PRACE KOMISJI NAUK ROLNICZYCH I BIOLOGICZNYCH XLVI

Transkrypt

1 PRACE KOMISJI NAUK ROLNICZYCH I BIOLOGICZNYCH XLVI

2

3 BYDGOSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE Prace Wydzia³u Nauk Przyrodniczych Seria B Nr 60 ISSN PRACE KOMISJI NAUK ROLNICZYCH I BIOLOGICZNYCH XLVI Bydgoszcz 2006

4 Komitet redakcyjny: prof. dr hab. Zbigniew Dobrzañski (Wroc³aw) prof. dr hab. Eugeniusz Herbut (Balice) prof. zw. dr hab. Julian Piotr Kluczek (Bydgoszcz) prof. zw. dr hab. dr h.c. Adam Mazanowski (Bydgoszcz) prof. zw. dr hab. dr h.c. Witold Podkówka (Bydgoszcz) prof. dr hab. dr h.c. Eligiusz Rokicki (Warszawa) prof. dr hab. Leon Saba (Lublin) Recenzenci: Bogdan Janicki, Stanis³aw Kondracki, Helena Kontecka, Stanis³aw Kubacki, Roman yszczarz, Cezary Podsiad³o, Stanis³aw Socha, Eugeniusz R. Œpiewakowski, Ryszard Ziemiñski Redaktor naukowy: Julian Piotr Kluczek Korekta redakcyjna: Beata Królicka ISSN ISBN Przygotowanie do druku: Przedsiêbiorstwo Marketingowe LOGO Druk i oprawa: MAKTECH Nak³ad: 300 egz.

5 SPIS TREŒCI Maria Bogdziñska, Anna Ossowska Identyfikacja genu RYR1 u œwiñ oraz jego wp³yw na u ytkowoœæ rozp³odową... 7 Mariusz Bogucki, Ma³gorzata Jankowska, Adam Oler, Sylwia Krê el, Wojciech Neja Wp³yw wydajnoœci na p³odnoœæ krów mlecznych Micha³ Kaczmarowski, Edward Malinowski Poziom chemiluminescencji leukocytów krwi krów z zatrzymaniem ³o yska i poporodowym zapaleniem macicy Anetta Macherzyñska Hodowla zachowawcza jako forma promocji gospodarstw agroturystycznych W³odzimierz Nowicki, Irena Kubica, Cezariusz Wiland Odmiany naczyniowe w obrêbie têtnic ³uku aorty u drapie nych (Carnivora) W³odzimierz Nowicki, Joanna Link, Witold Brudnicki, Benedykt Skoczylas Dynamika populacji borsuka w okrêgu bydgoskim w latach Dariusz Piwczyñski Statystyczna analiza ja³owoœci matek merynosowych za pomoc¹ regresji logistycznej Dariusz Piwczyñski, Magdalena Walda, S³awomir Mroczkowski Ocena wartoœci hodowlanej owiec rasy merynos polski z wykorzystaniem metody Blup-Animal Model Aleksandra Roœlewska Koncentracja Pb, Cd i Co w wybranych narz¹dach sarny Capreolus capreolus z regionu kujawsko-pomorskiego Anna Sawa, Wojciech Neja, Ma³gorzata Jankowska, Tomasz Janas Wp³yw wybranych czynników na kwasowoœæ czynn¹ siary krów... 63

6 6 Beata Sitkowska Wiek i sezon pierwszego wycielenia a produkcyjnośæ mleczna pierwiastek w 100-dniowej laktacji Beata Sitkowska Wiek pierwszego wycielenia a wydajnośæ yciowa krów Benedykt Skoczylas, W³odzimierz Nowicki, Ryszard Jab³oñski, Witold Brudnicki Ga³êzie korowe têtnicy środkowej mózgu u pawiana zielonego (Papio cynocephalus Linnaeus 1766) Jacek Zawiœlak, Bogusz aski, Stanis³aw Kubacki Analiza populacji nutrii, królików i szynszyli w bydgoskim okrêgu hodowlanym w latach

7 Pr. Komis. Nauk Rol. i Biol. BTN, 2006 Seria B, Nr 60 Maria Bogdziñska, Anna Ossowska Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierz¹t, ATR Bydgoszcz IDENTYFIKACJA GENU RYR1 U ŒWIN ORAZ JEGO WP YW NA U YTKOWOŒÆ ROZP ODOW Wstêp Gor¹czka z³oœliwa (Malignant hyperthermia) zosta³a zidentyfikowana u wielu gatunków zwierz¹t oraz u ludzi. Wystêpuje ona u œwiñ, byd³a, koni, psów, kotów, ptaków i u innych dzikich zwierz¹t (Kury³ i wsp. 1993). Przyczyn¹ gor¹czki z³oœliwej jest przeci¹ enie organizmu spowodowane dzia³aniem czynników stresowych. Objawami tej choroby s¹: podwy szona temperatura cia³a, arytmia serca, szybkie i gwa³towne oddychanie, sinoczerwone zabarwienie skóry w postaci plam w okolicach uszu i podbrzusza oraz sztywnienie koñczyn. Ostatecznie mo e dojœæ nawet do œmierci zwierzêcia (Gronek i wsp. 1998, Zawada 2001). Gor¹czka z³oœliwa powoduje znaczne straty w hodowli œwiñ oraz w procesie przerobu wieprzowiny. Poza tym wp³ywa tak e na obni enie poziomu cech u ytkowoœci rozp³odowej (Gronek i wsp. 1998, Zawada 2001). Wieloletnie badania genetyczne pozwoli³y na ustalenie przyczyny gor¹czki z³oœliwej. Wywo³uje je mutacja punktowa w genie receptora rianodynowego (Ryanodine Receptor RYR1) w pozycji 1843, powoduj¹c zamianê argininy w cysteinê w pozycji 615 ³añcucha polipeptydowego (Charon i wsp. 2000, Zwierzchowski i wsp. 1997). Gen receptora rianodynowego RYR1 zaliczany jest do tzw. genów g³ównych, które w wysokim stopniu oddzia³ują na cechê (Koæwin-Podsiad³a i wsp. 1997, Zawada 2001). U œwiñ wp³ywa na jakoœæ miêsa, podatnoœæ na stres oraz na cechy reprodukcyjne. Celem pracy jest okreœlenie zale noœci pomiêdzy genotypami pod wzglêdem genu RYR1 a wybranymi cechami u ytkowoœci rozp³odowej loch ras pbz i wbp. Materia³ i metody Materia³ badawczy stanowi³o 48 loch rasy wielka bia³a polska (wbp) i 65 rasy polska bia³a zwis³oucha (pbz) oraz 5 knurów rasy wielka bia³a polska (wbp), pochodz¹cych ze stad bêd¹cych pod kontrol¹ Polskiego Zwi¹zku Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS regionu kujawsko-pomorskiego. Genotypy receptora rianodynowego (RYR1) okreœlono metod¹ PCR-RFLP. Produkt PCR poddano dzia³aniu enzymu restrykcyjnego Hin6I (HhaI). Fragmenty restrykcyjne DNA rozdzielono elektroforetycznie w 3,5% elu agarozowym zawieraj¹cym bromek etydyny. Fragment restrykcyjny o d³ugoœci 134p okreœla

8 8 genotyp nn, o d³ugoœci 84pz i 50pz genotyp NN, o d³ugoœci 134pz, 84pz i 50pz genotyp Nn. Fragmenty restrykcyjne identyfikowano wobec markera molekularnego puc19/mspi (Kmieæ i wsp. 2000). Z dokumentacji hodowlanej zebrano dane dotycz¹ce cech reprodukcyjnych macior: wiek macior w dniu pierwszego oproszenia, liczba ywo urodzonych prosi¹t, liczba knurków i loszek w 21. dniu ycia. Dane te pos³u y³y do okreœlenia zale noœci pomiêdzy genotypami RYR1 a wybranymi cechami reprodukcyjnymi. Obliczono œrednie arytmetyczne, odchylenia standardowe, okreœlono czêstoœæ wystêpowania genotypów NN i Nn (genotyp nn nie wystêpowa³ w analizowanej grupie loch). Przeprowadzono analizê wariancji w celu wykazania istotnych ró nic miêdzy œrednimi badanych grup loch. Weryfikacjê istotnoœci ró nic przeprowadzono za pomoc¹ nowego wielokrotnego testu rozstêpu (Ruszczyc 1970). Wyniki i dyskusja Wœród badanej populacji loch rasy wielkiej bia³ej polskiej (wbp) wszystkie osobniki by³y homozygotami dominuj¹cymi pod wzglêdem genu RYR1 (tab. 1). Tabela 1. Frekwencja genotypu i genu RYR1 Table 1. Frequency of genotype and allele of RYR1 gene Rasa Breed wbp pbz P³eæ Sex lochy sows knury boars lochy sows Liczba Number (n) Czêstoœæ genotypu Frequency of genotype NN Nn Czêstoœæ genu Frequency of alleles N % n % N n , , , ,38 0,82 0,18 W literaturze na temat czêstotliwoœci wystêpowania genu RYR1 przewa a opinia, e rasa wielka bia³a polska jest w niewielkim stopniu obci¹ ona zmutowanym allelem n. Brak zmutowanego allelu u 48 badanych loch mo e jedynie potwierdziæ to spostrze enie. Podobne wyniki odnoœnie do struktury genetycznej do przedstawionych w niniejszej pracy otrzymali Bogdziñska (2004) oraz Matoušek i wsp. (2002). W populacji loch rasy wbp badanej przez M. Bogdziñsk¹ (2004) 85% by³o homozygotami dominuj¹cymi NN, a u 15% loch pojawi³ siê genotyp heterozygotyczny Nn. Czêstoœæ allelu N wynosi³a 0,92, a allelu n 0,08. Natomiast Matoušek i wsp. (2002), ana-

9 9 lizuj¹c dwie grupy loch rasy wielkiej bia³ej polskiej, stwierdzi³ wystêpowanie genotypu NN z czêstoœci¹ 94,94 i 90,97%, a 5,06 i 9,03% loch prezentowa³o genotyp heterozygotyczny Nn. Allel dominuj¹cy N pojawi³ siê w tych grupach z wy sz¹ frekwencj¹ 0,975 i 0,954 ni recesywny allel n 0,025 i 0,045. W obu grupach loch autorzy nie stwierdzili wystêpowania genotypów recesywnych. Obserwacji poddano 65 loch rasy pbz, u których stwierdzono 64,62% osobników o genotypie dominuj¹cym NN i 35,38% o genotypie heterozygotycznym Nn. W badanej grupie loch nie obserwowano homozygot recesywnych. Porównuj¹c wyniki badañ przedstawionych przez Bogdziñsk¹ (2004) oraz Kmiecia i wsp. (2000) z uzyskanymi w tej pracy, mo na mówiæ o nieznacznych ró nicach w rozk³adzie genu RYR1 u analizowanej rasy œwiñ. Bogdziñska (2004) stwierdzi³a wœród 81 sztuk loch wielkiej bia³ej zwis³ouchej frekwencjê genotypu dominuj¹cego wynosz¹c¹ 50,62%, a genotypu heterozygotycznego w 49,38%. Natomiast Kmieæ i wsp. (2000), prowadz¹c podobne badania na grupie 207 loch, zaobserwowa³ pojawienie siê genotypu recesywnego, który stanowi³ 0,48% wszystkich genotypów. Oprócz wymienionego wy ej genotypu, 117 loch (56,52%) posiada³o genotyp dominuj¹cy NN, a 89 loch (43%) prezentowa³o genotyp heterozygotyczny Nn. Frekwencja allelu N wynosi³a 0,7802, a allelu recesywnego n 0,2118. Czêstotliwoœæ identyfikacji genotypów RYR1 (NN i Nn) u loch rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej sugeruje zmniejszaj¹cy siê udzia³ allelu recesywnego n w tej rasie (Kamiñski i wsp. 2002). Brak genotypu nn w badanej grupie 65 loch mo e byæ wynikiem zmniejszaj¹cego siê udzia³u recesywnego allelu w populacji œwiñ rasy pbz na skutek selekcji prowadzonej przeciwko temu genowi. Spoœród 5 badanych knurów rasy wielkiej bia³ej polskiej wszystkie posiada³y genotyp dominuj¹cy NN pod wzglêdem genu RYR1 (tab. 1). Podobne wyniki uzyska³ Kamiñski i wsp. (2002), który wœród 174 knurów rasy wielkiej bia³ej polskiej obserwowa³ 96,6% knurów o genotypie NN, a o genotypie heterozygotycznym 3,4%. Wyniki uzyskane zarówno w tej pracy, jak i w badaniach innych autorów potwierdzaj¹, e rasa polska bia³a zwis³oucha jest czêœciej obci¹ ona recesywnym allelem n ni rasa wielka bia³a polska. W tabeli 2 przedstawiono wyniki dotycz¹ce analizowanych cech reprodukcyjnych badanych loch z uwzglêdnieniem rasy i genotypu. Cechy reprodukcyjne nale ¹ do cech nisko odziedziczanych, na które oprócz genotypu du y wp³yw maj¹ czynniki œrodowiskowe. St¹d istotne jest okreœlenie genów, które oddzia³uj¹ w sposób istotny na te cechy. Do takich genów zaliczamy RYR1. Lochy rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej wydawa³y wczeœniej potomstwo ni lochy rasy wielkiej bia³ej polskiej (tab. 2). Obserwowane ró nice w wieku pierwszego oproszenia wykaza³y, e grupy te ró ni¹ siê w sposób wysoko istotny statystycznie (tab. 3). Nale y stwierdziæ, e lochy rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej szybciej osi¹gaj¹ dojrza³oœæ p³ciow¹, co mo e wi¹zaæ siê z mo liwoœci¹ wydania

10 10 potomstwa w m³odszym wieku. Jednak e Bogdziñska (2004), badaj¹c populacjê loch, stwierdzi³a odwrotn¹ zale noœæ, mianowicie lochy rasy wbp prosi³y siê po raz pierwszy œrednio w 328,32 dniu ycia, podczas gdy lochy rasy pbz w wieku 350,56 dni. Nale y podkreœliæ, e w grupie loch rasy wielkiej bia³ej polskiej analizowanych przez Bogdziñsk¹ (2004) wystêpowa³y lochy o genotypie NN i Nn. Natomiast opisywana w niniejszej pracy populacja loch pozbawiona by³a heterozygotycznego genotypu. Tabela 2. Charakterystyka statystyczna wybranych cech reprodukcyjnych Table 2. Characteristics of chosen reproductive features Cecha Features Wiek pierwszego oproszenia Age at first farrowing Liczba ywo urodzonych prosi¹t Number of life born pigletes Liczba prosi¹t w 21. dniu ycia Number of piglets in 21. of day Liczba knurków w 21. dniu ycia Number of boars in 21. of day Liczba loszek w 21. dniu ycia Number of sows in 21. of day Miary statystyczne Statistic measure Rasa wbp Breed wbp genotyp genotype NN n = 48 genotyp genotype NN n = 42 Rasa pbz Breed pbz genotyp genotype Nn n = 23 razem total n = 65 x 378,08 329,14 332,17 330,21 Sx 61,54 24,03 23,52 23,71 x 11,10 10,74 10,87 10,78 Sx 1,59 1,06 1,06 1,05 x 11,00 10,64 10,65 10,65 Sx 1,96 1,53 1,07 1,37 x 6,08 5,38 4,83 5,18 Sx 1,78 1,77 1,72 1,76 x 4,92 5,26 5,83 5,46 Vx 31,71 31,18 32,60 31,90 W tabeli 3 przedstawiono istotnoœæ ró nic miêdzy œrednimi badanych cech z uwzglêdnieniem wszystkich badanych loch oraz genotypu NN pod wzglêdem genu RYR1, gdy genotyp ten obserwowano w obu rasach. Lochy rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej o genotypie NN by³y m³odsze w czasie pierwszego oproszenia od loch rasy wielkiej bia³ej polskiej o tym samym genotypie. Lochy rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej prosi³y siê po raz pierwszy œrednio w 329,14 dniu ycia, podczas gdy lochy rasy wielkiej bia³ej polskiej w wieku 378,08 dni. Ró nice te okaza³y siê statystycznie wysoko istotne (tab. 3). Wyniki uzyskane przez Bogdziñsk¹ (2004) ró ni¹ siê znacznie od przedstawionych w niniejszej pracy. W opisywanej przez ni¹ populacji lochy rasy wielkiej bia³ej polskiej prosi³y siê w wieku 334,82 dni, natomiast rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej w 350,51 dniu ycia.

11 Tabela 3. Istotnoœæ ró nic miêdzy œrednimi badanych cech reprodukcyjnych u loch rasy wbp i pbz Table 3. Significance of differences between average of productive features of sows wbp and pbz breed Wiek pierwszego oproszenia Age at first farrowing p > 0,05 **p > 0,01 Cecha Feature Liczba ywo urodzonych prosi¹t Number of life born pigletes Liczba prosi¹t w 21. dniu ycia Number of piglets in 21. of day Liczba knurków w 21. dniu ycia Number of boars in 21. of day Liczba loszek w 21. dniu ycia Number of sows in 21. of day ł¹cznie total lochy o genotypie NN sows of genotype NN ł¹cznie total lochy o genotypie NN sows of genotype NN ł¹cznie total lochy o genotypie NN sows of genotype NN ł¹cznie total lochy o genotypie NN sows of genotype NN ł¹cznie total lochy o genotypie NN sows of genotype NN 11 Istotnoœæ ró nic miêdzy œrednimi Difference between average and their significance 47,87** 48,94** 0,32 0,36 0,35 0,36 0,90** 0,70 0,54 0,34 Lochy rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej, lecz o ró nych genotypach: NN i Nn, po raz pierwszy prosi³y siê prawie w tym samym wieku, gdy lochy o genotypie homozygotycznym by³y m³odsze zaledwie o 3,03 dnia (tab. 4). W badaniach Bogdziñskiej (2004) zarówno lochy o genotypie NN, jak i o Nn prosi³y siê w 350 dniu. Natomiast wed³ug Kmiecia i wsp. (2000) lochy o genotypie NN prosi³y siê w wieku 344,55 dni, a o genotypie Nn w 350,7 dniu ycia. Kolejn¹ analizowan¹ cech¹ jest liczba prosi¹t ywo urodzonych. Œrednia liczba prosi¹t ywo urodzonych w obu grupach rasowych loch jest bardzo zbli ona do siebie, a ró nica wynosi zaledwie 0,32 prosiêcia na korzyœæ loch rasy wbp (tab. 3). Dotyczy to równie loch nale ¹cych do dwóch ró nych ras, ale bêd¹cych homozygotami dominuj¹cymi pod wzglêdem genu RYR1. W tym przypadku ró nica w liczbie ywo urodzonych prosi¹t wynosi 0,36 na korzyœæ loch rasy wbp (tab. 3).

12 12 Bior¹c pod uwagê lochy rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej o genotypach NN i Nn, nie wykazano tak e istotnych ró nic w liczbie prosi¹t ywo urodzonych. Liczba prosi¹t ywo urodzonych dla loch o genotypie NN wynosi 10,74, a dla loch o genotypie Nn 10,87 (tab. 4). Kmieæ i wsp. (2000) zaobserwowali podobne wyniki, gdy lochy rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej o genotypie NN rodzi³y œrednio 10,37 ywych prosi¹t, a lochy o genotypie Nn 10,49. Tabela 4. Istotnoœæ ró nic miêdzy genotypami pod wzglêdem analizowanych cech w obrêbie rasy pbz Table 4. The significance of differences between genotypes under regard of analysed features in grounds of pbz breed Cecha Feature Wiek pierwszego oproszenia Age at first farrowing Liczba ywo urodzonych prosi¹t Number of life born pigletes Liczba prosi¹t w 21. dniu Number of piglets in 21. of day Liczba knurków w 21. dniu Number of boars in 21. of day Liczba loszek w 21. dniu Number of sows in 21. of day *p > 0,05, **p > 0,01 Ró nica miêdzy œrednimi i ich istotnoœæ Difference between average and their significance 3,03 0,13 0,01 0,55 0,57 W przypadku obu ras œrednia liczba prosi¹t odchowanych do 21. dnia ycia jest bardzo zbli ona i mieœci siê w przedziale od 10,64 do 11 osobników (tab. 2). Lochy o genotypie NN œrednio odchowywa³y do wieku 21 dni zbli on¹ liczbê prosi¹t, gdy ró nica wynosi³a 0,36 prosiêcia na korzyœæ macior rasy wbp (tab. 3). Bior¹c pod uwagê lochy rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej o dwóch ró nych genotypach, stwierdzono, e liczba prosi¹t w 21. dniu ycia jest niemal identyczna (tab. 4). Otrzymane wyniki sugeruj¹, e w analizowanych grupach zwierz¹t genotyp matki pod wzglêdem genotypu RYR1 nie wywiera³ istotnego wp³ywu na liczbê odchowanych prosi¹t do wieku 21 dni. Analizuj¹c rozk³ad p³ci, stwierdzono, e w miotach pochodz¹cych od loch rasy pbz stosunek knurków do loszek jest bardziej zbli ony do teoretycznego rozk³adu p³ci (5,18 knurków i 5,46 loszek) ni w miotach loch rasy wbp (6,08 knurków i 4,92 loszek) (tab. 2).

13 Liczba knurków w 21. dniu ycia w miotach loch rasy wielkiej bia³ej polskiej jest wiêksza ni w miotach loch rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej. Obserwowane ró nice okaza³y siê statystycznie wysoko istotne (tab. 3). Bior¹c pod uwagê liczbê loszek w 21. dniu ycia w miotach pochodz¹cych od loch rasy wielkiej bia³ej polskiej i polskiej bia³ej zwis³ouchej, nie stwierdzono istotnych statystycznie ró nic (tab. 3). Podobne obserwacje dotycz¹ miotów pochodz¹cych od loch rasy wbp i pbz o genotypach homozygot dominuj¹cych pod wzglêdem genu RYR1 (tab. 3). W miotach loch rasy polskiej bia³ej zwis³ouchej porównano wystêpowanie knurków i loszek w zale noœci od genotypu matki NN i Nn (tab. 4). W potomstwie loch o genotypie NN liczba knurków w 21. dniu ycia wynosi³a 5,38, a liczba loszek 5,26. Natomiast u loch o genotypie Nn liczba knurków odchowanych do 21. dnia ycia wynosi³a 4,83, a loszek 5,83 (tab. 4). Jednak e obserwowane ró nice okaza³y siê nieistotne statystycznie. Podsumowanie i wnioski 1. W badanej populacji œwiñ rasy wbp wszystkie osobniki by³y homozygotami dominuj¹cymi. Wœród loch rasy pbz obserwowano 64,62% homozygot dominuj¹cych i 35,38% heterozygot pod wzglêdem genu RYR1. Potwierdza to, e rasa pbz jest czêœciej obci¹ ona recesywnym allelem n ni rasa wbp. W obu rasach nie stwierdzono genotypu homozygoty recesywnej. 2. Lochy rasy wbp by³y starsze w wieku pierwszego oproszenia w porównaniu z lochami rasy pbz o 47,87 dni, a ró nica ta okaza³a siê wysoko istotna statystycznie. W obrêbie genotypu NN ró nica miêdzy rasami wynosi³a 48,94 dni na korzyœæ rasy pbz i by³a wysoko istotna statystycznie. 3. Nie obserwowano istotnych ró nic w liczbie ywo urodzonych i odchowanych do 21. dnia ycia prosi¹t przez lochy o ró nych genotypach zarówno w obrêbie ras, jak i miêdzy rasami. Piœmiennictwo 1. Bogdziñska M Effect of the RYR1 gene polymorphism on selected reproductive traits of Polish Large White and Polish Landrace sows. Animal Science Papers and Reports (22) Supplement 3, Charon K.M., Œwitoñski M Genetyka zwierz¹t. PWN, Warszawa. 3. Gronek P., S³omski R., Kwiatkowska J Molekularne pod³o e podwy - szonej wra liwoœci œwiñ na czynniki stresowe. Med. Wet. 54(1), Kamiñski S., Wójcik E., Ruœæ A., Brym P Allele frequency in ryanodine receptor (RYR1) locus in boars of different breeds. Ann. Anim. Sci., Supl., 2, Kmieæ M., Dworrak J., Vrtková I Relations between the polymorphism in the ryanodine receptor gene (RYR1) and certain reproductive traits of sows in a herd of Polish Landrace pigs. Animal Science Papers and Reports (18)4,

14 14 6. Koæwin-Podsiad³a M Wykorzystanie genu HAL n w programach krzy- owania towarowego u œwiñ. Trzoda Chlewna 1, Kury³ J., Korwin-Kossakowska A Genotyping of Hal locus by PCR method explains some cases of incomplete penetrance of Hal n gene. Animal Science Papers and Reports (11)4, Matoušek V., Kernerová N., Vrtková I., Králová P The influence of RYR1 and ESR genotypes on fertility. Ann. Anim. Sci., Supl. 2, Ruszczyc Z Metodyka doœwiadczeñ zootechnicznych. PWRiL, Zawada M Podwy szona wra liwoœæ œwiñ na czynniki stresowe jako efekt mutacji punktowej w genie RYR pod³o e molekularne i efekt biologiczny. Trzoda Chlewna 10, Zwierzchowski L., Jaszczak K., Modliñski J.A Biotechnologia zwierz¹t. PWN, Warszawa. INFLUENCE OF RYR1 GENE ON FERTILITY OF PIGS Summary Polish Large White (PLW, n = 48), Polish Landrace (PL, n = 65) sows and Polish Large White (PLW, n = 5) boars from herds supervised by the Polish Pig Breeders and Producers Association (POLSUS) of Kujawy and Pomerania region were investigated. The ryanodine receptor gene (RYR1) was determined by PCR-RFLP. PCR product was digested with the restriction enzyme Hin6I and the resulting fragments were separated by electrophoresis in agarose gel. Considered were the age at first farrowing, the number of life-born piglets, the number of sows and boars on day 21 of day. Within the PLW breed, 48 sows were of the RYR1 NN and 5 boars were of the RYR1 NN. Within the PL breed, 42 sows were of the RYR1 NN and 23 of the RYR1 Nn genotype. The observed allele frequencies were 0.82 for the N and 0.18 for the n allele. Mean values of reproductive traits in both genotype groups of PL sows were similar. Sows of PLW breed were older at first farrowing than sows of PL breed (378,08 and 330,21, respectively). Sows of PLW breed with NN genotype wereolder than sows of PL breed with the same genotype (378,08 and 329,14, respectively). In PLW breed the number of boars on day 21 of age were higher than in PL breed (6,08 and 5,18). In both breed the other differences between sows of RYR1 genotype with regard to the analysed reproductive traits were small and not significant. Keywords: pigs, Polish Landrace, Polish Large White, reproductive traits, PCR- RFLP, RYR1 gene

15 Pr. Komis. Nauk Rol. i Biol. BTN, 2006 Seria B, Nr 60 Mariusz Bogucki, Ma³gorzata Jankowska, Adam Oler, Sylwia Krê el, Wojciech Neja Katedra Hodowli Byd³a ATR w Bydgoszczy WP YW WYDAJNOŒCI NA P ODNOŒÆ KRÓW MLECZNYCH Wstêp Zaburzenia w rozrodzie to drugi po mastitis najwa niejszy problem zdrowotny w chowie krów mlecznych, obni aj¹cy w bardzo istotny sposób op³acalnoœæ produkcji mleka. Utrzymywanie na w³aœciwym poziomie wskaÿników rozrodu wp³ywa na przebieg prac hodowlanych i selekcyjnych oraz decyduje o u ytkowoœci mlecznej. Uzyskanie dobrych wyników w rozrodzie krów wysoko wydajnych nie jest jednak zadaniem ³atwym i uzale nione jest od wielu czynników. S¹ to g³ównie czynniki pozagenetyczne, miêdzy innymi system utrzymania (Morstin i wsp. 1985), ywienie (Kowalski i Kamiñski 2000), wiek w dniu pierwszego wycielenia (Hibner i wsp. 1999), kolejne wycielenie (Szucs i wsp. 1997), sezon wycielenia (Dymnicki i wsp. 1985), kondycja zwierz¹t (Heuer i wsp. 1999). Obserwacje praktyczne oraz wyniki badañ naukowych wskazuj¹ tak e na zwi¹zek pogarszaj¹cej siê p³odnoœci z wysok¹ wydajnoœci¹ mleczn¹ (Sawa i wsp. 2002, Dymnicki i wsp. 2003). Skrzypek (1990) stwierdza nawet, e rozród i produkcja mleka s¹ u byd³a procesami antagonistycznymi. K³opoty z reprodukcj¹ pojawiaj¹ siê w Polsce coraz czêœciej, szczególnie w stadach, gdzie wydajnoœæ przekracza 6000 kg mleka. Problem nie dotyczy tylko naszego kraju, jest obecny w wielu krajach europejskich i USA. Konieczny jest zatem sta³y monitoring parametrów rozrodu krów mlecznych, szczególnie w powi¹zaniu z ich poziomem produkcyjnym. Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu poziomu wydajnoœci i wieku krów na wybrane wskaÿniki p³odnoœci. Materia³ i metody Badania przeprowadzono w jednym z gospodarstw w województwie wielkopolskim (w latach ), u ytkuj¹cym 160 krów rasy czarno-bia³ej z wysokim udzia³em genów rasy holsztyñsko-fryzyjskiej. Zwierzêta utrzymywane by³y systemem wolnostanowiskowym, ywione TMR-em (niezró nicowanym w skali roku), dojone w hali udojowej typu rybia oœæ. Podstawê analizy stanowi³y dane z dokumentacji hodowlanej znajduj¹cej siê w gospodarstwie, dotycz¹ce u ytkowoœci mlecznej i rozp³odowej krów. ¹cznie analizowano 520 wycieleñ i laktacji. Okreœlono cechy u ytkowoœci rozp³odowej krów okres miêdzywycieleniowy (OMW),

16 16 okres miêdzyci¹ owy (OMC), indeks inseminacji (II), okres spoczynku rozrodczego (OS) i okres us³ugi (OU). Cechy te analizowano w aspekcie wydajnoœci mleka w laktacji 305-dniowej (1 klasa wydajnoœæ do 5000 kg, , , i 5 klasa > 8000 kg mleka) i wieku krów (pierwiastki, wieloródki). Materia³ liczbowy opracowano statystycznie, wykorzystuj¹c dwuczynnikow¹ analizê wariancji. Istotnoœæ ró nic pomiêdzy œrednimi sprawdzono testem Duncana (Statistica 2002). Wyniki i dyskusja Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono tendencjê pogarszania siê wskaÿników rozrodu krów wraz ze wzrostem ich wydajnoœci (tab. 1). Tabela 1. Wp³yw wydajnoœci na wybrane parametry rozrodu krów Table 1. Effect of milk yield on some reproductive parameters of cows Cechy Traits OMW (dni) Inter-calving period (days) OMC (dni) Inter-pregnancy period (days) II Insemination index OS (dni) Natural reproductive rest period (days) OU (dni) Service period (days) Poziom wydajnoœci (kg) Level of production (kg) < > 8000 X 387,7 ab 398,0 406,9 421,4 a 419,6 b Sd 16,4 11,4 8,0 10,7 14,6 X 104,8 a 106,2 b 118,4 141,3 146,3 ab Sd 13,6 8,6 6,6 8,7 22,0 X 1,7 ab 2,1 2,2 2,2 a 2,3 b Sd 0,3 0,2 0,1 0,2 0,2 X 76,1 75,0 81,6 98,7 101,8 Sd 7,9 5,0 3,9 5,2 7,0 X 30,3 53,7 49,8 52,7 50,5 Sd 4,5 7,3 5,7 7,5 10,2 n Wartoœci œrednie oznaczone tymi samymi literami ró ni¹ siê statystycznie istotnie przy p 0,05 Mean values followed by the same letters differ significantly at P 0.05 D³ugoœæ okresu miêdzywycieleniowego w kolejnych klasach uwzglêdniaj¹cych poziom wydajnoœci ulega³a wyd³u eniu z 388 (wydajnoœæ do 5000 kg) do 421 dni (wydajnoœæ kg). Juszczak i Hibner (2000) podaj¹, e prawid³owy okres miêdzywycieleniowy powinien siê mieœciæ w granicach od 360 do 400 dni. Jego wyd³u enie wskazuje na wystêpowanie zaburzeñ w rozrodzie krów, skracanie natomiast obni a skutecznoœæ zacieleñ oraz produkcjê mleka w laktacji bie-

17 17 ¹cej i nastêpnej. Jednak u krów wysoko wydajnych d³ugoœæ okresu miêdzywycieleniowego wynosz¹ca dni mo e powodowaæ trudnoœci w zasuszeniu i w³aœciwym przygotowaniu krów do kolejnej laktacji (Hibner i wsp. 1999). Badania wykazuj¹, e u takich krów wyd³u enie cyklu produkcyjnego i reprodukcyjnego (do miesiêcy) powoduje poprawê stanu zdrowia zwierz¹t i zmniejszenie brakowania (Szarek 1998) oraz zmniejszenie wystêpowania mastitis (Bertilsson i wsp. 1998). Takie dzia³anie powinno jednak byæ wynikiem œwiadomej decyzji hodowcy, a nie zaburzeñ w rozrodzie. Wraz ze wzrostem wydajnoœci wyd³u eniu ulega³ tak e okres miêdzyci¹ owy ze 105 (wydajnoœæ do 5000 kg) do 146 dni przy wydajnoœci najwy szej, przekraczaj¹cej 8000 kg mleka. Tak¹ sam¹ zale noœæ wykazali w swych badaniach Ma³ecki-Tepicht i wsp. (2000). Równie Jankowska (2002) najd³u sze okresy miêdzyci¹ owe (od 119 do 154 dni) stwierdzi³a przy najwy szym poziomie produkcyjnym, powy ej 6000 kg mleka. Wed³ug Wellera i wsp. (1985) optymalna d³ugoœæ okresu miêdzyci¹ owego powinna wynosiæ dni. Indeks inseminacji w pierwszej klasie wydajnoœci by³ najni szy (1,7), w klasie ostatniej najwy szy (2,3), natomiast we wszystkich pozosta³ych kszta³towa³ siê na poziomie 2,1 2,2. Ró nice zosta³y potwierdzone statystycznie. Œredni indeks inseminacyjny wyniós³ powy ej 2,0, jego wartoœæ uznaæ nale y za niekorzystn¹. Równie w badaniach Jankowskiej (2002) odnotowano tendencjê wzrostu wartoœci indeksu inseminacji wraz z wydajnoœci¹ krów. Najkrótszy okres spoczynku rozrodczego (75 dni) stwierdzono u krów o wydajnoœci od 5001 do 6000 kg mleka, natomiast najd³u szy przy wydajnoœci najwy szej (102 dni). Nie ulega w¹tpliwoœci, e okres spoczynku rozrodczego, w miarê wzrostu poziomu produkcyjnego stad i poszczególnych, krów powinien byæ wyd³u ony. Postêpowanie takie powoduje przed³u enie OMW, pozwalaj¹c na pe³niejsze wykorzystanie potencja³u produkcyjnego krów w czasie d³u szej laktacji, pozostawiaj¹c jeszcze czas na prawid³owy okres zasuszenia i dobrego przygotowania krów do kolejnej laktacji (Hibner i wsp. 1995). Nie wykazano regularnych zale noœci w przypadku d³ugoœci okresu us³ugi. Najkrótszy czas miêdzy pierwszym a ostatnim zabiegiem inseminacji (30 dni) charakteryzowa³ krowy najmniej produkcyjne, z kolei najd³u szy (54 dni) krowy o wydajnoœciach od 5001 do 6000 kg mleka. Uwzglêdniaj¹c podzia³ krów na pierwiastki i wieloródki, analizowane cechy korzystniej kszta³towa³y siê w grupie krów bêd¹cych w drugiej i dalszych laktacjach (tab. 2). Ró nice miêdzy œrednimi nie zosta³y jednak potwierdzone statystycznie. D³ugoœæ okresów miêdzywycieleniowego i miêdzyci¹ owego u pierwiastek by³a odpowiednio o 2 i 4 dni d³u sza ni u krów starszych. D³u szy OMW u krów najm³odszych stwierdzono równie w badaniach Sawy i wsp. (2002) przy wydajnoœci do 6000 i powy ej 9000 kg mleka. Indeks inseminacji w obu grupach krów by³ niezadowalaj¹cy i kszta³towa³ siê na poziomie 1,9 2,0. Krowy w drugiej laktacji i starsze w porównaniu z pierwiastkami charakteryzowa³ krótszy okres

18 18 spoczynku rozrodczego (odpowiednio 82 i 88 dni) i krótszy okresu us³ugi (39 i 45 dni). Wed³ug Stevensona (2001) okres spoczynku rozrodczego powinien trwaæ od 40 do 70 dni. Juszczak i Hibner (2000) z kolei uwa aj¹ krycie krów do 60 dnia po wycieleniu za bezpodstawne, a wrêcz szkodliwe i zalecaj¹ okres spoczynku biologicznego wynosz¹cy u krów wysoko wydajnych od 90 do 120 dni. Wed³ug Sawy i wsp. (2004) w przypadku krów wysoko wydajnych (powy ej kg mleka w laktacji) inseminowanie ich przed up³ywem 60 dni od ocielenia nie jest wskazane, pomimo istotnego skrócenia OMW, poniewa konsekwencj¹ tego jest ni sza wydajnoœæ w laktacji bie ¹cej. Tabela 2. Wp³yw wieku krów na wybrane parametry rozrodu Table 2. Effect of cows age on some reproductive parameters Cechy Traits OMW (dni) Inter-calving period (days) OMC (dni) Inter-pregnancy period (days) II Insemination index OS (dni) Natural reproductive rest period (days) Pierwiastki Primiparous cows Wieloródki Multiparous cows X 406,4 403,8 Sd 10,9 7,3 X 122,4 118,3 Sd 9,0 6,0 X 2,0 1,9 Sd 0,2 0,1 X 88,4 82,2 Sd 5,2 3,5 OU (dni) X 45,3 38,9 Service period (days) Sd 7,6 5,1 n Wnioski 1. W badanym stadzie poziom wydajnoœci mlecznej by³ czynnikiem oddzia³uj¹cym na kszta³towanie siê wskaÿników rozrodu krów mlecznych. 2. Stwierdzono wyraÿn¹ tendencjê pogarszania siê p³odnoœci krów wraz ze wzrostem ich produkcyjnoœci. Piœmiennictwo 1. Berilsson J., Berglund B., Ostreman S., Rehn H., Tengroth G Extended calving intervals a way to optimise future milk production. 1. Effects on productivity. 49 Ann. Meet. EAAP. Warszawa, 170.

19 2. Dymnicki E., Osiñska M., Sobczyñska M., Jasiorowski T Czynniki wp³ywaj¹ce na d³ugoœæ okresu miêdzyocieleniowego oraz przyczyny wybrakowania krów. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 300, Dymnicki E., Krzy ewski J., Oprz¹dek J., Reklewski Z., Oprz¹dek A Zale noœæ miêdzy d³ugoœci¹ okresu miêdzywycieleniowego a cechami u ytkowoœci mlecznej krów rasy czarno-bia³ej. Med. Wet. 59, Heuer C., Schukken Y.H., Dobbellaar P Postpartum body condition score and results from the first test day milk as predictorsof disease, fertility, yield and culling in commercial dairy herds. J. Dairy Sci. 82, Hibner A., Zachwieja A., Ziemiñski R Wydajnoœæ mleczna oraz poziom niektórych cech przekszta³conej na typ mleczny populacji byd³a czarno-bia- ³ego. Prz. Hod. 10, Hibner A., Zachwieja A., Juszczak J., Ziemiñski R Efektywnoœæ produkcji mleka w stadach wysoko wydajnych w aspekcie zró nicowanej d³ugoœci cyklu reprodukcyjnego krów. Med. Wet. 55, Jankowska M Wp³yw genotypu oraz poziomu produkcji mlecznej krów na ich rozrodczoœæ i brakowanie z powodu ja³owoœci. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 62, Juszczak J., Hibner A Biologiczny okres spoczynku rozrodczego w œwietle badañ nad efektywnoœci¹ u ytkowania mlecznego krów, Zesz. Nauk. Prz. Hod. 51, Kowalski Z.M., Kamiñski J Niektóre problemy ywienia krów wysoko wydajnych. Post. Nauk Rol. 4, Ma³ecki-Tepicht J., Barañski W., Janowski T., Czaplicka M Procesy rozrodu oraz p³odnoœæ importowanych krów rasy holsztyñsko-fryzyjskiej. Prz. Hod Morstin J., Brzozowski P., Osiñska M., Tomaszewska L Niektóre wskaÿniki p³odnoœci krów w ró nych systemach utrzymania. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 300, Sawa A., Jankowska M., Neja W., Bogucki M., Oler A Wysoka wydajnoœæ i przebieg laktacji a p³odnoœæ i brakowanie krów. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 62, Sawa A., Jankowska M., Ziemiñski M., Krê el S Okres spoczynku rozrodczego a efektywnoœæ u ytkowania krów wysoko wydajnych. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 72(1), Skrzypek R Zale noœæ miêdzy produkcj¹ mleka i p³odnoœci¹ w stadach krów o ró nym poziomie wydajnoœci. Rocz. AR w Poznaniu, 40, Statistica 6.0 PL Stevenson J.S Reproductive management of dairy cows in high milkproducing herds. J. Dairy Sci. 84, Szarek J Komisja produkcji byd³a. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 38,

20 Szucs E., Gaspardy A., Meszaros M., Solkner J., Tran A., Volgyi-Csik J Effect of herd, genotype, month and year of calving in the performance in dairy cattle. 2 nd Paper, Reproduction: Allattenyesztes es Takarmanyozasi, 46(3), Weller J.I., Bar-Anan R., Osterkorn K Effects of days open no annalized milk yields in current and following lactations. J. Dairy Sci. 68, INFLUENCE OF HIGH YIELD ON FERTILITY OF COWS Summary The study was carried out in a farm located in the Wielkopolskie province using 160 dairy cows, based on milk and reproductive performance data. The reproductive traits of cows included calving interval, interpregnancy interval, insemination index, non-coupling period, and service period. These traits were analysed in terms of milk yield for 305-day lactation and cows age. There was a tendency towards poorer reproductive indices of cows with growing milk yield. Both the calving interval and the interpregnancy interval increased in consecutive milk yield classes: from 388 (milk yield < 5000 kg) to 421 days (milk yield of kg) and from 105 (milk yield < 5000 kg) to 146 days, with the highest milk yield exceeding 8000 kg. The shortest non-coupling period (75 days) was found in cows with the milk yield of kg, and the longest (102 days) in cows with the highest milk yield. The shortest interval between the first and last insemination (30 days) was characteristic of cows with the lowest milk production, and the longest (54 days) was found in cows with milk yields of kg. The insemination index was fairly uniform. It was the lowest (1.6) in the first class, the highest (2.3) in the last class, and ranged from 2.1 to 2.3 in the other classes. Keywords: cows, milk, reproductive parameters

21 Pr. Komis. Nauk Rol. i Biol. BTN, 2006 Seria B, Nr 60 Micha³ Kaczmarowski, Edward Malinowski Zak³ad Fizjopatologii Rozrodu i Gruczo³u Mlekowego, Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy, Oddzia³ w Bydgoszczy POZIOM CHEMILUMINESCENCJI LEUKOCYTÓW KRWI KRÓW Z ZATRZYMANIEM O YSKA I POPORODOWYM ZAPALENIEM MACICY Wstêp Zatrzymanie ³o yska i poporodowe zapalenie macicy dotyczy 3 20%, a w niektórych stadach nawet wiêkszego odsetka krów. Schorzenia te wystêpuj¹ najczêœciej ³¹cznie i maj¹ miejsce po poronieniu lub przedwczesnym porodzie, a tak e w nastêpstwie ciê kiego porodu: ci¹ y bliÿniaczej oraz urodzenia p³odu martwego lub niezdolnego do ycia. Zapalenie macicy: posokowate, posokowato-ropne lub ropne mo e pojawiæ siê tak e po porodzie fizjologicznym (Hajurka i wsp. 2005, Malinowski 1995, Malinowski i wsp. 1996, Schukken i wsp. 1996). Proces zdrowienia utrudnia wystêpuj¹cy w tym okresie spadek odpornoœci organizmu i ujemny bilans energetyczny (Mallard i wsp. 1998, Markiewicz i wsp. 1999). Dlatego istotnym elementem terapii zatrzymania ³o yska i poporodowego zapalenia macicy jest stymulacja uk³adu immunologicznego, co prowadzi do wzrostu reakcji na mikroorganizmy bytuj¹ce w œwietle macicy (Malinowski 2001). Chemiluminescencja (CL) to zdolnoœæ generowania fotonów œwiat³a w czasie trwania reakcji chemicznej w komórce. Pomiary CL wykorzystywane s¹ do oceny metabolizmu tlenowego granulocytów, podczas którego generowane s¹ reaktywne metabolity tlenu (RMT). Poziom chemiluminescencji wskazuje poœrednio na zdolnoœæ granulocytów do efektywnej fagocytozy. Nadmierna produkcja RMT prowadzi jednak do tzw. stresu oksydacyjnego i ma negatywny wp³yw na wiêkszoœæ mechanizmów obronnych (Bishop i wsp. 1985, Kankofer 2002, Miller i wsp. 1993). Wskutek peroksydacji lipidów dochodzi też do ograniczenia syntezy hormonów sterydowych. Przeciwdzia³anie RMT polega na minimalizacji warunków do ich tworzenia oraz na drodze aktywizacji systemu antyoksydacyjnego (Miller i wsp. 1993). Do podstawowych antyoksydantów zalicza siê witaminę E, selen i β-karoteny. Dlatego w profilaktyce chorób okresu poporodowego u krów wa ne jest stosowanie antyoksydantów w formie dodatków do paszy (Christiaens i wsp. 2000, Lutz i wsp. 1998, Markiewicz i wsp. 2001, Markiewicz i Kuźma 2001, Raś i wsp. 1992, Ruiz i wsp. 2002). Wynika to z faktu, e u krów przed porodem obserwuje siê wzmo on¹ aktywnoœæ antyoksydacyjn¹ enzymów surowicy krwi (Kankofer 2002, Malinowski i wsp. 2004). Jest ona jednak wyraÿnie ni sza w przypadkach

22 22 gro ¹cego zatrzymania ³o yska. Enzymy oznaczane zwykle przy ocenie statusu antyoksydacyjnego, jak: GSH-Px (peroksydaza glutationu), SOD (dysmutaza ponadtlenkowa), GSH-Tr (transferaza glutationowa), CAT (katalaza) w tkance ³o yska po porodzie wykazuj¹ obni on¹ aktywnoœæ w przypadku zatrzymania b³on p³odowych. Kwas trójbarbiturowy (TBA) jest wskaÿnikiem utleniania lipidów, formylokinurenina i bityrozyna bia³ek, a 8-hydroksy 2 deoksyguanozyna kwasów nukleinowych. Poziom tych zwi¹zków jest wy szy w przypadkach retentio secundinarum (Kankofer 2002). Ostatnio wykazano wzrost aktywnoœci SOD i GSHpx po iniekcji witaminy E z selenem i witamin¹ A i D 3 oraz ca³kowitego statusu antyoksydacyjnego TAS w krwi wysoko cielnych ja³ówek w nastêpstwie iniekcji dimeru lizozymu (Malinowski i wsp. 2002). Celem pracy by³a ocena poziomu chemiluminescencji granulocytów krwi krów z zatrzymaniem ³o yska i poporodowym zapaleniem macicy w porównaniu do zwierz¹t zdrowych. Materia³ i metody Badania przeprowadzono na 66 krowach wieloródkach i pierwiastkach w wieku 2 8 lat, rasy ncb x hf, wykazuj¹cych zatrzymanie ³o yska lub poporodowe zapalenie macicy. Grupê porównawcz¹ do badañ stanowi³o 12 krów bez zaburzeñ okresu poporodowego. Wieloródki cechowa³y siê wydajnoœci¹ od 5,0 do 6,5 tys. kg mleka za 305 dni poprzedniej laktacji. Wybrane do badañ zwierzêta doœwiadczalne i kontrolne stanowi³y w³asnoœæ dwóch gospodarstw o podobnym systemie utrzymania i ywienia. Do badañ laboratoryjnych pobierano krew z y³y podskórnej brzucha w dniu rozpoznania choroby, tj. pomiêdzy 12 a 24 godzin¹ po porodzie w przypadku zatrzymania ³o yska oraz w 8 10 dniu w przypadku poporodowego zapalenia macicy. W próbkach krwi oznaczono poziom chemiluminescencji spontanicznej i indukowanej zymosanem za pomocą luminometru 1251 (BioOrbit). Wyniki badañ poddano analizie statystycznej testem t studenta dla prób niezale nych. Wyniki i dyskusja Krowy bior¹ce udzia³ w doœwiadczeniu cechowa³y siê zbli onym wiekiem oraz wydajnoœci¹ mleczn¹ w roku poprzednim. W tabeli l przedstawiono œrednie wartoœci poziomu chemiluminescencji spontanicznej oraz indukowanej krwi krów zdrowych i chorych. W obydwu przypadkach stwierdzono statystycznie ni szy poziom chemiluminescencji spontanicznej w krwi krów chorych (retentio secundinarum, metritis puerperalis) w porównaniu ze zdrowymi. U krów z zatrzymaniem ³o yska i poporodowym zapaleniem macicy wartoœæ chemiluminescencji indukowanej by³a tak e ni sza ni u zdrowych, ró nica ta jednak nie by³a istotna statystycznie. Prawid³owy przebieg okresu oko³oporodowego krów zale y w znacznym stopniu od aktywnoœci chemotaktycznej, fagocytarnej i bójczej neutrofilów (Krakowski

23 i wsp. 2004). Z przedstawionych badañ wynika, że krowy z zaburzeniami okresu poporodowego, jak zatrzymanie ³o yska czy zapalenie macicy, wykazuj¹ obni on¹ zdolnoœæ leukocytów do fagocytozy, która jest wyrazem obni onej odpornoœci. Niedobory energetyczne, mineralno-witaminowe oraz niew³aœciwie zbilansowana dawka pokarmowa prowadz¹ do zaburzeñ metabolicznych, zachwiania równowagi kwasowo-zasadowej, zmian w uk³adzie hormonalnym, a w konsekwencji do zaburzeñ funkcji uk³adu immunologicznego (Giełdanowski 1984, Levis 1997). Jedn¹ z g³ównych przyczyn upoœledzenia, a w skrajnych przypadkach ca³kowitego zaniku odpornoœci komórkowej lub humoralnej jest immunosupresja. Jej nastêpstwem jest zwiêkszona podatnoœæ na rozwój infekcji œródmacicznych i pogorszenie wskaÿników p³odnoœci. Nakada i wsp. (2002) wykazali, e u krów, które po porodzie wykazuj¹ zatrzymanie ³o yska dochodzi przed porodem do zaburzeñ immunologiczno-hormonalnych, co wyra a siê ni szym ni u krów kontrolnych stê eniem IL-6 w krwi oraz wy szym stosunkiem estrogenów do progesteronu. Obni enie sprawnoœci uk³adu immunologicznego w okresie oko³oporodowym wykazywa³o wielu autorów (Malinowski 2001, Mallard i wsp. 2001, Markiewicz i wsp. 1999). Wystêpuj¹ca w ostatnim okresie ci¹ y naturalna supresja aktywnoœci fagocytarnej jest rekompensowana wzrostem metabolizmu tlenowego komórek polimorfonuklearnych (PMN) i monocytów (Mn). U krów zdolnoœæ metaboliczna wymienionych komórek jest wyraÿnie zró nicowana w zale noœci od przebiegu okresu oko³oporodowego. U zwierz¹t z zatrzymaniem ³o yska metabolizm tlenowy neutrofilów jest wyraÿnie wy szy w porównaniu ze zdrowymi w dwóch pierwszych tygodniach po porodzie (Krakowski i wsp. 2004). 23 Tabela 1. Poziom chemiluminescencji (CL) spontanicznej i indukowanej zymosanem w krwi krów z zatrzymaniem ³o yska i poporodowym zapaleniem macicy oraz zdrowych krów kontrolnych (x ± SD) Table 1. The induced and spontaneous chemiluminescence (CL) level in blood of cows with retained placenta, puerperal metritis and healthy, control cows (x ± SD) Grupa krów Group of cows Zatrzymanie ³o yska Placenta retained Kontrola Control Poporodowe zapalenie macicy Puerperal metritis Kontrola Control *, ** p < 0,05 n Dzieñ po porodzie Day after partum Cl. spon. (mv/0,1 ml) CL ind. (mv/0,1 ml) ,89 ± 0,23* 1,11 ± 0, ,14 ± 0,24* 1,19 ± 0, ,94 ± 0,25** 1,19 ± 0, ,16 ± 0,24** 1,22 ± 0,24

24 24 Wniosek 1. W okresie oko³oporodowym u krów obni eniu ulega sprawnoœæ uk³adu immunologicznego, co wyra a siê s³absz¹ zdolnoœci¹ PMN do wybuchu tlenowego i mo e predysponowaæ do zatrzymania ³o yska oraz zapalenia macicy. Piœmiennictwo 1. Bishop J.R., Bodine A.B., O Dell G.D., Jenzen J.J Quantitative assay for Antibiotics Used Commonly in Treatment of Bovine Infections. J. Dairy Sci. 68, Christiaens A., Alvarez A., Marche C., Behr V., Hornik J.L., Istasse L Influence of dietary supplement high in protection factors during the dry period on peripartum disorders and milk quality in dairy cows. IDF Inter. Symp. Immunol. of Ruminant Mammary Gland. Stresa, Italy, Gie³danowski J Immunostymulacja i immunostymulatory. Post. Hig. 38, Hajurka J., Macak V., Hurka V Uterine and ovarian factors influencing involution of the uterus in cows. Polish Association for Buiatrics Polish Society of Veterinary Sciences National Veterinary Research Institute in Pulawy, Achievements and Prospects of Ruminants Medicine Kraków, Kankofer M Placental release/retention in cows and its relation to peroxidative damage of macromolecules. Reprod. Dom. Anim. 37, Krakowski L., Kostro K., Wrona Z., Krakowska L., Brodzki P., Piech T., Kostrzewa A Metabolizm tlenowy neutrofilów i monocytów krwi w okresie oko³oporodowym u krów zdrowych i z zatrzymaniem ³o yska. Med. Wet. 60, Levis G.S Health problems of the postpartum cow: uterine health and disorders. J. Dairy Sci. 80, Lutz B., Postpartum A., Wanner M., Rusch P., Hassig M Relationship between fertility and metabolic profile in dairy Cows. Proc. XX World Buiatrics Congress. Sydney, Malinowski E Przyczyny, patogeneza i leczenie poporodowych zapaleñ macicy krów. Med. Wet. 51, Malinowski E., Ziêtara J., Markiewicz H., Sobolewski J., Krupecki K Metrisan AN nowy preparat do leczenia zapaleñ macicy. Med. Wet. 52, Malinowski E Lysozyme dimer in therapy and prophylaxis of animal disease. Princeton Poznañ, Malinowski E., Smulski S., Kaczmarowski M., Markiewicz H Wp³yw iniekcji wybranych leków na status antyoksydacyjny krwi cielnych ja³ówek. Praktyczne aspekty badañ doœwiadczalnych uk³adu rozrodczego i gruczo³u mlekowego zwierz¹t. Konferencja Naukowa Sekcji Fizjopatologii Rozrodu PTNW. Wenecja, Wyd. PIWet Pu³awy, 136.

25 Malinowski E., Smulski S., Markiewicz H., Kaczmarowski M The effect of some drugs injection to pregnant heifers on blond antioxidant status. Polish Journal of Veterinary Sciences, 2, Mallard B.A., Dekkers J.C., Ireland M.J., Lesile K.E., Sharif S., Lacey Vankampen C., Wagter L., Wilkie B.N Alteration in immune responsiveness during the peripartum period and its ramification on dairy cow and calf health. J. Dairy Sci. 81, Markiewicz H., Malinowski E., KuŸma K Relationship between blood biochemical indice sand efficacy of cystic ovarian disease treatment with GnRH. Bull. vet. Inst. Pulawy, 43, Markiewicz H., KuŸma K., Malinowski E., Kaczmarowski M Predisposing factors for puerperal disorders in cows. Mater. III Middle-European Congress for Buiatrics. Health Problem in Ruminants, Milovy, Czech Republic, Markiewicz H., KuŸma K Wp³yw bia³ka i energii w dawce pokarmowej na p³odnoœæ krów mlecznych. Mater. Konf. Nauk. Sekcji Fizjopatologii Rozrodu PTNW. Wenecja, Miller J.K., Brzeziñska-Œlebodziñska E., Madsen F.C Oxidative stress, antioxidants, and animal function. J. Dairy Sci. 76, Nakada K., Asaga M., Ishikawa T., Kenzaki S. Hapiwera K., Iwai H., Sawamukai Y Changes in IL-6 progesterone and estradiol concentrations in peripheral blood of pre- and post-partum dairy cattle with retained placenta. Abstracts, XXII World Buiatrics Congress, Hannover, Germany, Raœ A., Zduñczyk S., Janowski T., Studziñski T., Glazer T Wp³yw preparatu buforuj¹co mineralnego Acinormin Polfa na zachowanie siê wskaÿników gazometrycznych i biochemicznych krwi, przebieg okresu oko³oporodowego i wydajnoœæ mleczn¹ krów. Acta Acad. Agricult. Tech. Olst. Veterinaria, 20, Ruiz J.L., Hernomdez J., Gutierrez C.G., Arechiga C.F., Oriz O., Morales R.S Effect of vitamin E, and selenium administration on postpartum uterine pathologies in Holstein cows. Abstracts XXII World Buiatrics Congress. Hannover, Germany, Schukken Y.H., Bergman J., Lam T.J.G.M., Poel W., Kremer W.D.J., Noordhujzen-Stassen E.N Randomized trial in acute endometritis patens ewaluating the effect on subsequent health and fertility. Proc. XIX World Buiatrics Congress. Edinburgh, Vol. 1,

26 26 THE CHEMILUMINESCENCE LEVEL OF PMN IN BLOOD OF COWS WITH THE RETAINED PLACENTA AND PUERPERAL METRITIS Summary The aim of the examination was to compare of the chemiluminescence level in blood of cows with retained foetal membranes (RFM, n = 36), puerperal metritis (PM, n = 30) and healthy control ones (C, n = 12). Blood samples were taken between 12 and 24 hour (RFM) or at 8 10 day after calving (PM). The spontaneous and induced by zymosan chemiluminescence level was measured by luminometr 1251 (BioOrbit). Sick cows showed the lower spontaneous chemiluminescence level in comparison to heatthy ones. It indirectly indicates a depressed activity of phagocytosis in cows with RFM and PM. Keywords: cows, chemiluminescence, placenta retained, puerperal metritis

27 Pr. Komis. Nauk Rol. i Biol. BTN, 2006 Seria B, Nr 60 Anetta Macherzyñska Katedra Morfologii Zwierz¹t i owiectwa, ATR Bydgoszcz Wstêp HODOWLA ZACHOWAWCZA JAKO FORMA PROMOCJI GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH Jedn¹ z form turystyki, która cieszy siê ostatnio du ym powodzeniem, jest agroturystyka, która stwarza mo liwoœci zmiany sytuacji ekonomicznej na wsi, a jednoczeœnie wymusza dzia³ania stanowi¹ce aktywne formy ochrony œrodowiska. Mieszkañcom wsi daje zupe³nie nowe mo liwoœci u ytkowania przestrzeni wiejskiej, zabudowañ rolniczych, lokalnej infrastruktury. Uzyskane przez nich dodatkowe dochody przyczyniaj¹ siê do wzrostu zasobnoœci poszczególnych gospodarstw oraz do wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. Staraj¹c siê, aby turystyka by³a szans¹ rozwoju gospodarczego wsi, konieczne jest zrealizowanie okreœlonych zadañ zwi¹zanych z przystosowaniem bazy noclegowo-gastronomicznej do wymogów wspó³czesnego rynku, jak i wdro eniem systemu oceny oraz kontroli poziomu us³ug turystycznych. Szczególny nacisk nale a³oby po³o yæ na atrakcyjne zagospodarowanie czasu turystów poprzez szerok¹ ofertê aktywnych form wypoczynku, jak równie zapewnienie odpowiedniego poziomu obs³ugi. Nie mniej wa na jest tak e aktywna promocja. Bior¹c pod uwagê wszystkie czynniki przemawiaj¹ce za rozwojem różnych form turystyki, w tym turystyki wiejskiej, podjêto wiele inicjatyw zmierzaj¹cych do aktywizacji wsi poprzez turystykê. W literaturze dostêpne s¹ informacje dotycz¹ce promocji (Cummins i Mullin 2004), reklamy (Benedykt 2004) czy te marketingu (Moi Ali 2004). Opisane tam zagadnienia traktuj¹ przedmiot ogólnie. Spotyka siê równie opracowania dotycz¹ce agroturystyki (Majewski 2003, Strzembicki 2004). Natomiast nie ma publikacji dotycz¹cych wykorzystania hodowli zachowawczej do promocji i reklamy. Dlatego te nale y wybraæ oraz opisaæ najistotniejsze i najbardziej przydatne sposoby promocji agroturystyki z uwzglêdnieniem hodowli zachowawczej jako g³ównego elementu, na którym opieraæ siê bêd¹ dzia³ania promuj¹ce i reklamuj¹ce gospodarstwa agroturystyczne. Materia³ i metody Do obserwacji wybrano teren województwa kujawsko-pomorskiego. Wykorzystano metody badañ marketingowych, tj. obserwacje poœrednie i bezpoœrednie oraz wywiad personalny.

28 28 Niniejsza praca opisuje najwa niejsze aspekty i zagadnienia dotycz¹ce zastosowania hodowli zachowawczej jako elementu promocji oraz porusza tematy uznane przez autorkê za najwa niejsze. Wyniki Du a konkurencja na rynku sprawia, i nale y siêgaæ po ró nego rodzaju œrodki promuj¹ce, aby przeœcign¹æ konkurentów. Jedn¹ z takich form mo e byæ hodowla zachowawcza zwierz¹t jako element promuj¹cy gospodarstwo agroturystyczne. W tym przypadku mamy po³¹czone ze sob¹ dwie korzyœci, jedna to dop³aty od pañstwa, a druga to wzrost atrakcyjnoœci wypoczynku w gospodarstwie oferuj¹cym bezpoœredni kontakt ze zwierzêtami. Hodowla zachowawcza jest to œwiadome dzia³anie prowadz¹ce do utrzymania zanikaj¹cych pierwotnych ras zwierz¹t, którego celem jest ochrona zasobów genowych. W Polsce prowadzi siê hodowle zachowawcze ras takich jak: byd³o polskie czerwone, byd³o bia³ogrzbiete, koniki polskie, konie huculskie, konie ma³opolskie, konie œl¹skie, owca rasy wrzosówka, owca rasy œwiniarka, owca rasy olkuska, polskie owce górskie odmiany barwnej, owce rasy merynos barwny, owce uhruskie, owce wielkopolskie, owce elaÿnieñskie, owce korideil, owce kamienieckie, owce pomorskie. Hodowle zachowawcze s¹ dotowane przez pañstwo, a przedsiêwziêcia zakwalifikowane do programu priorytetowego Ochrona przyrody i krajobrazu dofinansowywane s¹ na zasadach ogólnych zawartych w Zasadach udzielania i umarzania po yczek, udzielania dotacji oraz dop³at do oprocentowania preferencyjnych kredytów i po yczek ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej. Mo na korzystaæ z programu: Ochrona w warunkach»in situ«i»ex situ«oraz rozmna anie i rozprzestrzenianie objêtych ochron¹ i zagro- onych wyginiêciem gatunków roœlin i zwierz¹t. Przygotowuj¹c ofertê turystyczn¹, zawsze nale y mieæ na wzglêdzie potrzeby i oczekiwania grup celowych, czyli goœci o podobnych cechach osobowych, motywacjach urlopowych oraz sposobach spêdzania wolnego czasu. W zale noœci od tego mo emy podzieliæ turystów na ró nego rodzaju grupy celowe, jak np.: doroœli z niemowlêtami i ma³ymi dzieæmi, rodziny z dzieæmi, osoby starsze, niepe³nosprawni, wêdkarze, myœliwi i uprawiaj¹cy jazdê konn¹. Ka da oferta agroturystyczna powinna byæ dostosowana do konkretnych odbiorców (Strzembicki 2004). Po zdobyciu niezbêdnych informacji mo na przyst¹piæ do wyboru gatunku zwierz¹t, jaki chcemy pozyskaæ do hodowli zachowawczej. W ostatnich latach obserwuje siê du e zainteresowanie turystów aktywnym wypoczynkiem, dlatego warto zainteresowaæ siê hodowl¹ zachowawcz¹ np. koni, dziêki czemu mo emy zapewniæ atrakcje nie tylko doros³ym, ale równie dzieciom. W zwi¹zku z tym nasza oferta dotrze do wielu grup odbiorców, co u³atwi nam prowadzenie w³asnej dzia³alnoœci i stworzy mo liwoœci pozyskania wiêkszej liczby klientów. Nale y