czyli Prekolumbijskie Cywilizacje Mezoameryki Mezoameryka : termin wymyślony przez Paula Kirchhoffa

Transkrypt

1 Spotkanie Dwóch Kultur cz.1 czyli Prekolumbijskie Cywilizacje Mezoameryki Mezoameryka : termin wymyślony przez Paula Kirchhoffa

2 Wspólne cechy rozwoju wszystkich kultur prekolumbijskich -Indianie nie udomowili zwierząt jak koń, krowa, wół, nie potrafili także jeździć konno -Koło nie zostało przez nich zastosowane w celach transportowych -Odkrycie kauczuku liczne zastosowanie -Zwyczaj rytualnego wdychania oparów z ziół m.in. tytoniu -Rytuały szamańskie i składanie ofiar z ludzi lub/i zwierząt -Rolnictwo jako podstawa bytu -Religia na usługach polityki teokracja

3 Cechy wspólne kultur prekolumbijskich zamieszkujących Mezoamerykę -pismo hieroglificzne i tworzenie książek zwanych kodeksami (papier zwany papel amate otrzymywano z kory drzew) -kalendarz słoneczny dni i kalendarz rytualny -sporządzanie map -wiedza astronomiczna -gry zespołowe podobne do koszykówki i piłki nożnej -podstawa wyżywienia: fasola, kukurydza, dynia

4 Skąd przybyli rdzenni mieszkańcy Ameryki? Teorie klasyczne i fantastyczne: -Pochodzenie biblijne (zaginione plemię Izraela, potomkowie synów Noego) -Pochodzenie egipskie (Szkoła heliocentryczna Eliota Smitha) -Zaginione kontynenty (Atlantyda, Kontynent Mu ) -El homo pampaeus (czyli człowiek z pampy_ Teorie naukowe: -Teza migracyjna przez cieśninę Beringa (fizyczne podobieństwo do mieszkańców Azji)

5 Mezoameryka - definicja Jest to region obejmujący terytoria zamieszkane przez członków wielkich środkowoamerykańskich prekolumbijskich kultur oraz ich wpływów: kulturalnego, ekonomicznego i politycznego. Mezoameryka w przybliżeniu obejmuje terytorium od środkowego Meksyku po Przesmyk Panamski.

6 Olmekowie (los Olmecas) czyki Hombres del País del Hule (ludzie z kraju kałczuku) To umowna nazwa używana dla określenia plemion zamieszkujących Mezoamerykę od momentu przejścia z koczowniczego na osiadły tryb życia (ok r. p.n.e.) Plemiona te, osiadły na nadbrzeżach rzek i jezior od Zatoki Meksykańskiej aż do górzystych terenów w głębi lądu i wykształciły kulturę o wielu wspólnych cechach.

7 Istnienie cech, które odróżniają rozwój kultur prekolumbijskich od kultur w innych zakątkach świata prowadzi nas do 3 podstawowych wniosków: -rozwój kultur amerykańskich był autonomiczny niezależny od innych kontynentów i ich mieszkańców -nie było znaczącej wymiany kulturowej między Indianami a innymi kulturami Eurazji, chociaż z pewnością były wcześniejsze kontakty między nimi -ograniczenia techniczne Indian Amerykańskich spowodowały, że ich kultura i zwyczaje znacznie różniły się od światopoglądu Starego Świata

8 Cywilizacja ta rozwinęła się u wybrzeży Zatoki Meksykańskiej, w pobliżu dzisiejszego stanu Veracruz. Archeolodzy wskazują Olmeków jako twórców podwalin kultur Mezoameryki. Apogeum rozwoju cywilizacji to lata p.n.e. Z tego okresu pochodzą najważniejsze centra religijno-polityczne: San Lorenzo, La Venta y Tres Zapotes

9 Dolina Teotihuacán znajduje się między doliną Meksyku i Puebli, w samym centrum płaskowyżu powstało pierwsze wielkie miasto Mezoameryki.

10 Między 100 a 700r. n.e. małe miasteczko Teotihuacán przeżyło nagły rozwój osiągając mieszkańców.

11 Dwie piramidy: Piramida Słońca oraz Piramida Księżyca to najstarsze budowle tego kompleksu.

12

13

14

15 Miasto utrzymywało się z rolnictwa, ale przede wszystkim z obróbki obsydianu i z pielgrzymek, dzięki czemu rozwinięty został handel międzyregionalny. Jako że było to święte miasto, najwyższą klasę społeczną stanowili kapłani. Religia: politeizm Społeczeństwo: teokratyczne Mieszkańcy Teotihuacán używali języka nahuatl.

16 Majowie to umowna nazwa grupy ludów indiańskich mówiących językami z rodziny maja. Majowie zamieszkiwali południowo-wscohdni Meksyk (Jukatan i stan Chiapas), Gwatemalę, Belize i zachodni Honduras. W węższym znaczeniu nazwa Majowie odnosi się zazwyczaj do grupy zamieszkującej półwysep Jukatan (tzw. Majowie jukatańscy)

17

18 Ruiny miasta Tikal zamieszkiwanego przez plemię maya-quichés. Majowie w Gwatemali

19 Plemiona maya-quichés znane są z wierzeń zgromadzonych w tzw. Popol Vuh ( El libro del consejo) księga została spisana przez samych maya-quiches w XVIw. alfabetem łacińskim i przetłumaczona (tendencyjnie wprawdzie) na hiszpański w czasie kolonii.

20 Gwatemala znana jest jako serce świata Majów czyli el corazón del Mundo Maya, większość zamieszkujących Gwatemalę obywateli to rdzenni Indianie (ok. 65%) w tym dużą grupę stanowią potomkowie Majów (2-3 miliony)

21

22 Wygląd członków plemion Majów: -wzrost: 150 cm, waga: 50 kg -szeroka głowa, czarne proste włosy -orli nos -wydłużenie czaszki spowodowane specjalnym zabiegiem stosowanym u noworodków (kształtowanie i deformacja czaszki) -malowanie ciała -cecha najbardziej atrakcyjna: zez -osoby z rodów szlacheckich noszą pióropusze, klejnoty i pierścienie z jadeitu

23

24

25 Społeczeństwo majów składało się z klanów (opierało się na więzach rodzinnych). Klany dzieliły się na linajes czyli rody o wyższym lub niższym statucie. Najważniejszą pozycję zajmował syn pierworodny. Im ród był bardziej oddalony od rodu założycieli plemienia, tym zajmował niższą pozycję.

26 Podstawa ekonomii: rolnictwo. Cała ziemia należała do wodza, lidera danego plemienia zwanego Ahau, który rozdzielał ją wedle potrzeb. Ahau kontrolował życie społeczności ze stolicy państwa, wspomagany pozostałymi członkami rodu rządzącego. Główny ród kontrolował rolnictwo, administrację, a także praktyki religijne.

27

28 Moneta Rozwój handlu między miastami doprowadził do powstania prostego systemu monetarnego. KAKAO miało wielkie znaczenie, było używane jako moneta. Wykształciły się także inne formy zapłaty: jadeit lub miedź. Ek chuah Bóg czekolady

29 Religia Majów Struktura społeczna była usprawiedliwiana religią. Majowie wierzyli, że świat został stworzony w określonym porządku, którego zmienić nie można. System religijny pozwalał kontrolować samowystarczalnych rolników i inne warstwy społeczne.

30 Bogowie kilkakrotnie próbowali ulepić człowieka z gliny, drewna i słomy. Gdy stworzone w ten sposób istoty okazały są zbyt głupie, by należycie oddawać cześć bogom, zostały zatopione (mit Wielkiego Potopu). Potomkowie nielicznych uratowanych wdrapali się na drzewa i przemienili w małpy. W końcu człowiek został ulepiony z mąki kukurydzianej i krwi, a bogowie zasiedli w chwale i kazali mu oddawać sobie cześć.

31 Rytuały Budowanie piramid: wierni uczestniczyli w rytuałach wokół nich, na zewnątrz. Liczne warianty samo-poświęceń i ofiar. Poświęcanie krwi: ofiara krwi z języka (płaskorzeźba obok). Taniec także stanowi część rytuałów. Mężczyźni i kobiety mieli swoje tańce, nie tańczyli razem. Kalendarz świąt poświęconych konkretnym bogom wyznaczał tzolkin czyli kalendarz rytualny.

32 Majowie używali oni 2 kalendarzy: słonecznego 365 dni (haab) oraz rytualnego (tzolquin)

33 Numeracja Majów System dwudziestkowy, pozycyjny. Mieli znak oznaczający zero i mogli wykonywać skomplikowane operacje matematyczne. Kropka oznacza 1, a kreska ma wartość 5. W ten sposób liczono do 19. Aby stworzyć większe liczby, cyfry Majów od 1 do 19 układano w odpowiednich kombinacjach (pozycyjnie czyli liniowo)

34 Majowie rozwinęli pismo hieroglificzne. Dzięki niemu zapisywano każdy rodzaj tekstu od literatury przez teksty medyczne czy rolnicze.

35 Gra w piłkę (El Juego de Pelota) Jeden z głównych spektakli-rytuałów plemion Majów. Według niektórych naukowców, gracze byli niewolnikami, przegrani byli zabijani. W rzeczywistości to coś więcej niż tylko gra czy rozrywka. Dla Majów był to rytuał. Gra w piłkę miała za zadanie przedstawić walkę sił dobra i zła na początku wszechświata.

36 Śmierć Zgodnie z religią Majów, po śmierci dusza rozpoczyna podróż, musi przejść przez rzekę z pomocą psa. Zmarły powinien być wyposażony w kawałek jadeitu, symbol odrodzenia. Pielgrzymka kończy się na południu, w miejscu wiecznego spoczynku. Dusze wojowników zabitych podczas walki (muerte sagrada) towarzyszą Słońcu. Kobiety zmarłe w połogu nie musiały przechodzić pielgrzymki i od razu zasiadały w cieniu świętego drzewa

37 Aztekowie (nazwa ta oznacza mieszkańców z Aztlan, naprawdę nazywali się Meszikami) Osiedlili się w Dolinie Meksykańskiej dopiero w XIV wieku.

38

39 Zgodnie z mitem, Aztekowie mieli założyć stolicę, tam gdzie zobaczą orła siedzącego na nopalu, który pożera węża. Stało się to 13 marca legendarna data założenia Tenochtitlán na wyspie na jeziorze Tetzcoco.

40 Społeczeństwo Społeczeństwo Azteków ulegało licznym modyfikacjom: -na początku cechowała je równość związana z nastawieniem militarnym -następnie następuje podział na klasę wyższą i plebs Klasa wyższa dzieli się na: -ród królewski -szlachtę, która otrzymała tytuł za zasługi -niższą szlachtę spokrewnioną z dwiema pierwszymi grupami -wojowników

41 Plebs nie był jednorodny, pośród klasy niższej znajdujemy: -bardzo bogatych kupców zajmujących się eksportem i importem dóbr -wykwalifikowanych rzemieślników, którzy mają takie same przywileje jak kupcy -rolników, przedstawicieli branży usługowej (np. lekarze) i pomniejszych rzemieślników -(większość społeczeństwa) -wyrobnicy i niewolnicy najniższy stopień drabiny społecznej cywilizacji Azteków.

42 Inne różnice między klasami: Klasa wyższa poligamia; klasa niższa - monogamia. Aztekowie byli jedynym ludem prekolumbijskim, który ustanowił obowiązkową naukę dla wszystkich dzieci płci męskiej. Synowie szlacheccy chodzili do szkół-internatów, gdzie uczono ich dobrych manier, sztuki, etc. Synowie przedstawicieli klasy niższej otrzymywali wykształcenie wojskowe.

43 3 źródła dochodów Azteków: daniny płacone przez podbite plemiona, rolcnitwo oraz rzemiosło połączone z handlem. Rolnictwo doskonale dostosowane do środowiska, w którym żyli Aztekowie (wyspa). Tworzenie tzw. chinampas czyli sztucznych wysepek małych pól uprawnych.

44 Religia Azteków Militaryzm charakteryzujący społeczeństwo Azteków znajduje swoje odbicie w religii. Mity Azteków propagują i uświęcają wojnę. Jedynym sposobem na uniknięcie zagłady jest karmienie Słońca (bóg Hutzilopochtli) krwią nieprzyjaciół jeńców wojennych. Krew wojownika umacnia Słońce i chroni je przed śmiercią.

45

46

47 Aztekowie używali dwóch kalendarzy Kalendarz słoneczny (Xiuhpohualli), składał się z 365 dni podzielonych na 18 miesięcy po 20 dni oraz dodatkowych 5 dni. Drugi kalendarz to kalendarz wróżbiarski (Tonalpohualli). Według niego przepowiadano przyszłość narodzonego w danym dniu człowieka, decydowano o najlepszym dniu do rozpoczęcia konkretnych przedsięwzięć itp. Kalendarz ten składał się z 260 dni. Kombinacja obu kalendarzy powodowała podział na wieki, po 52 lata każdy.

48 Jednym z najważniejszych zabytków związanych z aztecką rachubą czasu jest tzw. Piedra del Sol (Kamień Słońca), kamienny dysk nazywany kalendarzem azteckim. Kamień pochodzi z XV wieku, został znaleziony w 1790 r. Płaskorzeźba na jego powierzchni interpretowana jest jako mit o Słońcach związany ze stworzeniem świata.

49 Brak spójnego systemu pisma nie przeszkadzał Aztekom i podbijanym przez nich plemionom w tworzeniu poezji. Pisali oni pieśni, poematy i uprawiali inne gatunki literackie, chociaż proza nie była aż tak popularna. Poematy azteckie były zazwyczaj recytowane lub śpiewane przy akompaniamencie bębnów i trąbek. Niektóre wiersze zawierały słowa, które nic nie znaczyły, służyły tylko do zaznaczania rytmu. Dobrym przykładem króla-poety jest Nezahualcoyotl de Tetzcoco ( ).

50 Kwietne wojny odbywały się w epoce suszy i głodu w latach 1450/54. Kapłani stwierdzili, że klęska spowodowana jest za mała ilością ofiar (okres pokoju brak jeńców-wojowników). Dzięki umowie z innymi plemionami jak Huexotzengo i Tlaxcala, Aztekowie zdobywali jeńców dzięki udawanym fingowanym wojnom.

51 Metropolie i piramidy kilka słów o architekturze Mezameryki -Meksyk-Tenochtitlan stolica Azteków najbardziej zaskakujące miasto w tej części obszaru kulturowego -Było to miasto-wyspa w zachodniej części jeziora Tetzcoco powiększona dzięki chinampas -Połączenie z lądem 3 drogi + akwedukt dostarczający świeżą wodę -Centrum rozległy plac -Nad całością górowała piramida Templo mayor

52 To tutaj bóg Huitzilopochtli wskazał Aztekom miejsce na ostateczną siedzibę: Tenochtitlan (Miejsce Owocu Kaktusa lub Kaktusowa Skała).

53 Ludzie bogowie podróże w zaświaty i rytuały ofiarnicze w Mezoameryce -samookaleczanie władcy Majów uważani za wybrańców; u Azteków byli to kapłani -ofiary z ludzi umotywowane mitami stworzenia świata (ten element był dla przybyszów z Hiszpanii niezrozumiały i wzbudzał wielkie emocje) -ofiarami były osoby znajdujące się poza społeczeństwem: jeńcy, dzieci (najczęściej chore), kobiety, pokonani władcy. -sposób ofiarowania zależał od potrzeb i rytuału (ogromna gama możliwości: ścięcie głowy, wyrywanie serca, spalanie, etc.) -stosowano środki przeciwbólowe i halucynogenne -akty rytualnego kanibalizmu

54 Rozpasani Huaxtekowie czyli kilka słów o indiańskiej moralności Hiszpańscy kronikarze (jak Bernal Diaz del Castillo) ofiary z ludzi i kanibalizm automatycznie wiązali z grzechami związanymi z seksualnością. W społeczeństwie mezoamerykańskim akceptowane było wielożeństwo (coś niezrozumiałego dla kolonizatorów) ale tylko wśród klasy wyższej. Normy moralne obowiązujące kobiety były znacznie bardziej restrykcyjne zdradę karano śmiercią. Wśród kobiet było jednak miejsce dla tzw. Kobiet dających radość czyli ahuianime.

55 Kultury mezoamerykańskie kojarzono jednak z rozpasaniem przykład plemienia Huaxteków byli oni uważani także przez Azteków za wyjątkowo rozwiązłych ze względu na skąpe stroje obnażające często męskie przyrodzenie. Byli też uważani za wiecznie nietrzećwych. Bogini płodności Huaxteków Tlazolteotl, chroniła również przed chorobami wenerycznymi.