towarzystwo Fotowoltaiki ( Czysta Energia nr 5/2011) Przemysł fotowoltaiczny (PV) na świecie przeżył gwałtowny rozwój w 2010 r. 16,4 GW mocy zainstalowanej w ciągu tego jednego roku to wielkość bezprecedensowa, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę, że był to rok światowego kryzysu finansowego. Rynek PV osiągnął w ten sposób prawie 40 GW skumulowanej mocy zainstalowanej. Mimo to słoneczna energia elektryczna stanowi nadal poniżej 1% światowej podaży energii. Według szacunków Międzynarodowej Agencji Energii (IEA), słoneczna energia elektryczna mogłaby stanowić nawet 11% globalnej produkcji energii w 2050 r. Rozwiązania prawne i administracyjne starej piętnastki ukierunkowane na wsparcie fotowoltaiki (oraz innych form OZE) głównie przy użyciu feed-in tariff (FiT) spowodowały dominację krajów europejskich na globalnym rynku fotowoltaicznym. Bezsprzecznym liderem są tu Niemcy, w których skumulowana moc zainstalowanych systemów fotowoltaicznych wyniosła 17,3 GW w 2010 r. Kraje, które wprowadziły to rozwiązanie ekonomiczne, odnotowały skokowy wzrost ilości zainstalowanych systemów fotowoltaicznych. European Photovoltaic Industry Association (EPIA) pozytywnie ocenia perspektywy europejskiego rynku PV, który będzie rósł, pomimo kryzysu kredytowego i zawirowań gospodarczych. Kwestie związane ze zmianami klimatu oraz zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego powodują, że żaden odpowiedzialny rząd nie wykluczy energii fotowoltaicznej z energetycznego miksu. Z całą pewnością liczyć się będzie każda opcja sprzyjająca rozwojowi rynku, konkurencyjności oraz tworzeniu miejsc pracy. Dla nowych państw członkowskich (NMS) to także wielka szansa. Skorzystanie z niej wymaga jednak wprowadzenia sprzyjającego ustawodawstwa, szczególnie w zakresie FiT. Wsparcie nie powinno się jednak ograniczać do tego jednego aspektu: to także fundusze na inwestycje i stabilna polityka kredytowa, jak również zniesienie barier prawno-administracyjnych. Tylko wówczas fotowoltaika zyska silną pozycję na europejskim rynku i będzie w stanie stymulować gospodarkę w zauważalny sposób. Przedstawiony przez konsorcjum PV-NMS-NET po raz ósmy raport Stan fotowoltaiki w NMS w 2010 roku jest umiarkowanie optymistyczny. W artykule przedstawiono najważniejsze jego wyniki. Moc zainstalowana PV Rynek PV nowych państw członkowskich (NMS New Member States) urósł z 485 MW w 2009 r. do 2165 MW skumulowanej mocy zainstalowanej w 2010 r. (rys. 1). Choć rynek PV w tych krajach jest ciągle relatywnie mały, tak duży wzrost świadczy o dużym potencjale OZE w Unii Europejskiej. Należy jednak zauważyć, że ten wzrost jest głównie efektem (w 93%) przyrostu mocy zainstalowanej w Czechach o 1487 MW. Inne kraje, takie jak Słowacja, Słowenia, Bułgaria i Cypr (rys. 2, tab. 1). podtrzymały

2 wzrost dzięki efektywnemu systemowi FiT. Spodziewany postęp w nowych krajach członkowskich w 2011 r. ma wynieść 35-40%. Rys. 1. Skumulowana moc PV w NMS ( ) Rys. 2. Skumulowana moc PV w poszczególnych NMS (2010) Ciągle jednak istnieje wiele barier spowalniających wzrost rynku PV. Jedną z nich jest rozpowszechnione przekonanie, że energia fotowoltaiczna nie zapewni znaczącego wkładu w zaspokojenie krajowych potrzeb energetycznych. Są także obawy o to, czy zakup energii fotowoltaicznej będzie opłacalny. Do innych przeszkód można zaliczyć brak politycznego wsparcia, silne lobby na rzecz energetyki jądrowej i węglowej, niewłaściwe przygotowanie programów wsparcia, niską świadomość społeczną oraz niechęć zakładów energetycznych. Kraje, które chciałyby zwiększyć udział energii fotowoltaicznej i ogólnie energii z OZE w miksie energetycznym, muszą wdrożyć mechanizmy wsparcia. Jest ono niezbędne na początkowym etapie rozwoju rynku. W długiej perspektywie rynek stanie się konkurencyjny i samoregulujący. Obecnie jednak rozwój rynku PV zależy w znacznej mierze od dobrze skomponowanych mechanizmów wsparcia.

3 FiT uważa się za najskuteczniejszy środek wsparcia, szczególnie istotny dla rozwoju małych systemów PV. Wiele czynników składa się na poprawnie zaprojektowany system wsparcia. Istotny jest nie tylko rozmiar i obszar działania, ale także ciągłość i możliwość dokonywania korekt. Tabela 1. Skumulowana moc PV w poszczególnych NMS ( szacunkowo) NMS szacunkowo. Razem Niedołączone do sieci Dołączone do sieci Razem Razem [MW] [MW] [MW] [MW] [MW] Czechy 463,30 0, , , Słowacja 0,21 0,03 145,00 145, Słowenia 9,00 0,10 36,23 36,33 64 Bułgaria 5,70 0,04 17,20 17, Cypr 3,33 0,68 5,56 6,24 12 Rumunia 0,64 0,61 1,33 1, Węgry 0,65 0,25 1,50 1,75 3 Polska 1,38 1,30 0,45 1,75 2 Malta 1,53 0,00 1,67 1,67 5 Litwa 0,07 0,08 0,02 0,10 0,13 Estonia 0,05 0,08 0,00 0,08 0,15 Łotwa 0,01 0,01 0,02 0,03 1,5 Razem Innym rodzajem wsparcia jest system zielonych certyfikatów i ustalenie minimalnego udziału energii odnawialnych w miksie energetycznym. Zwykle takie wymagania przyjmują postać systemu kwotowego, który istnieje w Polsce i Rumunii, ale nie sprzyja rozwojowi fotowoltaiki. Stosuje się także wsparcie na etapie zakupu urządzeń w postaci rabatów, grantów, pożyczek, subsydiów, zwolnień podatkowych i zwrotu podatku. Dziewięć spośród dwunastu nowych krajów członkowskich oraz Chorwacja i Turcja wprowadziły FiT w celu wsparcia rynku PV. W tabeli 2 przedstawiono przegląd taryf stałych w poszczególnych krajach.

4 Tab. 2.Taryfy stałe dla PV w krajach NMS Kraj Bułgaria Cypr Czechy Estonia Taryfa stała (FiT) dla PV (eur/kwh) na < 5kW 0,428 > 5kW 0,380 (od połowy 2011 zmiana coroczna) min.0,34 maks. 0,38; jeśli dotowana: min. 0,205 maks. 0,225; nowa taryfa od maja 2011 Od marca 2011 < 30 kw i tylko na dachach 0,295 > 30 kw no FiT kurs wymiany 25,4 CZK/EUR brak wsparcia Okres obowiązyw ania (lata) 25 (20 lat od połowy 2011) Roczna obniżka dla nowych systemów Cena energii elektrycznej dla gospodarstw domowych (eur/kwh) Cena energii elektrycznej dla przemysłu (eur/kwh) 5% 0,08-0,086 0,09 15 lub 20 Nie 0,15 0,12 20 Tak 0,171-0,182 Bazowo: 0,04-0,05 w szczycie: 0,06-0,07 Węgry 0,10 Zwrot nakładu inwestycyjn ego Nie 0,16 W zależności od umowy (0,08-0,16) Łotwa 0,43 20 Nie 0,11 0,07 Litwa Malta Polska Rumunia Słowacja 0,47/0,45/0,44 for <100 kw/100 kw - 1 MW/>1 MW 0,25 domowe Malta 0,28 domowe Gozo 0,20 komercyjne. Ponadto dofinansowanie do 50% kosztów systemu Zielone certyfikaty I obowiązek udziału % Zielone certyfikaty I obowiązek udziału % (plan 6 x ZC dla PV) <100 kw 0,3877 >100 kw 0, do potwierdzen ia prawnego Domowe: 8 lat, komercyjne : 7 lat 15 tylko dla BIPV i systemów < 100 kw na dachach Słowenia Min. 0,25 maks. 0,44 15 Nie Zmieniana corocznie 0,13 z VAT Od 0,161 do 0,62 w zależności od zużycia 0,11/0,09/0,0 8 Od 0,162 do 0,215 w zależności od zużycia 10% 0,15 0,14 7% w % w ,09 0,08

5 Chorwacja 0,51 euro/kwh do 10 kw; 0,45 euro /kwh od 10 do 30 kw; 0,32 euro /kwh od Nie 0,06 0,06 kw do 1MW powyżej 1 MW bez FiT Turcja 0, ,3-0,12 0,2-0,11 Zmiany na rynku PV w kilku krajach NMS: Bułgaria Rynek PV zwiększył się jedynie o 11,5 MWp, co pozwoliło na wzrost skumulowanej mocy zainstalowanej do poziomu 17,2 MW. Średnia możliwość produkcyjna zainstalowanych systemów PV wynosi kwh/kwp. Oczekuje się, że w 2011 r. moc zainstalowana nowych systemów wyniesie 110 MWp. W połowie 2011 r. ma wejść w życie nowe prawo dotyczące OZE. Zmniejszony zostanie czas trwania kontraktu do 20 lat, a wielkość taryfy stałej będzie zmieniana co rok. Czechy Instalując 1952 MW skumulowanej mocy zainstalowanej, Czechy wysunęły się na pozycję lidera regionu i zajęły trzecie miejsce w Europie pod względem wielkości mocy zainstalowanej w 2010 r. Wtedy ukończono instalację 1357,08 MWp, z czego 4,3% dotyczy systemów poniżej 30 kw, 2,6% systemów w przedziale kw i aż 93,1% to systemy powyżej 100 kw. Czeski rynek zawdzięcza ten niezwykły wzrost sprzyjającemu systemowi FiT z niską roczną degresją, silniejszej walucie oraz niższym cenom modułów. Tak duży wzrost doprowadził jednak do przegrzania rynku. Wiele systemów PV z puli 6000 MW zarejestrowanych na listach dystrybutorów miało charakter spekulacyjny. W sytuacji tak gwałtownego boomu należało rozważyć wprowadzenie pewnych restrykcji. Skutkiem jest tymczasowe moratorium na wszystkie nowe systemy PV podłączane do sieci. Łączna wielkość systemów PV zainstalowanych w 2011 r. w Czechach wyniesie tylko 130 MW. Parlament czeski zatwierdził poprawkę, która usunęła pięcioletni okres amnestii podatkowej, wprowadzając jednocześnie jednolitą stawkę amortyzacji podatkowej dla inwestycji w PV na okres 20 lat. Zlikwidowano także FiT dla wszystkich systemów naziemnych od 1 marca 2011 r. i dla systemów nieprzyłączonych do sieci od 1 stycznia 2011 r. W listopadzie wprowadzono natomiast najbardziej kontrowersyjną zmianę: działający wstecz podatek słoneczny nałożony na systemy zainstalowane w latach Jest to 26-procentowy podatek dochodowy, którym obłożono systemy PV o mocy powyżej 30 kw, który będzie obowiązywał w latach Polska Rok 2010 nie przyniósł znaczącego wzrostu. Moc zainstalowana została powiększona o 400 kw. Skumulowana moc zainstalowana wynosi 1,75 MW z systemami

6 niedołączonymi do sieci. Główną przeszkodą jest brak feed-in tariff dla energii odnawialnych, nie tylko dla PV. Tylko wprowadzenie tego rozwiązania może znacząco przyspieszyć wzrost sektora w Polsce. Istnieje również szereg barier prawnoadministracyjnych, które praktycznie czynią małe systemy PV nieopłacalnymi. Rumunia W Rumunii skumulowana moc zainstalowana w 2010 r. to 1940 kwp, z czego 1330 kwp stanowią systemy podłączone do sieci. Na 2011 r. zakontraktowano już budowę systemów o łącznej mocy 203 MW. Słowacja W 2010 r. zainstalowano na Słowacji systemy o łącznej mocy 145 MW. Jest to efektem wprowadzenia w 2010 r. sprzyjających stawek feed-in tariff. W styczniu 2010 r. weszła w życie ustawa nr 309/2009 dotycząca wsparcia wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Ustawa gwarantuje FiT na okres 15 lat. Wysokość stawki będzie corocznie ustalana przez słowackiego regulatora rynku. Zagwarantowano także możliwość przyłączenia do sieci dystrybucyjnej i priorytet przyłączenia dla OZE. Słowenia 36 MW skumulowanej mocy na koniec 2010 r. to ogromny skok. Głównymi inwestorami systemów PV są firmy energetyczne, inwestorzy instytucjonalni, rolnicy i inwestorzy indywidualni. Wzrost zainteresowania rolników to zasługa regionalnych funduszy wspierających inwestycje w OZE. Instalacja systemu dachowego nie wymaga skomplikowanej procedury. Nie jest potrzebne pozwolenie na budowę, brak również limitu mocy zainstalowanej. Budowa systemu naziemnego wymaga uzyskania zgody na budowę wraz z wszystkimi towarzyszącymi procedurami. Istnieje także ograniczenie dotyczące skorzystania z FiT: dofinansowanie uzyskają tylko te systemy, które jako pierwsze zostaną zgłoszone do limitu 5 MW łącznie. Krajowe Plany Działań W związku z nową dyrektywą UE dotyczącą OZE wszystkie kraje członkowskie przedstawiły dokumenty zawierające prognozy wykorzystania mechanizmów współpracy określonych w dyrektywie. Przyszłe scenariusze rozwoju będą oparte głównie o te prognozy, choć uwzględnione zostaną także uwagi lokalnych przedstawicieli sektora. Przyjęte cele przedstawiono w tabeli 3. Wynika z niej, że nawet w 2020 r. NMS będą daleko w tyle za EU-15. W celu monitorowania wdrażania strategii Komisja Europejska ma otrzymywać od każdego kraju członkowskiego specjalne raporty nt. promocji i wykorzystania energii z OZE. Takie zobowiązanie zostało określone w nowej dyrektywie dotyczącej OZE. Termin przedstawienia pierwszego raportu to 31 grudnia 2011 r. Kolejne raporty będą przygotowywane co dwa lata.

7 Tab. 3. Przyjęte dla PV cele w Krajowym Planie Działań Genera cja energii PV 2010 [GWh] % energii 2010 Genera cja energii PV 2020 [GWh] % energii 2020 Kraj Bułgaria 12 0,03% 454 1,24% Cypr 6 0,11% 533 7,24% Czechy 578 0,82% ,05% Estonia 0 0,00% 0 0,00% Węgry 2 0,00% 81 0,16% Łotwa 0 0,00% 4 0,05% Litwa 0 0,00% 15 0,11% Malta 6 0,24% 43 1,37% Polska 1 0,00% 3 0,00% Rumunia 0 0,00% 320 0,43% Słowacja 30 0,10% 300 0,90% Słowenia 12 0,09% 139 0,89% EU-12 (NMS) 51 0,01% 905 0,18% Austria 85 0,13% 306 0,41% Belgia 304 0,31% ,03% Dania 2 0,01% 4 0,01% Finlandia 0 0,00% 0 0,00% Francja 613 0,11% ,26% Niemcy ,57% ,37% Grecja 242 0,41% ,27% Irlandia 0 0,00% 0 0,00% Włochy ,55% ,03% Luksemburg 20 0,31% 84 1,27% Holandia 73 0,06% 570 0,42% Portugalia 230 0,42% ,84% Hiszpania ,59% ,91% Szwecja 1 0,00% 4 0,00% Wielka Brytania 40 0,01% ,59% EU ,72% ,30% EU-27 (Wszystkie kraje) ,63% ,85%

8 PV jest opłacalna Przedstawione przez kraje członkowskie prognozy nie zapowiadają znaczących zmian. Jak jednak wynika z danych zawartych w raporcie Stan fotowoltaiki w NMS w 2010 roku, w 12 krajach przyjętych do Unii Europejskiej w 2004 r. następuje powolne wzmacnianie roli fotowoltaiki jako źródła energii elektrycznej. Krótko mówiąc, technologia fotowoltaiczna jest opłacalna i ma ekonomiczne uzasadnienie we wszystkich nowych państwach członkowskich UE. Dlatego ważne jest przekonanie o tym wątpiących polityków i innych uczestników rynku. `Jak dowodzi raport, doświadczenia nowych krajów członkowskich UE mogą wiele wnieść do procesu kształtowania polityki energetycznej i wspomóc podejmowanie decyzji inwestycyjnych. Wyraźnie widać także, że stopień nasłonecznienia nie jest krytycznym warunkiem dla rozwoju fotowoltaiki. Czesi wykorzystują energię fotowoltaiczną na ogromną skalę, podczas gdy polscy decydenci ciągle tłumaczą się brakiem słońca. Stare przysłowie powiada, że: kto chce, szuka sposobu, kto nie chce, szuka wymówki. Niniejszy artykuł przygotowany został w ramach Programu Ramowego Intelligent Energy Europe, PV-NMS-NET Supporting Development of Photovoltaics in the European Union New Member States Network, IEE/07/809/SI