"Przedszkolaku - i Ty możesz mówić lepiej"

Transkrypt

1 Innowacja pedagogiczna "Przedszkolaku - i Ty możesz mówić lepiej" program profilaktyki logopedycznej Program logopedyczny dla oddziałów przedszkolnych Przedszkola Samorządowego w Starym Mieście. Opracowanie: mgr Sylwia Kuśmierek - logopeda mgr Arleta Juszczak - logopeda mgr Beata Wojtczak 1

2 WSTĘP Prawidłowy rozwój mowy dziecka stanowi podstawę kształtowania się jego osobowości. Proces rozwoju mowy przebiega pewnymi etapami i trwa kilka lat. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający je świat, natomiast dzięki umiejętności mówienia może wyrazić swoje uczucia i spostrzeżenia, a przede wszystkim potrzeby. Poziom rozwoju mowy dziecka świadczy o jego aktywności intelektualnej. Prawidłowa wymowa umożliwia dziecku sprawne komunikowanie się z otoczeniem, ułatwia nawiązywanie kontaktów, zdobywanie różnych umiejętności. Dlatego w rozwoju małego dziecka niezwykle ważnym elementem jest rozwój mowy, a w szczególności poprawna artykulacja. Dziecko, które nieprawidłowo wymawia wyrazy, źle artykułuje głoski, nie zawsze jest zrozumiane, ma kłopoty w kontaktach z rówieśnikami, a także w czasie nauki pisania i czytania. Błędna wymowa pogarsza samopoczucie, powoduje nieśmiałość. Toteż kształtowanie i rozwój mowy mają ścisły związek z rozwojem społecznym. Częste kontakty werbalne dziecka z otoczeniem przyspieszają ten rozwój, doskonaląc wymowę, bogacąc słownictwo. Dziecko rozwija mowę intensywnie wówczas, gdy ją ćwiczy w toku naturalnej, swobodnej rozmowy, takiej, w której jest partnerem dorosłego. Mowa dzieci będących w podobnym wieku może się bardzo różnić. Dziecko może mieć cztery lata i taki sam wzrost jak jego kolega, ale nie oznacza to wcale, że powinno mówić tak samo poprawnie, jak jego mały sąsiad. Nie należy się takim porównaniem zbytnio przejmować, gdyż każde z tych dzieci ma własne tempo rozwoju. Dzieci niezbyt chętnie ćwiczą swoją mowę w tradycyjny sposób. Nauka jednak nie musi być nudna i monotonna lecz może nieść ze sobą wiele ciekawych i atrakcyjny dla dziecka przeżyć. Dlatego też na potrzeby naszej placówki opracowano innowacje pedagogiczną oparta na zabawowej formie ćwiczeń. Program przewiduje wykorzystanie zabaw logopedycznych do rozbudzania aktywności słownej oraz poprawnego opanowania języka dzieci w wieku przedszkolnym. Program jest zgodny z podstawą programową dla przedszkoli. Cel główny programu to: stymulowanie rozwoju mowy i języka tak, aby wszystkie dzieci w grupie osiągnęły sprawność strony artykulacyjnej, gramatycznej i leksykalnej mowy. 2

3 I. CELE PROGRAMU CELE OGÓLNE Stymulowanie rozwoju mowy i języka tak, aby wszystkie dzieci w grupie osiągnęły: sprawność strony artykulacyjnej, gramatycznej i leksykalnej mowy, umiejętność sprawnego komunikowania się z rówieśnikami i dorosłymi z bliższego i dalszego otoczenia, umiejętność komunikowania o swoich potrzebach i stanach emocjonalnych, CELE SZCZEGÓŁOWE wspomaganie rozwoju dziecka, wyrobienie właściwych nawyków mownych jak: oddech, zamykanie ust, przełykanie śliny, usprawnienie motoryki narządów artykulacyjnych oraz ich właściwa koordynacja, tworzenie sytuacji sprzyjających spontanicznemu wypowiadaniu się, zachęcanie dziecka do udziału w rozmowie kierowanej, tematycznej, wzbogacanie słownictwa, reedukacja od strony gramatycznej mowy, przezwyciężanie trudności artykulacyjnych, polepszenie funkcjonowania społecznego wychowanka, zdobycie nowych doświadczeń werbalnych, wywoływanie prawidłowej artykulacji głosek utrwalanie prawidłowej wymowy głosek, skupianie uwagi i współpraca z osobą ćwiczącą. 3

4 II. TREŚCI KSZTAŁCENIA Treści kształcenia wynikają z podstawy programowej i obejmują następujące obszary: Wspomaganie rozwoju mowy oraz innych umiejętności komunikacyjnych dzieci. Dziecko: 1) zwraca się bezpośrednio do rozmówcy, stara się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym; 2) mówi płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji lub komunikuje się w inny zrozumiały sposób; 3) uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach; 4) w zrozumiały sposób mówi lub w inny sposób komunikuje o swoich potrzebach i decyzjach. Tworzenie warunków do doświadczeń językowych i komunikacyjnych w zakresie reprezentatywnej i komunikatywnej funkcji języka. Dziecko: 1) potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumie polecenia typu: narysuj kółko w lewym górnym rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki; 2) potrafi uważnie postrzegać (organizuje pole spostrzeżeniowe), aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach; 3) dysponuje sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania lub innymi zdolnościami i sprawnościami niezbędnymi do skutecznego komunikowania się z innymi; 4) słucha lub odbiera w innej dostępnej dla siebie formie komunikacji treść np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich, lub komunikuje się w inny zrozumiały sposób; interesuje się książkami; 5) rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli, np. w przedszkolu, na ulicy, na dworcu. 6) układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby; wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej; 4

5 Realizacja założeń podstawy programowej. Dziecko 3-, 4-letnie Dziecko 5-, 6- letnie ĆWICZENIA ODDECHOWE - zwrócenie uwagi na zasady higieny aparatu oddechowego - ćwiczenia oddechowe połączone z ruchem ciała - uczestniczenie w ćwiczeniach oddechowych w celu ukształtowania prawidłowego toru oddechowego i wydłużenia fazy wydechu - uświadamianie konieczności zachowania ciszy lub kontrolowania natężenia głosu w miejscach użyteczności publicznej i w niektórych sytuacjach życiowych - regulowanie oddechu podczas wypowiedzi. - przestrzeganie zasad higieny głosu - ćwiczenia oddechowe połączone z wypowiadaniem głosek, śpiewaniem lub recytowaniem wierszy - uczestniczenie w ćwiczeniach oddechowych w celu ukształtowania prawidłowego toru oddechowego i wydłużenia fazy wydechu - uświadamianie konieczności zachowania ciszy lub kontrolowania natężenia głosu w miejscach użyteczności publicznej i w niektórych sytuacjach życiowych - regulowanie oddechu podczas wypowiedzi. ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZĄDY MOWY - ćwiczenia szczęki dolnej - ćwiczenia warg - ćwiczenia języka - ćwiczenia podniebienia miękkiego i mięśni zwierających pierścień gardłowy. - ćwiczenia narządów artykulacyjnych z wykorzystaniem samogłosek, spółgłosek, krótkich tekstów - kształtowanie silnego, o odpowiedniej wysokości, głosu poprzez wykonywanie ćwiczeń fonacyjnych i głosowych - modulowanie głosu stosownie do sytuacji. 5

6 SWOBODNE ROZMOWY - wyrażanie swoich myśli, potrzeb, przeżyć w rozmowach z dorosłymi w codziennych sytuacjach - swobodne rozmowy na tematy bliskie dzieciom w kontaktach indywidualnych - swobodne, spontaniczne i bezpośrednie zwracanie się zarówno do osób dorosłych jak i do dzieci - rozwijanie zdolności komunikacyjnych przez dostosowywanie wypowiedzi do sytuacji i tematyki, śmiałe zwracanie się do rozmówcy (zabawy tematyczne z podziałem na role, rozmowy kierowane). - wyrażanie swoich myśli, potrzeb, przeżyć w rozmowach z rówieśnikami w codziennych sytuacjach - swobodne rozmowy na tematy bliskie dzieciom w kontaktach grupowych - przekazywanie swoich odczuć, intencji w sposób werbalny i niewerbalny - zachęcanie do budowania dłuższych wypowiedzi na temat własnych zainteresowań, opowiadania o ciekawych zdarzeniach, filmach, wystawach, pragnieniach - doskonalenie umiejętności właściwego i precyzyjnego wypowiadania się na temat swoich potrzeb, decyzji oraz wyrażania sądów i opinii w sposób akceptowany społecznie (rozmowy kierowane, dyskusje, oceny postępowania bohaterów literackich). ROZWIJANIE UMIEJĘTNOŚCI PŁYNNEGO MÓWIENIA - wypowiadanie się na temat obrazka, ilustracji, wysłuchanego tekstu - nauka na pamięć i recytowanie, śpiewanie krótkich tekstów (wiersze, rymowanki, piosenki) - doskonalenie umiejętności płynnego wypowiadania się na określony temat. - wspólne układanie opowiadania - podawanie zakończeń znanych bajek, opowiadań - doskonalenie umiejętności płynnego mówienia podczas różnych form wypowiedzi i sytuacji (opowiadanie przebiegu zdarzeń, sytuacje problemowe, "burza mózgów", "burza pytań" - rozwijanie swobodnej ekspresji słownej (układanie zagadek, wyliczanek, rymowanek) 6

7 - nabieranie wiary we własne możliwości w zakresie umiejętności komunikacji słownej (wypowiedzi na forum grupy oraz przed szerszą publicznością). WYRABIANIE UMIEJĘTNOŚCI POPRAWNEJ WYMOWY - naśladowanie zdań poprawnie - budowanie dłuższych wypowiedzi z formułowanych przez dorosłych zastosowaniem reguł i zasad formułowania - powtarzanie krótkich rymowanek wypowiedzi - stosowanie w wypowiedziach - formułowanie kilkuzdaniowych prawidłowych form fleksyjnych wszystkich wypowiedzi na interesujące tematy odmieniających się części mowy: czasownika, związane z bliższym i dalszym rzeczownika, zaimka, przymiotnika, liczebnika środowiskiem społecznym, - używanie spójników w celu uzyskania przyrodniczym, przeżyciami, dłuższych wypowiedzi pragnieniami. - prawidłowe stosowanie przyimków - nauka prowadzenia rozmów i dyskusji z zastosowaniem zwrotów przydatnych przy argumentowaniu. STOSOWANIE POPRAWNYCH FORM SKŁADNIOWYCH - wypowiadanie się prostymi zdaniami - wdrażanie do budowania pełniejszych i poprawnie sformułowanych zdań podczas rozmów indywidualnych, grupowych (wzorce prawidłowej wymowy - przykład nauczyciela, utwory literackie, nauka wierszy, zabawy teatralne, zabawy słowne typu "Dokończ zdanie") - wdrażanie do układania zdań - wypowiadanie się złożonymi zdaniami, stosowanie kilkuzdaniowej wypowiedzi - poprawne wypowiadanie się w czasach przyszłym i przeszłym - odpowiadanie na pytania, poprawne formułowanie pytań - stosowanie słów przeciwstawnych, zdrobnień, zgrubień - formułowanie dłuższych wypowiedzi na ważne tematy 7

8 poprawnych pod względem gramatycznym. - samodzielne werbalizowanie własnych potrzeb i decyzji - nabywanie wzorców pięknej polszczyzny przez słuchanie utworów literackich, naukę wierszy na pamięć, udział w inscenizacjach - wykazywanie motywacji do doskonalenia własnych umiejętności językowych oraz przezwyciężania ewentualnych trudności w tym zakresie przez aktywne ćwiczenia: artykulacyjne, głosowe, słuchowe, zabawy z rytmem, ortofoniczne, wzbogacanie słownictwa biernego i czynnego - kształtowanie aktywnej postawy podczas zajęć: stawienie pytań, udzielane odpowiedzi, podążanie za tokiem rozmowy (quizy, konkursy, rozwiązywanie zagadek, dopełnianie zdań) ROZWIJANIE SŁUCHU FONETYCZNEGO - sylabizowanie w toku zabaw, np. naśladowanie mowy robota, lalki itp. - rytmiczne powtarzanie tekstów rymowanek, krótkich wierszy - proste zabawy rytmiczne z akcentowaniem sylab w wyrazach dwusylabowych, trzysylabowych (mówienie wyrazów z wyklaskiwaniem: ko-tek, po-mi-dor, próby wyklaskiwania własnego - wymawianie samogłosek, a potem wymawianie za nauczycielem spółgłosek - wykonywanie ćwiczeń różnicujących głoski opozycyjne, np.: t d, r l, p b - powtarzanie słów zawierających głoski opozycyjne, np.: kura góra, piórko biurko - wyodrębnianie zdań w wypowiedziach, liczenie ich, układanie wypowiedzi, np. na temat obrazka, składającej się z określonej 8

9 imienia, rytmiczne mówienie rymowanek) - zabawy doskonalące analizę i syntezę sylabową (szukanie obrazków, których nazwy rozpoczynają się na tę samą sylabę) - kształtowanie umiejętności wyodrębniania wyrazów w krótkich zdaniach (układanie tylu guzików, ile słychać wyrazów) liczby zdań - słuchanie zdań, wyodrębnianie w nich słów; liczenie słów w zdaniach (układanie odp. liczby klocków, guzików, figur geometrycznych) układanie zdań z określonej liczby słów; określanie kolejności słów w zdaniach - układanie rymów do podanych słów - wyodrębnianie w słowach sylab, określanie ich kolejności; dzielenie słów na sylaby; liczenie sylab w słowach; tworzenie słów rozpoczynających się, kończących się daną sylabą - analiza i synteza głoskowa - wyodrębnianie w słowach głosek: w wygłosie, nagłosie, śródgłosie (szukanie wyrazów na dana głoskę) - liczenie głosek w słowach; układanie słów rozpoczynających się, kończących się daną głoską - dostrzeganie, rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków z otoczenia Program ma charakter otwarty a jego treści mogą być rozszerzane i zmieniane w zależności od wieku i zainteresowań oraz dostosowane do danej grupy wiekowej. 9

10 III. ZASADY ZAKRES I TERMN Program obejmie dzieci 3, 4 oraz 5 i 6 letnie. Materiał będzie realizowany przez nauczyciela, jako cykl ćwiczeń prowadzonych systematycznie w poranku przez cały rok szkolny 2016/2017. Dobór realizowanych treści, metod i form pracy uzależniony jest od wieku i możliwości poznawczych wychowanków. MOTYWACJA WPROWADZENIA PROGRAMU I OCZEKIWANIA Z NIM ZWIĄZANE Umiejętność poprawnego mówienia jest bardzo ważna, tymczasem polskie statystyki podają wysokie wskaźniki wad wymowy u dzieci. Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym często zastanawiają się czy ich dziecko mówi poprawnie, czy rozwój mowy przebiega prawidłowo, czy też może jest opóźniony lub zaburzony. Jeśli tak, to czy i w jaki sposób można pomóc dziecku. Z badań przesiewowych, prowadzonych w naszym przedszkolu wynika, że coraz więcej dzieci ma wadę wymowy i potrzebuje pomocy logopedycznej. Innowacja powstała na potrzeby placówki. Proponowane zajęcia nie zastąpią terapii logopedycznej dzieciom, które nie osiągnęły normy językowej, będą jednak doskonale stymulowały językowe umiejętności, budząc zaciekawienie związanymi z nimi aspektami. Chciałybyśmy, aby prowadzone ćwiczenia korygowały istniejące zaburzenia mowy i wspierały prowadzoną terapię logopedyczną przez specjalistów w naszym przedszkolu. ZADANIA DO WYKONANIA W RAMACH REALIZACJI PROGRAMU 1. Poinformowanie rodziców o realizacji programu "Przedszkolaku - i Ty możesz mówić lepiej", przedstawienie zadań wychowawczych i kształcących wynikających z programu. 2. Uwzględnienie w planach pracy dydaktyczno wychowawczej zagadnień związanych z programem edukacyjnym Przedszkolaku - i Ty możesz mówić lepiej". 3. Przygotowywanie i prowadzenie zajęć dydaktycznych w ranku i po południu, dotyczących rozwoju mowy dzieci. Każdy nauczyciel w przedszkolu otrzymał zestaw materiałów logopedycznych przeznaczony do codziennych ćwiczeń. Zaproponowane ćwiczenia aparatu artykulacyjnego, oddechowe, 10

11 ortofoniczne, logorytmiczne, historyjki obrazkowe, zabawy i gry logopedyczne można stosować w pracy indywidualnej, grupowej i zbiorowej. Ich celem jest usprawnienie mowy, myślenia i ogólnego rozwoju dzieci. Nauczyciel przedszkola, który dba o rozwój mowy swoich podopiecznych powinien: *poszerzyć wiedzę na temat rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym, przyczyn występujących nieprawidłowości oraz o metodach i technikach wspomagających prawidłowy rozwój; * dokonać diagnozy pedagogicznej dzieci (Arkusz obserwacji dziecka), zwracając szczególną uwagę na obszar dotyczący rozwoju mowy. *systematycznie stwarzać dzieciom okazję do wspólnych zabaw: oddechowych, artykulacyjnych, dźwiękonaśladowczych. Zabawy te dostarczają dzieciom wiele radości i mają ogromne znaczenie dla ich mowy. *wykorzystywać każdą okazję do powtarzania sylab lub głosek np: zabawa w pociąg; *wyrabianie właściwego sposobu oddychania podczas zabaw, zajęć, spacerów i ćwiczeń gimnastycznych; *wyrabianie właściwego sposobu gryzienia, żucia i połykania pokarmów. Właściwe nawyki karmienia na pewno poprawią stronę artykulacyjną mowy dzieci; *wspieranie, motywowanie dziecka do systematycznej pracy oraz zauważanie postępów czynionych przez dziecko; *monitorowanie rozwoju mowy swoich wychowanków; *współpraca z innymi nauczycielami, logopedą, rodzicami i specjalistami (psycholog, pedagog) w zakresie ujednolicenia oddziaływań terapeutycznych ukierunkowanych na dziecko. 4. Fotorelacje z podjętych działań. Program logopedyczny "Przedszkolaku - i Ty możesz mówić lepiej" dostosowany jest do programu nauczania realizowanego w oddziałach przedszkolnych. Tematyka programu realizowana będzie podczas zajęć wynikających z planu miesięcznego. Przy wyborze form pracy i środków dydaktycznych nauczyciele oddziałów przedszkolnych kierować się będą własnym doświadczeniem oraz upodobaniami dzieci, z którymi pracują. 11

12 IV. FORMY I METODY PRACY FORMY - indywidualna, zbiorowa i grupowa. METODY 1.Ćwiczenia oddechowe, 2.Ćwiczenia słuchu fonematycznego. 3.Ćwiczenia fonacyjne. 4.Ćwiczenia artykulacyjne. 5.Słuchanie czytanych utworów literatury dziecięcej z podkreśleniem elementów dźwiękonaśladowczych, rytmizowanych. 6.Nagrywanie się na magnetofon, odsłuchiwanie wypowiedzi. 7.Nauka wierszowanych wyliczanek i rymowanek. 8.Opowiadanie i opisywanie. 9.Recytowanie wierszy. 10.Zabawy i gry dramowe i teatralne. 11.Uważne słuchanie wypowiedzi innych. 12.Ćwiczenia autokontroli słuchowej. 13.Ćwiczenia logorytmiczne. 14.Ćwiczenia relaksacyjne. Formy i metody pracy zaplanowane w związku z realizacją programu sprzyjają wszechstronnemu rozwojowi dzieci w wieku przedszkolnym, stwarzają szeroki wachlarz możliwości tworzeniu sytuacji sprzyjających spontanicznemu wypowiadaniu się, zachęcaniu dziecka do udziału w rozmowie kierowanej, tematycznej, wzbogacaniu słownictwa. Znacząca rola, jaką ww. program odgrywa w procesie przezwyciężania trudności artykulacyjnych to polepszenie funkcjonowania społecznego wychowanka, zdobywanie nowych doświadczeń werbalnych, poprzez przezwyciężanie trudności artykulacyjnych. V. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW Realizacja powyżej zaprezentowanego programu wiąże się z koniecznością zastosowania różnorodnych pomocy, propozycji zawartych w literaturze fachowej: "Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola" G. Demel, "Przygody Języczka - Podróżniczka" M. Bryła, A. Muszyńska, "Logopedyczne zabawy grupowe" R. Sprawka, 12

13 "Śmieszne minki dla chłopczyka i dziewczynki" I. Michalak-Widera, propozycje zabaw z książki Zabawy rozwijające dla małych dzieci H. Trawińska, zestawy ćwiczeń z książki Zabawy rozwijające mowę dziecka B. Hołyńska, ćwiczenia ortofoniczne z książki Uczymy poprawnej wymowy E. Sachajska, Zabawy logopedycznie i nie tylko, poradnik dla nauczycieli i rodziców E. Chmielewska, teksty wierszy i piosenek dla dzieci, scenariusze zajęć logorytmicznych, zabaw i ćwiczeń emisyjnych, ortofonicznych, wzrokowych, słuchowych, ruchowych, słowno ruchowych, itp., opracowane przez siebie pomoce, ćwiczenia rozwijające myślenie, pamięć i spostrzegawczości, gry i zabawy językowe, zestawy ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny, zestawy ilustracji, historyjek obrazkowych, różnorodne układanki, dobieranki, gry i domina obrazkowe, puzzle i inne, W pracy z dzieckiem konieczne jest indywidualne podejście i odpowiednia motywacja, wówczas zostaną osiągnięte zamierzone cele. Praca wymaga cierpliwości, wytrwałości i zaangażowania zarówno ze strony dziecka, nauczyciela i logopedy. Efektywność ćwiczeń możliwa jest tylko poprzez wielokrotne powtarzanie. VI. EWALUACJA PROGRAMU 1. Fotorelacje z podjętych działań na stronie internetowej przedszkola. 2. Ankieta skierowana do rodziców, sprawdzająca przydatność i skuteczność realizowanego programu. Załącznik nr 1 3. Ankieta dla nauczycieli dotycząca realizacji programu. Załącznik nr 2 4. Arkusz obserwacji dziecka, w którym wykazane zostaną dane z obszaru dotyczącego ich rozwoju mowy. Ogólne zestawienie danych dla całej grupy - stan początkowy I obserwacja oraz stan końcowy II obserwacja (czy nastąpiły postępy?). Załącznik nr 3,4 5. Podsumowanie wszystkich działań - sprawozdanie z programu. 13

14 Obserwacja sprawności językowej, rozwoju mowy, rozwoju emocjonalnego i społecznego dzieci objętych terapią pozwoli ocenić efekty włączenia tego programu do działań edukacyjnych przedszkola. Bibliografia: 1. Załącznik do rozporządzenia MEN z dnia 17 czerwca 2016 r. (poz. 895) "Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego". 2. "Dziecko w swoim żywiole" Program wychowania przedszkolnego - dobre praktyki; Wyd. Nowa Era; 3. "Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola" G. Demel,; Wyd. WSiP 4. "Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik Akademicki" T. Gałkowski, G. Jastrzębowska,; Wyd. Uniwersytetu Opolskiego. 14