KOŚCIELNE PRAWO PUBLICZNE

Transkrypt

1 Józef Krukowski KOŚCIELNE PRAWO PUBLICZNE Prawo konkordatowe Lublin' TOWARZYSTWO NAUKOWE KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO JANA PAWŁA II

2 Contents Introduction 5 Part I: Systems of Church-State Relations. A Historical Aspect Chapter I. From Pagan Monism to Christian Dualism (l st to 4 th c.) Religious-political Monism of Ancient States The Foundations of the Religious-political Dualism in the Teaching of Christ and in Practice of the Earliest Christians The Roman Empire in the Presence of the Earliest Christians 19 Chapter II. The Unity of Christian Society under two Powers (4 th to 16 th c.) The Constantine Shift Caesaropapism Bisantine Caesaropapism Western Caesaropapism Franconian Caesaropapism German Caesaropapism The Church's Attitude to Caesaropapism The Proclamation of the Autonomy of the Two Powers: secardotium and imperium (4 th to 10 th c.) The Papai Theocracy: the Theory of Direct Power of the Church in the Secular Order (ll th to 13 th c.) 33 Chapter III. Church and State in a Divided Christian Europę of the Modern Era (16 th to 18 th c.) Jurisdictionalism Protestant Jurisdictionalism Catholic Jurisdictionalism The Church in the Face of Jurisdictionalism - the Theory of the Indirect Power of the Church in the Secular Order 42

3 Chapter IV. The Pluralism of Models of Church-State Relations in the Modern Era (18 th to 20 th c.) Secular States Founded upon the Principle of Separation of State and Church The American Model of a Secular State Pure Separation The Policy of the State with regard to the Church in the USA The Church's Position with regard to Pure Separation The French Model of a Secular State Hostile Separation The Church's Position with regard to Hostile Separation The German Model of a Secular State Friendly or Coordinated Separation The Chiych in the Face of Friendly Separation Totalitarian States versus the Church The Totalitarian States of Western Europę Italian Fascism German Nazism The Church versus the Totalitarian States of Western Europę The Totalitarian Communist States versus the Church The Hostile Policy of the Communist Regime regarding the Church in the Soviet Union The Hostile Policy of the Communist States of Central Europę The Church's Position towards the Communist Regime The Post-communist States versus the Church Contemporary Confessional States Catholic Confessional States Before the Second Vatican Council After the Second Vatican Council The non-catholic Confessional States 90 Chapter V. Church and the European Union The Law of European Union and Christian Values What are Christian Values? The Supernatural Values Universal Morał Values? The Good of the Humań Being - Humań Rights The Good of the Family The Good of the Nation The Basic Social Principles Confrontation the European Union with Christian Values Church-State Relations in the Law of the European Union Recognition and Protection of Religious Freedom in a Personal Dimension The Protection of Religious Freedom in an Institutional Dimension. 103

4 The Principle of Respecting the Autonomy of the EU Member States with regard to the Legał Status of Churches The Principle of Eąuality of Churches and Non-religious Organisations The principle of Participation of Churches in the European Civil Society The Recognition of the Identity and Contribution of Churches and Non-religious Organisations The Principle of Dialogue with Churches and Nonreligious Organisations Conclusions for the Futurę 110 Part II: Public Ecclesiastical Law in the Teaching of Vatican II and the Post-conciliar Popes Chapter I. The Principle of Respect for Pluralistic Society 115 Chapter II. The Principle of Respect and Defence of Religious Freedom The Notion of Religious Freedom The Basis of Religious Freedom The Structure of Religious Freedom The Su)jjects of Religious Freedom Every Man The Family and Parents The Family The Parents The Church and other Religious Communities The Tasks of the State Regarding Religious Freedom General Principles Recognition of Religious Freedom Protection of Religious Freedom Protection against Discrimination Limits of Religious Freedom Evaluation of Political Regimes Evaluation of the Communist Regime The Democratic Regime 136 Chapter III. The Principle of Autonomy and Mutual Independence of the Church and State The Church - Its Autonomy and Independence in the Spiritual Order The Notion of the Church The Autonomy and Independence of the Church The Autonomy of the Ecclesiastical Community 142

5 The Tasks of the Ecclesiastical Hierarchy The Tasks of the Lay Faithful in the Realisation of the Church's Mission in the World The Tasks of the Clergy The Autonomy of the Political Community as an Element of the World's Autonomy The Autonomy of the World The autonomy of the State The Legał Independence of the Church and State in their Own Domains 156 Chapter IV. The Principle of Cooperation between the Church and State The Reasons fo/cooperation between the Church and State The Good of the Humań Being The Good of the Family and Subsidiary Groups The Good of the Nation Methods and forms of Cooperation Practical Dialogue Agreement 173 Part III: The Holy See in International Relations Chapter I. The Legał Public Personality of the Holy See, Catholic Church and Vatican City-State The Notion of Legał Personality in International Relations Personality of the Holy See in the International Order The Notion of the Holy See The Evolution of the Legał Public Personality of the Holy See The Holy See and the Vatican City-State The Holy See and the Catholic Church Two Titulars of Spiritual Sovereignty? The Holy See as the Titular of the Legał Public Personality of the Catholic Church 189 Chapter II. The Diplomatic Relations of the Holy See The Evolution of the Active Right of Legation of the Holy See The Notion and Classification of Papai Legates The Notion of Papai Legates The Kinds of Papai Legates The Tasks of Papai Representatives Tasks of Papai Legates in Internal Church Relations Tasks of Papai Legates in Relation to States Immunities, Privileges of Papai Representatives 203

6 4.1. Privileges in Internal Relations with the Local Church Diplomatic Privileges in the External Relations The Holy See in Relation to International Organizations The Goals of the Eo-operation between the Holy See and International Organizations The Holy See with regard to the United Nations Organization The Membership of the Holy See in the United Nations Organization The Institution of a Permanent Observer of the Holy See to the UNO The Classification of Representatives of the Holy See with International Organizations The Tasks of the Holy See Representatives to the International Organizations 216 Chapter III. The Conventions between the Holy See and States The Origin of Concordats The Evolution of Concordats Classical Concordats Contemporary Concordats Concordats with the Post-communist states 223, Concordats with the States of Western Europę Concordats with the States of Latin America Concordats with non-catholic Confessional and Secular States The Notion and Types of Concordats Names of Concordats A Definition The Naturę of a Concordat The Parties to a Concordat The Church as a Party The State as a Party The Classification of Concordats The Object of Concordats The Traditional Conception The Modern Conception The Axiological Reasons The Scope of Concordat Regulations i General Principles of Institutional Relations Religious Freedom in the Personal Dimension The Rights of the Church to Realise its Mission Recognition of the Legał Personality of the Church and Its Institutions Introducing Changes to the Structure of the Church The Protection of Marriage and Family Catholic Schools and Teaching Religion in Public Schools 248

7 9.8. Autonomy of the Church in the Territory of a State The Property of the Church The Competences of Episcopal Conferences The Form and Procedure of Concluding Concordat Agreements The Form of the Document The Procedure of Concluding a Concordat The Obligation of Compliance and Interpretation The Obligation of Compliance The Principle of Interpretation The Cessation of a Concordat A Concordat versus Domestic Law A Concordat versus the Situation of other Churches A Concordat versus the Constitution A Concordat versus Multilateral International Conventions Multilateral International Conventions 264 Chapter IV. Papai Arbitration and Mediation for a Peaceful Solution of International Conflicts 265 Abbreviations 269 Bibliography 271 Summary 281 Name Index 285 Subject Index 291

8 Spis treści Wprowadzenie 5 Gzęść I. Systemy relacji między państwem a Kościołem. Aspekt historyczny Rozdział I. Przejście od monizmu pogańskiego do dualizmu chrześcijańskiego (wieki I-IV) Monizm religijno-polityczny państw antycznych Podstawy dualizmu religijno-politycznego. Nauczanie Chrystusa i praktyka pierwszych chrześcijan ; Stanowisko Cesarstwa Rzymskiego wobec pierwszych chrześcijan 19 Rozdział II. Średniowieczna jedność społeczności chrześcijańskiej pod dwiema władzami (wieki IV-XVI) Przełom konstantyński Cezaropapizm Cezaropapizm bizantyjski Cezaropapizm zachodni Cezaropapizm frankoński Cezaropapizm germański Stanowisko Kościoła wobec cezaropapizmu Zasada poszanowania autonomii dwóch władz: duchowej sacerdotium i doczesnej imperium (wieki IV-X) Teokracja papieska - teoria bezpośredniej władzy Kościoła w porządku doczesnym (wieki XI-XIII) 33 Rozdział III. Kościół i państwa wyznaniowe w warunkach podziału Europy chrześcijańskiej w epoce nowożytnej (wieki XVI-XVIII) Jurysdykcjonalizm Jurysdykcjonalizm protestancki Jurysdykcjonalizm katolicki 39

9 2. Stanowisko Kościoła wobec jurysdykcjonalizmu - teoria pośredniej władzy Kościoła w porządku doczesnym 42 Rozdział IV. Pluralizm systemów relacji państwo-kościół w epoce współczesnej (wieki XVIII-XXI) Państwa świeckie oparte na zasadzie separacji Kościoła od państwa Amerykański model państwa świeckiego - separacja czysta Stosunek państwa do religii w Stanach Zjednoczonych Stanowisko Kościoła wobec separacji czystej Francuski model państwa świeckiego - separacja wroga Wrogość państwa wobec Kościoła Stanowisko Kościoła wobec separacji wrogiej Niemiecki model państwa świeckiego - separacja przyjazna, zwana skoordynowaną Przyjazne stanowisko państwa wobec Kościoła Stanowisko Kościoła wobec separacji przyjaznej Państwa totalitarne wobec Kościoła Państwa totalitarne w Europie Zachodniej Faszyzm włoski Nazizm hitlerowski Stanowisko Kościoła wobec totalitaryzmów Europy Zachodniej Totalitarne państwa komunistyczne wobec Kościoła Wrogie stanowisko władzy komunistycznej wobec Kościoła w Związku Radzieckim Państwa komunistyczne wobec Kościoła w Europie Środkowo- Wschodniej Kościół wobec reżimu komunistycznego Państwa postkomunistyczne wobec Kościoła Współczesne państwa wyznaniowe Państwa wyznaniowe katolickie Przed Soborem Watykańskim II Koniec państw katolickich po Soborze Watykańskim II Państwa wyznaniowe niekatolickie 90 Rozdział V. Kościół a Unia Europejska Prawo Unii Europejskiej a wartości chrześcijańskie Co to są wartości chrześcijańskie Wartości specyficznie chrześcijańskie Uniwersalne wartości etyczne Dobro osoby ludzkiej - prawa człowieka Dobro rodziny Dobro narodu Podstawowe zasady społeczne Konfrontacja Unii Europejskiej z wartościami chrześcijańskimi... 98

10 2. Relacje państwo-kościół w prawie Unii Europejskiej Zasada poszanowania i ochrony wolności religijnej w wymiarze indywidualnym Ochrona wolności religijnej w wymiarze instytucjonalnym Zasada poszanowania autonomii państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie regulacji statusu prawnego Kościołów Zasada zrównania z Kościołami organizacji światopo- - glądowych bezwyznaniowych powstałych na podstawie przekonań filozoficznych i areligijnych Zasada partycypacji Kościołów w społeczeństwie obywatelskim Unii Europejskiej Uznanie tożsamości i wkładu Kościołów oraz organizacji światopoglądowych areligijnych Zasada dialogu Unii z Kościołami i organizacjami światopoglądowymi areligijnymi Wnioski dotyczące przyszłości Część II. Kościelne prawo publiczne w nauczaniu Soboru Watykańskiego II i papieży posoborowych Rozdział I. Zasada poszanowania społeczeństwa pluralistycznego 115 Rozdział II. Zasada poszanowania i ochrony wolności sumienia i religii Pojęcie wolności religijnej Podstawa wolności religijnej Struktura wolności religijnej Podmioty wolności religijnej Każdy człowiek Rodzina i rodzice Rodzina Rodzice Kościół i inne wspólnoty religijne Zadania państwa wobec wolności religijnej Zasady ogólne Obowiązek uznania wolności religijnej Obowiązek ochrony wolności religijnej Ochrona przed dyskryminacją Granice wolności religijnej Ocena reżimów politycznych z punktu widzenia poszanowania wolności religijnej ' Totalitarny reżim komunistyczny Reżim demokratyczny. : 136

11 Rozdział III. Zasada autonomii i wzajemnej niezależności Kościoła i państwa Autonomia i niezależność Kościoła w realizacji swej misji w świecie Pojęcie Kościoła Autonomia i niezależność Kościoła Autonomia wspólnoty kościelnej Zadania hierarchii Zadania chrześcijan świeckich Zadania duchownych Autonomia wspólnoty politycznej jako element autonomii świata Autonomia świata Autonomia wspólnoty politycznej Prawny aspekt niezależności Kościoła i państwa, każdego w swojej dziedzinie... f 156 Rozdział IV. Współdziałanie między Kościołem i państwem Racje współdziałania Kościoła i państwa Dobro człowieka Dobro rodziny i wspólnot pośrednich Dobro narodu Sposoby współdziałania Kościoła i państwa Dialog praktyczny Porozumienie 173 Część III. Stolica Apostolska w stosunkach międzynarodowych Rozdział I. Podmiotowość publicznoprawna Stolicy Apostolskiej, Kościoła katolickiego i Państwa Watykańskiego w stosunkach międzynarodowych Pojęcie podmiotowości publicznoprawnej w stosunkach międzynarodowych Podmiotowość Stolicy Apostolskiej w stosunkach międzynarodowych Pojęcie Stolicy Apostolskiej Ewolucja podmiotowości publicznoprawnej Stolicy Apostolskiej Stolica Apostolska a Państwo-Miasto Watykańskie Stolica Apostolska a Kościół katolicki Dwóch tytulariuszy suwerenności duchowej? Stolica Apostolska tytulariuszem podmiotowości publicznoprawnej Kościoła katolickiego 189 Rozdział II. Stosunki dyplomatyczne Stolicy Apostolskiej Ewolucja legacji czynnej Stolicy Apostolskiej Pojęcie i rodzaje legatów papieskich 194

12 2.1. Pojęcie legatów papieskich Rodzaje legatów papieskich Zadania legatów papieskich Zadania legatów papieskich w relacjach wewnątrzkościelnych Zadania legatów papieskich wobec państw Przywileje i uprawnienia legatów papieskich Przywileje i uprawnienia legatów papieskich w relacjach wewnątrzkościelnych Immunitety i przywileje dyplomatyczne legatów papieskich Stolica Apostolska a społeczność międzynarodowa i organizacje międzynarodowe Motywy współdziałania Stolicy Apostolskiej z organizacjami międzynarodowymi Problem przynależności Stolicy Apostolskiej do ONZ Problem członkostwa Stolicy Apostolskiej w ONZ Ustanowienie stałego obserwatora Stolicy Apostolskiej przy ONZ Rodzaje przedstawicieli Stolicy Apostolskiej przy organizacjach międzynarodowych : Zadania przedstawicieli Stolicy Apostolskiej przy organizacjach międzynarodowych 216 Rozdział III. Zawieranie przez Stolicę Apostolską umów międzynarodowych Geneza konkordatów Rozwój konkordatów Konkordaty klasyczne Konkordaty współczesne Konkordaty z państwami Europy Zachodniej Konkordaty z państwami postkomunistycznymi Europy Srodkowo-Wschodniej i Azji Zachodniej Konkordaty z państwami Ameryki Łacińskiej Konkordaty z państwami wyznaniowymi niekatolickimi i z państwami świeckimi pozaeuropejskimi Pojęcie i rodzaje konkordatów Nazwy konkordatu Definicja rzeczowa Natura konkordatu Strony konkordatu Strona kościelna Państwo jako strona konkordatu Klasyfikacje konkordatów Przedmiot konkordatów Koncepcja tradycyjna Koncepcja współczesna Przesłanki aksjologiczne 241

13 9. Zakres regulacji konkordatowych Zasady relacji instytucjonalnych Wolność religijna w wymiarze indywidualnym Uprawnienia Kościoła do wykonywania swej misji Uznanie osobowości prawnej Kościoła i jego instytucji Wprowadzanie zmian do struktury Kościoła Ochrona małżeństwa i rodziny Sprawy szkolne Autonomia Kościoła na terytorium państwa Sprawy majątkowe Kompetencje konferencji biskupów Forma i procedura zawierania umów konkordatowych Forma dokumentu Procedura ^zawierania konkordatu Obowiązek przestrzegania i zasady interpretacji Obowiązek przestrzegania Zasady interpretacji Ustanie konkordatu Stosunek konkordatu do prawa wewnętrznego Konkordat a sytuacja prawna innych związków wyznaniowych Konkordat a konstytucja Konkordat a wielostronne umowy międzynarodowe Wielostronne konwencje międzynarodowe 264 Rozdział IV. Stolica Apostolska mediatorem w pokojowym rozstrzyganiu sporów międzynarodowych 265 Wykaz skrótów 269 Bibliografia 271 Summary 281 Indeks osobowy 285 Indeks rzeczowy 291