This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection 304 Andrzej Czamara 1(A,B,D,E,F,G), S³awomir Winiarski 1,2(A,B,C,D,E,F), Zbigniew Jethon 1(D,E,F), Andrzej Bugajski 1(D,F,G), Rafa³ Szafraniec 1(C,F), Andrzej Zaleski 1(D,E), Wies³aw Tomaszewski 1(D,E) 1 Wy sza Szko³a Fizjoterapii, Wroc³aw 2 Akademia Wychowania Fizycznego, Wroc³aw Ocena kinematyki chodu u pacjentów w postêpowaniu fizjoterapeutycznym po wybranych operacjach chrz¹stki stawowej Assessment of kinematics of pathological gait after articular cartilage surgery S³owa kluczowe: analiza chodu, chód patologiczny, chrz¹stka stawowa, rehabilitacja Key-words: gait analysis, pathological gait, articular cartilage, rehabilitation STRESZCZENIE Wstêp. Celem pracy by³a biomechaniczna ocena, przy zastosowaniu komputerowego systemu analizy ruchu SIMI Motion, zmian w kinematyce chodu pacjentów po wybranych operacjach chrz¹stki powierzchni noœnej stawu kolanowego. Materia³ i metody. Trzydziestu dwóch mê czyzn, u których w badaniu artroskopowym stwierdzono ubytki chrz¹stki powierzchni noœnej stawu kolanowego pochodzenia urazowego (III i IV stopieñ wed³ug klasyfikacji Quterbridge), po operacji chrz¹stki, zosta- ³o poddanych trójwymiarowej analizie chodu w ramach dwóch z czteroetapowego, w³asnego postêpowania fizjoterapeutycznego. W celu kontroli postêpów fizjoterapii wykonano pomiary parametrów kinematycznych chodu. Zarejestrowano biomechaniczne parametry przestrzenne i czasowe chodu oraz wyznaczono zakresy ruchu w stawie. Pierwsze badanie wykonano na prze³omie 2 i 3 tygodnia po operacji. Drugie badanie przeprowadzono pomiêdzy 6 a 8 tygodniem, a trzecie indywidualnie pomiêdzy 10 a 14 tygodniem po operacji, to jest wtedy, kiedy pacjentom przywrócono, a nastêpnie doskonalono chód. Wyniki. Otrzymano zadowalaj¹ce wyniki indywidualnie pomiêdzy 10 a 14-tym tygodniem po operacji u badanych osób w porównaniu do grupy kontrolnej. Zaobserwowano istotny statystycznie wzrost d³ugoœci kroku koñczyn operowanych i tych bez obra- eñ chrz¹stki w trzecim badaniu w porównaniu do pierwszego badania. W tym czasie zwiêkszy³a siê ponad dwukrotnie prêdkoœæ chodu. W trzecim badaniu odnotowano znacz¹cy spadek d³ugoœci trwania fazy podporu koñczyn nieoperowanych, na rzecz wyd³u enia fazy podporu koñczyn operowanych, w porównaniu z pierwszym pomiarem. Dodatkowo zauwa ono zwiêkszenie zakresu ruchu w operowanych stawach i odtworzenie charakterystyki czasowej zmiany k¹ta, znanej dla chodu prawid³owego. Wnioski. Zastosowane kompleksowe postêpowanie chirurgiczno-fizjoterapeutyczne, poprawi³o biomechaniczne parametry chodu pomiêdzy 10 a 14-tym tygodniem po operacji w badanej grupie. SUMMARY Background. This paper presents a biomechanical assessment of changes in the kinematics of gait of patients following selected types of articular cartilage surgery of the knee joint, examined with a 3D motion analysis system (SIMI Reality Motion Systems GmbH, Germany). Material and methods. The gait of thirty-two patients after articular cartilage surgery of the knee joint was analyzed in the course of 2 out of 4 stages of our original physiotherapy treatment. Monitoring the progress of the rehabilitation programme involved recording of spatial kinematic data of the gait and angle-time characteristics. The first measurement was taken between the 2nd and 3rd week postoperatively, the second was taken between the 6th and 8th postoperative week. The last measurement was taken between the 10th and 14th week postoperatively, when the patient's gait was fully restored and being improved. Results. Satisfactory individual results in patients undergoing our rehabilitation programme were obtained. in test patients compared to the control group between the 10th and 14th postoperative week. The spatial gait parameters: step and stride lengths were significantly increased and the stance-to-swing ratio decreased for the affected limb compared to the first measurement. Gait velocity was also found to have doubled. In addition the range of motion in the joints was increased and the angle characteristics were similar in the test patients and the control group. Conclusions. The extensive surgical and physiotherapeutic management improved gait parameters between the 10 th and 14 th postoperative week in all patients. Liczba s³ów/word count: 3059 Tabele/Tables: 2 Ryciny/Figures: 3 Piœmiennictwo/References: 17 Adres do korespondencji / Address for correspondence Andrzej Czamara Wy sza Szko³a Fizjoterapii Wroc³aw, ul. Tadeusza Koœciuszki 4, tel./fax: (0-71) , a.czamara@wsf.wroc.pl Fizjoterapia Polska MEDSPORTPRESS, 2006; 4(4); Vol. 6, Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r.

2 WSTÊP Chód jest podstawow¹ form¹ lokomocji cz³owieka. W literaturze podano sk³adowe i wyznaczniki chodu fizjologicznego [1]. Powszechnie stosuje siê standardow¹ ocenê chodu, która polega na wzrokowej obserwacji jego sk³adowych. Na podstawie tej obserwacji, badaj¹cy dokonuje subiektywnej oceny chodu normatywnego (fizjologicznego) i patologicznego, co pozwala na wstêpne oszacowanie zaburzeñ chodu [2,3,4]. Do analizy szczegó³owej przeprowadza siê pomiar parametrów kinematycznych chodu. Mierzy siê zakres ruchu w stawach biodrowym, kolanowym, a tak- e skokowym oraz czasy trwania ruchu i ich pochodne czasowe. Analizie poddaje siê d³ugoœæ kroku pojedynczego, podwójnego i prêdkoœæ chodu. Cykl chodu bada siê tak e pod k¹tem udzia³u fazy podporu do wymachu. Dla oceny chodu wa ne s¹ tak e wektor si³y reakcji pod³o a, œrodek nacisku i rozk³ad ciœnienia wywieranego przez stopê. Przedmiotem badañ s¹ zale noœci ró nych sk³adowych si³ reakcji pod³o a w fazie podporu podwójnego, nastêpnie pojedynczego, w tym postawienia piêty, rodzaju podparcia, przygotowania wymachu, a tak e czas narastania tych si³ w poszczególnych fazach podporu podczas chodu. Przeprowadza siê analizê jakoœciow¹ i iloœciow¹ wartoœci tych parametrów. Bada siê tak e zale noœci badanych parametrów z wiekiem [5,6,7,8,9,10]. W literaturze znane s¹ badania chodu w neurologii i pediatrii [11,12,13]. Inne publikacje przedstawiaj¹ ocenê chodu w postêpowaniu leczniczym po rekonstrukcji wiêzad³a krzy owego, patologii stawu rzepkowo udowego [14,15]. Ocenia siê tak e chód po artroplastyce stawu kolanowego [16]. Uszkodzenia chrz¹stki lub innych struktur stawów koñczyn dolnych mog¹ prowadziæ do wystêpowania bólu, obrzêku i zaburzeñ chodu. Obra enia III i IV stopnia powierzchni noœnej chrz¹stki stawu kolanowego wed³ug skali Outerbridge'a z pe³nymi objawami klinicznymi leczone s¹ operacyjnie. Operacja obra eñ chrz¹stki stawu kolanowego przywraca warunki anatomiczne stawu. Wa nym elementem kompleksowego postêpowania leczniczego po operacji chrz¹stki jest specjalistyczna fizjoterapia. Celem pracy by³a biomechaniczna ocena wartoœci wybranych parametrów kinematycznych chodu u pacjentów poddanych postêpowaniu fizjoterapeutycznemu, po wybranych operacjach powierzchni noœnej chrz¹stki stawu kolanowego. MATERIA I METODY Badaniem objêto trzydziestu dwóch mê czyzn u których wykonano operacje chrz¹stki stawu kolanowego na powierzchniach noœnych po przebytych urazach stawu kolanowego (III i IV stopieñ wed³ug klasyfikacji Quterbridge). Wykonano plastykê mozaikow¹ (n=8), mikroz³amania (n=12), piny wêglowe (n=2), wyg³adzanie (n=10). Badani po operacji zostali poddani w³asnemu specjalistycznemu postêpowaniu fizjoterapeutycznemu w Centrum Fizjoterapii Wy szej Szko³y Fizjoterapii z siedzib¹ we Wroc³awiu [17]. Œrednia wartoœæ wieku wynios³a w badanej grupie x=37,7 lat, SD= 11,5; wysokoœæ cia³a x=184.7 cm, SD=10,4, a masa cia³a x=91,5kg, SD=10. W celu kontroli postêpów fizjoterapii, wykonano w Wy szej Szkole Fizjoterapii we Wroc³awiu pomiary parametrów kinematycznych chodu. Zarejestrowano biomechaniczne parametry przestrzenne i czasowe chodu oraz wyznaczono zakresy ruchu w stawie. Pierwsze badanie wykonano na prze³omie 2 a 3 tygodnia po operacji. Pacjent by³ asekurowany przez fizjoterapeutê. Badany by³ poinformowany o tym, e w ka dej chwili ma przerwaæ test, je eli pojawi siê niepokój, zmêczenie lub pierwszy objaw bólu. Pacjenci wykonywali chód po prostej (4-5 kroków), który wykonano dwukrotnie z przerw¹ wypoczynkow¹ na siedz¹co. Drugie badanie przeprowadzono pomiêdzy 6 a 8 tygodniem, kolejne pomiary wykonywano co 2 tygodnie, a ostatnie indywidualnie pomiêdzy 10 a 14 tygodniem po operacji, kiedy pacjentom przywrócono, a nastêpnie doskonalono chód. Ostatecznie do analizy wziêto pomiar z prze³omu 2/3 tygodnia po operacji (I badanie), drugie pomiêdzy 6-8 tygodniem, a trzecie indywidualnie pomiêdzy 10 a 14 tygodniem od operacji. Mierzono wartoœci d³ugoœci kroku pojedynczego i podwójnego (m), prêdkoœci chodu (m/s) i czêstotliwoœci kroczenia (krok/s). Mierzono procentowy czas trwania fazy podporu do wymachu. Dokonano pomiaru wartoœci zakresu ruchu w stawie kolanowym podczas chodu oraz wartoœci k¹ta na pocz¹tku fazy podparcia (HS) i wartoœæ k¹ta na pocz¹tku fazy wymachu (TO). Osoba badana mia³a za zadanie w badaniach od 6 tygodnia przejœæ po równym pod- ³o u dystans 5 metrów. Zadanie ruchowe by³o powtarzane czterokrotnie, aby umo liwiæ zarejestrowanie od 8 do 12 pe³nych cykli chodu. Na Rycinie 1 przedstawiono schematycznie uk³ad pomiarowy wykorzystywany w doœwiadczeniu. W odleg³oœci czterech metrów od przestrzeni filmowania rozmieszczone by³y dwie kamery cyfrowe JVC (czêstotliwoœæ próbkowania 50 Hz), jedna rejestruj¹ca ruch w p³aszczyÿnie strza³kowej badanego, druga przesuniêta by³a o 80 stopni k¹towych wzglêdem osi optycznej pierwszej kamery. Kamery pod³¹czone by³y do komputera, co zapewnia³o synchroniczny pomiar sygna³ów optycznych. Do kalibracji obrazów (transformacji wspó³rzêdnych rejestracji na wspó³rzêdne rzeczywiste) u yto prêtowej konstrukcji szeœcianu o wymiarach 1 x 1 x 1 metr, stanowi¹cej laboratoryjny uk³ad odniesienia. Na ciele osoby badanej umieszczono zestaw 17-tu sferycznych, fotorefleksyjnych znaczników o œrednicy od 1 do 1,5 cm. Zaciemniona przestrzeñ filmowania oœwietlana by³a przez dwie lampy halogenowe o mocy 200W. Lampy by³y umieszczone za ka d¹ z kamer. Na podstawie analizy zarejestrowanego obrazu filmowego uda³o siê odtworzyæ wielowymiarowe charakterystyki czasowe po³o eñ markerów stawów biodrowego, kolanowego i skokowego dla koñczyn operowanych i tych bez obra eñ chrz¹stki, przetransformowaæ wspó³rzêdne markerów na wspó³rzêdne stawów i stworzyæ animowany, trójwymiarowy model biomechaniczny osoby badanej, który pozwala na dok³adny wgl¹d w technikê i dynamikê ruchu z ró nych perspektyw, a nie tylko z kierunków rejestrowania kamer. Wyniki pomiarów d³ugoœci kroku, prêdkoœci i czêstotliwoœci zosta³y uœrednione po iloœci cykli oraz iloœci prób i znormalizowane wzglêdem wyników dla grupy kontrolnej. Czas trwania podporu i wymachu zosta³ wyra ony w procentach trwania cyklu chodu. Zakres ruchu w stawie kolanowym badany by³ w dynamice poprzez zmierzenie zmian 305

3 Ryc. 1. Schemat uk³adu pomiarowego analizy ruchu z zaznaczeniem laboratoryjnego uk³adu wspó³rzêdnych i przestrzeni kalibracyjnej (A) oraz schemat umieszczenia znaczników filmowania (B) Fig. 1. Schematic description of the computerized gait control system and marker arrangement. See text for more detailed description k¹ta pomiêdzy znacznikami stawu biodrowego, kolanowego i skokowego. Ostatecznie wyniki badañ grupy pacjentów porównano pomiêdzy pierwszym a drugim i trzecim badaniem. Nastêpnie porównano wyniki badañ pacjentów do wyników badañ osi¹gniêtych u mê czyzn bez obra eñ stawu kolanowego w podobnym przedziale wieku i masy cia- ³a, przeprowadzonych przez Oberg i wsp. [5]. Do analizy statystycznej zastosowano standardowe metody, stosuj¹c program statystyczny Statistica 6,0. Obliczono wartoœci œrednie x, odchylenia standardowe SD, poziom istotnoœci ró nic test t-studenta, przyjmuj¹c za istotne p < 0,05. Na badania przeprowadzone w niniejszej pracy otrzymaliœmy zgodê Komisji Etyki Akademii Wychowania Fizycznego we Wroc³awiu. 306 WYNIKI W Tabeli 1 przestawiono wartoœci œrednie (x), odchylenia standardowe (SD) i poziom istotnoœci ró nic (p) badanych parametrów kinematycznych chodu w grupie pacjentów. Pomiêdzy pierwszym a trzecim badaniem odnotowano istotny statystycznie wzrost d³ugoœci kroku operowanych i nieoperowanych koñczyn, prêdkoœci chodu i czêstotliwoœæ kroczenia na poziomie p<0,01. Ponad dwukrotnie zwiêkszy³a siê prêdkoœæ chodu z œredniej wartoœci x=0,59 metra na sekundê w pierwszym badaniu do x=1,33 metra na sekundê w badaniu trzecim (indywidualnie pacjenci osi¹gnêli te wartoœci pomiêdzy 10 a 14 tygodniem po operacji). W pierwszym badaniu œrednia wartoœæ d³ugoœci pojedynczego kroku operowanych koñczyn wynios³a x = 0,32 metra, a koñczyn bez obra eñ odpowiednio x= 0,36 metra. W badaniu trzecim, pod koniec drugiego etapu postêpowania fizjoterapeutycznego, œrednia wartoœæ d³ugoœci kroku koñczyn operowanych zwiêkszy³a siê do x=0,64, a koñczyn nieoperowanych do x= 0,61 metra. Pomiêdzy wy ej wymienionymi badaniami zwiêkszy³a siê tak e czêstotliwoœæ kroczenia podczas chodu z œredniej x=1,63 w pierwszym badaniu do x=2,01 kroku na sekundê. Analiza statystyczna przedstawiona na Rycinie 2, wykaza³a ró nice istotne statystycznie pomiêdzy kolejnymi pomiarami badanych parametrów kinematycznych chodu oraz brak ró nic pomiêdzy ostatnim to jest trzecim badaniem a grup¹ kontroln¹ osób bez obra eñ. W Tabeli 2 odnotowano istotne statystycznie (p<0,05) wyd³u enie siê czasu trwania fazy podporu operowanych koñczyn dolnych w trzecim badaniu gdzie œrednia wynios³a x=59% w porównaniu z pierwszym pomiarem gdzie wartoœæ œredniej wnios³a x=43%. Ostatecznie w III badaniu wartoœæ czasu trwania fazy podparcia operowanych i nieoperowanych koñczyn, zosta³y zbli one do siebie. W trzecim badaniu w porównaniu z pierwszym, wyrównany zosta³ tak e czas trwania fazy wymachu miêdzy badanymi Tab. 1. Porównanie œrednich wartoœci (x), odchyleñ standardowych (SD) i poziomu istotnoœci ró nic dla grup zale nych (p) dla parametrów kinematycznych podczas chodu pacjentów w I i III badaniu Tab. 1. Mean values (x), standard deviations (SD) and test significance level (p) for gait parameter measurements (step length, affected limb; step length, unaffected limb; gait velocity and cadence). Comparison between 1st (2-3 week) and 3rd (10-14 week) measurement

4 Ryc. 2. Zmiany parametrów kinematycznych chodu w poszczególnych pomiarach w odniesieniu do grupy kontrolnej Oberg i wsp. (1993) (kolor czarny) Fig. 2. Changes of gait kinematic parameters (step length, affected limb; step length, unaffected limb; gait velocity and cadence) following rehabilitation programme. The reference values of Oberg et al are marked in black Tab. 2. Porównanie œrednich wartoœci (x), odchyleñ standardowych (SD) i poziomu istotnoœci ró nic dla grup zale nych (p) dla czasu trwania podporu i wymachu podczas chodu pacjentów w I i III badaniu Tab. 2. Mean values (x), standard deviations (SD) and test significance level (p) for stance and swing phase in affected and unaffected limb. Comparison between 1st (2-3 week) and 3rd (10-14 week) measurement koñczynami. Dodatkowo zauwa ono zwiêkszenie zakresu ruchu w operowanych stawach kolanowych podczas chodu. Wykazano odtworzenie charakterystyki czasowej zmiany k¹ta znanej dla chodu prawid³owego w trzecim badaniu, w porównaniu z pierwszym i drugim badaniem, którego wyniki przedstawiono na Rycinie 3 a, b, c. DYSKUSJA Chód jest podstawow¹ form¹ lokomocji cz³owieka. Jest tak e jednym z podstawowych wyznaczników samodzielnoœci osobniczej w otaczaj¹cym œrodowisku zewnêtrznym. Planuj¹c kompleksowe postêpowanie lecznicze po obra eniach koñczyn dolnych, jednym z istotnych celów jest przywrócenie chodu pacjentowi. Obecnie d¹ y siê do obiektywnej oceny chodu. Jedn¹ z takich metod jest biomechaniczna rejestracja a nastêpnie analiza kinematyczna chodu. Po przeprowadzonych operacjach chrz¹stki, pacjenci poddani byli postêpowaniu fizjoterapeutycznemu. Aby przywróciæ chód z jego parametrami zbli onymi do grupy kontrolnej, pacjenci potrzebowali indywidualnie od 10 do 14 tygodni po operacji. Przywrócenie chodu wymaga³o realizacji dwóch, a w indywidualnych przypadkach pocz¹tkowej fazy trzeciego etapu postêpowania fizjoterapeutycznego. W pierwszym etapie postêpowania stosowano czêœciowe odci¹ enie operowanych koñczyn. Wykonywano ruchy bierne w odci¹ eniu na szynie CPM, æwiczenia izometryczne poszczególnych grup miêœniowych, elektrostymulacjê miêœni. Æwiczono czêœciowy nacisk koñczyn¹ operowan¹ indywidualnie pomiêdzy 150 a 250 N na platformie mtd balance. Uczono i doskonalono naukê chodu z czêœciowym odci¹ eniem koñczyny z dwoma kulami. Wykonywano zabiegi fizykoterapii, które mia³y na celu dzia³aæ przeciwbólowo i przeciwzapalnie a nastêpnie by³y ukierunkowane na stymulacjê procesu 307

5 Ryc. 3. Dynamiczny zakres ruchu w stawie kolanowym koñczyny usprawnianej (czerwony) wyra ony wzglêdem czasu trwania cyklu na pocz¹tku (A) œrodku (B) i koñcu postêpowania fizjoterapeutycznego C. W tle znajduje siê charakterystyka zmian k¹ta stawowego dla chodu prawid³owego. Fig. 3. Dynamics and average range of motion in knee joint of rehabilitated extremity (solid line) during rehabilitation programme (A beginning, B middle, C end), compared with normal angle values (background) gojenia siê tkanek. W drugim etapie co 3-4 dni, stopniowo zwiêkszano obci¹ enia na platformach dla sk³adowej pionowej (nacisku) a do osi¹gniêcia w kolejnych kilku tygodniach pe³nego obci¹ enia koñczyny operowanej w warunkach statyki. Kolejno rozszerzono zakres æwiczeñ czynnych, czynnych z oporem miêœni poza obszarem biologicznych i biomechanicznych przeciwwskazañ po operacji. Stosowano ró ne formy æwiczeñ stymuluj¹cych czucie g³êbokie. Nastêpnie indywidualnie pomiêdzy 9 a 12 tygodniem uczono pacjentów wykonywania prawid³owych faz chodu. Pod koniec drugiego etapu postêpowania fizjoterapeutycznego, pacjenci æwiczyli nacisk koñczyn¹ operowan¹ z kontrolowanym obci¹ eniem 1,3 do 1,4 masa cia³a na platformach tensometrycznych pod warunkiem braku bólu, wysiêku. Stosowano æwiczenia stymuluj¹ce biologiczne sprzê enie zwrotne, co stymulowa³o kontrolê po³o enia stawu w przestrzeni (kinestezjê) i stymulowa³o czucie g³êbokie (propriocepcjê) zarówno w statyce, a tak e podczas ruchu. W tym czasie wykonywano æwiczenia z przyrz¹dami i przyborami daj¹cymi chwiejne pod³o e jak materace, trampoliny, step testy i ergometry. Uczono chodu po elastycznym pod³o u, kolejno na twardym, a nastêpnie miêkkim i chwiejnym pod³o u. Zwracano uwagê na doskonalenie prawid³owych faz chodu [17]. Przeprowadzone postêpowanie fizjoterapeutyczne pozwoli³o na adaptacjê chrz¹stki do obci¹ eñ charakterystycznych dla chodu po p³askim pod³o u. Nasze wyniki potwierdzaj¹ przydatnoœæ zastosowanego postêpowania fizjoterapeutycznego i zastosowanego systemu do oceny i analizy kinematycznej chodu w ocenie postêpowania fizjo i noœnej chrz¹stki. Zaobserwowano istotny statystyczny wzrost d³ugoœci kroku i prêdkoœci chodu oraz znacz¹c¹ poprawê trwania fazy podporu do wymachu w porównaniu z wczeœniejszymi 308 pomiarami. Dodatkowo zauwa ono zwiêkszenie zakresu ruchu w operowanych stawach i odtworzenie charakterystyki czasowej zmiany k¹ta znanej dla chodu prawid³owego. Podsumowuj¹c, zastosowane postêpowanie chirurgiczne fizjoterapeutyczne poprawi³o wartoœci parametrów biomechanicznych chodu indywidualnie pomiêdzy 10 a 14 tygodniem po operacji u badanych osób. Zastosowana metoda oceny chodu nie zast¹pi oceny klinicznej chrz¹stki, ca³ego stawu, a tak e pe³nej oceny klinicznej pacjenta. Niew¹tpliwie rzetelne przeprowadzenie badañ i analizy chodu metod¹ obiektywn¹, mo e stanowiæ cenne uzupe³nienie oceny klinicznej pacjenta w kompleksowym postêpowaniu leczniczym. Nale y pokreœliæ szczególn¹ wartoœæ zastosowanej obiektywnej analizy chodu indywidualnie dla ka dego pacjenta. Pozwala ona na zró nicowanie i dostosowanie w II etapie indywidualnego postêpowania fizjoterapeutycznego w celu przywrócenia chodu ka demu pacjentowi stosownie do jego stanu klinicznego. Dlatego te ostanie badanie mia³o taki rozrzut (10-14 tygodni po operacji) w osi¹gniêciu indywidualnie wartoœci chodu zbli onego do chodu normatywnego. Autorzy maj¹ œwiadomoœæ, e przedstawili tylko wybran¹ grupê parametrów i cech oceniaj¹cych chód pacjentów. Dodatkowo, dokonaliœmy pomiaru wartoœci wybranych parametrów kinematycznych pozosta³ych stawów koñczyn, a tak e zmian kinematyki obrêczy biodrowej, barków i tu³owia. Jednak wyniki tych badañ ze wzglêdu na ramy publikacji bêd¹ przedmiotem analizy i dyskusji w kolejnej pracy. Mamy nadziejê, e przedstawiony problem, bêdzie kontynuowany w naszych dalszych badaniach, a kolejne prace o charakterze interdyscyplinarnym i wielooœrodkowym pomog¹ stworzyæ standardy kompleksowej oceny chodu u pacjentów po obra eniach i w chorobach narz¹du ruchu.

6 WNIOSKI 1. Przeprowadzenie indywidualnie od dziesiêciu do czternastu tygodni fizjoterapii po operacji chrz¹stki przywróci³o pacjentom chód. 2. Pomiêdzy I a III badaniem stwierdzono istotny statystycznie wzrost prêdkoœci i czêstotliwoœci chodu u pacjentów. 3. W III badaniu w odniesieniu do pierwszego badania odnotowano wyd³u enie siê kroku pojedynczego i czasu podporu operowanych koñczyn. Znacz¹cej poprawie uleg³ zakres i prêdkoœæ ruchu w badanych stawach kolanowych. 4. Komputerowy system analizy ruchu jest przydatny w monitorowaniu postêpów fizjoterapii po operacyjnym leczeniu powierzchni noœnej chrz¹stki stawowej i mo e uzupe³niæ ocenê kliniczn¹ chodu. PIŒMIENNICTWO 1. Bober T. Biomechanika chodu i biegu. Wroc³aw, AWF; 1985, Dega W, Sengera A. Ortopedia i rehabilitacja. PZWL; 1996, Dega W, Milanowska K. Rehabilitacja Medyczna. PZWL; 1994, Perry J. Gait analysis: normal and patthological function. Thorofare, Slack. Inc, Oberg T, Karsznia A, Oberg K. Basic gait parameters: Reference data for normal subjects, years of age. Journal of Rehab. Research and Develop 1993, 30; Stacoff A, Diezi Ch, Luder G, Stussi E, Kramers-de Quervain J. Ground reaction forces on stairs: effects of stair inclination and age. Gait & Posture 2005; 21, 1: Oatis CA. Kinesiology. Lippincott Williams & Wilkins 2004; Enoka R. Walking and running in. Neuromechanics of human movement. 3rd ed. Human Kinematics; Winter DA. Human balance and posture control during standing and walking. Gait and Posture. 1995; 3: Stergiou N. Innovative Analyses of Human Movement. Human Kinetics; Nowotny J, Czupryna K, Pietruszewski J, Matyja M. Niektóre mo liwoœci ³agodzenia chodu u dzieci usprawnianych z powodu pora enia mózgowego w œwietle badañ baropedograficznych. Fizjoterapia Polska; 2003, 3, 3: Syczewska M. Funkcjonalne zaburzenia chodu u dzieci ze spastycznoœci¹. Medycyna po Dyplomie 2001; Wydanie specjalne: Syczewska M. Diagnostyka rehabilitacyjna narz¹du ruchu dziecka. Standardy Medyczne 2003; 5: Devita P, Hortobagyi T, Barier J. Gait biomechanics are not normal after anterior cruciate ligament reconstruction and accelerated rehabilitation. Med. & Science in Sports & Exercise 1998; 30(10): Nadeau S, Gravel D, Herbert R, Arsenault AB, Lepage Y. Gait study of patients with patellofemoral pain syndrome. Gait and Posture 1997; 5: Ishii Y, Terajima K, Koga Y, Takahashi HE, Bechtold JE, Gustilo RB, Gait analysis after total knee arthroplasty. Comparison of posterior cruciate retention and substitution. Jour Ortop Sci 1998; 3(6): Czamara A. Fizjoterapia po operacjach chrz¹stki stawu kolanowego. Fizjoterapia Polska 2003; 3, 4: