OCENA STANU SANITARNEGO I SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO W ROKU 2008

Transkrypt

1 PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA WOJEWÓDZKA STACJA SANITARNO- EPIDEMIOLOGICZNA OCENA STANU SANITARNEGO I SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO W ROKU 2008 POZNAŃ MARZEC, 2009 ROK

2 Spis treści Wstęp.. 3 Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zakaźnych... 5 Jakość wody przeznaczonej do spożycia Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. 40 Stan sanitarny obiektów użyteczności publicznej i kąpielisk Stan sanitarny zakładów opieki zdrowotnej Warunki sanitarno-higieniczne środowiska pracy 80 Higiena radiacyjna 89 Warunki sanitarne w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych 93 Stan sanitarny obiektów żywności, żywienia i przedmiotów użytku 101 Działalność w zakresie oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Zapobiegawczy nadzór sanitarny Zakończenie

3 WSTĘP Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny (PWIS) w Poznaniu wraz z Wojewódzką Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną (WSSE) w Poznaniu oraz Państwowymi Powiatowymi Inspektorami Sanitarnymi (PPIS) województwa wielkopolskiego w roku 2008 realizował zadania statutowe wynikające z ustawy z dnia 14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006r. Nr 122, poz. 851, z późn. zm.). Głównym celem działalności była ochrona zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych oraz zapobieganie powstawaniu chorób, w tym zakaźnych i zawodowych. Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) woj. wielkopolskiego realizowała liczne programy edukacyjne mające na celu propagowanie zdrowego stylu życia i poprawę życia społeczeństwa. Kontynuowano wdrażanie procedur identyfikacji i oceny zagrożeń sanitarnoepidemiologicznych, a także podnoszenie poziomu wykształcenia pracowników PIS. Pracownicy podnosili swoje kwalifikacje uczestnicząc w szkoleniach organizowanych na szczeblu centralnym, wojewódzkim i powiatowym. Doskonalono procedury kontroli w powiatowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych i Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Poznaniu w zakresie bieżącego nadzoru nad stanem sanitarnym woj. wielkopolskiego. Uaktualniono Plan reagowania Państwowej Inspekcji Sanitarnej woj. wielkopolskiego na wypadek sytuacji nadzwyczajnych oraz wdrożono program komputerowy Arcus 2005 (zawierający bazę danych PIS woj. wielkopolskiego). Laboratoria funkcjonujące w 9 powiatowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych woj. wielkopolskiego oraz WSSE w Poznaniu rozszerzyły zakres akredytacji o nowe metody badawcze. Certyfikat Polskiego Centrum Akredytacji (PCA) w zakresie określonych metod uzyskało po raz pierwszy Laboratorium Badania Środowiska Pracy i Powietrza WSSE w Poznaniu. W przedkładanym Stanie sanitarnym i sytuacji epidemiologicznej województwa wielkopolskiego za 2008r. ujęto sytuację epidemiologiczną w zakresie chorób zakaźnych oraz wyniki nadzoru sanitarnego prowadzonego przez powiatowe stacje sanitarnoepidemiologiczne i WSSE w Poznaniu. Prezentowane w raporcie dane liczbowe pochodzą 3

4 z tablic wynikowych sprawozdań statystycznych za 2008 rok realizowanych przez PIS woj. wielkopolskiego w ramach programu badań statystycznych. Ocena stanu sanitarnego i sytuacji epidemiologicznej woj. wielkopolskiego w roku 2008 jest również dostępna na stronie internetowej WSSE w Poznaniu, adres: 4

5 I. SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA W ZAKRESIE CHORÓB ZAKAŹNYCH I.1. Działania związane z zapobieganiem epidemiom łatwo szerzących się chorób zakaźnych W 2008r. podejmowane działania wynikały z aktualnej sytuacji epidemiologicznej i dotyczyły: - przygotowań na wypadek pandemii grypy, - wprowadzenia schematu postępowania w nadzorze nad gruźlicą w zakresie diagnozowania, rejestracji i profilaktyki, - zapobiegania szerzeniu się ognisk zachorowań wywołanych przez Neisseria meningitidis. W bieżącym roku kontynuowano prace związane z przygotowaniem na wypadek wystąpienia pandemii grypy. Podobnie jak w latach ubiegłych monitorowano i analizowano sytuację epidemiologiczną grypy sezonowej. Realizowano również nadzór epidemiologiczny i wirusologiczny nad grypą. W sezonie epidemicznym 2008/2009 wytypowano 108 lekarzy współpracujących z PSSE w zakresie pobierania wymazów z noso-gardzieli od osób z podejrzeniem grypy, tj. o 30 więcej, niż w poprzednim sezonie. Sprawozdania z realizacji programu nadzoru przekazywano raz w tygodniu do Krajowego Ośrodka ds. Grypy. Koordynowano pobieranie i dostarczanie prób do diagnostyki wirusologicznej grypy. W związku z pogarszającą się sytuacją epidemiologiczną prowadzono aktywny nadzór nad przypadkami zakażeń wywołanych przez Neisseria meningitidis oraz doskonalono opracowany algorytm postępowania chemioprofilaktycznego u osób z bezpośredniego otoczenia chorego na inwazyjną chorobę meningokokową. Ponadto kontynuowano pracę Zespołu ds. monitorowania sytuacji epidemiologicznej neuroinfekcji oraz ich zwalczania na terenie województwa wielkopolskiego. I.2. Sytuacja epidemiologiczna wybranych chorób zakaźnych Sytuację epidemiologiczną większości chorób zakaźnych w województwie wielkopolskim należy uznać za dobrą. Obserwowany w roku 2008 wzrost zachorowań na niektóre choroby zakaźne miał, podobnie jak w latach ubiegłych, charakter sezonowy lub był kontynuacją wcześniejszych trendów wieloletnich. 5

6 W przebiegu większości chorób wieku dziecięcego występowało zjawisko cyklicznej zmienności zachorowań. Takim wahaniom podlegały zachorowania na ospę wietrzną, różyczkę, odrę, świnkę oraz krztusiec. W 2008r. zaobserwowano największy wzrost liczby tych zachorowań. Na uwagę zasługuje fakt zmniejszenia się ogólnej liczby neuroinfekcji. Spadek liczby zarejestrowanych przypadków dotyczył zachorowań o etiologii wirusowej oraz zakwalifikowanych jako inne i nieokreślone. Zmianie nie uległa liczba zakażeń bakteryjnych. Za niepokojący należałoby uznać wzrost liczby zakażeń meningokokowych w województwie, przy jednoczesnym, nieznacznym spadku zapadalności w Polsce, w porównaniu z rokiem poprzednim. Podobnie jak w latach poprzednich w Wielkopolsce nie odnotowano ognisk zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową. W roku 2008 ogólna liczba zgłoszonych posocznic była podobna jak w roku ubiegłym. Nieznaczny wzrost odnotowano w grupie posocznic paciorkowcowych, gronkowcowych i wywołanych przez bakterie Gram (-), niewielki spadek dotyczył natomiast posocznic enterokokowych oraz innych określonych i nieokreślonych. Po kilku latach obserwowanego wzrostu liczby zachorowań na boreliozę, w roku 2008 odnotowano spadek liczby przypadków o 80 w stosunku do roku poprzedniego (344). Spośród 3887 osób zgłoszonych w 2008r. z powodu kontaktu ze zwierzętami podejrzanymi o wściekliznę, do szczepień zakwalifikowano 551 pacjentów, tj. o 15 osób mniej niż w roku W analizowanym roku nie zanotowano żadnego przypadku wścieklizny u zwierząt. Podobnie jak w roku ubiegłym nie stwierdzono również zachorowań na wściekliznę u ludzi. I.2.1. Zatrucia i zakażenia pokarmowe W porównaniu do roku 2007 zaobserwowano wyraźny spadek częstości występowania zatruć i zakażeń pokarmowych. W grupie tych zachorowań największy udział nadal zajmowały salmonelozy, natomiast wskaźnik zapadalności obniżył się o 36,3%. Spadła również zapadalność na inne bakteryjne zatrucia pokarmowe ogółem o 31,4%. Na podobnym poziomie pozostała liczba zatruć jadem kiełbasianym (toksyną botulinową), 14 przypadków wśród których 6 stanowiły zachorowania pojedyncze, natomiast 8 wystąpiło w kilkuosobowych ogniskach. W 2008r. zarejestrowano również 11 przypadków zatruć grzybami, z których 4 wystąpiły w dwuosobowych ogniskach. W roku sprawozdawczym nie odnotowano zatruć pokarmowych wywołanych toksyną gronkowcową. 6

7 Ogniska zatruć i zakażeń pokarmowych W 2008r. zarejestrowano 29 ognisk zatruć/zakażeń pokarmowych, w tym 11, w których wystąpiły 2 lub 3 zachorowania (o 18 mniej w stosunku do ubiegłego roku). Zachorowały 243 osoby, w tym 74 dzieci do 14 lat. Hospitalizacji wymagało 84 chorych (34,6%). Wśród miejsc spożycia potraw będących przyczyną zatruć/zakażeń pokarmowych przeważały mieszkania prywatne, w których wystąpiło 16 ognisk (55,2%). W zakładach żywienia zbiorowego (restauracja, stołówka internatu, stołówka ośrodka harcerskiego, stołówka ośrodka wypoczynkowego, firma pracownicza, szpital) doszło do powstania 12 ognisk. Natomiast w przypadku 1 ogniska nie ustalono miejsca, w którym mogło dojść do zakażenia. Wśród przyczyn zatruć pokarmowych w ogniskach nadal dominują odzwierzęce pałeczki Salmonella, zwłaszcza S. Enteritidis, które były przyczyną 10 ognisk zatruć pokarmowych. Jedno z tych ognisk wywołały oprócz pałeczek Salmonella także rotawirusy (zakażenie mieszane). Nośnikami zatruć były potrawy sporządzone na bazie surowych jaj: ciasta z kremem, żółtka utarte z cukrem, zupa kalafiorowa oraz potrawa z mięsa drobiowego. W 2008r. zarejestrowano 4 ogniska wywołane przez rota-, norowirusy oraz wirus zapalenia wątroby typu A (HAV). Trzy z tych ognisk wystąpiły w szpitalu, natomiast jedno po uprzednim pobycie w Egipcie. W 2008r. zgłoszono taką samą jak w 2007r. liczbę ognisk zatrucia jadem kiełbasianym (po 3 ogniska), w których zachorowania wystąpiły po spożyciu potraw mięsnych produkcji domowej: wyrobów w galarecie oraz wątrobianki. Zarejestrowano 2 ogniska (po dwa zachorowania) zatruć grzybami, z których jedno było spowodowane spożyciem muchomora sromotnikowego, a w drugim nie ustalono rodzaju grzybów. W zgłoszonych 10 ogniskach nie udało się wykryć czynnika zakaźnego. Po dwa z tych ognisk wystąpiły w środowisku domowym, restauracji, ośrodku wypoczynkowym, szpitalu oraz po jednym w firmie pracowniczej i stanicy harcerskiej. Po raz pierwszy od ośmiu lat w 2008 roku nie zarejestrowano ogniska włośnicy. Udział zachorowań w ogniskach zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych zarejestrowanych w województwie wielkopolskim w roku 2008 według etiologii przedstawia rycina 1. 7

8 Ryc.1. Struktura zbiorowych zatruć/zakażeń pokarmowych według czynnika zakaźnego w województwie wielkopolskim w 2008r. rotawirusy 6% toksyna botulinowa 3% toksyny grzybów trujących 2% wzw A 1% czynnik zakaźny nieznany 44% norowirusy 13% Salmonella spp. 31% Gruźlica W roku 2008 odnotowano 506 zachorowań na gruźlicę. Zarejestrowano 475 zachorowań na postać płucną (w tym 340 przypadków BK+, 135 przypadków BK-) oraz 31 zachorowań na postać pozapłucną (w tym 14 przypadków BK+, 17 przypadków BK-) (tab.1). Znaczącą większość stanowiła gruźlica potwierdzona bakteriologicznie (354 zachorowania). Tab.1. Gruźlica w latach Postać kliniczna Rok Gruźlica płucna Gruźlica pozapłucna BK+ BK- BK+ BK- Ogółem * *dane niepełne z powodu niezakończonej diagnostyki bakteriologicznej I.2.3. Wirusowe zapalenia wątroby Sytuacja epidemiologiczna zachorowań na wirusowe zapalenia wątroby w roku 2008 uległa nieznacznej poprawie. Współczynnik zapadalności na wzw typu B i C uległ spadkowi w stosunku do roku poprzedniego. W strukturze zachorowań odnotowano natomiast wzrost udziału wirusowych zapaleń wątroby typu A (ryc.2). 8

9 Wśród pracowników zakładów opieki zdrowotnej stwierdzono 18 przypadków zachorowań na wirusowe zapalenia wątroby, z których 13 stanowiły wzw typu C, 4 wzw typu B oraz 1 wzw B+C. Zachorowania dotyczyły: 8 pielęgniarek, 2 lekarzy, 1 położnej, 1 sanitariusza, 1 terapeuty, 1 technika analityki medycznej, 1 higienistki szkolnej, 1 farmaceuty oraz 1 diagnosty laboratoryjnego (wzw B+C). Ryc.2. Struktura zachorowań na wirusowe zapalenia wątroby według typów w latach w woj. wielkopolskim I Wirusowe zapalenia wątroby typu A W 2008r. zanotowano 9 przypadków zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A, w tym 3 zachorowania pochodziły z ogniska zbiorowego zakażenia. W analizowanym roku współczynnik zapadalności na wzw A wyniósł 0,27/100 tys. mieszkańców. Był on wyższy w stosunku do roku 2007 (0,15/100 tys.) i 2-krotnie niższy od krajowego (0,55/100 tys.). U czterech osób do zachorowań doszło po wcześniejszym pobycie w Egipcie, natomiast u pozostałych chorych nie ustalono jednoznacznie źródła zakażenia. W wywiadzie epidemiologicznym podawano m.in.: korzystanie z różnych punktów gastronomicznych w kraju oraz poza jego granicami. Żadna z osób, u których rozpoznano wzw typu A nie była wcześniej uodporniona. 9

10 I Wirusowe zapalenia wątroby typu B W roku 2008 w województwie wielkopolskim zarejestrowano 130 zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu B. Współczynnik zapadalności w stosunku do roku 2007 uległ obniżeniu z 5,3/100 tys. mieszkańców do 3,8/100 tys. i był nieznacznie wyższy od współczynnika zapadalności dla Polski (3,5/100 tys.) (ryc.3). Spośród wszystkich przypadków 4 zachorowania stanowiły zakażenia mieszane HBV i HCV (3,1% ogółu zachorowań). Przeważały zachorowania o charakterze przewlekłym (90%). Ryc.3. Zapadalność na wzw B w województwie wielkopolskim i w Polsce w latach I Wirusowe zapalenia wątroby typu C W roku 2008 w województwie wielkopolskim zarejestrowano 303 zachorowania na wirusowe zapalenie wątroby typu C, w tym 4 stanowiły zakażenia mieszane. Współczynnik zapadalności wyniósł 8,9/100 tys. mieszkańców, był niższy w stosunku do roku ubiegłego (10,13/100 tys.) i wyższy od krajowego (6,18/100tys.) (ryc.4). Większość zachorowań rozpoznano jako przewlekłe zapalenie wątroby typu C, zaledwie 4 przypadki zakwalifikowano jako zachorowania ostre. 10

11 Ryc.4. Zapadalność na wzw C w województwie wielkopolskim i w Polsce w latach I.2.4. Zachorowania na choroby zakaźne wieku dziecięcego Pogorszeniu uległa sytuacja epidemiologiczna zachorowań na krztusiec. W 2008r. na terenie województwa wielkopolskiego zgłoszono 119 przypadków zachorowań tj. o 72 zachorowania więcej niż rok wcześniej (ryc.5). Zapadalność w województwie wielkopolskim w 2008r. wyniosła 3,51/100 tys. i była niższa od krajowej (5,69/100 tys.). Ryc.5. Liczba zachorowań na krztusiec w województwie wielkopolskim w latach liczba zachorowań Krztusiec Chorowały najczęściej dzieci w przedziale wieku lat (48 zachorowań) oraz lat (32 zachorowań) i 0-4 lat (26 zachorowań). Zarejestrowano również 8 zachorowań wśród osób dorosłych w przedziale wiekowym lat. Pełnemu cyklowi szczepień 11

12 poddano 100 chorych. Spośród osób chorujących 77 hospitalizowano, pozostałe 42 leczono ambulatoryjnie. Wśród zachorowań odnotowano trzy ogniska zachorowań. W roku 2008 odnotowano spadek liczby zachorowań na ospę wietrzną w stosunku do roku ubiegłego, współczynnik zapadalności wyniósł 381,1/100 tys. Od 2008r. szczepienie przeciwko ospie wietrznej wprowadzono do Programu Szczepień Ochronnych dla dzieci z grup ryzyka. W porównaniu z rokiem 2007 odnotowano niewielki wzrost liczby zachorowań na świnkę. Współczynnik zapadalności wyniósł odpowiednio 9,3/100 tys. w roku 2007 oraz 10,29/100 tys. w roku 2008 (ryc.6). Ryc.6. Liczba zachorowań na świnkę i ospę wietrzną w województwie wielkopolskim w latach liczba zachorowań świnka ospa w ietrzna W roku 2008 na terenie województwa wielkopolskiego zaobserwowano pogorszenie sytuacji epidemiologicznej odry. Zarejestrowano 10 przypadków zachorowań na odrę. W 8 przypadkach uzyskano potwierdzenie serologiczne w klasie IgM. Pozostałe 2 zachorowania rozpoznano na podstawie obrazu klinicznego. Odnotowano 3 zachorowania importowane, które dotyczyły romskiej grupy etnicznej. Wszystkie zachorowania wystąpiły w IV kwartale 2008r. (ryc.7). Ryc.7. Liczba zachorowań na odrę w Polsce i województwie wielkopolskim w latach

13 Pogorszeniu uległa sytuacja epidemiologiczna zakażeń wywołanych wirusem różyczki. Liczba zachorowań w roku 2008 wyniosła 1647, czyli o 539 zachorowań więcej niż w roku Nie zanotowano przypadków różyczki wrodzonej. W 134 przypadkach (8,1%) zachorowanie wystąpiło u dziewcząt i kobiet wcześniej szczepionych przeciw różyczce. Czas który upłynął od momentu szczepienia do wystąpienia objawów zachorowania wahał się od 9 dni do 11 lat (ryc.8). Ryc.8. Zapadalność na różyczkę w województwie wielkopolskim i Polsce w latach Zapadalność na Pols ka Wielkopolska I.2.5. Zachorowania na grypę Zapadalność na grypę w woj. wielkopolskim w 2008r. była wyższa w porównaniu z rokiem 2007 i wyniosła odpowiednio 391,77 i 242,44/100 tys. mieszkańców. Była natomiast niższa od krajowej, która w 2008 r. wyniosła 596,30/100 tys. W okresie szczytu zachorowań na grypę w sezonie 2007/2008, tj. od stycznia do marca, zarejestrowano łącznie zgłoszenia przypadków zachorowań lub podejrzeń zachorowań na grypę sezonową. Dla porównania w analogicznym okresie 2007r. zarejestrowano prawie dwukrotnie mniej zachorowań przypadków (ryc. 9). Ryc. 9. Zachorowania na grypę w woj. wielkopolskim w latach Liczba zachorowań I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Miesiące

14 I.2.6. Zachorowania na inwazyjną chorobę meningokokową (IChM) W roku 2008 ponownie odnotowano wzrost zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową (36 przypadków), w porównaniu z rokiem 2007, kiedy to zgłoszono 21 zachorowań. Z wielu grup serologicznych Neisseria meningitidis, najczęściej izolowano serogrupę C 18 przypadków, ponadto B 12 przypadków, Y 2 przypadki, w 4 przypadkach nie określono grupy serologicznej. Liczbę zarejestrowanych zachorowań oraz zgonów w województwie wielkopolskim i w Polsce przedstawia tabela 2. Tab. 2. Inwazyjna choroba meningokokowa w województwie wielkopolskim i w Polsce w latach LATA liczba zachorowań woj. wielkopolskie zapadalność zgony liczba zachorowań Polska zapadalność , , , , , ,01 44 zgony , * 0,97 30* zapadalność na 100 tys. mieszkańców * dane dotyczące liczby zachorowań w Polsce w 2008r. nie zawierają korekt, źródło - Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH Wraz z pogarszającą się sytuacją epidemiologiczną w województwie wielkopolskim obserwuje się zwiększenie odsetka posocznic jako manifestacji klinicznej IChM (tab. 3). Tab. 3. Postacie kliniczne IChM w województwie wielkopolskim w latach POSTAĆ KLINICZNA ROK liczba odsetek liczba odsetek liczba odsetek liczba odsetek Choroba meningokokowa, inwazyjna: 7 100, , , ,0 ogółem w tym: Zapalenie opon mózgowych 7 100, , , ,8 Zapalenie mózgu ,38 1 4,7 2 5,5 Posocznica 1 14, , , ,0 14

15 W 2008r., podobnie jak w latach poprzednich, zachorowania dotyczyły najczęściej najmłodszych dzieci w wieku od 0 do 4 roku życia (10 przypadków). Ponadto zaobserwowano znaczny wzrost zakażeń w grupie wiekowej 20 do 29 lat (6 przypadków), w porównaniu z latami wcześniejszymi ( po 1 zachorowaniu) (ryc.10). Ryc.10. Liczba zachorowań na IChM wg grup wiekowych w województwie wielkopolskim w latach liczba zachorowań ;4 5;9 10;14 15;19 20;29 30;39 40;49 50;59 >60 wiek I.2.7. Zakażenia HIV, zachorowania na AIDS Zarejestrowano 53 nowe zakażenia wirusem HIV, potwierdzone testem Western blot lub PCR, tj. o 5 przypadków więcej w porównaniu z rokiem ubiegłym. Najwyższy odsetek zakażonych wirusem HIV stanowią osoby w przedziale wiekowym lat ( 28,30%) oraz lat (22,64%). Prawdopodobną droga transmisji zakażenia wirusem HIV były kontakty homoseksualne (17 przypadków), ryzykowne kontakty heteroseksualne (4 przypadki), przyjmowanie środków odurzających we wstrzyknięciach (3 przypadki). W 29 przypadkach nie udało się ustalić sposobu zakażenia. Do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie zgłoszono 11 nowych zachorowania na AIDS oraz 8 zgonów z powodu AIDS (Tab. 4). Tab. 4. Zakażenia HIV, zachorowania na AIDS i zgony z powodu AIDS w województwie wielkopolskim wg płci i wieku w 2008r. Grupa HIV AIDS Zgony wiekowa M K b/d M K b/d M K b/d Niemowlęta

16 Brak danych Razem b/d brak danych Ryc.11. Zakażenia HIV, zachorowania na AIDS i zgony z powodu AIDS w województwie wielkopolskim w latach liczba przypadków rok zakażenia HIV zachorow ania na AIDS zgony z pow odu AIDS I.3. Nadzór epidemiologiczny nad zakażeniami szpitalnymi i drobnoustrojami alarmowymi Jednym z priorytetów Unii Europejskiej w zakresie polityki zdrowotnej jest monitorowanie i ograniczenie zagrożeń epidemiologicznych związanych z zakażeniami występującymi w szpitalach i innych zakładach opieki zdrowotnej. Pion epidemiologii Państwowej Inspekcji Sanitarnej opracowuje sytuację epidemiologiczną zakładów opieki zdrowotnej w oparciu o raporty przekazywane przez placówki (podstawa prawna - rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005r. w sprawie rejestrów zakażeń zakładowych oraz raportów o występowaniu tych zakażeń). Wytyczne Głównego Inspektora Sanitarnego określają sposób prowadzenia rejestrów, sporządzania raportów o występowaniu zakażeń oraz tryb ich przekazywania jednostkom nadzoru. Wykaz drobnoustrojów alarmowych objętych systemem rejestracji (zawiera najgroźniejsze 16

17 drobnoustroje wywołujące ciężkie zachorowania) uzależniony jest od zmieniającej się sytuacji epidemiologicznej w zakładzie. Podstawowym parametrem obiektywizującym uzyskiwane dane jest wskaźnik wykonywanych badań mikrobiologicznych, który w szpitalach o prawidłowym systemie monitorowania wynosi średnio minimum 50 badań/łóżko/rok lub 2 badania/pacjenta. W szpitalach od lat stwierdza się niski stopień wykorzystania diagnostyki mikrobiologicznej. Raporty zbiorcze za 2007r. przekazały 73 zakłady opieki zdrowotnej województwa (w tym 7 stacji dializ). Dane epidemiologiczne uzyskano z 609 oddziałów szpitalnych o różnym profilu, o łącznej liczbie łóżek Liczba hospitalizowanych pacjentów w szpitalach wyniosła W roku 2007 średni wskaźnik liczby badań, w przeliczeniu na łóżko szpitalne na rok, wyniósł 12,5 badania (0,3badania/pacjenta). Największe wykorzystanie diagnostyki mikrobiologicznej stwierdzono w oddziałach intensywnej terapii dzieci oraz dorosłych. Niepokojąco niskie wskaźniki dotyczą oddziałów zabiegowych (chirurgia, urologia, laryngologia, ortopedia). Dane dotyczące liczby badań bakteriologicznych przedstawiono w tabeli 5. Tab. 5. Liczba badań bakteriologicznych w zakładach opieki zdrowotnej (raport roczny) w województwie wielkopolskim w latach L.p. Oddziały Liczba badań bakteriologicznych/ pacjenta* Liczba badań bakteriologicznych na łóżko/rok OIOM/OIT (w tym dzieci i noworodków) , Chirurgia dorosłych (w tym inne zabiegowe np. urologia, ortopedia, kardiochirurgia) Chirurgia dziecięca (w tym inne zabiegowe np. urologia, ortopedia) Ortopedia/Traumatologia Oparzeniowy Noworodkowe Położnictwo/Ginekologia Pediatria (w tym inne dziecięce niezabiegowe) Hematologia/Onkologia Interna/Wewnętrzny Rehabilitacja Okulistyka

18 13. Zak. Opiek. Lecznicze/Geriatria Zakaźne Hemodializ/Dializ Otrzewnowych Psychiatria Ogółem 1 0,22 0, ,5 * podano tylko wartości 1 Drobnoustroje alarmowe izolowano najczęściej w ośrodkach specjalistycznych i szpitalach klinicznych. Szacunkowe współczynniki zapadalności dla poszczególnych drobnoustrojów w wybranych grupach oddziałów przedstawiono w tabeli 6. Tab. 6. Częstość występowania drobnoustrojów alarmowych w wybranych oddziałach zakładów opieki zdrowotnej województwa wielkopolskiego wg raportów za lata Oddziały Liczba oddziałów S. aureus (MRSA) Pseudomonas Klebsiella spp ESBL(+) E. coli ESBL(+) Acinetobacter OIOM/OIT , CHIRURGICZNE CHIRURGICZNE DZIECIĘCE NOWORODKOWE POŁOŻNICTWO/ GINEKOLOGIA INTERNA/ WEWNĘTRZNY OPARZENIOWY , HEMATOLOGIA / ONKOLOGIA Podobnie jak w raporcie za 2006r., najczęściej występującymi drobnoustrojami były Staphylococcus aureus metycylinooporny (MRSA) zapadalność 0,93/1000 pacjentów oraz Acinetobacter - zapadalność 0,89/1000 pacjentów. Do oddziałów najbardziej zagrożonych 18

19 występowaniem tych patogenów należą oddziały leczenia oparzeń oraz oddziały intensywnej opieki medycznej. Problem epidemiologiczny stanowią ogniska zakażeń szpitalnych. W 2008r. zgłoszono 11 ognisk epidemicznych, tj. o 12 mniej niż w roku ubiegłym. Łącznie zakażeniu w tych ogniskach uległo 87 osób, w tym 11 osób z personelu. Zakażenie zdiagnozowano laboratoryjnie u 46 osób (52,9% ogółu zakażonych). Najliczniejszą grupę stanowiły 4 ogniska o nieustalonym czynniku zakaźnym. Pozostałe zbiorowe zakażenia wywołały po dwa - rotawirusy oraz S. aureus (MRSA) i po jednym Acinetobacter baumanii, Enterococcus faecium (VRE) i Enterobacter cloacae ESBL(+). Ogniska dotyczyły oddziałów: rehabilitacyjnego, dziecięcego, wewnętrznego, chirurgii naczyń i ogólnego, intensywnej opieki medycznej, nefrologicznego i hematologicznego. Odsetek chorych pochodzących z tych ognisk przedstawiono na ryc.12. Ryc. 12. Struktura epidemicznych zakażeń szpitalnych według czynnika etiologicznego zarejestrowanych w województwie wielkopolskim w 2008r. S. aureus (MRSA) 7% Enterobacter cloacae ESBL (+) 20% etiologia nieznana 45% Enterococcus faecium VRE 5% Acinetobacter baumanii 7% Rotawirusy 16% I.4. Programy wykorzenienia chorób zakaźnych w Polsce W 2008r. zgodnie z założeniami programu eradykacji odry w Wielkopolsce prowadzono aktywny nadzór epidemiologiczny nad podejrzeniami zachorowań. Dzięki współpracy organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej z lekarzami, niemal wszystkie 19

20 zgłoszone przypadki podejrzeń zweryfikowano badaniami serologicznymi w laboratorium referencyjnym Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - PZH w Warszawie. Realizacja programu eradykacji poliomyelitis oparta jest na nadzorze nad wykonawstwem szczepień ochronnych, współpracy z ośrodkami hospitalizującymi dzieci z ostrymi porażeniami wiotkimi, monitorowaniu zgłoszonych przypadków oraz wykonywaniu badań wirusologicznych w celu wykluczenia poliomyelitis. W roku 2008 w województwie wielkopolskim, podobnie jak w roku ubiegłym, zgłoszono 3 przypadki ostrych porażeń wiotkich u dzieci do 15 roku życia. Zachorowania dotyczyły dwóch dziewczynek w wieku 9 i 11 lat oraz chłopca w wieku 4 lat. W celu wykluczenia poliomyelitis, wykonano badania wirusologiczne kału w laboratorium referencyjnym Zakładu Wirusologii NIZP PZH. I.5. Realizacja szczepień ochronnych Państwowa Inspekcja Sanitarna uczestniczy w realizacji Programu Szczepień Ochronnych (PSO) poprzez dystrybucję preparatów szczepionkowych oraz nadzór nad wykonawstwem szczepień. W 2008r. kontynuowano nadzór nad czynnym uodpornieniem populacji w ramach Programu Szczepień Ochronnych. Monitorowano również warunki przechowywania oraz dystrybucji szczepionek. W roku 2008 realizacja Programu Szczepień Ochronnych w województwie wielkopolskim prowadzona była w 870 zakładach opieki zdrowotnej, w tym: 37 oddziałach noworodkowych, 673 gabinetach lekarzy rodzinnych, 150 innych placówkach np. domach dziecka, placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz gabinetach lekarzy zakładowych, a także w 10 szkołach. Nie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie transportu, przechowywania i przestrzegania terminów ważności szczepionek. Zarejestrowano 145 niepożądanych odczynów poszczepiennych. Najliczniejszą grupę stanowiły odczyny po szczepieniu przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (52), gruźlicy (34), Haemophilus influenzae (9), tężcowi (6), błonicy, tężcowi i krztuścowi-pa (16), odrze, śwince i różyczce (12). Ponadto przy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Poznaniu działa Punkt Szczepień Ochronnych wykonujący szczepienia zalecane, określone w Programie Szczepień Ochronnych (PSO) (ryc.13). 20

21 Ryc.13. Punkt Szczepień Ochronnych przy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Poznaniu W Punkcie Szczepień WSSE w Poznaniu wykonano 7144 szczepienia zalecane, potwierdzając je wydaniem międzynarodowych świadectw szczepień lub krajowych zaświadczeń. Ryc.14. Punkt Szczepień Ochronnych przy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Poznaniu Tab. 7. Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w województwie wielkopolskim w latach Jednostka chorobowa Rok 2006 Rok 2007 Rok 2008 Liczba zachorowań Liczba zachorowań Liczba zachorowań 1. AIDS Salmonelozy - ogółem w tym zatrucia pokarmowe 3. Bakteryjne zatrucia pokarmowe (inne) - ogółem Bakteryjne zakażenia jelitowe (inne) - ogółem Wirusowe określone i inne zakażenia jelitowe - ogółem

22 6. Czerwonka bakteryjna Biegunki u dzieci do lat Krztusiec Tężec ogółem w tym noworodków Odra Różyczka w tym wrodzona Ospa wietrzna Nagminne zapalenie przyusznic (świnka) Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu - ogółem 15. Inwazyjna choroba wywołana przez Haemophilus influenzae - ogółem w tym zapalenie opon i/lub mózgu 16. Inwazyjna choroba wywołana przez Streptococcus pneumoniae - ogółem w tym zapalenie opon i/lub mózgu 17. Inwazyjna choroba meningokokowa - ogółem w tym: zapalenie opon mózgowych zapalenie mózgu 18. Posocznice meningokokowa paciorkowcowa enterokokowa gronkowcowa wywołana przez Gram ujemne inna określona i nieokreślona 19. Wirusowe zapalenie wątroby - ogółem w tym: wzw typu A wzw typu B wzw typu C wzw typu B+C wzw inne i nie określone Zatrucia grzybami Włośnica Borelioza ( Choroba z Lyme ) Grypa - ogółem w tym grypa u dzieci ( 0-14 lat ) 24. Pokąsania przez zwierzęta podejrzane o wściekliznę profilaktyka wścieklizny

23 Podsumowanie 1. Sytuację epidemiologiczną większości chorób zakaźnych na terenie województwa wielkopolskiego, podobnie jak w roku ubiegłym, należy uznać za dobrą. W przebiegu chorób wieku dziecięcego obserwuje się zjawisko cyklicznej zmienności liczby zachorowań. Stwierdzono znaczne pogorszenie sytuacji epidemiologicznej krztuśca, przy jednoczesnym niewielkim wzroście współczynnika zapadalności w Polsce. 2. Niepokojący, z uwagi na ciężkość przebiegu klinicznego, jest wzrost liczby zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową (IChM). W porównaniu do roku 2007 dynamika wzrostu zachorowań wyniosła 71,4%. Wraz z pogarszającą się sytuacją obserwuje się zwiększenie odsetka posocznic jako manifestacji klinicznej IChM. W celu zapobiegania epidemicznemu szerzeniu się zachorowań wywołanych przez Neisseria meningitidis prowadzono aktywny nadzór epidemiologiczny, podejmowano działania profilaktyczne w otoczeniu chorych. 3. W 2008r. odnotowano spadek liczby zachorowań na wzw B i C. Wpływ na obserwowany od 2004 do 2007 roku wzrost zachorowań na wzw typu B, pomimo prowadzonej działalności profilaktycznej, związany był prawdopodobnie z poprawą zgłaszalności i diagnostyki w tym zakresie. W 2008r. zaobserwowano natomiast wzrost liczby przypadków zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A, związanych z podróżami zagranicznymi, m.in. do krajów Afryki, w szczególności do Egiptu. Priorytetem w zapobieganiu tym zakażeniom jest informowanie osób wyjeżdżających o możliwościach podejmowania działań profilaktycznych w postaci szczepień ochronnych przeciw wzw typu A oraz edukacja w zakresie przestrzegania standardów właściwej higieny i diety. 4. Zauważalny jest znacznie mniejszy udział salmoneloz w grupie zachorowań wywołanych zatruciami/zakażeniami pokarmowymi, natomiast obserwuje się zdecydowany wzrost zakażeń żołądkowo-jelitowych o etiologii wirusowej. 5. Liczba badań mikrobiologicznych pobierana w szpitalach w celu oceny ich sytuacji epidemiologicznej jest nadal zbyt mała, szczególnie w oddziałach zabiegowych, w których często dochodzi do zakażeń szpitalnych. W tym zakresie konieczna jest szeroka działalność edukacyjna przede wszystkim wobec kierownictwa szpitali i lekarzy. 6. Na przestrzeni ostatnich lat obserwowano sukcesywną poprawę diagnostyki i zgłaszalności chorób zakaźnych w Wielkopolsce, co pozwala na lepszy monitoring sytuacji epidemiologicznej w województwie. 23

24 II. JAKOŚĆ WODY PRZEZNACZONEJ DO SPOŻYCIA Na obszarze województwa wielkopolskiego wodociągi produkujące wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi są zaopatrywane z ujęć podziemnych, czwartoi trzeciorzędowych. W Wielkopolsce nie ma ujęć wód sklasyfikowanych jako wody powierzchniowe ujmowane do spożycia. Funkcjonują 4 ujęcia oparte o wody infiltracyjne: w Mosinie i Dębinie (ujęcia dla wodociągu poznańskiego) w Obornikach oraz w Kaliszu. W roku 2008 skontrolowano 1233 ujęcia z 1260 objętych ewidencją, co stanowi 97,6% wszystkich ujęć. Studnie na ujęciach wodociągowych są właściwie oznakowane i zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych. Stan sanitarno-techniczny nie budził uwag. Urządzenia wodne są regularnie konserwowane, studzienki utrzymane czysto, włazy zamknięte, kominki wentylacyjne zabezpieczone siatkami przeciw owadom i gryzoniom. Stosowane są również zabezpieczenia elektroniczne. Wyznaczone są strefy ochrony bezpośredniej, ogrodzone i prawidłowo zagospodarowane. Prowadzony jest monitoring objazdowy. Rys. 1. Studnia głębinowa. Wodociąg publiczny Nieczajna W 2008r. w ewidencji stacji sanitarno-epidemiologicznej znajdowało się 1201 wodociągów (199 w miastach oraz 1002 na wsi). Ocenie poddano wodociągi publiczne, zakładowe oraz lokalne. W województwie wielkopolskim sukcesywnie zmniejsza się liczba małych urządzeń wodnych na skutek przyłączania obiektów przez nie zaopatrywanych do większych wodociągów. Zmiany w ewidencji w porównaniu z rokiem ubiegłym ilustrują poniższe wykresy: 24

25 Rys. 2. Zmiany ilości zewidencjonowanych wodociągów w roku 2007 i 2008 w miastach Liczba urządzeń według ewidencji na wsi < > wielkość produkcji w m 3 /dobę Liczba urządzeń według ewidencji za rok 2007 Liczba urządzeń według ewidencji za rok 2008 Rys. 3. Zmiany ilości zewidencjonowanych wodociągów w roku 2007 i 2008 na wsi 600 Liczba urządzeń według ewidencji na wsi < > wielkość produkcji w m 3 /dobę Liczba urządzeń według ewidencji za rok 2007 Liczba urządzeń według ewidencji za rok

26 W ramach bieżącego nadzoru sanitarnego nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, służby sanitarne skontrolowały 1193 wodociągi (co stanowi 99,3% wszystkich zewidencjonowanych wodociągów) oraz 10 studni publicznych. Laboratorium Badania Wody i Gleby Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Poznaniu oraz laboratoria powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych w Kaliszu, Koninie, Lesznie i Pile prowadziły badania jakości wody przeznaczonej do spożycia przez mieszkańców miast i wsi w zakresie monitoringu kontrolnego, przeglądowego, a także w ramach nadzoru sanitarnego (w sytuacji interwencji konsumentów, po usuniętych awariach, przy zastosowaniu nowych technologii czy urządzeń). Ocena jakości wody dokonywana jest w oparciu o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417). Pobrano do badań 7018 próbek wody, z czego 1901 (27,1% wszystkich pobranych próbek) nie odpowiadało wymaganiom rozporządzenia. Przekroczone były parametry głównie fizykochemiczne (żelazo, mangan, mętność, barwa), które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi. Z analizy wyników próbek wynika, iż 940 wodociągów produkuje wodę właściwej jakości (80,4% wodociągów w miastach i 77,8% na wsi). W porównaniu z rokiem ubiegłym jakość wody w miastach nie uległa zmianie, natomiast na wsi uległa poprawie o 2,6%. Odsetek mieszkańców w poszczególnych powiatach korzystających z wody z wodociągów miejskich i wiejskich przedstawia rys. 4 i rys. 5. Rys. 4. Zaopatrzenie ludności w wodę na obszarze miejskim 100% % ludności miast danego powiatu 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Jarocin Kalisz Kępno Koło Konin Kościan Krotoszyn Leszno Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Ostrzeszów Piła Pleszew Poznań Rawicz Słupca Szamotuły Środa Śrem ludność zaopatrywana w wodę odpowidającą wymaganiom Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów ludność zaopatrywana w wodę nie odpowiadającą wymaganiom 26

27 W wodociągu publicznym w Pleszewie część wody uzdatniana jest przez nowo wybudowaną Stację Uzdatniania Lenartowice, która następnie miesza się z nieuzdatnianą wodą z drugiego ujęcia, powoduje to przekroczenia fizykochemiczne w wodzie dostarczanej konsumentom. Woda produkowana przez wodociąg publiczny w Gostyniu, w porównaniu z rokiem ubiegłym uległa pogorszeniu. Jest to spowodowane dwuletnim remontem stacji uzdatniania wody (przebudowa architektoniczna budynku, pomieszczeń uzdatniania wody, wymiana głównych wodociągów dostarczających wodę do sieci miejskiej). W wodociągu publicznym w Ostrowie Wlkp. jakość wody podawanej do sieci spełnia wymagania cytowanego wcześniej rozporządzenia Ministra Zdrowia, przy czym jej skład chemiczny ulega pogorszeniu w sieci wykazując podwyższoną zawartość żelaza i manganu. W konsekwencji do odbiorców trafia woda niewłaściwej jakości. Wodociąg publiczny w Słupcy został sklasyfikowany jako obiekt dostarczający wodę nieodpowiadającą wymaganiom. Wodociąg ten nie posiada stacji uzdatniania wody. Jedyną stosowaną metodą jest dezynfekcja podchlorynem sodu, stąd wysoki procent ludności zaopatrywanej w wodę warunkowo przydatną do spożycia z uwagi na przekroczenia parametrów fizykochemicznych. Rys. 5. Zaopatrzenie ludności w wodę na obszarze wiejskim 100% % ludności wsi danego powiatu 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Jarocin Kalisz Kępno Koło Konin Kościan Krotoszyn Leszno Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Ostrzeszów Piła Pleszew Poznań Rawicz Słupca Szamotuły Środa Śrem Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów ludność zaopatrywana w wodę odpowidającą wymaganiom ludność zaopatrywana w wodę nieodpowiadającą wymaganiom 27

28 Duży odsetek ludności zamieszkującej obszary wiejskie powiatu pleszewskiego pije wodę nieodpowiadającą wymaganiom rozporządzenia ponieważ korzysta z wodociągu publicznego w Pleszewie. Liczba mieszkańców miast i wsi korzystająca z wody wodociągowej nieznacznie wzrosła. Obrazują to poniższe wykresy: Rys. 6. Ludność korzystająca z wody wodociągowej w roku 2008 w woj. wielkopolskim 99.61% 97.71% MIASTO 0.39% WIEŚ 2.29% Obserwuje się rozbudowę istniejących sieci wodociągowych, co pozwala na zaopatrzenie w wodę wodociągową większej liczby głównie mieszkańców wsi. Rys. 7. Drewniane rury stosowane w średniowieczu - wodociąg w Kaliszu Rys. 8. Galeria rur w hali filtrów SUW Mosina wodociąg poznański Jakość wody produkowanej przez przedsiębiorców wodociągowych w miastach i na wsi pod względem bakteriologicznym uległa poprawie. Okresowo zdyskwalifikowano wodę w 2 wodociągach na wsi (w większości przypadków nie ustalono powodu jej zanieczyszczenia). Jakość wody była najczęściej kwestionowana w zakresie parametrów fizykochemicznych z powodu przekroczenia dopuszczalnej wartości żelaza, manganu, amoniaku, sodu, boru, fluorków, chlorków i azotanów oraz parametrów organoleptycznych - mętność, barwa. 28

29 II.1. Wodociągi o produkcji > m 3 /dobę Wodociąg poznański jest wodociągiem o największej wydajności w województwie wielkopolskim. Woda produkowana przez poznański system wodociągowy jest odpowiedniej jakości, zgodnej z wymogami określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r., dostarczana jest do odbiorców z obszaru miasta Poznania i okolicznych gmin: Lubonia, Puszczykowa, Mosiny, Swarzędza, Czerwonaka, Suchego Lasu, Brodnicy, Kórnika, Murowanej Gośliny, Rokietnicy, Tarnowa Podgórnego, Dopiewa, Komornik. Głównymi ujęciami poznańskiego systemu wodociągowego są: Ujęcie Mosina-Krajkowo [ wydajność m 3 /d ] zlokalizowane w zlewni rzeki Warty, oparte w 80% o wody podziemne, a w 20% o wody infiltracyjne. Wody ujmowane są z 85 studni o głębokości od 31 do 50 m, tworząc barierę tarasową i brzegową oraz z 12 studni infiltracyjnych (o głębokości od 22 m do 27,35 m), w tym studni promienistej wybudowanej na 273 km biegu rzeki Warty, 5 km pod korytem rzeki. Ujęcie mosińskie posiada bezpośrednią i pośrednią strefę ochronną, jest odpowiednio oznakowane i ogrodzone. Każda studnia jest wyposażona w elektroniczny czujnik ruchu, ponadto prowadzony jest monitoring objazdowy. Woda z ujęcia Mosina jest uzdatniana klasycznymi metodami. Tłoczona do Stacji Uzdatniania Wody w Mosinie, podlega jednostopniowemu procesowi oczyszczanianapowietrzania wody surowej, a następnie poddawana jest procesowi filtracji pospiesznej na złożach antracytowo-piaskowych. Końcowym etapem jest dezynfekcja oczyszczonej wody mieszaniną chloru i dwutlenku chloru. Uzdatniona woda jest transportowana przy pomocy dwóch magistral do sieci poznańskiego systemu wodociągowego: - magistrala wschodnia tłoczy wodę bezpośrednio do sieci ze Stacji Uzdatniania Wody w Pożegowie. - magistrala zachodnia woda tłoczona jest do sieci przez zbiorniki wody czystej. Rys. 9. SUW Mosina - dolny technologiczny poziom pompowni wody czystej po modernizacji - widok na agregat 29

30 Ujęcie Dębińskie [ wydajność m 3 /d ] oparte jest o sztuczną infiltrację poprzez 49 stawów infiltracyjnych, zasilających w wodę 281 studni wierconych o głębokości m. Woda z ujęcia Dębińskiego uzdatniana jest na Stacji Uzdatniania Wody przy ul. Wiśniowej gdzie podlega odżelazianiu, odmanganianiu i filtracji na filtrach pospiesznych. Oczyszczona woda trafia do 2 zbiorników terenowych wody czystej. Ujęcie Gruszczyn [ wydajność m 3 /d ] oparte jest o wody podziemne IV rzędowe, woda ujmowana jest z 14 studni głębinowych o średniej głębokości 95 m. Z ujęcia woda tłoczona jest do Stacji Uzdatniania Wody w Gruszczynie gdzie jest napowietrzana, a następnie poddawana procesowi filtracji pospiesznej poprzez złoże antracytowo-piaskowe oraz filtracji II 0 na filtrach węglowych. Dezynfekcja wody prowadzona jest przy użyciu chloru gazowego i dwutlenku chloru. Oczyszczona woda magazynowana jest w zbiornikach podziemnych wody czystej. W ramach sprawowanego nadzoru sanitarnego nad jakością wody produkowanej przez wodociąg poznański wykonano badania wody podawanej do sieci oraz wody z sieci wodociągu w ramach monitoringu kontrolnego (394 próbki), przeglądowego (15 próbek) oraz nadzoru bieżącego (7 próbek). Wydano 402 orzeczenia stwierdzające przydatność wody do spożycia. Ze względu na przekroczenia fizykochemiczne (żelazo, barwa, mętność) jakość wody była kwestionowana w 14 próbach, co stanowi 3,1% wszystkich pobranych prób. Występujące przekroczenia nie stanowiły zagrożenia dla zdrowia ludzkiego, a badania rekontrolne nie wykazały odchyleń. Woda produkowana przez wodociąg poznański jest właściwej jakości. II 2. Wodociągi o produkcji m 3 /dobę Pod nadzorem służb sanitarnych województwa wielkopolskiego znajdowały się 4 wodociągi publiczne o wydajności m 3 /dobę obsługujące następujące miasta wielkopolski: Kalisz, Konin, Ostrów Wlkp. i Piłę. Wodociągi te stosują tradycyjne metody uzdatniania, których końcowym etapem jest dezynfekcja chlorem gazowym (Konin-Kurów, Ostrów Wlkp.) lub podchlorynem sodu (Piła, Kalisz). Skontrolowano wszystkie wodociągi. Stan sanitarny obiektów nie budził zastrzeżeń, wodociągi są profesjonalnie zabezpieczone i zarządzane. Wyznaczono strefy ochrony sanitarnej. Studnie są odpowiednio chronione oraz wyposażone w czujniki elektroniczne. Jakość wody oceniono jako odpowiadającą wymaganiom rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia w 3 wodociągach 30

31 publicznych Konin-Kurków, Piła, Kalisz. Wodociąg publiczny w Ostrowie Wlkp. dostarczał do odbiorców wodę warunkowo przydatną z uwagi na przekroczone parametry chemiczne, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi. W sierpniu 2008r. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Poznaniu wyraził zgodę na stosowanie preparatu fosforanowego Clarofos 152 do stabilizacji jakości wody w sieci wodociągowej. Uzyskane wyniki, badań próbek wody w ostatnim kwartale ubiegłego roku wskazują tendencję spadkową dla żelaza i manganu. II.3. Wodociągi o produkcji wody m 3 /dobę W województwie wielkopolskim w 2008r. w ewidencji powiatowych stacji sanitarnoepidemiologicznych znajdowało się 67 wodociągów produkujących od 1000 do m 3 /dobę wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (5,58% ogólnej liczby wodociągów). Do grupy tej należy 50 urządzeń wodnych w miastach (85,07%), co w porównaniu z 17 wodociągami wykazanymi na obszarach wiejskich (14,93%) stanowi przeważającą większość obiektów wodnych produkujących od 1000 do m 3 /dobę wody. Przeprowadzone kontrole wodociągów wykazały, iż 8 wodociągów dostarcza wodę nieodpowiadającą wymaganiom rozporządzenia Ministra Zdrowia (11,94%). Przekroczenia dopuszczalnych wartości parametrów wystąpiły w 6 wodociągach miejskich w powiecie gostyńskim, krotoszyńskim, międzychodzkim, pleszewskim, słupeckim oraz szamotulskim. Poniższy wykres przedstawia wodociągi miejskie dostarczające wodę do spożycia odpowiadającą, oraz nieodpowiadającą wymaganiom w poszczególnych powiatach województwa wielkopolskiego. Rys. 10. Odsetek wodociągów o produkcji wody m 3 /dobę w miastach, dostarczających wodę odpowiadającą i nieodpowiadającą wymaganiom 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Jarocin Kalisz Kępno Koło Konin Kościan Krotoszyn Leszno Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Ostrzeszów Piła Pleszew Poznań Rawicz Słupca Szamotuły Środa Śrem Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów Procent wodociągów wodociągi skontrolowane dostarczające wodę nieodpowiadającą wymaganiom wodociągi skontrolowane dostarczające wodę odpowiadającą wymaganiom 31

32 Na obszarach wiejskich tylko 2 wodociągi znajdujące się na terenie powiatu pleszewskiego zakwalifikowano jako urządzenia dostarczające wodę niewłaściwej jakości. Rys. 11. Odsetek wodociągów o produkcji wody m 3 /dobę na terenach wiejskich, dostarczających wodę odpowiadającą i nieodpowiadającą wymaganiom 100% 90% 80% Procent wodociągów 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Jarocin Kalisz Kępno Koło Konin Kościan Krotoszyn Leszno Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Ostrzeszów Piła Pleszew Poznań Rawicz Słupca Szamotuły Środa Śrem Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów wodociągi skontrolowane produkujące wodę nieodpowiadającą wymaganiom wodociągi skontrolowane produkujące wodę odpowiadającą wymaganiom W wodociągach o produkcji wody m 3 /dobę, stwierdzono wyłącznie przekroczenia fizykochemiczne głównie takich parametrów jak mangan i żelazo oraz organoleptycznych mętność i barwa. Rys. 12. Przekroczenia dopuszczalnych wartości parametrów w wodzie pochodzącej z wodociągów o produkcji m 3 /dobę w miastach barwa; 8,33% mętność; 25% mangan; 41,67% żelazo; 25% 32

33 Zarówno w miastach, jak i na terenach wiejskich w tej grupie obiektów, w roku 2008 nie odnotowano przekroczeń parametrów bakteriologicznych w badanych próbkach wody. Analiza porównawcza jakości wody z roku 2007 i 2008 dostarczanej mieszkańcom miast i wsi wskazuje na stopniową poprawę jej jakości o czym świadczy zmniejszająca się liczba negatywnie ocenianych urządzeń zaopatrujących w wodę przeznaczoną do spożycia. II.4. Wodociągi o produkcji wody m 3 /dobę W grupie wodociągów o produkcji wody m 3 /dobę powiatowe stacje sanitarno epidemiologiczne wykazały 656 obiektów wodnych. Podobnie jak w latach poprzednich jest to największa liczebnie grupa obiektów wodnych produkujących wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi 54,62%. Większość obiektów wodnych z tej grupy to wodociągi wiejskie 87,65%, wodociągi zaopatrujące mieszkańców miast stanowią tylko 12,35%. W ubiegłym roku skontrolowano 654 obiekty (99,70%). Wodę odpowiadającą wymaganiom rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia dostarczało konsumentom 535 wodociągów, natomiast 119 obiektów (18,20%) w miastach i na obszarach wiejskich oceniono jako dostarczające wodę nie spełniającą wymagań dla wody do picia. Na terenach miast wodę o złej jakości dostarczało 16 wodociągów. Rys. 13. Odsetek wodociągów o produkcji wody m 3 /dobę w miastach, dostarczających wodę odpowiadającą i nieodpowiadającą wymaganiom 100% 90% 80% Procent wodociągów 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Jarocin Kalisz Kępno Koło Konin Kościan Krotoszyn Leszno Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Ostrzeszów Piła Pleszew Poznań Rawicz Słupca Szamotuły Środa Śrem Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów wodociągi skontrolowane dostarczające wodę nieodpowiadającą wymaganiom wodociągi skontrolowane dostarczające wodę odpowiadającą wymaganiom 33

34 Większość wodociągów dostarczających wodę nieodpowiadającą wymaganiom występuje na obszarach wiejskich (103 urządzenia), głównie w powiecie ostrzeszowskim, pleszewskim, średzkim - od 40 do 50% oraz kolskim, nowotomyskim, tureckim - od 30 do 40% obiektów ocenionych negatywnie. Rys. 14. Odsetek wodociągów o produkcji wody m 3 /dobę na terenach wiejskich, dostarczających wodę odpowiadającą i nieodpowiadającą wymaganiom 100% 90% 80% Procent wodociągów 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Jarocin Kalisz Kępno Koło Konin Kościan Krotoszyn Leszno Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Ostrzeszów Piła Pleszew Poznań Rawicz Słupca Szamotuły Środa Śrem Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów wodociągi skontrolowane produkujące wodę nieodpowiadającą wymaganiom wodociągi skontrolowane produkujące wodę odpowiadającą wymaganiom Głównie występujące przekroczenia dotyczą jakości wody pod względem fizykochemicznym - mangan, żelazo oraz pod względem organoleptycznym - mętność i barwa. Rys.15. Przekroczenia dopuszczalnych wartości parametrów w wodzie pochodzącej z wodociągów o produkcji m 3 /dobę na terenach wiejskich chlorki; 1,76% sód; 0,88% azotany; 1,32% bor; 0,45% NH4; 8,37% barwa; 11,89% mangan; 32,16% mętność; 19,38% żelazo; 23,79% 34

35 II.5. Wodociągi o produkcji <100 m 3 /dobę W 2008r. w województwie wielkopolskim zewidencjonowano 473 obiekty wodne o produkcji <100 m 3 /dobę wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi - 65 wodociągów w mieście oraz 408 na wsi. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej skontrolowały 467 urządzeń produkujących wodę, tj. 98,73% ogólnej ilości wodociągów w tej grupie. Liczba urządzeń wodociągowych produkujących wodę o dobrej jakości wynosiła 342 (73,23%). Przekroczenia dopuszczalnych wartości parametrów wykazano w 125 wodociągach (26,77%). Do obiektów wodnych w grupie o produkcji <100 m 3 /dobę należą zazwyczaj niewielkie wodociągi publiczne, lokalne oraz zakładowe (produkujące wodę głównie na potrzeby produkcyjne). Ze względu na charakter tych wodociągów, ich wielkość, brak stacji uzdatniania lub ograniczony proces uzdatniania, wiele obiektów wodnych w tej grupie kwestionowano. Na terenach wiejskich oceniono negatywnie 109 wodociągów, natomiast w mieście 16. Głównymi kwestionowanymi parametrami były parametry fizykochemiczne mangan, żelazo. Rys. 16. Odsetek wodociągów o produkcji wody <100 m 3 /dobę w miastach, dostarczających wodę odpowiadającą i nieodpowiadającą wymaganiom 100% 90% 80% Procent wodociągów 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Jarocin Kalisz Kępno Koło Konin Kościan Krotoszyn Leszno Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Ostrzeszów Piła Pleszew Poznań Rawicz Słupca Szamotuły Środa Śrem Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów wodociągi skontrolowane dostarczające wodę nieodpowiadającą wymaganiom wodociągi skontrolowane dostarczające wodę odpowiadającą wymaganiom 35

36 Rys. 17. Odsetek wodociągów o produkcji wody <100 m 3 /dobę na terenach wiejskich, dostarczających wodę odpowiadającą i nieodpowiadającą wymaganiom 100% 90% 80% Procent wodociągów 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Jarocin Kalisz Kępno Koło Konin Kościan Krotoszyn Leszno Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Ostrzeszów Piła Pleszew Poznań Rawicz Słupca Szamotuły Środa Śrem Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów wodociągi skontrolowane dostarczające wodę nieodpowiadającą wymaganiom wodociągi skontrolowane dostarczające wodę odpowiadającą wymaganiom Powodem kwestionowania jakości wody produkowanej przez wodociągi znajdujące się na terenach wiejskich były przekroczenia parametrów organoleptycznych mętność, barwa oraz parametrów fizykochemicznych takich jak mangan, żelazo, amoniak, nie stanowiących zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. Rys. 18. Przekroczenia dopuszczalnych wartości parametrów w wodzie pochodzącej z wodociągów o produkcji <100 m 3 /dobę na terenach wiejskich chlorki; 0,38% azotany; 2,30% NH4; 8,05% fluorki; 0,38% bakteriologia; 0,77% barwa; 10,34% mangan; 28,74% mętność; 20,69% żelazo; 28,35% 36

37 Pod względem bakteriologicznym, jako nie spełniające wymagań dotyczących jakości wody oceniono 2 obiekty wodne w powiecie średzkim (1 wodociąg) oraz w powiecie złotowskim (1 wodociąg). W kwestionowanych wynikach badań, przekroczenia dotyczyły ogólnej liczby mikroorganizmów w 22 C po 72h oraz Escherichia coli. Przekroczenia bakteriologiczne notowano również w wodociągach na terenach innych powiatów. Były to zazwyczaj krótkotrwałe przekroczenia wartości zarówno bakterii wskaźnikowych niechorobotwórczych, jak również chorobotwórczych. Podjęte stosowne działania zalecone przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w celu poprawy jakości wody przez zarządzających wodociągami oraz przeprowadzana skutecznie dezynfekcja, wykazały poprawę jakości wody, dzięki czemu zanieczyszczenia bakteriologiczne nie wpłynęły negatywnie na zdrowie konsumentów. Ze względu na krótki czas trwania przekroczeń bakteriologicznych i skuteczne działania naprawcze, nie wpływały one również na końcową ocenę wodociągów, które zostały ocenione pozytywnie. Rys. 19. Wodociąg publiczny Pałczyn Stacja Uzdatniania Wody (powiat wrzesiński) W poprzednim roku sprawozdawczym w grupie wodociągów produkujących poniżej 100 m 3 /dobę wody wykazano 9 obiektów wodnych ocenionych jako dostarczające wodę nieodpowiadającą wymaganiom bakteriologicznym. W roku 2008 jakość wody pod względem bakteriologicznym uległa poprawie zarówno na terach miast, jak i wsi województwa wielkopolskiego - kwestionowaną jakość wody stwierdzono w 2 obiektach wodnych. II.6. Studnie publiczne W roku 2008 w województwie wielkopolskim w ewidencji służb sanitarnych były 34 studnie, to o 76,2% mniej niż w roku ubiegłym (19 publicznych studni zlokalizowanych w miastach oraz 15 publicznych studni na wsi). W 3 skontrolowanych studniach jakość wody pod względem bakteriologicznym nie odpowiadała wymaganiom rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody 37

38 przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r., Nr 61, poz. 417). Wodę właściwej jakości dostarczały 2 studnie. Łącznie pobrano 15 próbek wody do badań fizykochemicznych i bakteriologicznych, z czego 11 tj. 73,3 % nie odpowiadało wymaganiom określonym w w/w rozporządzenia. Przekroczenia dotyczyły głównie parametrów fizykochemicznych takich jak: żelazo, mangan, azotany, barwa, mętność. W roku 2008 z ewidencji wykreślono 8 studni. Przyczyną zmniejszania się liczby studni i skreślania ich z ewidencji jest głównie fakt złego stanu technicznego, który uniemożliwia pobór wody, prywatyzacja ośrodków wypoczynkowych na których terenie studnie się znajdują czy likwidacja studni przez gminę. Ze względu na prawie 100% zwodociągowanie województwa wielkopolskiego studnie te pełnią głównie funkcje awaryjne. Podsumowanie 1. W porównaniu z rokiem 2007 obserwuje się dalszą poprawę zaopatrzenia ludności w wodę w miastach i na wsi, co jest wynikiem kontynuacji rozbudowy istniejących sieci wodociągowych. 2. W roku 2008 jakość wody produkowanej przez przedsiębiorców wodociągowych w miastach i na wsi pod względem bakteriologicznym uległa poprawie. Zdyskwalifikowano 2 wodociągi na wsi (powiat średzki i złotowski). W wodociągu publicznym w Wągrowcu przez okres 2 tygodni w miesiącu lipcu jakość wody odbiegała od wymagań mikrobiologicznych nie stanowiących zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. Dzięki skutecznym działaniom naprawczym w kolejnych badanych próbkach nie stwierdzono przekroczeń. Wodociąg sklasyfikowano jako urządzenie dostarczające wodę odpowiedniej jakości. 3. Z analiz dokonanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną wynika, iż częstym powodem kwestionowania jakości wody pod względem fizykochemicznym jest brak właściwego jej uzdatniana (niecałkowicie uzdatniona woda trafiająca do konsumentów wodociąg publiczny w Pleszewie), ale również zły stan sanitarny starej sieci wodociągowej, który jest przyczyną, iż parametry wody tłoczonej do sieci ze stacji uzdatniania nie są dotrzymywane u odbiorców (wodociąg publiczny w Ostrowie Wlkp.). 4. W wodociągach o produkcji m 3 /dobę w porównaniu z rokiem ubiegłym zauważa się stopniową poprawę jakości wody pod względem parametrów fizykochemicznych. 5. W obiektach wodnych o produkcji m 3 /dobę, oraz <100 m 3 /dobę stanowiących najliczniejszą grupę nadal znaczna ilość wodociągów produkuje wodę nie odpowiadającą 38

39 wymaganiom rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r., Nr 61, poz. 417). 6. W 2008r. zostały określone zasady współpracy państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych z przedsiębiorstwami wodociągowo kanalizacyjnymi, które odpowiedzialne są za jakość produkowanej wody i zobowiązane do prowadzenia kontroli wewnętrznej jej jakości. Wyniki tych badań wykonywanych w laboratoriach o udokumentowanym systemie jakości i przekazywane do Państwowej Inspekcji Sanitarnej pozwalają na częstszą kontrolę jakości wody przeznaczonej do spożycia. 7. W roku sprawozdawczym Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadziła w wodociągach raportowanych do Unii Europejskiej (produkujących wodę w ilości powyżej 1000 m 3 /dobę lub przeznaczonej dla więcej niż 5000 osób) badania próbek wody w pełnym zakresie w/w rozporządzenia. Rozszerzone badania nie wykazały występowania niebezpiecznych dla zdrowia wskaźników. 39

40 III. ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO III. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego w 2008r. Ocena jakości powietrza dokonana została na podstawie wyników codziennych badań pyłu zawieszonego PM10 oraz metali w pyle: ołowiu, kadmu i niklu na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w Poznaniu (2 stanowiska), Gnieźnie (1), Kaliszu (1) i Ostrowie Wlkp. (1). Zakres badań na terenie województwa wielkopolskiego w 2008r. został określony na podstawie ustaleń zawartych pomiędzy Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Poznaniu i Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Poznaniu. Uzyskane podczas pomiarów wyniki badań 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 oraz wyliczone wartości średnioroczne ołowiu, porównywano z dopuszczalnymi wartościami stężeń określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U Nr 47, poz. 281). Wartości stężeń kadmu i niklu odnoszono do wartości docelowych zawartych w Dyrektywie 2004/107/WE z dnia r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu opublikowanej w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej nr L 23/8 PL z dnia r. W obliczeniach przyjęto, że sezon grzewczy trwa od 1 stycznia do 15 kwietnia oraz od 15 października do 31 grudnia. III.1. Pył zawieszony PM10 Próbki pyłu zawieszonego PM10 pobierano na 2 stanowiskach w Poznaniu zlokalizowanych przy ul. Szymanowskiego 17 (Poznań-Piątkowo) i ul. 28 Czerwca 1956r. nr 135 (Poznań-Wilda) przy pomocy wysokoprzepływowych poborników pyłu zawieszonego PM10 (HVS) oraz na stanowiskach w Gnieźnie przy ul. Jana Pawła II nr 2, Kaliszu - ul. Nowy Świat 2 i Ostrowie Wlkp. - ul. Wysocka 57, przy pomocy niskoprzepływowych poborników pyłu zawieszonego PM10 (LVS). - Średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego PM10 na wszystkich stanowiskach nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego wynoszącego 40 μg/m 3 (Tab.1). 40

41 Tab.1 Pył zawieszony PM10 Adres Stężenie w sezonie w µg/m 3 grzewczy letni Stężenie średnioroczne* w µg /m Poznań-Piątkowo 33,2 42,8 24,7 22,1 29,0 32,4 Poznań-Wilda 37,0 36,6 19,7 17,6 28,4 27,1 Gniezno 48,2 41,8 20,8 19,2 34,5 30,5 Kalisz 41,4 46,7 18,7 20,9 30,1 33,8 Ostrów Wlkp. 36,2 29,0 22,8 19,2 29,5 24,1 */ dopuszczalny poziom substancji w powietrzu zgodnie z w/w załącznikiem nr 1 wynosi 40 μg/m 3 /rok Dalsze obniżenie średniorocznych stężeń w porównaniu z latami poprzednimi nastąpiło na stanowiskach Poznań-Wilda, Gniezno i Ostrów Wlkp. Wzrost stężenia średniorocznego w porównaniu z rokiem 2007 zaobserwowano na stanowisku w Kaliszu i Poznań-Piątkowo (Rys.1). Rys.1 Pył PM 10. Średnioroczne stężenie w latach ,9 50 ug/m ,3 29,5 29,0 32,4 29,5 35,1 28,4 27,1 35,7 40,6 34,5 30,5 40,8 30,1 33,8 32,2 35,9 29,5 24, Poznań- Piątkowo Poznań- Wilda Gniezno Kalisz Ostrów Wlkp Na uwagę zasługuje wzrost wartości stężeń w okresie grzewczym i letnim na stanowisku w Kaliszu oraz w okresie grzewczym na stanowisku Poznań-Piątkowo w porównaniu z 2007r. (Rys.2). 41

42 Rys.2 ug/m Pył PM10. Okresy grzewcze i letnie w r. Poznań- Piątkow o Poznań- Wilda Gniezno Kalisz okres grzew czy okres letni Ostrów Wlkp. - Dopuszczalny poziom dla stężeń 24-godzinnych (średniodobowych) określony w w/w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska wynosi 50 μg/m 3 /dobę. W sezonie grzewczym wielokrotnie zanotowano wysokie wartości średniodobowe stężenia pyłu zawieszonego PM10. Najwyższa wartość stężenia 24-godzinnego wystąpiła w Kaliszu w miesiącu styczniu 305 μg/m 3 [w grudniu μg/m 3 ] (Rys. 3). Pył PM10. Kalisz. Rys ,1 53,0 36,5 41,5 22,1 20,2 14,2 12,5 21,8 30,1 27,1 37,9 ug/m * m-ce 2008 r. * awaria miernika Na pozostałych stanowiskach zanotowane najwyższe wartości 24-godzinne wynosiły: Poznań-Wilda 133 μg/m 3 [129 μg/m 3 ], Poznań-Piątkowo 133 μg/m 3 [112 μg/m 3 ], w Ostrowie Wlkp. 228 μg/m 3 [143 μg/m 3 ] i Gnieźnie 172μg/m 3 [149 μg/m 3 ] (w nawiasach [ ] podano wartości stężeń z 2007r.). 42

43 - Określona w w/w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym dla pomiarów 24-godzinnych wynosząca 35 razy w roku nie została przekroczona na stanowiskach Poznań-Wilda [Poznań-Piątkowo] oraz w Ostrowie Wlkp. [38]. Natomiast przekroczenie wartości 50 μg/m 3 /dobę zanotowano w Kaliszu 43 razy [68], w Gnieźnie 49 razy [49], oraz na stanowisku Poznań-Piątkowo 38 razy [26] (Rys.4). Rys.4 35x Poznań- Piątkowo Pył PM10. Liczba przekroczeń stężenia średniodobowego w latach Poznań- Wilda Gniezno Kalisz Ostrów Wlkp III.2. Metale ciężkie w pyle zawieszonym PM10 W 2008r. kontynuowano badania metali ciężkich w pyle zawieszonym PM10 na wszystkich stanowiskach. Wyniki badania przedstawione są w tabelach nr 2-4. Adres Ołów w pyle zawieszonym PM10 Stężenie w sezonie w ng/m 3 grzewczy letni Tab.2 Stężenie średnioroczne* w ng/m Poznań-Piątkowo 30,6 28,4 18,8 15,7 24,7 22,0 Poznań-Wilda 50,1 41,5 28,3 19,4 39,2 30,4 Gniezno 80,2 55,3 28,6 38,4 54,4 46,9 Kalisz 53,9 56,7 30,3 58,4 42,1 57,6 Ostrów Wlkp. 60,0 36,7 21,4 33,2 40,7 34,9 */ dopuszczalny poziom ołowiu w powietrzu zgodnie z w/w załącznikiem nr 1 wynosi 0,5 μg/m 3 /rok (500 ng/m 3 ) 43

44 Adres Kadm w pyle zawieszonym PM10 Stężenie w sezonie w ng/m 3 grzewczy letni Tab.3 Stężenie średnioroczne* w ng/m Poznań-Piątkowo 1,9 1,0 0,7 0,5 1,3 0,7 Poznań-Wilda 2,1 1,3 0,9 0,8 1,5 1,1 Gniezno 2,9 3,9 0,7 1,1 1,8 2,5 Kalisz 2,7 3,1 0,3 1,1 1,5 2,1 Ostrów Wlkp. 3,5 3,2 0,5 0,3 2,0 1,8 */ roczna wartość docelowa określona w w/w Dyrektywie UE wynosi dla kadmu 5 ng/m 3 /rok Adres Nikiel w pyle zawieszonym PM10 Stężenie w sezonie w ng/m 3 grzewczy letni Tab.4 Stężenie średnioroczne* w ng/m Poznań-Piątkowo 1,9 1,7 1,9 1,5 1,9 1,6 Poznań-Wilda 1,9 2,0 1,5 1,5 1,7 1,7 Gniezno 3,1 2,0 0,8 0,2 2,0 1,1 Kalisz 2,7 1,2 0,9 0,5 1,8 0,8 Ostrów Wlkp. 1,7 2,2 0,6 0,1 1,1 1,2 */ roczna wartość docelowa określona w w/w Dyrektywie UE wynosi dla niklu 20 ng/m 3 /rok Podsumowanie W porównaniu z 2007r.: 1. Wartości stężeń średniorocznych pyłu zawieszonego PM10 nie przekroczyły dopuszczalnego poziomu. 2. Stężenia średnioroczne pyłu PM10 na stanowiskach w Kaliszu i Poznań-Piątkowo były wyższe od stężeń zanotowanych w roku ubiegłym. 3. Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego utrzymuje się na zbliżonym poziomie roku ubiegłego z wyjątkiem stanowisk w Ostrowie Wlkp. i Poznań Wilda gdzie zanotowano spadek częstości przekroczeń. 4. Oznaczone poziomy metali ciężkich były niższe od wartości normatywnych. 5. Zanotowano wyższe poziomy ołowiu i kadmu w pyle PM10 na stanowisku w Kaliszu. 44

45 IV. STAN SANITARNY OBIEKTÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ I KĄPIELISK IV. 1. Domy pomocy społecznej W 2008r. w ewidencji powiatowych stacji sanitarno- epidemiologicznych w województwie wielkopolskim ujęto 118 domów pomocy społecznej (66 w miastach i 52 na terenach wiejskich). Wśród zewidencjonowanych placówek 82 to domy całodobowego pobytu i 36 dziennego pobytu. W stosunku do roku 2007 przybyło 5 obiektów. W roku sprawozdawczym skontrolowano 112 obiektów. Ocenę negatywną z uwagi na zły stan sanitarno-techniczny otrzymało 7 domów pomocy społecznej tj. 6,2%. Odsetek obiektów złych jest porównywalny z rokiem ,4%. Zły stan sanitarno-techniczny (zacieki na sufitach, pęknięcia na ścianach) stwierdzono w Środowiskowym Domu Samopomocy w Dąbiu. PPIS w Kole wydał decyzję administracyjną na doprowadzenie obiektu do właściwego stanu sanitarnego z terminem realizacji do r. Nieprawidłowości stwierdzono również w DPS w Zagórowie (brudne sufity w kuchni) oraz w Ewangelickim Domu Seniora w Zagórowie. Na stwierdzone uchybienia w obydwu obiektach PPIS w Słupcy wydał decyzje administracyjne celem poprawy stanu sanitarnego. Dom Pomocy Społecznej dla osób przewlekle i somatycznie chorych w Siedlcu podobnie jak w latach poprzednich został oceniony negatywnie. Budynek, w którym prowadzona jest działalność jest wpisany do rejestru zabytków, wobec czego utrudnione jest jego dostosowanie do wymagań dla tego typu obiektów. Stwierdzane nieprawidłowości w czasie kontroli sanitarnych są sukcesywnie usuwane. Odmalowano ściany i sufity we wszystkich pomieszczeniach. Wymieniono stare wyposażenie pokoi mieszkalnych na nowe. Wymieniono lub odmalowano zniszczone meble. Zakupiono nowe łóżka, stoliki przy łóżkach, szafki, regały, krzesła w salach pensjonariuszy oraz w gabinecie pielęgniarskim. W wyniku kontroli sanitarnej w Prywatnym Domu Spokojna Jesień w Miłkowicach 9 gm. Dobra (PSSE Turek) stwierdzono brak: - dokumentacji potwierdzającej dezynfekcję kocy, kołder, poduszek, materacy, - procedur higienicznego mycia rąk, sprzątania i dezynfekcji pomieszczeń, postępowania z brudną bielizną, postępowania z odpadami medycznymi (nieprawidłowe warunki magazynowania), - łatwo zmywalnej podłogi w pomieszczeniu służącym do magazynowania odpadów, - wentylacji w niektórych pomieszczeniach obiektu, 45

46 - gabinetu medycznej pomocy doraźnej, - pomieszczenia do prowadzenia terapii zajęciowej i rehabilitacji, - wydzielonego miejsca na złożenie zwłok bezpośrednio po zgonie pensjonariusza (do czasu przyjazdu firmy pogrzebowej zwłoki przebywają w pokoju). PPIS w Turku wydał decyzję nakazującą usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. Kontrola sprawdzająca wykazała wykonanie decyzji. Budynek, w którym zlokalizowany jest dom dla pensjonariuszy nie jest przystosowany dla osób niepełnosprawnych. Dom Pomocy Społecznej w Skęczniewie, 58 gm. Dobra (PSSE Turek). W wyniku kontroli sanitarnej stwierdzono brak: - pozwolenia na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych pochodzenia medycznego, - procedur higienicznego mycia rąk, sprzątania i dezynfekcji pomieszczeń, postępowania z brudną bielizną, postępowania z odpadami medycznymi, - dokumentów potwierdzających prowadzenie dezynfekcji kocy, kołder, poduszek i materacy, - wentylacji w pomieszczeniach pralni i promorte. Rekontrola wykazała poprawę stanu sanitarnego obiektu. W pozostałych domach pomocy notowano okresowo zastrzeżenia sanitarno-techniczne i stwierdzano między innymi: zabrudzone ściany i sufity w pokojach mieszkalnych, ciągach komunikacyjnych, zacieki na sufitach w sanitariatach, zniszczoną stolarkę okienną i drzwiową, zniszczone wykładziny podłogowe, brak prawidłowej wentylacji w pokojach mieszkalnych i w sanitariatach, przeludnienie w pokojach pensjonariuszy. Wskutek licznych działań służb sanitarnych (zalecenia pokontrolne, mandaty karne itp.) na koniec 2008r. pozostałe domy pomocy zostały ocenione pozytywnie. Zgodnie z art. 152 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.) domy pomocy społecznej, które nie osiągają obowiązującego standardu, są zobowiązane do opracowania i realizacji programu naprawczego do końca 2010r. Do wymogów rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej w sprawie domów pomocy społecznej z dnia r. (Dz.U.2005 r. Nr 217, poz. 1837) dostosowało się 59 placówek całodobowego pobytu, a programy dostosowawcze posiada 20 domów. Uzyskano poprawę stanu sanitarno-technicznego w DPS Poznaniu przy ul. Bukowskiej (obiekt oceniony negatywnie w 2007r.). Wykonany został obowiązek nałożony decyzją administracyjną PPIS w Poznaniu na doprowadzenie do właściwego stanu sanitarnohigienicznego ścian i sufitów: w salach pensjonariuszy, łazienkach, sanitariatach, pralni suchej, prasowalni, suszarni, magazynie bielizny oraz w ciągach komunikacyjnych. 46

47 Poprawę stanu sanitarno-technicznego uzyskano w DPS w Strzałkowie (powiat słupecki), zostały wymalowane korytarze oraz szatnia dla pracowników, naprawiono uszkodzoną posadzkę w ubikacji. Stan techniczny budynków, w których mieszczą się domy pomocy społecznej ulega z roku na rok poprawie jako efekt prowadzonych modernizacji i remontów, w zależności od uzyskiwanych środków finansowych. W większości skontrolowane placówki są dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych (zniesiono bariery architektoniczne, wykonano podjazdy dla osób niepełnosprawnych, zamontowano uchwyty i barierki, zainstalowano windy w budynkach, pomieszczenia sanitarno-higieniczne przystosowano dla osób niepełnosprawnych). Zasiedlenie w pokojach przystosowano do wielkości zajmowanych pomieszczeń. Łącznie przeprowadzono 142 kontrole sanitarne, wydano 25 decyzji administracyjnych, 2 osoby winne zaniedbań sanitarno-higienicznych ukarano mandatami karnymi na kwotę 1000,00 zł. Na wyróżnienie zasługują: - DPS w Łężeczkach (powiat międzychodzki), gdzie węzły sanitarne znajdują się przy każdym pokoju, korzystają z nich 2 osoby, poza tym na każdej kondygnacji umieszczony jest ogólnodostępny węzeł sanitarny przystosowany dla osób niepełnosprawnych, wyposażony w wannę, sedes oraz umywalkę. - DPS w Jarogniewicach (powiat kościański), w którym w latach przeprowadzono remont kapitalny. Wyburzono stare ściany i dzięki temu powierzchnia wielu pokoi została powiększona, zlikwidowano zbędne progi i stopnie, poszerzono otwory drzwiowe, zainstalowano windę, wyremontowano wszystkie łazienki, poszerzono klatkę schodową, schody zaopatrzono w pochwyty przyścienne, korytarze i świetlice wyłożono antypoślizgową wykładziną, która ułatwia osobom niewidzącym poruszanie się po domu. - DPS w Kobylej Górze (powiat ostrzeszowski), w którym co roku przeprowadzane są prace remontowe podnoszące estetykę całego obiektu. 47

48 Świetlica w DPS w Jarogniewicach (powiat kościański) IV.2. Noclegownie dla bezdomnych W 2008r. w ewidencji powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych woj. wielkopolskiego znajdowało się 12 noclegowni - skontrolowano 11 obiektów. Kontrole przeprowadzone były głównie w okresie zimy, kiedy liczba bezdomnych korzystających z noclegowni jest zdecydowanie większa. W wyniku przeprowadzonych kontroli podobnie, jak w roku ubiegłym oceniono negatywnie jedynie noclegownię dla mężczyzn prowadzoną przez Towarzystwo Św. Brata Alberta w Ostrowie Wielkopolskim. IV.3. Hotele, motele, pensjonaty W ewidencji znajdowały się łącznie 353 hotele, motele i pensjonaty. Niedostateczny stan sanitarno-techniczny stwierdzono w 1,7% skontrolowanych obiektów. Ogółem skontrolowano 299 obiektów (240 hoteli, 42 motele oraz 17 pensjonatów). W porównaniu z rokiem ubiegłym odnotowano wzrost liczby hoteli w całym województwie, tylko w samym Poznaniu oddano do użytku 6 hoteli. Na terenie Poznania znajdują się 62 hotele, większość z nich (53) to obiekty skategoryzowane, 50% jest przystosowanych dla obsługi osób niepełnosprawnych. W związku z organizowaną pod koniec roku w Poznaniu Konferencją Klimatyczną przeprowadzono dodatkowe kontrole hoteli, które potwierdziły właściwe przygotowanie obiektów do przyjęcia większej liczby gości. W wielu obiektach przeprowadzono prace odnawiające i remontowe realizując zalecenia państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych bądź z własnej inicjatywy w celu podniesienia standardu świadczonych usług. W przeważającej części obiektów funkcjonujących przez cały rok do dyspozycji gości oferowane są pokoje 1 i 2-osobowe. W obiektach, głównie o wyższym standardzie, znajdują się także apartamenty i udogodnienia dla osób niepełnosprawnych. Wysokim standardem pod 48

49 względem technicznym oraz jakości świadczonych usług charakteryzują się przede wszystkim obiekty nowopowstałe, w których dla komfortu klientów udostępniane są solarium, sauna, fitness, nie rzadko basen kąpielowy i kręgielnia. Pomieszczenia mieszkalne z dostępem do Internetu są estetycznie wyposażone i klimatyzowane. Widoczna jest też dbałość o teren wokół budynków hotelowych, w których urządzane są ogródki z możliwością grillowania. Na wyróżnienie zasługują m. in. hotele: Sheraton (jedyny 5-gwiazdkowy obiekt w województwie), Andersia, NH, Stare Miasto w Poznaniu, Ośrodek Sportowo-Wypoczynkowy Klubu Sportowego Posnania w Łężeczkach (powiat międzychodzki), Hotel i Restauracja Diament I i Diament II w Rawiczu, Gromada w Pile, Racot w Racocie, Pod Kaczorem w Piotrowie (powiat kościański), Dwór w Podstolicach, Darz-Bór w Bugaju (powiat wrzesiński), Magda w Licheniu Starym (powiat koniński), w którym wprowadzono system jakości usług według odpowiednich norm ISO. IV.4. Kempingi, domy wycieczkowe, schroniska, pola biwakowe oraz inne obiekty, w których świadczone są usługi hotelarskie W 2008r. w ewidencji znajdowało się ogółem 647 obiektów, z czego 141 w mieście i 506 na terenach wiejskich. Do grupy obiektów, w których świadczone są usługi hotelarskie należą ośrodki wczasowo-turystyczne, gospodarstwa agroturystyczne, zajazdy oraz gościńce. Większość z nich spełnia minimalne wymagania, co do wyposażenia, stawiane innym obiektom, w których świadczone są usługi hotelarskie zgodnie z załącznikiem nr 7 do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 sierpnia 2004r. (Dz. U. 2006r. Nr 22, poz. 169). Prowadzona jest w nich działalność całoroczna. W skontrolowanych 503 obiektach, 10 tj. 2% zostało ocenionych jako złe pod względem sanitarno-technicznym (1 pole biwakowe, 2 gościńce, 3 ośrodki wypoczynkowe, 1 zajazd oraz 1 gospodarstwo agroturystyczne, 1 schronisko młodzieżowe, 1 hotel pracowniczy). Gospodarstwo agroturystyczne 49

50 Gospodarstwo Agroturystyczne IV.5. Zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu, odnowy biologicznej oraz inne zakłady, w których są świadczone łącznie więcej niż jedna z wyżej wymienionych usług W 2008r. w ewidencji powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych znajdowało się 4651 obiektów (o 315 więcej niż w ubiegłym roku). Skontrolowano 3588 obiektów (77,2% w 2007r.- 74,8%). Stanowiska do mycia włosów w nowoczesnym zakładzie fryzjerskim W grupie zakładów fryzjerskich na 2399 będących w ewidencji, skontrolowano 1830 (76,3%). Liczną grupę tj. 945 (20,3%) stanowiły inne zakłady, w których świadczone były łącznie więcej niż jedna z usług fryzjerskich, kosmetycznych, tatuażu i odnowy biologicznej. Skontrolowano 746 (79,1%) takich obiektów. W grupie zakładów kosmetycznych, w których świadczone były usługi w zakresie regeneracji, pielęgnacji i upiększania ciała 50

51 zewidencjonowano 741 obiektów, skontrolowano 595 (80,3%). Spośród ujętych w ewidencji 553 (11,9%) zakładów odnowy biologicznej skontrolowano 404 (73,0%) zakłady oraz 13 zakładów tatuażu. Jako złe łącznie oceniono 94 (2,6%) obiekty. Odsetek złych obiektów uległ zmniejszeniu w porównaniu z rokiem 2007 (4,3%). Z roku na rok obserwuje się większą dbałość kierownictwa oraz personelu w utrzymaniu stanu sanitarno-technicznego zakładów. Wskutek licznych działań właściwych terenowo państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych (egzekwowanie zaleceń pokontrolnych, decyzji, mandatów itp.) istniejące zakłady dostosowały warunki świadczenia usług do wymogów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2004r. w sprawie szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej (Dz. U.2004r. Nr 31, poz. 273). W roku sprawozdawczym najwięcej złych obiektów z uwagi na zły stan sanitarnotechniczny stwierdzono w grupie zakładów fryzjerskich 47 (2,6%), w roku ubiegłym złą ocenę uzyskało 95 zakładów (5,3%). Ocenę negatywną otrzymało 10 (1,7%) zakładów kosmetycznych, 2 zakłady tatuażu, 23 (3%) zakłady świadczące łącznie więcej niż jedną z usług fryzjerskich, kosmetycznych, odnowy biologicznej. Najczęściej stwierdzane uchybienia w zakładach fryzjersko-kosmetycznych to brak: segregacji narzędzi przeznaczonych do obsługi klienta na czyste i brudne, środków i preparatów chemicznych do dezynfekcji narzędzi fryzjerskich i kosmetycznych, wymaganego stężenia środka dezynfekcyjnego zgodnego z zaleceniem producenta, nazwy środka, stężenia, daty sporządzenia roztworu oraz podpisu z imienia i nazwiska osoby przygotowującej środek dezynfekcyjny, zabezpieczenia bielizny fryzjerskiej i kosmetycznej, narzędzi i przyborów fryzjersko-kosmetycznych przed wtórnym zanieczyszczeniem, odzieży ochronnej u osób obsługujących klienta. Złą ocenę z uwagi na stan techniczny uzyskały 74 (2,1%) zakłady, w roku ubiegłym 107 (3,3%). Najczęściej obiekty otrzymywały złą ocenę stanu technicznego z powodu: braku ciepłej wody, brudnych ścian, sufitów, podłóg oraz braku odporności podłóg oraz mebli na działanie środków dezynfekcyjnych. Na skontrolowanych 3588 zakładów, 3464 (96,5%) dostosowało swój standard do wymogów wyżej cytowanego rozporządzenia Ministra Zdrowia. Problemy z dostosowaniem standardu zakładów do wymogów rozporządzenia Ministra Zdrowia występowały głównie z uwagi na: niewielką powierzchnię oraz zbyt niską wysokość pomieszczenia w którym świadczone są usługi, brak ustępu dla klientów, brak wydzielonego miejsca lub pomieszczenia zaopatrzonego w punkt wodny i kratę ściekową do przechowywania sprzętu przeznaczonego do utrzymania porządku i czystości w zakładzie, brak odpowiedniej 51

52 wentylacji, brak łatwo zmywalnych i odpornych na działanie wilgoci ścian przy zlewach i umywalkach, brak wydzielonego pomieszczenia lub szaf do przechowywania odzieży osobistej, roboczej lub ochronnej, brak szaf lub stolików do przechowywania kosmetyków, brak wydzielonych stanowisk do wykonywania zabiegów pedicure. W większości kontrolowanych zakładów sposób prowadzonej dezynfekcji i sterylizacji sprzętu nie budził uwag służb sanitarnych. Coraz częściej podczas wykonywanych zabiegów stosowany był sprzęt jednorazowego użytku. Przy wykonywaniu usług mogących powodować naruszenie ciągłości tkanek stosowane były wyłącznie jałowe materiały, które zabezpieczone były przed wtórnym skażeniem. Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi oraz pranie i dezynfekcja bielizny było prawidłowe. Zaobserwowano, iż w zakładach fryzjerskich i kosmetycznych coraz częściej podczas wykonywanych zabiegów stosowane były ręczniki, peleryny i prześcieradła jednorazowego użytku. Osoby świadczące usługi klientom stosowały rękawice ochronne jednorazowego użytku. Solarium w gabinecie odnowy biologicznej IV.6. Obiekty komunikacji publicznej W analizowanym okresie kontrolą objęto dworce autobusowe, dworce i stacje kolejowe, port lotniczy, przystanie statków i promów pasażerskich w żegludze śródlądowej oraz przystań jednostek pływających rekreacyjnych i sportowych. Ewidencją objęto 212 obiektów komunikacji publicznej, skontrolowano 189 obiektów tj. 89,2% (w 2007r. - 92,2%), 19 oceniono negatywnie tj. 10,1% (w 2007r. 10,9%) ze względu na zły stan sanitarny. 52

53 Na ogólną liczbę 49 dworców autobusowych skontrolowano 48 (tj. 98%), z czego 2 uzyskały ocenę negatywną (4,2%). W roku sprawozdawczym 2008 kontrolą objęto nowy dworzec autobusowy MPK na os. Jana III Sobieskiego w Poznaniu oraz przystanek autobusowy JAN-BUS w Chodzieży. Na ujętych w ewidencji 159 dworców i stacji kolejowych (75% ogółu obiektów), kontrolą sanitarną objęto 138 obiektów (tj. 86,8%), z czego 16 otrzymało ocenę negatywną (11,6%) ze względu na zły stan sanitarny. Wzorem lat ubiegłych dworce i przystanki kolejowe, ze względu na ograniczoną liczbę zatrzymujących się na nich pociągów, przekwalifikowywano na przystanki i ujmowano w grupie innych obiektów użyteczności publicznej. Podobnie jak w latach poprzednich stwierdzone uchybienia najczęściej dotyczyły złego stanu sanitarnego otoczenia budynków, dworcowych toalet, poczekalni dla podróżnych, zdewastowanych siedzisk na peronach, wiat peronowych czy tuneli. Skuteczną formą poprawy stanu sanitarnego obiektów okazały się stosowne decyzje wydawane przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Wskutek tych działań, wyraźnej poprawie uległ stan sanitarno-techniczny m.in dworca PKS w Gnieźnie, Słupcy czy dworców PKP w Pobiedziskach (powiat poznański) i Kole. Z uwagi na to, iż dworce i stacje kolejowe to najczęściej obiekty stare, wyeksploatowane, o niskim standardzie, prowadzenie bieżących remontów nie wystarcza, aby poprawić ich funkcjonalność oraz wyższy standard. Nadal nie uzyskano poprawy stanu sanitarno-technicznego stacji PKP w Lesznie, Ostrzeszowie czy Pile. Stan sanitarno-techniczny tych obiektów od lat nie ulega poprawie. W marcu 2008r. zakończono rozbudowę i modernizację Nowego Terminalu Portu Lotniczego Poznań-Ławica. W ocenie służb Państwowej Inspekcji Sanitarnej, bieżący stan sanitarny pomieszczeń ogólnodostępnych, związanych z obsługą podróżnych (węzłów sanitarnych dla podróżnych, ciągów komunikacyjnych) oraz płyty lotniska oceniono jako dobry. IV.7. Ustępy publiczne W 2008r. w województwie wielkopolskim w ewidencji powiatowych stacji sanitarnoepidemiologicznych znajdowało się 169 ustępów publicznych. Skontrolowano168 obiektów. Większość obiektów stanowiły ustępy stałe, skanalizowane - 93%. Ocenę negatywną otrzymało 5,4% obiektów (w mieście 8 i na wsi 1). W 2007r. odsetek ten wynosił 2,5%. Jako złe pod względem technicznym oceniono m. in. ustępy w Gnieźnie na pl. 21 Stycznia oraz w Trzemesznie na pl. św. Wojciecha i przy ul. Toruńskiej. 53

54 Wskutek przeprowadzonego kapitalnego remontu poprawie uległ stan sanitarno-porządkowy i techniczny ustępu publicznego przy ul. Górnośląskiej 10 w Kaliszu. Na terenie powiatu kolskiego z powodu bardzo złego stanu sanitarno-technicznego zlikwidowano nieskanalizowane obiekty usytuowane przy targowisku zwierzęcym i przy dworcu PKS w Dąbiu oraz przy targowisku w Przedczu. W stosunku do roku ubiegłego w powiecie poznańskim uległ poprawie stan sanitarny ubikacji na stacjach PKP: Pobiedziska, Poznań Wola, Biskupice oraz na przystanku osobowym PKP Poznań Dębiec. W Pile przybyły 2 ustępy publiczne zlokalizowane przy centrach handlowych oraz 1 na dworcu PKP w Pile. W dalszym ciągu 21 PSSE wykazuje brak w ewidencji ustępów publicznych na terenach wiejskich. W miesiącach letnich (czerwiec-wrzesień) przeprowadzono kontrole ustępów publicznych oraz ustępów ogólnodostępnych zlokalizowanych przy trasach turystycznych, miejscach zgromadzeń ludności, punktach żywienia zbiorowego, obiektach kulturalnych itp. Łącznie skontrolowano 711 obiektów przeprowadzając 858 kontroli. Zły stan techniczny stwierdzono w 34, a sanitarnoporządkowy w 4 obiektach. Wydano 5 decyzji administracyjnych, 12 zaleceń oraz nałożono 3 mandaty na kwotę 450,00 zł. IV.8. Kąpieliska śródlądowe W 2008r. w ewidencji Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajdowało się 113 kąpielisk. Wszystkie kąpieliska w województwie wielkopolskim to kąpieliska śródlądowe, w większości zorganizowane na jeziorach (99 kąpielisk, tj. 87,61%), zbiornikach zaporowych, rzekach, stawach oraz miejscach zaadoptowanych po wyrobiskach żwiru, torfu i węgla brunatnego. Spośród kąpielisk, objętych nadzorem sanitarnym większość stanowią kąpieliska zorganizowane (74 obiekty, tj. 65,49 %). Są to obiekty zarządzane przez właściciela (lub administratora) na stałe przystosowane do kąpieli, z trwale oznaczonymi strefami kąpieli oraz stanowiskami dla ratowników, którzy czuwają nad bezpieczeństwem kąpiących się w czasie trwania sezonu. Plaże wyposażone są w stałą sieć kanalizacyjną, urządzenia sanitarne zaopatrywane są w bieżącą wodę wodociągową. Kąpieliska zorganizowane posiadają przebieralnie oraz wyposażone są w kosze na śmieci, apteczkę oraz sprzęt medyczny pierwszej pomocy. Mniejszą grupę stanowią kąpieliska niezorganizowane, zwyczajowo wykorzystywane do kąpieli - 34,51% wszystkich obiektów. Najczęściej są one nieoznakowane, bądź też 54

55 oznakowane prowizorycznie oraz częściowo wyposażone w urządzenia sanitarne przystosowane do sezonowego wykorzystania. Z obszaru województwa wielkopolskiego 66 kąpielisk zgłoszono do Raportu Kąpieliskowego, przygotowywanego dla Komisji Europejskiej. Nadzór nad jakością wody w kąpieliskach sprawowany był w oparciu o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530). Kontrolą objęto wszystkie nadzorowane kąpieliska. Ze względu na przekroczenia wskaźników fizykochemicznych, głównie tlenu rozpuszczonego, BZT 5 (biochemiczne zapotrzebowanie tlenu) oraz niską przeźroczystość w 10 kąpieliskach jakość wody oceniono jako nieodpowiadającą wymaganiom w/w rozporządzenia Ministra Zdrowia. Ponieważ przekroczenia parametrów fizykochemicznych nie stanowiły zagrożenia zdrowotnego dla osób kąpiących się, uznawano wodę jako warunkowo przydatną do kąpieli i pozwalano na korzystanie z kąpieli. Przekroczenia wskaźników bakteriologicznych (obecność bakterii grupy coli, Escherichia coli i Paciorkowców kałowych oraz zakwity sinic) stwierdzono również w 10 kąpieliskach. Jakość wody oceniono jako nieodpowiadającą wymaganiom ww. rozporządzenia Ministra Zdrowia. Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni wydawali decyzje o zamknięciu kąpieliska do czasu gdy kolejne badania wykazały zgodność z wymogami rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach. W czasie trwania sezonu kąpieliskowego wykonano 1785 badań próbek wody, w 506 próbkach odnotowano przekroczenia parametrów fizyczno-chemicznych lub bakteriologicznych. W 93 (82,3%) kąpieliskach woda odpowiadała wymaganiom ww. rozporządzenia, pozostałe 20 kąpielisk (17,7%) nie odpowiadały wymaganiom rozporządzenia, w tym 10 pod względem fizyko-chemicznym i 10 pod względem biologicznym. IV.9. Baseny kąpielowe W roku 2008 w województwie wielkopolskim w ewidencji służb sanitarnych było 89 basenów kąpielowych. W miastach znajdują się 74 obiekty basenowe, w tym 5 parków wodnych (obiekty, które oprócz niecek basenowych do pływania posiadają również elementy służące do rekreacji np.: jaccuzi oraz zjeżdżalnie). Na terenach wiejskich nadzorem sanitarnym objęto 15 basenów, w tym jeden park wodny. Służby sanitarne skontrolowały 85 obiektów basenowych tj: 95,5% wszystkich obiektów basenowych objętych nadzorem. 55

56 W województwie wielkopolskim baseny kąpielowe w większości zasilane są wodą produkowaną przez wodociągi służące do zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi, w nielicznych obiektach basenowych woda czerpana jest z własnych ujęć. Pobrano 2563 próbki wody. Badania wody w nieckach basenowych prowadzone były każdego miesiąca w kierunku zanieczyszczeń bakteriologicznych. Zakres badań obejmował: bakterie grupy coli, bakterie grupy coli typu kałowego (termotolerancyjne), gronkowce koagulazo dodatnie, ogólną liczbę bakterii w 37 Cº po 24 godzinach oraz każdorazowo prowadzona była kontrola stężenia zawartości pozostałego wolnego chloru w wodzie. W okresie letnim szczególny nacisk służby sanitarne kładły na baseny kąpielowe odkryte. W roku sprawozdawczym wszystkie skontrolowane baseny letnie oceniono pozytywnie. W 158 próbkach wody tj: 6,16% stwierdzono obecność flory bakteryjnej. Ze względu na brak przepisów określających wymagania sanitarne dla wody w nieckach basenowych w przypadku jej złej jakości natychmiast informowano właściciela obiektu oraz wydawano zalecenie dotyczące przeprowadzenia działań zmierzających do uzyskania poprawy jakości wody w nieckach basenowych m.in. rewizji stanu technicznego urządzeń uzdatniających, ich skuteczności, analizy obciążenia basenu osobami korzystającymi z kąpieli oraz zwiększenie dezynfekcji wody. Spośród skontrolowanych 85 basenów 3 z nich ze względu na zły stan techniczny oceniono negatywnie. Zastrzeżenia budził stan techniczny pływalni,,akwawit w Lesznie, pływalni Klubu Sportowego,,Posnania oraz krytej pływalni w Rawiczu, która podobnie jak w roku ubiegłym uzyskała ocenę negatywną. W stosunku do roku poprzedniego stan sanitarno-techniczny obiektów basenowych uległ poprawie z 7,3% basenów ocenionych negatywnie w roku 2007 do 3,5% w roku IV.10. Hałas komunalny Czynnikiem, który w sposób istotny wpływa na relacje między warunkami akustycznymi a człowiekiem jest tzw. subiektywna wrażliwość na hałas. Stąd nie wszystkie, z 19 interwencji zgłoszonych do organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, dotyczących uciążliwego oddziaływania hałasu w miejscu zamieszkania, wymagały wszczęcia postępowania administracyjnego. W stosunku do roku 2007 ilość interwencji zmniejszyła się 56

57 o 20,8%. Mieszkańcy najczęściej skarżyli się na hałaśliwą działalność zakładów przemysłowych i obiektów handlowo-usługowych oraz rozrywkowych, zlokalizowanych w budynkach mieszkalnych lub w ich bliskim sąsiedztwie. Interwencje dotyczyły również uciążliwości hałasu drogowego (samochodowego, tramwajowego) i lotniczego, jednak kontrola hałasu komunikacyjnego wykracza poza kompetencje Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Ogółem przeprowadzono 11 kontroli w celu stwierdzenia uciążliwości hałasowych. W wyniku wykonanych pomiarów tylko w jednym obiekcie mieszkalnym stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnego poziomu hałasu instalacyjnego (wg normy PN-87/B-02151/02). Pozostałe interwencje uznano jako bezzasadne na podstawie przeprowadzonych kontroli, bądź na podstawie zebranej dokumentacji. IV.11. Wentylacja i klimatyzacja W 2008r. w województwie wielkopolskim skontrolowano stan sanitarno-higieniczny instalacji wentylacyjnej i klimatyzacyjnej w 3579 obiektach użyteczności publicznej (tj. więcej o 17,2% niż w 2007r.). Wizualnie oceniono czystość 4637 instalacji wentylacyjnych (o 29,3 % więcej niż w 2007r.) i 419 instalacji klimatyzacyjnych (o 67% więcej niż w 2007r.). Dokonywano wizualnej oceny czystości kratek wentylacyjnych oraz obecności otworów rewizyjnych umożliwiających czyszczenie kanałów. Sprawdzano 57

58 dokumentację dotyczącą: terminów prowadzonych przeglądów instalacji oraz wymiany filtrów. W większości skontrolowane obiekty posiadały tylko wentylację grawitacyjną. O stanie sanitarno-higienicznym tej instalacji właściciele kontrolowanych obiektów posiadają najmniej informacji. Właściciele zakładów (budynków), a szczególnie wynajmujący pomieszczenia na działalność usługową nie przykładają uwagi do stanu czystości instalacji wentylacyjnej, a zwłaszcza wentylacji grawitacyjnej. Większa dbałość wykazywana jest o wentylację mechaniczną i klimatyzację. Wykonywane są przy nich częściej wszelkie zalecenia zgodnie z instrukcją użytkowania lub określone przez producenta instalacji. Instrukcje eksploatacji posiadało tylko 11,4 % właścicieli instalacji. Z roku na rok rośnie liczba obiektów użyteczności publicznej wyposażonych w instalację klimatyzacyjną. Czystość kratek wentylacyjnych była zachowana. Sporadycznie stwierdzono na nich obecność pyłów. Podczas przeprowadzanych kontroli sanitarnych informowano użytkowników o konieczności utrzymywania instalacji wentylacyjnych w stanie nie naruszającym wymagań higienicznych zdrowotnych, a w szczególności nie stwarzających zagrożenia przeniesienia chorób zakaźnych i zakażeń. Podsumowanie 1. W 2008r. odsetek obiektów użyteczności publicznej (nie ujęto obiektów wodnych oraz kąpielisk) ocenianych negatywnie stanowił 2,8% i w porównaniu z rokiem 2007 uległ zmniejszeniu (w 2007r. -3,7%). 2. W grupie zakładów fryzjerskich, kosmetycznych, tatuażu, odnowy biologicznej oraz w innych zakładach, w których świadczone były łącznie więcej niż jedna z wyżej wymienionych usług 94 (2,6%) oceniono jako złe pod względem sanitarnym. W 2008r. odsetek obiektów złych uległ zmniejszeniu (2007r.- 4,3). 3. W stosunku do roku poprzedniego stan sanitarno-techniczny obiektów basenowych uległ poprawie z 7,3% basenów ocenionych negatywnie w roku 2007 do 3,5% w roku Na ujętych w ewidencji 159 dworców i stacji kolejowych (75% ogółu obiektów), kontrolą sanitarną objęto 138 obiektów (tj. 86,8%), z czego 16 otrzymało ocenę negatywną (11,6%) ze względu na zły stan sanitarny. 5. W 2008r. 6,2% domów pomocy społecznej oceniono negatywnie z uwagi na zły stan sanitarny. W porównaniu z rokiem poprzednim odsetek obiektów złych jest porównywalny (w 2007r. - 6,4%). 58

59 V. STAN SANITARNY ZAKŁADÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ Warunki udzielanych świadczeń zdrowotnych na terenie województwa wielkopolskiego poddawane były ocenie Państwowej Inspekcji Sanitarnej w kontekście zgodności spełnienia wymogów określonych w przepisach prawnych. Sprawowanie nadzoru sanitarnego nad placówkami służby zdrowia obejmowało kontrolę: funkcjonalności, stanu technicznego obiektów, zaopatrzenia w wodę, utrzymania czystości powierzchni pomieszczeń, postępowanie z bielizną szpitalną i odpadami medycznymi. Istotna z uwagi na bezpieczeństwo pacjentów i personelu jest ocena i egzekwowanie prawidłowości prowadzenia procesów dezynfekcji i sterylizacji oraz żywienie pacjentów w lecznictwie stacjonarnym. W 2008r. Państwowa Inspekcja Sanitarna skontrolowała 3597 tj. 52% placówek spośród 6983 ujętych w ewidencji. Kontrolą objęto: a) zakłady opieki zdrowotnej skontrolowano 1572 placówek (66,8% ujętych w ewidencji), b) praktyki lekarskie i pielęgniarskie, w tym: indywidualna praktyka lekarska skontrolowano 168 placówek (27,9% ujętych w ewidencji), indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska - skontrolowano 565 placówek (32,3% ujętych w ewidencji), grupowa praktyka lekarska - 9 placówek (69,2% ujętych w ewidencji), indywidualna i grupowa praktyka pielęgniarska placówki (56,6% ujętych w ewidencji), indywidualne praktyki lekarzy dentystów placówek (63,7% ujętych w ewidencji), indywidualne specjalistyczne praktyki lekarzy dentystów placówek (41,7 ujętych w ewidencji), grupowe praktyki lekarzy dentystów - 20 (62,5% ujętych w ewidencji), c) inne podmioty świadczące usługi medyczne - 93 placówki (51,4% ujętych w ewidencji). Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia r. zmieniającym rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia r. w sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładów opieki zdrowotnej (Dz. U Nr 213, poz. 1568), kierownicy placówek mogą dostosować programy i przedstawić je organowi prowadzącemu rejestr nie później niż do r. Termin realizacji modernizacji bloków operacyjnych, centralnej sterylizatorni, oddziałów łóżkowych, zapewnienia rezerwowego zaopatrzenia obiektu w wodę najczęściej zaplanowano na koniec 2012 roku. 59

60 Stwierdzano w 2008r. umiarkowaną dynamikę realizacji dostosowań placówek do wymogów sanitarnych określonych przepisami prawnymi. Opóźniano bieżące prace remontowe, mające wpływ na skuteczność przeprowadzanych procesów dezynfekcji powierzchni i utrzymania czystości, uzasadniając usunięcie uchybień bieżących podczas realizacji dostosowań placówki. W jednostkach, w których rozpoczęto w roku sprawozdawczym realizację Programów Dostosowawczych, modernizacja obiektów prowadzona była przy jednoczesnym udzielaniu świadczeń medycznych, co w konsekwencji wiązało się z przejściowym pogorszeniem stanu sanitarnego obiektu z powodu prowadzonych remontów. Do organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej wpływały interwencje na uciążliwości związane z prowadzeniem prac remontowych. Podczas przeprowadzanych kontroli sanitarnych placówek stwierdzano przypadki niezachowania lub mało rygorystyczne przestrzeganie reżimu sanitarnego w obiektach, gdzie prowadzono remonty. Wydawano wówczas stosowne zalecenia. V.1. Zakłady opieki zdrowotnej ogółem W roku 2008 w ramach sprawowanego nadzoru bieżącego, skontrolowano 1572 placówki, co stanowi 66,8% ogółu zakładów opieki zdrowotnej ujętych w ewidencji. Tab. 1. Udział placówek niepublicznych w ogólnej liczbie zakładów opieki zdrowotnej Rok Ogólna liczba zakładów opieki zdrowotnej Ogólna liczba ZOZ niepublicznych % ZOZ niepublicznych , , , ,5 W 2008r. skontrolowano 94,7% placówek publicznych i 64,8% placówek niepublicznych. Zły stan sanitarny spośród ogółu skontrolowanych obiektów stwierdzono w 6,4% placówek. Nowopowstające obiekty głównie w ramach działalności tzw. niepublicznej były oceniane korzystniej od publicznych. Tab. 2. Zakłady opieki zdrowotnej o złym stanie sanitarnym w 2008r. ZOZ Miasto Wieś Ogółem Publiczne Skontrolowano W złym stanie sanitarnym `18 (14,3%) 4 (23,5%) 22 (15,4%) Niepubliczne Skontrolowano W złym stanie sanitarnym 49 (4,3%) 29 (10,0 %) 78 (5,5%) Ogółem Skontrolowano W złym stanie sanitarnym 67 (5,3%) 33 (10,7%) 100 (6,4%) 60

61 V. 2. Szpitale W 2008r. za wyjątkiem NS ZOZ Polska Grupa Medyczna PGM w Poznaniu, w której przeprowadzono kontrolę tzw. odbiorową (placówka spełnia wymogi rozporządzenia Ministra Zdrowia), skontrolowano wszystkie jednostki. Zły stan sanitarny stwierdzono w 18 tj. 27,7% spośród skontrolowanych 65 szpitali. V Stan techniczny i funkcjonalny szpitali Realizacja Programów Dostosowawczych wskazuje, iż poprawienie stanu sanitarno technicznego w obiekcie, w którym na bieżąco udzielane są świadczenia medyczne, nakłada na kierownictwo i personel dodatkowo obowiązek zadbania o szczególny reżim sanitarny. Prowadzenie prac remontowych i hospitalizacja pacjentów to trudna sytuacja ze względów epidemiologicznych. Trwające prace remontowo-modernizacyjne w obiekcie powodowały okresowe pogorszenie się stanu sanitarnego co stwierdzane było podczas kontroli sanitarnych, a także zgłaszane jako uciążliwości, przez pacjentów czy odwiedzających. Około 97% szpitali województwa przygotowało Programy Dostosowawcze. Świadczy to, o dużym odsetku placówek udzielających świadczeń, które nie spełniają w pełni wymogów dotyczących warunków sanitarno technicznych jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i sprzęt w jakich udzielane są świadczenia medyczne. Uchybienia techniczne w 2008r. stwierdzano zarówno w dużych obiektach klinicznych jak i mniejszych szpitalach. Krzyżowanie dróg czystych i brudnych, zły stan techniczny bloku operacyjnego i zaplecza gospodarczego, węzłów sanitarnych stwierdzano np. w Szpitalu Klinicznym Przemienienia Pańskiego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, w Szpitalu Klinicznym im. K. Jonschera Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Wielkopolskim Specjalistycznym Szpitalu Chorób Płuc i Gruźlicy w Chodzieży, Szpitalu w Jarocinie, Szpitalu w Ostrzeszowie. Kwestionowano stan techniczny, czystość wykładzin podłogowych i ścian w: Ortopedyczno- Rehabilitacyjnym Szpitalu Klinicznym Uniwersytetu Medycznego, Szpitalu Specjalistycznym w Pile, Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Gostyniu, Szpitalu Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Wyrzysku. Brak funkcjonalności i pogarszający się stan sanitarno techniczny stwierdzono na bloku operacyjnym w: Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Koninie, Szpitalu Powiatowym im. prof. Drewsa w Chodzieży. Nadal stwierdza się niezgodną z normatywami, zbyt małą powierzchnię pomieszczeń, nieprzystosowanie dla osób niepełnosprawnych, brak wind, a także starzejącą się 61

62 wodociągową sieć wewnętrzną np. w: Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Nowym Tomyślu, Szpitalu SPZOZ w Środzie. Przeprowadzone remonty poprawiają funkcjonalność pomieszczeń. Rys. 1. Węzeł sanitarny przy sali chorych. Szpital w Lesznie Rys.2. Brudownik na oddziale chirurgii szpital w Słupcy V.2.2. Utrzymanie czystości pomieszczeń i porządku w otoczeniu szpitali Obiekty lecznictwa zamkniętego utrzymanie czystości pomieszczeń oraz dezynfekcję powierzchni prowadziły na podstawie przygotowanych i wdrożonych procedur i instrukcji. Utrzymanie czystości powierzano firmom specjalistycznym, personelowi placówki lub łącznie w zależności od rodzaju pomieszczeń. Najczęściej firma sprzątająca odpowiedzialna była za czystość ciągów komunikacyjnych i pomieszczeń administracyjnych. Przestrzegana jest zasada sprzątania pomieszczeń w zależności od stref czystości. Większość szpitali dysponuje odpowiednim sprzętem wózkami dwuwiaderkowymi z wyciskarkami oraz profesjonalnymi wózkami do sprzątania wyposażonymi w kuwety, wiaderka i stelaże do 62

63 mocowania worków na odpady. Do mycia i dezynfekcji powierzchni stosuje się bawełniane mopy i ściereczki, które podlegały codziennej dezynfekcji termicznej w procesie prania. Powierzchnie najczęściej dezynfekuje się preparatami: Medicarine, Actichlor, Surfanios. Nieprawidłowości w stanie sanitarno-higienicznym stwierdzono w 36 skontrolowanych obiektach co stanowi 53,7% objętych nadzorem epidemiologicznym. Rys. 3. Odsetek nieprawidłowości w stanie sanitarno-epidemiologicznym z uwzględnieniem zabiegów w szpitalach publicznych i niepublicznych województwa wielkopolskiego w 2008r. Postępowanie z bielizną 19,40% Mycie i odkażanie rąk (Antyseptyka) 26,90% Sterylizacja 28,40% Sprzątanie i dezynfekcja pomieszczeń 32,80% Dezynfekcja narzędzi, sprzętu i powierzchni 40,30% Postępowanie z odpadami w miejscu ich wytwarzania 43,30% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% W zachowaniu porządku i czystości otoczenia szpitali, istotnych uchybień nie stwierdzano. V.2.3. Zaopatrzenie w wodę Szpitale zaopatrywane były w wodę podobnie jak w roku 2007 z wodociągów sieciowych publicznych i wodociągów lokalnych. W 18 obiektach szpitalnych na terenie Wielkopolski zaopatrzenie w wodę pochodzi z własnego ujęcia tzw. wodociągu lokalnego. Placówki te, mają możliwość rezerwowego zaopatrzenia w wodę z wodociągu publicznego. Spośród zaopatrywanych przez wodociągi publiczne obiektów szpitalnych 24% posiada sprawne rezerwowe źródło zaopatrywania w wodę dobrej jakości. Jakość wody w stosunku do roku poprzedniego nie zmieniła się w istotny sposób. Podwyższone parametry fizykochemiczne: mętność, zawartość manganu i żelaza stwierdzono w szpitalach w Chodzieży, Kole, Gostyniu i Szamotułach. We wszystkich szpitalach w województwie pobrano do badania bakteriologicznego 344 próbki wody z instalacji wody ciepłej. Przeprowadzone badania tych próbek w kierunku bakterii Legionella wykazały, iż jakość wody ciepłej nie zawsze spełnia wymagania mikrobiologiczne określone w załączniku Nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417), a przekroczenia w instalacjach, szczególnie długo i wadliwie eksploatowanych, były niepokojąco wysokie. Każdorazowo wydawano stosowne zalecenia dot. m.in. dokonania 63

64 przeglądu technicznego sieci, podjęcia działań interwencyjnych. Instruowano o zapobieganiu kolonizacji systemów wodnych przez bakterie z rodzaju Legionella. Poprawa jakości wody egzekwowana była na bieżąco. Modernizację wodociągu lokalnego ujęcia wody przeprowadzono w szpitalu niepublicznym Pleszewskie Centrum Medyczne w Pleszewie. Nie notowano w roku sprawozdawczym przerw w zaopatrzeniu w bieżącą wodę ciepłą i zimną. V.2.4. Żywienie pacjentów w szpitalach W 2008r. w szpitalach woj. wielkopolskiego prowadzono nadzór nad żywieniem pacjentów w 88 blokach żywienia. Podobnie jak w latach poprzednich część nadzorowanych szpitali prowadziła żywienie pacjentów w oparciu o własne kuchnie centralne (35,2%). Znaczna część szpitali korzystała z usług wyspecjalizowanych firm cateringowych (54,6%). Pozostała część szpitali (10,2%) udostępniła w formie dzierżawy własne kuchnie firmom zewnętrznym. Stan sanitarno-higieniczny pomieszczeń i wyposażenia bloków żywienia w szpitalach, w stosunku do roku 2007 nie uległ zmianie. W 2008r. skontrolowano 85 bloków żywienia. W kompleksowej ocenie sanitarnej 65 bloków żywienia, 1 obiekt (1,54%) został oceniony jako niezgodny z wymaganiami (Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Nowym Tomyślu Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w Opalenicy) ze względu na brudne ściany i sufity w pomieszczeniach kuchni centralnej, kuchenki oddziałowej, zmywalni naczyń, w pomieszczeniach magazynowych oraz szatni, WC i korytarzu łączącym te pomieszczenia. Pozostałe 64 bloki żywienia szpitali województwa wielkopolskiego ocenione wg arkusza oceny stanu sanitarnego dla obiektów żywienia zbiorowego typu zamkniętego zostały uznane jako zgodne z wymaganiami. Mimo uzyskania takiej oceny, w blokach żywienia w szpitalach stwierdzano jednak szereg nieprawidłowości. Do najczęściej odnotowywanych uchybień sanitarno-higienicznych należy zaliczyć: nieprawidłową funkcjonalność pomieszczeń bloku żywienia, w tym krzyżowanie się dróg brudnych i czystych, zły stan sanitarno-techniczny pomieszczeń kuchni centralnej i pomieszczeń przyległych, brak odpowiedniej wentylacji pomieszczeń, nieprawidłową dezynfekcję termiczną naczyń stołowych, brak prawidłowych warunków do przewozu czystych naczyń stołowych do kuchni oddziałowych, brak umywalek do mycia rąk w kuchniach oddziałowych, wyeksploatowane i zniszczone urządzenia i sprzęt kuchenny, 64

65 brak zabezpieczeń przed dostępem szkodników, niewłaściwy sposób mycia pojemników transportowych, brak lub nieprawidłowo przechowywane lub oznakowane próbki posiłków. Zaznaczyć należy, iż uchybienia stwierdzane w trakcie kontroli były usuwane zgodnie z ustalonymi terminami. W blokach żywienia w szpitalach stwierdzano ponadto przypadki braku wdrażania systemów zapewnienia bezpieczeństwa żywności, niezbędnych ze względu na specyfikę osób żywionych: - brak kompletnych instrukcji dobrych praktyk higienicznych i zapisów dokumentujących ich realizację, - niepodejmowanie działań w zakresie wdrażania zasad systemu HACCP (system analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli), - brak okresowych szkoleń personelu dot. systemu HACCP oraz wymagań dobrej praktyki higienicznej (GHP) i dobrej praktyki produkcyjnej (GMP). Przeważająca większość bloków żywienia w szpitalach, jak również firm cateringowych obsługujących szpitale w zakresie żywienia stosuje zasady dobrej praktyki higienicznej i produkcyjnej (95,4%). Odsetek tych obiektów zwiększył się o ok. 30% w porównaniu z rokiem ubiegłym. Zwiększył się również z 22,7% w roku 2007r. do 39,8% w 2008r. odsetek bloków żywieniowych, które wdrożyły system HACCP. W w/w blokach żywienia opracowane są wymagane instrukcje i procedury, prowadzone są rejestry i zapisy z zakresu tych praktyk. Utrzymywanie zgodnego z wymaganiami stanu sanitarno-higienicznego i technicznego bloków żywienia w szpitalach na terenie woj. wielkopolskiego jest również efektem wdrażania systemów kontroli wewnętrznej. W roku 2008 prowadzono ocenę prawidłowości planowania i realizacji żywienia pacjentów w szpitalach na podstawie analizy sporządzanych jadłospisów oraz pobierania materiałów do oceny teoretycznej (tzw. dekadowe zestawienie zużytych produktów). Jadłospisy opracowywane były z udziałem dietetyków z uwzględnieniem wartości kalorycznej i odżywczej. Do oceny sposobu żywienia wykorzystano metodę jakościową, poddającą analizie jadłospisy tygodniowe lub dekadowe. Kryterium oceny stanowiła ilość spożywanych posiłków oraz częstość spożywania ważnych, z żywieniowego punktu widzenia, składników lub produktów spożywczych. Jadłospisy z poszczególnych dni oceniano metodą rutynową. W zakresie oceny jakości żywienia dokonano oceny 34 jadłospisów oraz 3 zestawień dekadowych w 37 szpitalach. Większość ocenionych jadłospisów była zgodna z zasadami racjonalnego żywienia. Jednak w 7 przypadkach jadłospisy zostały ocenione jako 65

66 nieprawidłowe. Stwierdzone nieprawidłowości to: małe urozmaicenie posiłków, brak produktów stanowiących źródło pełnowartościowego białka, brak dodatków owocowowarzywnych, brak pieczywa mieszanego, kasz i nasion roślin strączkowych, podawanie produktów niskiej jakości żywieniowej. W wielu przypadkach zwracano uwagę na zbyt małe spożycie warzyw, owoców oraz mleka i jego przetworów przy znacznie zawyżonym spożyciu tłuszczów pochodzenia zwierzęcego oraz cukrów. Odrębne zagadnienie dotyczy oceny sanitarnej kuchni niemowlęcych zlokalizowanych na oddziałach noworodkowych i niemowlęcych, w których przygotowuje się posiłki dla niemowląt żywionych sztucznie jak i naturalnie oraz dla niemowląt wymagających diet specjalnych i indywidualnych. Przygotowywane posiłki dla niemowląt to: mieszanki mleczne, kaszki, kleiki odtwarzane z gotowych produktów sypkich, zupy jarzynowe oraz herbatki z glukozą lub cukrem. Do karmienia używane były również gotowe preparaty płynne w jednorazowych opakowaniach z jednorazowym smoczkiem. Mieszanki mleczne przygotowywane były bezpośrednio przed karmieniem, w niektórych szpitalach przechowywane w lodówkach i pasteryzowane przed wydaniem Przygotowywanie i postępowanie z gotowymi mieszankami było zgodne z opracowanymi procedurami i ściśle przestrzegane przez pracowników kuchni mlecznych. W większości kuchni mlecznych pod ścisłym i stałym nadzorem były również parametry procesów pasteryzacji i sterylizacji butelek wielokrotnego użycia. W szpitalach województwa wielkopolskiego funkcjonowało łącznie 29 kuchni mlecznych, spośród których skontrolowano 27. Stan sanitarno-techniczny kuchni mlecznych zapewniał prawidłowe warunki do przygotowywania pokarmu dla noworodków i niemowląt. W 25 kuchniach mlecznych szpitali woj. wielkopolskiego zostały wdrożone zasady GHP/GMP, natomiast w 6 system HACCP. V.2.5. Gromadzenie i unieszkodliwianie odpadów medycznych Z kontroli postępowania z odpadami w placówkach lecznictwa zamkniętego wynika, iż prowadzona jest segregacja odpadów, stosuje się hermetyzację w transporcie i przekazuje do unieszkodliwienia firmom profesjonalnie zajmującym się unieszkodliwianiem odpadów medycznych zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi. Zgodnie z ustawą o odpadach, stosuje się unieszkodliwianie poprzez przekształcanie termiczne, spalanie w specjalistycznych instalacjach. Do upłynięcia terminów wydanych pozwoleń, w Wielkopolsce funkcjonują dwie instalacje, w których odpady medyczne są sterylizowane (w Koninie i Poznaniu). 66

67 W roku 2008 zaprzestała funkcjonowania (uległa zniszczeniu) spalarnia w Szpitalu Specjalistycznym w Pile. W Zakładzie Opieki Zdrowotnej Poznań Nowe Miasto funkcjonuje spalarnia przy szpitalu. Firmy zewnętrzne odbierające odpady medyczne z placówek zapewniają transport. W szpitalach prowadzona jest szczegółowa ewidencja przekazanych odpadów. W każdym przypadku stwierdzania postępowania odbiegającego od wymogów określonych w przepisach prawnych wydawane są zalecenia pokontrolne. V.2.6. Pralnictwo i gospodarka bielizną szpitalną Postępowanie z bielizną szpitalną w placówkach, jako część składowa higieny szpitalnej, regulowane było przygotowanymi i wdrożonymi w placówkach procedurami. Szpitale w Wielkopolsce w 2008r. korzystały głównie z pralni tzw. zewnętrznych. Firmy specjalistyczne, świadczące usługę prania, obsługiwały aż 92,5% szpitali. Pralnie zewnętrzne zapewniały również transport bielizny, a także w niektórych przypadkach worki do pakowania bielizny brudnej samorozpuszczalne w kąpieli piorącej (Firma Medij w Gostyniu). W strukturach szpitali pozostały 3 duże pralnie z barierą higieniczną (ZOZ Poznań - Nowe Miasto, Szpital Jarocin, Szpital Specjalistyczny w Pile). Funkcjonowały też przy szpitalach 2 mniejsze pralnie w tzw. układzie tradycyjnym, bez bariery higienicznej, piorące wyłącznie dla własnej jednostki (Szpital Rehabilitacyjny w Kiekrzu k/poznania, Szpital Kliniczny im. K. Jonschera w Poznaniu). W roku 2008 zlikwidowano pralnię szpitalną w Szpitalu Klinicznym Przemienienia Pańskiego w Poznaniu, a pranie bielizny przekazano firmie usługowej zewnętrznej. Istotnych uchybień w postępowaniu z bielizną szpitalną nie stwierdzono. V. 3. Zakłady opiekuńcze W 2008r. na terenie województwa wielkopolskiego Państwowa Inspekcja Sanitarna nadzorowała: - 9 Zakładów Opiekuńczo Leczniczych, - 9 Zakładów Pielęgnacyjno Opiekuńczych, - 4 Hospicja Sanatoryjne. W wyposażeniu tej grupy obiektów, coraz częściej uwzględnia się kompleksowe przystosowania dla osób niepełnosprawnych. Czystość bieżąca w pomieszczeniach była zachowana. Część placówek posiada Programy Dostosowawcze. 67

68 V.4. Zakłady Lecznictwa Ambulatoryjnego W 2008r. świadczenia ambulatoryjne udzielane były w przychodniach, ośrodkach, poradniach oraz indywidualnych i grupowych praktykach lekarzy i lekarzy dentystów, a także praktykach pielęgniarek i położnych. W bieżącym roku sprawozdawczym w grupie przychodni, w ewidencji znajdowało się 1239 jednostek w mieście i 337 jednostek na wsi. Skontrolowano 1085 podmiotów, tj. 68,8%. Zły stan sanitarny stwierdzono w 6,4% skontrolowanych podmiotów, w roku 2007 w 5,9%. Jak w latach ubiegłych, odsetek negatywnie ocenianych obiektów utrzymuje się na mniej więcej tym samym poziomie. W porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła liczba negatywnie ocenionych placówek udzielających świadczeń medycznych w ramach praktyk lekarzy i pielęgniarek. W ewidencji PIS było ogółem 4447 tego typu obiektów, w miastach , na terenach wiejskich Skontrolowano ogółem 1932 obiekty, z czego negatywnie oceniono 49 obiektów, tj. 2,4%, w roku ,3%. Tab. 3. Stan sanitarny lecznictwa ambulatoryjnego obiekty skontrolowane przez PIS w latach Liczba skontrolowanych Rodzaj Zły stan sanitarny Rok obiektów placówki miasto wieś ogółem miasto wieś ogółem ZOZ przychodnieogółem Praktyki lekarskie i pielęgniarskie - ogółem (4,1%) 38 (4,5%) 34 (11,9%) 31 (12%) 73 (5,9%) 69 (6,4%) (1,3%) 6 (2,1%) 29 (1,3%) (2,1%) 15 (1,9%) 49 (2,4%) W placówkach lecznictwa otwartego kwestionowane są w dalszym ciągu zniszczone ściany i sufity, ubytki płytek ściennych i podłogowych, brak zmywalności sprzętu, podłóg, brak bezszczelinowego połączenia podłóg i ścian, niedostosowanie obiektu dla potrzeb osób niepełnosprawnych, brak kabiny higieny osobistej przy pomieszczeniu, w którym są udzielane świadczenia ginekologiczne, brak umywalki do rąk uruchamianej bez kontaktu z dłonią, jak również nieprawidłowości w sposobie magazynowania odpadów medycznych. Wiele obiektów zobowiązano do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości, wyznaczając terminy na rok 2009, w innych - w wyniku wydanych decyzji - uchybienia usunięto. 68

69 Większość placówek jest w trakcie dostosowywania pomieszczeń do obowiązujących przepisów. Przeprowadzane są remonty zmierzające do poprawy stanu technicznego oraz funkcjonalności pomieszczeń w miarę posiadanych środków finansowych. Zwiększa się liczba obiektów, które całkowicie dostosowały się do wymogów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006r. w sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładów opieki zdrowotnej (Dz. U Nr 213, poz. 1568). W wyniku realizacji programów dostosowawczych, część placówek przeprowadziła kompleksowe prace modernizacyjno-remontowe, obejmujące wymianę okien, wykładzin podłogowych, malowanie wszystkich pomieszczeń i zapewnienie w nich wentylacji, przebudowę węzłów sanitarnych w celu wydzielenia toalety dostosowanej dla osób niepełnosprawnych oraz pomieszczenia porządkowego wyposażonego w zlew i armaturę. W pozostałych przypadkach zrealizowano tylko niektóre punkty programów, a zakończenie działań przewidziano do końca 2012 roku. Rys. 4. Dostosowanie obiektu dla potrzeb osób niepełnosprawnych. Przychodnia w Wysokiej powiat pilski Rys. 5. Nowocześnie urządzony gabinet stomatologiczny w Gnieźnie 69

70 Rys.6. Poczekalnia. Przychodnia w Wysokiej powiat pilski Część placówek przeniosła się do nowych pomieszczeń, które spełniają wymogi pod względem sanitarnym i technicznym. Przykładem może być wyodrębniona ze struktur Szpitala ZOZ w Gnieźnie stacja dializ, funkcjonująca obecnie jako odrębny podmiot NZOZ Międzynarodowe Centrum Dializ. Grupa Euromedic, do której stacja ta należy, udostępniła pacjentom aparaturę medyczną zapewniającą komfortowe warunki leczenia oraz bezpieczeństwo oparte o standardy ISO9001:2000. Rys. 7. Stacja dializ w Szamotułach początek działalności: maj 2008r. Obiekt zlokalizowany w nowym budynku Podobnie, jak w ubiegłych latach, kilka obiektów lecznictwa otwartego zaopatruje się w wodę warunkowo przydatną do spożycia z uwagi na przekroczenie wartości fizykochemicznych. Dotyczy to obiektów na terenie powiatu nowotomyskiego (Kuślin), rawickiego (Pakosław i Rawicz), ostrzeszowskiego (Czajków, Kuźnica Grabowska, Kraszewice), 70

71 międzychodzkiego (Chrzypsko Wielkie), chodzieskiego (Margonin), kościańskiego (Wonieść, Turwia i Śmigiel). W wielu obiektach, w wyniku egzekwowania wydanych decyzji, stwierdzono poprawę dotyczącą sposobu postępowania z odpadami medycznymi, w szczególności stanu pomieszczeń, w których są one gromadzone. W małych placówkach posiadających nie więcej niż 6 gabinetów lekarskich często nie ma specjalnie wydzielonych pomieszczeń, a odpady magazynowane są w pomieszczeniach porządkowych. Coraz częściej są one wyposażone w urządzenia chłodnicze. Kwestionowana częstotliwość (np. raz w miesiącu) przekazywania odpadów do utylizacji, stwierdzana była w szczególności w gabinetach indywidualnej praktyki lekarskiej. Wynikało to przede wszystkim z niewielkich ilości wytwarzanych odpadów. Coraz powszechniejsze jest stosowanie w zakładach lecznictwa otwartego bielizny jednorazowego użytku (podkłady, fartuchy, serwety, ręczniki). Bielizna skażona materiałem biologicznym jest traktowana jako odpad medyczny niebezpieczny, natomiast nieskażona jako odpad komunalny. Odzież ochronna dość często prana jest we własnym zakresie, z reguły jednak w wyspecjalizowanych zakładach pralniczych lub w pralniach przyszpitalnych. Czasami pralnia zlokalizowana jest na terenie przychodni. Niektóre placówki korzystają z usług pralni, która nie jest przystosowana do prania bielizny szpitalnej (pralnia Pral-Biel, Pral-Mag w Gnieźnie lub Pralnia wodna w Witkowie, powiat gnieźnieński). Stwierdzano nieprawidłowości w zakresie dezynfekcji powierzchni i podłóg. Dotyczyły one stosowania przeterminowanych preparatów do dezynfekcji, braku wydzielonego miejsca do przechowywania sprzętu porządkowego i preparatów myjącodezynfekujących. Kwestionowano także brak zasobników na płyn antyseptyczny oraz środków dezynfekujących z aktualną datą ważności. V.5. Dezynfekcja i komory dezynfekcyjne Do dezynfekcji stosowano wyłącznie preparaty zarejestrowane i dopuszczone do obrotu przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Zarówno dobór preparatów, jak i parametry dezynfekcji (uwzględniające spektrum, czas działania oraz odpowiednie stężenie) na ogół nie budziły zastrzeżeń. Uchybienia w zakresie dezynfekcji stwierdzono w 27 placówkach (40,3% skontrolowanych szpitali). 71

72 Dotyczyły one m.in.: nieprawidłowych warunków przeprowadzania mycia i dezynfekcji sprzętu (brak wydzielonych stanowisk oraz pomieszczeń do przygotowywania roztworów roboczych), niepoddawania dezynfekcji sprzętu bezpośrednio po użyciu oraz nieprzestrzegania zasady całkowitego zanurzenia sprzętu (narzędzi, podsuwaczy, kaczek itp.) w czasie dezynfekcji wstępnej, braku zabezpieczenia dezynfekowanego sprzętu przed wtórnym zanieczyszczeniem, stosowania niewłaściwych pojemników do dezynfekcji sprzętu medycznego, np. misek, wiader, bez pokryw i sit, ponadto zanieczyszczonych i nieszczelnych. Rys.8. Udział nieprawidłowości w zakresie zabiegów dezynfekcyjnych stwierdzonych łącznie w 62 zakładach opieki zdrowotnej lecznictwa stacjonarnego w 2008r. Niewłaściwy dobór preparatów dezynfekcyjnych Niewłaściwe 3% przygotowanie roztworów użytkowych Niewłaściwe 5% przechowywanie stężonych środków dezynfekcyjnych 8% Niewłaściwe pojemniki na roztwory użytkowe 23% Brak opracowanych procedur mycia narzędzi i sprzętu 2% Niewłaściwe stosowanie procedur dezynfekcyjnych 33% Inne uchybienia 26% Istotny problem stanowi dezynfekcja narzędzi medycznych w placówkach, które nie posiadają centralnych sterylizatorni. Nadal zbyt mała liczba placówek wyposażona jest w automatyczne myjnie-dezynfektory. Nie zmieniła się sytuacja wyposażenia szpitali w komory dezynfekcyjne, które przeważnie stosowane są do dezynfekcji wyposażenia łóżek, tj. kocy, poduszek, materacy, z których korzystali chorzy na choroby zakaźne. Zaledwie 17 szpitali (25,4% objętych ewidencją) wyposażonych jest w komory dezynfekcyjne. Wszystkie placówki posiadające komory, to zakłady publiczne. Spośród 19 komór dezynfekcyjnych, znajdujących się w zakładach lecznictwa stacjonarnego, 72

73 eksploatowanych jest 17 urządzeń. Większość tych komór to urządzenia starego typu: 3 z nich to urządzenia 20 i 24-letnie, 7 eksploatowanych jest ponad 30 lat, tylko 7 to urządzenia nowsze. W 3 placówkach tj. Ginekologiczno-Położniczym Szpitalu Klinicznym UM w Poznaniu, Zakładzie Opieki Zdrowotnej Poznań-Nowe Miasto oraz Szpitalu Specjalistycznym w Pile komory dezynfekcyjne stanowią wyposażenie nowoczesnych stacji przygotowania łóżek (spełniające wymagania obowiązujących przepisów), gdzie rutynowej dezynfekcji poddaje się łóżka pacjentów ze wszystkich oddziałów. Pięć placówek posiada punkty mycia i dezynfekcji łóżek niespełniające wymagań obowiązujących regulacji. V.5.1. Dezynfekcja w placówkach lecznictwa ambulatoryjnego W większości placówek lecznictwa ambulatoryjnego przestrzega się zaleceń producenta, co do stosowania preparatów dezynfekcyjnych. Roztwory dezynfekcyjne przygotowywane są prawidłowo i stosowane we właściwych stężeniach. W grupie zabiegów dezynfekcyjnych najczęściej powtarzająca się liczba uchybień dotyczyła braku procedur dezynfekcyjnych w zakresie mycia narzędzi i sprzętu (stwierdzona w 82 kontrolowanych placówkach) oraz braku środków dezynfekcyjnych do narzędzi, sprzętu oraz powierzchni, stosowanie przeterminowanych preparatów oraz nieprzestrzeganie czasu ich działania (stwierdzona w 52 placówkach). Stosunkowo liczną grupę nieprawidłowości stanowiły błędy związane ze stosowanymi pojemnikami z roztworami roboczymi (pojemniki zbyt małe, bez sit i szczelnych pokryw). Kryteria oceny przeprowadzania zabiegów dezynfekcyjnych przedstawia poniższa rycina. Rys.9. Udział nieprawidłowości w zakresie zabiegów dezynfekcyjnych stwierdzonych łącznie w 202 placówkach lecznictwa ambulatoryjnego w 2008r. Niewłaściwe przygotowanie roztworów użytkowych Niewłaściwy dobór preparatów 4% dezynfekcyjnych 6% Niewłaściwe przechowywanie stężonych preparaów dezynfekcyjnych 3% Niwełaściwe pojemniki na roztwory użytkowe 21% Brak opracowanych procedur dezynfekcyjnych mycia narzędzi i sp rzętu 41% Stosowanie innych procedur 26% 73

74 V.6. Sterylizacja Aktualnie 20 obiektów szpitalnych posiada w swoich strukturach centralne sterylizatornie, co stanowi 29,9% nadzorowanych placówek. W stosunku do poprzedniego roku, o 4 zwiększyła się liczba centralnych sterylizatorni spełniających wymagania rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2006 r. Nr 213, poz r.). Tab.4. Wykaz szpitali województwa wielkopolskiego posiadających centralne sterylizatornie odpowiadające wymaganiom rozporządzenia MZ z dnia 10 listopada 2006r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej Lp. Nazwa szpitala Adres 1. Wojewódzki Szpital Zespolony im. L. Perzyny Kalisz, ul. Poznańska Wojewódzki Szpital Zespolony Leszno, ul. Kiepury Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Oborniki, ul. Szpitalna 2 4. Szpital Specjalistyczny im. Stanisława Staszica Piła, ul. Rydygiera 1 5. NZ ZOZ Pleszewskie Centrum Medyczne Pleszew, ul. Poznańska 125a 6. Ortopedyczno-Rehabilitacyjny Szpital Kliniczny im. W. Degi UM Poznań, ul. 28 czerwca 1956 r. 7. Wielkopolskie Centrum Onkologii Poznań, ul. Garbary 15 8 Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Rawicz, ul. Grota Roweckiego 6 9. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Śrem, ul. Chełmońskiego Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej im. dr J. Dietla Środa Wielkopolska, ul. Czerwonego Krzyża 2 Ponadto 10 obiektów będących publicznymi zakładami opieki zdrowotnej posiada centralne sterylizatornie niespełniające wymagań powyższego rozporządzenia. Część szpitali, ok. 10,5%, zlecała sterylizację narzędzi innym placówkom posiadającym wdrożony system zarządzania jakością ISO lub GMP. Natomiast w niektórych zakładach lecznictwa zamkniętego funkcjonują inne rozwiązania np. podręczne sterylizatornie, centralnie usytuowane autoklawy oraz punkty sterylizacji niespełniające wymogów w/w regulacji. W większości szpitali funkcjonują sterylizatornie przy blokach operacyjnych lub punkty sterylizacji, w których sterylizuje się sprzęt, materiały i narzędzia wcześniej przygotowane w oddziałach i innych punktach szpitala. 74

75 Rys.10. Centralna Sterylizatornia i Dezynfektornia Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego w Poznaniu, ul. Polna 33 strefy brudna (a), czysta (b) i sterylna (c) a a b 75

76 Nadal najbardziej rozpowszechnioną formą sterylizacji w placówkach lecznictwa stacjonarnego jest sterylizacja parowa. W 2008r. zarejestrowano 183 autoklawy, stanowiące 71,2% wszystkich urządzeń sterylizacyjnych. W porównaniu z 2007r. liczba ich zmniejszyła się o 3, co wiąże się z sukcesywnym wycofywaniem z użycia starych urządzeń. Niskotemperaturowa sterylizacja plazmowa dostępna jest na razie w pojedynczych szpitalach. W 2008r. zarejestrowano 6 sterylizatorów tego typu (2,3%), w porównaniu z poprzednim rokiem ich liczba wzrosła o 1. W ciągu roku sprawozdawczego nie zmieniła się liczba sterylizatorów na tlenek etylenu oraz formaldehydowych, które stanowiły 16% i 3,1% wszystkich urządzeń. Korzystne jest sukcesywne wycofywanie z użycia sterylizatorów na suche gorące powietrze, które obecnie wykorzystywane są wyłącznie w laboratoriach, aptekach oraz kuchenkach mlecznych. Rys. 11. Liczba eksploatowanych urządzeń sterylizacyjnych w szpitalach woj. wielkopolskiego w latach c autoklawy sterylizatory na tlenek etylenu sterylizatory na suche gorące powietrze sterylizatory formaldehydowe sterylizatory plazmowe inne np. Steris 76

77 Zabiegi wykonane przy użyciu niesterylnych narzędzi są główną przyczyną szerzenia się zakażeń drogą naruszenia ciągłości tkanek. Odpowiedzialność za skuteczną sterylizację, tj. pełną sprawność urządzeń sterylizujących, stosowanie właściwych parametrów procesu ustalonych dla poszczególnych materiałów i sprzętu medycznego oraz ich regularne monitorowanie za pomocą odpowiednich wskaźników spoczywa na użytkowniku procesu. Egzekwowanie ustalonych procedur postępowania w zakresie sterylizacji w ramach kontroli przeprowadzanych przez pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykazało nieprawidłowości w 19 placówkach. Rys. 12. Odsetek nieprawidłowości w zakresie procedur sterylizacyjnych w placówkach lecznictwa stacjonarnego kontrolowanych w 2008r. Terminy w ażności w ysterylizow anego sprzętu i materiału 30% Archiw izacja wyników kontroli wewnętrznej 7% Praw idłow y dobór opakow ań 10% Przygotow anie sprzętu i materiału do sterylylizacji 13% Sposób przechow yw ania materiału i sprzętu po sterylizacji 27% Kontrola procesów sterylizacji za pomocą testów biologicznych 13% V.6.1. Sterylizacja w placówkach lecznictwa ambulatoryjnego Znaczna część placówek lecznictwa ambulatoryjnego (1529 tj. 47% ogółu skontrolowanych) stosuje wyłącznie sprzęt jednorazowego użytku. Odnotowano dalszy spadek liczby sterylizatorów na suche gorące powietrze, natomiast liczba eksploatowanych sterylizatorów na tlenek etylenu pozostała na tym samym poziomie. Liczbę eksploatowanych sterylizatorów przedstawiono w tabeli 5. Tab. 5. Liczba eksploatowanych urządzeń sterylizujących w placówkach lecznictwa ambulatoryjnego w latach Autoklawy Sterylizatory na suche gorące powietrze Sterylizatory na tlenek etylenu Sterylizatory inne np. Steris

78 Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości podczas kontroli procesów sterylizacji: brak kontroli procesów sterylizacji testami biologicznymi i chemicznymi, nieprawidłowe pakowanie i przechowywanie sprzętu medycznego po sterylizacji, brak archiwizacji wyników kontroli testami biologicznymi i chemicznymi, nieprawidłowy sposób przygotowania sprzętu i materiału do sterylizacji (poddawanie sterylizacji zniszczonych narzędzi). Podsumowanie 1. W 2008r. obniżył się nieznacznie (o 0,2%) w stosunku do roku poprzedniego odsetek negatywnie ocenionych zakładów opieki zdrowotnej i wynosi 6,4%. 2. Prace remontowo-modernizacyjne związane z realizacją programów dostosowawczych w szpitalach, prowadzone jednocześnie z udzielaniem świadczeń medycznych, okresowo pogarszały warunki sanitarne placówek. 3. W związku z występowaniem w szpitalach kwestionowanych wyników badań próbek wody pobranych z instalacji wody ciepłej w kierunku bakterii Legionella, prowadzony będzie wzmożony nadzór nad prawidłową eksploatacją sieci wewnętrznej wody w tych placówkach. 4. Stan sanitarno-higieniczny bloków żywienia w szpitalach woj. wielkopolskiego dotyczący pomieszczeń i wyposażenia nie wykazywał znaczących zmian w porównaniu z 2007r. Odnotowano 1 obiekt niezgodny z wymaganiami ze względu na stwierdzenie podczas urzędowej kontroli brudnych ścian i sufitów pomieszczeń bloku żywieniowego szpitala. Nieprawidłowości dotyczące głównie stanu technicznego pomieszczeń i urządzeń stwierdzane podczas kontroli były usuwane zgodnie z wydanymi zaleceniami i w wyznaczonym terminie, co skutkowało poprawą warunków sanitarno-technicznych obiektów. 5. Istnieje konieczność kontynuowania wzmożonego nadzoru nad dostosowaniem bloków żywienia szpitali do wymagań obowiązującego prawa żywnościowego oraz wdrożenia pełnego systemu jakości HACCP, co w konsekwencji będzie powodowało korzystne zmiany w funkcjonowaniu bloków żywienia. 6. Ze względu na występujące nieprawidłowości w układaniu jadłospisów należy wzmóc nadzór nad ich opracowaniem. 7. W większości szpitali zaobserwowano poprawę sposobu przeprowadzania zabiegów dezynfekcyjnych W placówkach lecznictwa ambulatoryjnego uchybienia w zakresie dezynfekcji stwierdzano sporadycznie. 78

79 8. Wzrosła o 4 liczba placówek posiadających w swoich strukturach centralne sterylizatornie spełniające wymagania rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2006r. Nr 213, poz. 1568). 9. W urządzenia sterylizujące wyposażonych jest 53% skontrolowanych w 2008r. placówek lecznictwa ambulatoryjnego. Większość placówek stosuje wyłącznie sprzęt jednorazowego użycia. 10. W 29 skontrolowanych zakładach opieki zdrowotnej stwierdzono uchybienia dotyczące postępowania i przechowywania odpadów medycznych m.in. niewłaściwe przechowywanie odpadów oraz brak lub nieprzestrzeganie procedur. 79

80 VI. WARUNKI SANITARNO-HIGIENICZNE ŚRODOWISKA PRACY VI.1. Działalność kontrolna w ramach bieżącego nadzoru sanitarnego W roku 2008 w ewidencji stacji sanitarnych województwa wielkopolskiego zarejestrowanych było zakładów, które zatrudniały ogółem pracowników. Przeważały zakłady małe do 50 zatrudnionych 9457, co stanowi 85% ogółu wszystkich zewidencjonowanych zakładów. Rys. 1. Struktura zatrudnienia w nadzorowanych zakładach pracy 2007r. 2008r. 15% 7% 5% 2% 34% 15% 7% 5% 3% do 5 35% % 35% 251 i więcej Ogółem zatrudnionych: Ogółem zatrudnionych: VI.1.1. Narażenie na czynniki szkodliwe dla zdrowia Przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) i najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) czynników szkodliwych dla zdrowia stwierdzono w 1351 zakładach (12,2%). W przekroczeniach normatywów higienicznych pracowało osób, o 1002 pracowników więcej niż w 2007r. Wzrost ten jest wynikiem zwiększenia zatrudnienia o 4% w skali województwa, a nie pogorszenia warunków sanitarnych w kontrolowanych zakładach. Najwięcej pracowników było eksponowanych na ponadnormatywny hałas i pyły przemysłowe. W wyniku stwierdzonych przekroczeń NDS lub NDN czynników szkodliwych wydano 32 decyzje. Poprawiono warunki pracy 2375 pracownikom, co stanowi 8% ogółu narażonych. Wydane nakazy zobowiązały pracodawców do podjęcia działań w celu obniżenia nadmiernej emisji czynników szkodliwych na stanowiskach pracy. Najczęściej podejmowano działania związane z modernizacją lub wymianą parku maszynowego, wprowadzeniem 80

81 hermetyzacji procesów produkcyjnych, zastosowaniem nowych systemów ochrony zbiorowej tj. wentylacja, odciągi lub dodatkowe przegrody stanowiskowe. W przypadku braku technicznych możliwości obniżenia przekroczeń stosowano doraźne środki ograniczające narażenie pracowników (np. atestowane środki ochrony indywidualnej ochronniki słuchu, rękawice, maski). Rys. 2. Liczba osób pracujących w przekroczeniach NDS/NDN czynników szkodliwych dla zdrowia 2007r. 2008r Czynniki chemiczne Pyły Mikroklimat (gorący i zimny) Drgania Hałas Ogółem narażonych 1 : Ogółem narażonych 1 : VI.1.2. Kontrole w ramach nadzoru bieżącego W ramach bieżącego nadzoru sanitarnego przeprowadzono 6991 kontroli sanitarnych w 5096 obiektach. W pierwszej kolejności kontrolowano zakłady charakteryzujące się szczególnie szkodliwymi warunkami pracy. Zwracano uwagę na warunki bezpieczeństwa i higieny pracy, występowanie czynników szkodliwych i niebezpiecznych dla zdrowia na stanowiskach pracy, stan sanitarny zaplecza socjalnego oraz realizację zarządzeń wydanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną i Państwową Inspekcję Pracy. Rys. 3. Obiekty kontrolowane w ramach bieżącego nadzoru sanitarnego w latach Ogółem 4500 Czynniki chemiczne r. 2008r. Czynniki biologiczne Czynniki rakotwórcze Produkty biobójcze Prekursory kat. 2 i 3 1 Pracownik liczony jeden raz niezależnie od ilości czynników 81

82 W porównaniu z latami ubiegłymi przeprowadzono większą liczbę kontroli tematycznych, w szczególności dotyczących czynników chemicznych i rakotwórczych. Tab. 1. Kontrole w ramach bieżącego nadzoru sanitarnego w latach Kontrole 2007r. 2008r. Ogółem Czynniki chemiczne Substancje i preparaty chemiczne Produkty biobójcze Prekursory kategorii 2 i 3 Czynniki biologiczne Czynniki rakotwórcze Inne Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości dotyczyły: braku badań i pomiarów środowiska pracy (721), niewłaściwego wprowadzania do obrotu i stosowania substancji oraz preparatów chemicznych (680), braku oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy (505), niewłaściwego stanu sanitarno-higienicznego pomieszczeń pracy i socjalnych (377). Rys. 4. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości w 2008r brak aktualnych pomiarów czynników szkodliwych brak rejestru czynników szkodliwych brak oceny ryzyka zawodowego brak aktualnych badań lekarskich zły stan sanitarno-higieniczny pomieszczeń w zakresie substancji i preparatów chemicznych w zakresie produtów biobójczych w zakresie czynników biologicznych w zakresie czynników rakotwórczych w zakresie prekursorów kat. 2 i 3 82

83 W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami wydano 1112 decyzji z zakresu bieżącego nadzoru sanitarnego, w tym 676 na poprawę warunków pracy. Wydane nakazy wymusiły na pracodawcach poprawę warunków pracy m.in. poprzez sporządzenie i zapoznanie pracowników z oceną ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, doprowadzenie do właściwego stanu sanitarnego i technicznego pomieszczeń higienicznosanitarnych i stanowisk pracy, zapewnienie odzieży roboczej i ochronnej oraz środków ochrony indywidualnej, przeszkolenie pracowników oraz zapewnienie profilaktycznych badań lekarskich. VI.1.3. Czynniki rakotwórcze i mutagenne w środowisku pracy W ramach nadzoru nad czynnikami rakotwórczymi i mutagennymi występującymi w środowisku pracy przeprowadzono 834 kontrole w 656 zakładach. W kontakcie z czynnikiem rakotwórczym pracowało 9217 osób (w tym 2994 kobiet). Najwięcej w zakładach stolarskich (pył drewna twardego), zakładach opieki zdrowotnej (promieniowanie jonizujące, tlenek etylenu, wzw typu B i C) oraz produkujących wyroby metalowe (tlenki niklu i związki chromu (VI) w dymach spawalniczych). W roku sprawozdawczym szczególnym nadzorem objęto podmioty zajmujące się zabezpieczaniem oraz usuwaniem wyrobów albo innych materiałów zawierających azbest. Zakończono realizację programu Ocena narażenia zawodowego pracowników stacji benzynowych woj. wielkopolskiego na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia. Do najczęściej stwierdzanych uchybień w zakresie czynników rakotwórczych i mutagennych należały: brak wyników pomiarów czynników rakotwórczych w środowisku pracy, brak rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z czynnikami o działaniu rakotwórczym, brak rejestru pracowników narażonych na działanie czynników rakotwórczych, brak przekazania do Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Poznaniu informacji za rok poprzedni o czynnikach rakotwórczych występujących w środowisku pracy. Przeprowadzone kontrole wykazały, że zakłady stosujące dotychczas w procesie produkcji czynniki rakotwórcze czynią starania zmierzające do ich eliminacji. W zakresie działalności profilaktycznej stosowane są różne formy wentylacji, niekiedy automatyzacja oraz hermetyzacja procesów produkcji. Najczęściej jednak i najpowszechniej stosowano środki ochrony indywidualnej. 83

84 VI.1.4. Nadzór nad szkodliwymi czynnikami biologicznymi W ramach nadzoru nad szkodliwymi czynnikami biologicznymi w środowisku pracy przeprowadzono 934 kontrole sanitarne w 706 zakładach różnych branż (m.in. służba zdrowia, laboratoria diagnostyczne, gospodarka odpadami, rolnictwo). Do najczęściej stwierdzanych uchybień należały: brak uwzględnienia ekspozycji na czynniki biologiczne w ocenie ryzyka zawodowego, nie zapewnienie pracownikom środków do odkażania skóry i błon śluzowych, brak przeszkolenia pracowników z zakresu zagrożeń związanych z występowaniem szkodliwych czynników biologicznych oraz z zasad bhp przy pracy w narażeniu na te czynniki, brak rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych zaklasyfikowanych do 3. grupy zagrożenia, brak rejestru pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zaklasyfikowanych do 3. grupy zagrożenia, brak procedur i instrukcji dotyczących bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi. W 2008r. wzmożonym nadzorem objęto pracowników służb leśnych należących do jednej z najbardziej narażonych na szkodliwe czynniki biologiczne grup zawodowych. Przeprowadzono 162 kontrole w 128 zakładach leśnych. Większość pracodawców podjęła szereg działań profilaktycznych mających na celu ochronę pracowników. Zapewniono odzież i obuwie robocze oraz repelenty do odstraszania owadów i kleszczy. Zaproponowano pracownikom uodpornienie przy użyciu dostępnych szczepionek (np. przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu) oraz przeprowadzenie badań serologicznych w kierunku boreliozy. Stworzono również procedury i pisemne instrukcje postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi. VI.1.5. Nadzór nad substancjami i preparatami niebezpiecznymi W ramach nadzoru nad czynnikami chemicznymi kontroluje się produkcję, wprowadzanie do obrotu, stosowanie oraz dystrybucję substancji i preparatów chemicznych, prekursorów, produktów biobójczych, środków ochrony roślin, a także detergentów. W roku 2008 przeprowadzono 4696 kontroli, co stanowi 67% ogółu wykonanych kontroli. Około 20% z nich to kontrole ponadplanowe, akcyjne, przeprowadzone w ramach współpracy z Głównym Inspektorem Sanitarnym i organami Unii Europejskiej. Kontrole te wykonywane były głównie w ramach programu RAPEX 2 oraz w celu ograniczenia we wprowadzaniu 2 Rapex Europejski System Natychmiastowej Wymiany Informacji o produktach niebezpiecznych na rynku UE 84

85 produktów do obrotu oraz stosowania produktów chemicznych [chlor, nadmanganian potasu, bezwodnik kwasu octowego, GBL (gamma-butyrolakton), surowce farmaceutyczne]. W ramach działań akcyjnych przeprowadzono kontrole produktów chemii budowlanej oraz produktów biobójczych program EUROBIOCIDES. Skontrolowano 457 produktów u 221 podmiotów gospodarczych. Kontrole dotyczyły poprawności kart charakterystyki sprzedawanych produktów oraz prawidłowości treści etykiety. Podczas monitoringu placówek zwracano uwagę na przestrzeganie przepisów ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz około 40 rozporządzeń wykonawczych do w/w ustawy. Egzekwowano obowiązek posiadania aktualnych kart charakterystyki i spisu stosowanych i produkowanych substancji, prawidłowego oznakowania magazynów, rurociągów i miejsc stosowania, wprowadzania produktów prawidłowo oznakowanych oraz informowano podmioty gospodarcze o nowym prawie chemicznym REACH. Na podstawie danych posiadanych przez Wojewódzką Stację Sanitarno- Epidemiologiczną w Poznaniu na terenie województwa w roku 2008 zarejestrowanych było 834 podmioty gospodarcze wprowadzające do obrotu substancje i preparaty chemiczne. W skład tej liczby wchodzi: 106 producentów, 9 importerów oraz 719 dystrybutorów (Rys. 5). Rys. 5. Wprowadzający do obrotu substancje i preparaty chemiczne producenci importerzy dystrybutorz y Na terenie województwa wielkopolskiego substancje i preparaty chemiczne stosuje w działalności zawodowej 4490 podmiotów gospodarczych, tj. o 3% mniej niż w roku VI.1.6. Ocena warunków pracy i narażenia zawodowego w odlewnictwie W 2008r. skontrolowano 42 zakłady zajmujące się odlewnictwem. Najczęściej były to odlewnie żeliwa oraz metali nieżelaznych tj. aluminium, miedź. Podczas kontroli oceniano warunki pracy, narażenie pracowników na występujące czynniki szkodliwe dla zdrowia oraz stan higieniczno-sanitarny zaplecza socjalnego. Przeprowadzone kontrole wykazały, iż w 50% skontrolowanych zakładach występują przekroczenia normatywów higienicznych na stanowiskach pracy. Najwięcej pracowników narażonych jest na działanie hałasu (48% zakładów). Większość pracodawców sporządziła i wprowadziła w życie programy działań organizacyjno-technicznych zmierzających 85

86 do ograniczenia narażenia pracowników na hałas. Konsekwentnie egzekwowano stosowanie przez pracowników ochron słuchu i monitorowanie stanu zdrowia przez badania audiometryczne. Podczas prowadzonego nadzoru szczególną uwagę zwrócono na narażenie pracowników na pył krzemionki. Przekroczenia normatywów higienicznych w tym zakresie stwierdzono w 21% skontrolowanych zakładów. Na przełomie lat , aż 72% wszystkich chorób zawodowych stwierdzonych w tej gałęzi przemysłu związanych było z narażeniem na pył krzemionki. W celu zredukowania narażenia pracodawcy wprowadzają systemy miejscowej wentylacji wywiewnej w celu zmniejszenia emisji pyłu na stanowiskach pracy oraz zapewniają pracownikom właściwie dobrane środki ochronne chroniące układ oddechowy. Najwięcej nieprawidłowości stwierdzono w zakresie stosowania niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych. Wydane nakazy najczęściej dotyczyły niewłaściwego magazynowania chemikaliów, braku kart charakterystyk oraz instrukcji stanowiskowych. W zakresie substancji i preparatów rakotwórczych oraz mutagennych nie stwierdzono nieprawidłowości. VI.2. Działalność laboratoryjna w zakresie pomiarów środowiska pracy W roku sprawozdawczym pomiary w środowisku pracy na terenie województwa wielkopolskiego wykonywane były, tak jak w ubiegłym roku, przez laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej tj. Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Poznaniu i Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Krotoszynie oraz laboratoria upoważnione przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Poznaniu (57), w tym 29 prywatnych i 28 zakładowych. Laboratorium Środowiska Pracy i Powietrza WSSE w Poznaniu uzyskało w 2008r. certyfikat akredytacji (nr AB 936) w zakresie czynników występujących na stanowiskach pracy, a także wdrożyło metodę i rozpoczęło prowadzenie badań w kierunku czynników biologicznych w środowisku pracy. Wśród laboratoriów upoważnionych przez PWIS w Poznaniu 11 posiada certyfikat Polskiego Centrum Akredytacji w zakresie czynników występujących w zakładach pracy. Pozostałe laboratoria wykonywały pomiary w zakresie adekwatnym do zagrożeń w środowisku pracy. 86

87 VI.3. Choroby zawodowe W 2008r. wydano 375 prawomocnych decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej (w 2007 roku 283) oraz 112 decyzji o braku podstaw do jej uznania (w roku ). Dominującymi chorobami zawodowymi w roku sprawozdawczym były: choroby narządu głosu (269), pylice płuc (23) oraz choroby zakaźne i pasożytnicze (20). Podkreślić należy, iż w roku sprawozdawczym odnotowano istotny wzrost liczby stwierdzonych przypadków pylicy płuc, astmy oskrzelowej oraz przewlekłych chorób narządu głosu u nauczycieli (wzrost odpowiednio o 61%, 47% oraz 32%). Pozytywnym aspektem wydaje się spadek stwierdzonych chorób zakaźnych i pasożytniczych (o 20%) oraz trwałych ubytków słuchu typu ślimakowego spowodowanych nadmiernym hałasem (o 29%). Spadek liczby stwierdzonych chorób zakaźnych i inwazyjnych dotyczył wirusowego zapalenia wątroby typu C u pracowników ochrony zdrowia (4 przypadki w 2008r., natomiast 9 w 2007r.). Na uwagę zasługuje również fakt, że liczba zakażeń zawodowych HBV w Wielkopolsce od 2006r. kształtuje się na stałym poziomie (3 przypadki rocznie). Analogicznie do roku poprzedniego, u pracowników służby zdrowia stwierdzono 4 przypadki zachorowań na gruźlicę, zaś w sektorze leśnym 9 przypadków boreliozy. Rys. 6. Choroby zawodowe w latach r. w woj. wielkopolskim r. 2007r. 2008r. Ogółem Przewlekłe choroby narządu głosu Pylice płuc Choroby zakaźne lub pasożytnicze Obustronny trwały ubytek słuchu Astma oskrzelowa Inne Podsumowanie 1. Nastąpił wzrost zatrudnienia w stosunku do roku poprzedniego o około 16 tys. osób, co stanowi około 4% wszystkich zatrudnionych pracowników w województwie wielkopolskim. 2. Liczba narażonych pracowników na czynniki szkodliwe w środowisku pracy wzrosła o około 5%. Stan ten jest wynikiem wzrostu zatrudnienia i ilości ewidencjonowanych zakładów (wzrost o ok. 400 obiektów). 87

88 3. Pozytywnie na wzrost świadomości pracodawców o czynnikach rakotwórczych wpłynął zakończony w tym roku program Ocena narażenia zawodowego pracowników stacji benzynowych woj. wielkopolskiego na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, czego wynikiem jest zmniejszenie ilości uchybień o około 15%. 4. W ramach prowadzenia bieżącego nadzoru sanitarnego nad zakładami pracy zwiększa się systematycznie ilość prowadzonych kontroli dotyczących narażenia pracowników na czynniki chemiczne. 5. Nastąpił 10% wzrost liczby podmiotów gospodarczych zajmujących się wprowadzaniem do obrotu substancji i preparatów chemicznych. 6. Liczba stwierdzonych chorób zawodowych w województwie wielkopolskim w 2008r. zwiększyła się w stosunku do roku 2007 o 92 przypadki tj. 25%. 7. Najczęściej występującymi chorobami zawodowymi w 2008r. były: choroby narządu głosu, pylice płuc oraz choroby zakaźne i pasożytnicze. 8. Liczba rejestrowanych zawodowych chorób zakaźnych i inwazyjnych począwszy od 2006r. systematycznie zmniejsza się. 9. Najwięcej stwierdzonych chorób zawodowych odnotowano w powiecie poznańskim, konińskim i gnieźnieńskim. Dotyczyły one głównie chorób narządu głosu u nauczycieli. 88

89 VII. HIGIENA RADIACYJNA VII.1. Nadzór nad źródłami promieniowania jonizującego Na terenie woj. wielkopolskiego w 2008r. stosowano 906 aparatów rentgenowskich dla celów medycznych (wzrost o 7% w porównaniu z 2007r.). Wydano 245 decyzji zezwalających na uruchomienie nowych lub zmodernizowanych pracowni rentgenowskich oraz zezwalających na stosowanie urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące. Wydano 97 zezwoleń na stosowanie aparatów do zdjęć stomatologicznych punktowych i pantomograficznych i 34 zezwolenia na stosowanie do zdjęć i prześwietleń ogólnodiagnostycznych. Każde wydane zezwolenie na uruchomienie pracowni czy stosowanie aparatu rentgenowskiego poprzedzała kontrola sprawdzająca spełnienie wymagań ochrony radiologicznej. Wycofano zezwolenia na 58 aparatów rentgenowskich i 8 pracowni. Ryc. 1. Rodzaj i liczba stosowanych aparatów rtg wraz z podaniem liczby skontrolowanych aparatów i wydanych zezwoleń w 2008r. Łącznie w ramach zapobiegawczego (przed wydaniem zezwolenia na stosowanie) i bieżącego nadzoru przeprowadzono 338 kontroli obejmujących 119 pracowni rentgenowskich i 326 zestawów rentgenowskich. Kontrole obejmowały ocenę ochrony 89

90 radiologicznej zdrowia pracowników, pacjentów poddawanych działaniu promieniowania i osób postronnych. Wykonano przy 238 aparatach kontrolne pomiary dozymetryczne, a przy 70 zestawach wykonano testy kontroli fizycznych parametrów pracy zestawów rentgenowskich. Na podstawie kontrolnych pomiarów dozymetrycznych oraz dawek indywidualnych przeprowadzono ocenę narażenia dla ok pracowników. Poziom narażenia pracowników na promieniowanie jonizujące nie uległ istotnym zmianom. Spośród 468 testów specjalistycznych, wyniki 58 były negatywne. Konieczne było sprawdzenie i naprawienie/ustawienie parametrów pracy aparatów. W 2008r. negatywny wynik testów specjalistycznych nie spowodował, w żadnym przypadku, trwałego wycofania aparatu z użytkowania. Ryc. 2. Rodzaj i liczba wykonanych testów kontroli fizycznych parametrów zestawów rentgenowskich przez pracowników Oddziału Higieny Radiacyjnej z uwzględnieniem wyniku testu Postępująca poprawa w wyposażeniu pracowni rtg w zestawy dostosowane do rodzaju wykonywanych badań, a także wyposażenie w sprzęt do wykonywania podstawowych testów kontroli jakości prowadzi do bieżącego sprawdzania i serwisowania wyposażenia pracowni rtg, a w konsekwencji do podniesienia bezpieczeństwa radiacyjnego w rentgenodiagnostyce. 90

91 W jednostkach stosujących promieniowanie rentgenowskie dla celów medycznych problemem jest opracowanie procedur roboczych do wykonywanych badań oraz brak sprzętu pozwalającego na wykonanie wymaganego, dla danej działalności, zakresu testów podstawowych parametrów fizycznych. Powoduje to niepełną bieżącą ocenę jakości wykonywanych badań rentgenowskich. VII.2. Kontrola skażeń promieniotwórczych W 2008r. w ramach Systemu Bezpieczeństwa Żywności oraz w ramach monitoringu żywności i komponentów środowiska opracowanym przez Państwową Agencję Atomistyki wykonano oznaczenia aktywności cezu-137 oraz oznaczenia aktywności strontu-90. Tab. 1. Wyniki oznaczeń Cs-137 z uwzględnieniem podziału na poszczególne produkty żywnościowe l.p. 1 2 Rodzaj próbki (produkt) Mleko Mięso płynne lub w proszku wołowina lub wieprzowina Wyniki oznaczeń cezu-137 wyrażone w Bq/kg (Bq/l) wartości max. 0,42 0,92 Ryby ryby słodkowodne lub 0,56 3 ryby morskie 4 Drób 0,56 5 Jaja 0,5 6 Zboża pszenica lub żyto 0,55 7 Warzywa 0,4 8 Owoce jabłka 0,38 Woda wodociąg, woda 9 powierzchniowa <0,1 10 Środki żywienia zwierząt pasze zielone 0,72 11 Grzyby świeże Owoce leśne 167 Zawartości Cs-137 w produktach żywnościowych utrzymują się na tym samym poziomie od wielu lat. Otrzymywane wyniki są wielokrotnie niższe od limitów przyjętych przez Unię Europejską 370 Bq/kg dla mleka i jego przetworów oraz 600 Bq/kg dla pozostałych produktów. W skali całego roku nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych limitów. Prowadzono ciągły pomiar mocy dawki ekspozycyjnej promieniowania gamma w powietrzu. Moc dawki ekspozycyjnej nie wykazała istotnych zmian w ciągu roku. 91

92 VII.3. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym W ramach bieżącego nadzoru nad źródłami pola elektromagnetycznego, podczas kontroli w zakładach najczęściej stwierdzano następujące nieprawidłowości (ryc. 3). Ryc. 3. Procentowy rozkład nieprawidłowości występujących podczas kontroli w 2008r. w zakresie oceny warunków środowiska pracy Podsumowanie 1. W 2008r. nie stwierdzono nadmiernego narażenia osób zatrudnionych przy źródłach promieniowania rentgenowskiego i źródłach pól elektromagnetycznych. Wdrożony system zarządzania jakością w rentgenodiagnostyce spowodował poprawę jakości badań rentgenowskich i obniżanie dawek otrzymywanych przez pacjentów. 92

93 VIII. WARUNKI SANITARNE W SZKOŁACH I INNYCH PLACÓWKACH OŚWIATOWO- WYCHOWAWCZYCH VIII.1. Informacje wstępne W 2008r. w ewidencji powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych województwa wielkopolskiego było 3397 placówek nauczania i wychowania, w tym: żłobki, przedszkola, szkoły wszystkich typów, warsztaty szkolne, domy dziecka, bursy i internaty, domy studenckie, placówki z pobytem dziennym i całodobowym, placówki rekreacyjne oraz uczelnie wyższe. Rys.1. Placówki pod nadzorem pionu higieny dzieci i młodzieży w województwie wielkopolskim w 2008r. W 2008r. skontrolowano 3157 placówek (bez wyższych uczelni i placówek wypoczynku) co stanowi 94,5% placówek będących w ewidencji. Nadzorem objęto również szkoły wyższe - 56 placówek mieszczących się w 201 obiektach, z czego skontrolowano 139 tj. 69,2% wszystkich obiektów, w których mieszczą się wyższe uczelnie. Przeprowadzono 5508 kontroli w stałych placówkach nauczania i wychowania, w placówkach wypoczynku 907 kontroli. 93

94 VIII.2. Funkcjonalność i stan techniczny budynków W 2008r. użytkowanie budynków nieprzystosowanych czyli takich, które były budowane w innym celu niż mieszczące się w nich placówki, dotyczyło 233 obiektów, w tym 101 przedszkoli, 61 szkół podstawowych, 18 zespołów szkół ogólnokształcących, 13 zespołów szkół ponadpodstawowych, 4 gimnazja, 4 licea ogólnokształcące, 3 żłobki, 1 zespół szkół zawodowych, 1 szkoła średnia zawodowa, 1 szkoła policealna oraz 26 innych placówek. Budynki w złym stanie technicznym, czyli budynki wymagające kapitalnego lub częściowego remontu w 2008r. stanowiły 8% skontrolowanych placówek. Najwięcej spośród nich stanowiły: szkoły podstawowe - 87 (10,2%), zespoły szkół ponadpodstawowych - 42 (19,9%) oraz przedszkola - 38 (5,1%). W porównaniu do roku 2007 stan użytkowania uległ nieznacznej poprawie co pokazuje poniższy wykres (Rys.2). Rys.2. Budynki nieprzystosowane i w złym stanie technicznym w latach VIII.3. Warunki do utrzymania higieny Wyraźnie poprawiły się warunki do utrzymania higieny. W 2008 roku nie stwierdzono placówek niezwodociągowanych i nieskanalizowanych. Obniżyła się liczba placówek, w których stwierdzono ponadnormatywną liczbę uczniów przypadającą na urządzenie ustępowe: (4,7% skontrolowanych), (5% skontrolowanych). Niespełnienie wymogu dostatecznej dostępności do urządzeń ustępowych w 2008 roku stwierdzono w następujących typach placówek: 26,5% szkół podstawowych, 23,1% przedszkoli, 16,3% zespołów szkół ponadpodstawowych oraz 10,9% gimnazjów i 9,5% zespołów szkół ogólnokształcących. 94

95 Zmniejszyła się liczba sanitariatów zewnętrznych w placówkach oświatowo-wychowawczych (Rys.3). W 2008r. korzystało z nich najwięcej uczniów szkół podstawowych. Istniejące sanitariaty zewnętrzne, są skanalizowane, posiadają umywalki, a niektóre z nich są ogrzewane. W związku z rozbudową szkół (dobudowa łącznika, budowa sanitariatów wewnątrz budynku) w najbliższym czasie zaplanowano likwidację kilku sanitariatów zewnętrznych. Rys.3. Liczba sanitariatów zewnętrznych w latach w placówkach oświatowo-wychowawczych VIII.4. Infrastruktura do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego Liczba sal gimnastycznych w placówkach oświatowo-wychowawczych na terenie województwa wielkopolskiego jest niedostateczna. W szkołach, w których nie ma odpowiedniej sali, zajęcia wychowania fizycznego odbywają się na korytarzu lub w salach lekcyjnych. Brak sali gimnastycznej i sali zastępczej dotyczył w 2008r. - 25,3% skontrolowanych placówek. W wielu szkołach dzieci i młodzież miały dodatkową możliwość korzystania z innych form rekreacji w ramach zajęć wychowania fizycznego tj.: basen placówek, hala sportowa placówki, siłownia i klub fitness placówki. VIII.5. Wentylacja pomieszczeń placówek oświatowo-wychowawczych Nadzór w zakresie wentylacji pomieszczeń w placówkach oświatowowychowawczych był głównym kierunkiem działania pionu higieny dzieci i młodzieży w 2008r. Przeprowadzono ocenę wentylacji w 2565 placówkach nauczania i wychowania. W wyniku kontroli stwierdzono, iż te budynki wyposażone są najczęściej w wentylację mieszaną placówek, wentylację grawitacyjną , natomiast nieznaczna cześć 95

96 wyposażona jest w wentylację mechaniczną Brak jakiejkolwiek wentylacji stwierdzono w 73 placówkach. Są to najczęściej budynki budowane lub adaptowane na szkoły w latach oraz budynki objęte ochroną konserwatora zabytków (Rys.4.). Coraz częściej montuje się klimatyzację w pracowniach komputerowych w szkołach oraz laboratoriach i salach wykładowych na wyższych uczelniach. Stan techniczny urządzeń wentylacyjnych w placówkach oświatowo-wychowawczych na terenie województwa wielkopolskiego nie budzi zastrzeżeń. Rys.4. Rodzaje wentylacji w placówkach oświatowo - wychowawczych w entylacja mieszana w entylacja graw itacyjna w entylacja mechaniczna brak w entylacja w częsci pomieszczeń VIII.6. Warunki pobytu dzieci i młodzieży w placówkach nauczania i wychowania W roku 2008 pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie województwa wielkopolskiego dokonali oceny 2920 oddziałów w zakresie dostosowania mebli szkolnych do wzrostu uczniów. Liczba oddziałów, w których dzieci i młodzież siedzą w meblach szkolnych niedostosowanych do wzrostu uległa znaczącej poprawie w stosunku do roku (Rys.5.) Rys. 5. Procent oddziałów, w których meble są niedostosowane do wzrostu uczniów 96

97 Największą poprawę zauważono wśród przedszkolaków, uczniów szkół podstawowych, filii szkół podstawowych i gimnazjach co przedstawia tabela 1. Tab. 1. Procent oddziałów, w których stwierdzono meble niedostosowane do wzrostu uczniów procent oddziałów w których stwierdzono meble Rodzaj placówki niedostosowane do wzrostu uczniów przedszkola 40,5 20,8 szkoły podstawowe 49,0 24,4 filie szkół podstawowych 18,2 15,4 gimnazja 46,5 31,8 szkoły ponadgimnazjalne 27,3 23,1 Podczas kontroli placówek oświatowo-wychowawczych pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej dokonują również oceny rozkładów zajęć lekcyjnych wg kryteriów określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. W planie zajęć dydaktyczno-wychowawczych uwzględnia się potrzebę równomiernego obciążenia zajęciami poszczególnych dni tygodnia, potrzebę różnicowania zajęć w każdym dniu, zasadę niełączenia w kilkugodzinne bloki zajęć z tego samego przedmiotu. W roku 2008 stwierdzono niewłaściwy rozkład lekcji w 43% skontrolowanych oddziałów. Problem ten dotyczy przede wszystkim uczniów szkół podstawowych szkół (41,9%) i gimnazjów 539 szkół (44,4%). Nieprawidłowości stwierdzone podczas oceny to przede wszystkim: łączenie przedmiotów tzw. trudnych, zbyt krótkie przerwy (5 minutowe), rozpoczynanie zajęć przed godziną Według oceny dyrektorów placówek usunięcie tych nieprawidłowości jest często niemożliwe ze względu na dowozy uczniów do szkół, a także trudności z zatrudnieniem nauczycieli języków obcych. VIII.7. Opieka medyczna W 2008r. pod kątem zapewnienia opieki medycznej skontrolowano 1756 placówek. Nadzór lekarza podstawowej opieki medycznej zapewniło 6 placówek, co stanowi 0,3% skontrolowanych, natomiast opiekę lekarza stomatologa zapewniło 58 placówek (3,3%), a pielęgniarki/higienistki 1693 placówki (96,4%). VIII.8. Nadzór nad substancjami i preparatami chemicznymi Nadzór nad substancjami i preparatami chemicznymi w szkolnych pracowniach chemicznych obejmował: sposób przechowywania substancji i preparatów niebezpiecznych, właściwe (zgodne z przepisami) oznakowanie karty charakterystyki, aktualne spisy 97

98 posiadanych substancji i preparatów niebezpiecznych. W wyniku przeprowadzonych kontroli w 2008 roku stwierdzono: brak aktualnego spisu posiadanych substancji i preparatów niebezpiecznych w 0,7% skontrolowanych placówek; brak wymaganych kart charakterystyki substancji i preparatów chemicznych w 0,5% skontrolowanych placówek, brak oznakowania bądź oznakowanie niezgodne z przepisami w 0,7% skontrolowanych placówek; przechowywanie substancji i preparatów niebezpiecznych w niezamkniętych pomieszczeniach w 03,% skontrolowanych placówek. Liczba placówek posiadających substancje i preparaty chemiczne w latach kształtuje się na podobnym poziomie: ,3%, ,5%. Ilość przeterminowanych substancji i preparatów chemicznych ulega systematycznemu zmniejszeniu co obrazuje wykres (Rys.6.) Rys.6. Ilość substancji i preparatów chemicznych będących w posiadaniu placówek oświatowowychowawczych ogółem w stosunku do preparatów przeterminowanych ilość przeterminowanych substancji i preparatów chemicznych będących w posiadaniu placówek oświatowowychowawczych ilość substancji i preparatów chemicznych będących w posiadaniu placówek oswiatowo wychowawczych ogółem Kilogram (kg) VIII.9. Wypoczynek dzieci i młodzieży Wypoczynek dla dzieci i młodzieży organizowano zarówno w miejscu zamieszkania jak i w postaci różnych form wyjazdowych. Zajęcia w miejscu zamieszkania organizowano w klubach, świetlicach, halach sportowych, a także szkołach (pracownie komputerowe, sale gimnastyczne). Wypoczynek w formie wyjazdowej organizowany był w obiektach stałych, takich jak: ośrodki wczasowe, bursy szkolne, internaty, schroniska młodzieżowe, a także gospodarstwa agroturystyczne. W 2008 roku pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej szczebla powiatowego zakwalifikowali, na terenie województwa wielkopolskiego, 734 placówki wypoczynku, analogicznie w 2007 roku zakwalifikowano 753 placówki. Zmniejszeniu uległa zarówno liczba miejsc wypoczynku dzieci i młodzieży, jak również 98

99 liczba uczestników z nich korzystających, co obrazują poniższe wykresy (Rys.7.,Rys.8.). Rys.7. Liczba placówek wypoczynku dzieci i młodzieży na terenie województwa wielkopolskiego w latach Rys.8. Liczba uczestników korzystających z wypoczynku na terenie województwa wielkopolskiego w latach W wyniku przeprowadzonych kontroli w 2008 roku odnotowano 13 placówek (1,8% skontrolowanych), w których stwierdzono zaniedbania porządku i czystości. W porównaniu do 2007 roku ich liczba zwiększyła się o 9. 99

100 Podsumowanie 1. Nieznacznie zmniejszyła się zarówno liczba obiektów nieprzystosowanych do procesu nauczania dzieci i młodzieży jak i liczba budynków w złym stanie technicznym. 2. Wyraźnej poprawie uległy warunki utrzymania higieny. W placówkach oświatowowychowawczych na terenie województwa wielkopolskiego, nie ma placówek niezwodociągowanych i nieskanalizowanych. Na szczególną uwagę zasługuje fakt zmniejszenia się liczby sanitariatów zewnętrznych z 21 w roku 2007 do 15 w roku Liczba oddziałów, w których dzieci i młodzież siedzą w niedostosowanych do wzrostu meblach uległa wyraźnemu zmniejszeniu. Dyrektorzy placówek oświatowowychowawczych, w miarę posiadanych środków finansowych sukcesywnie wymieniają stare i zniszczone meble na nowe posiadające aktualne certyfikaty. 4. Zmniejszyła się liczba rozkładów zajęć które opracowywano z naruszeniem zasad higieny pracy umysłowej ucznia. 5. Mimo iż liczba przeterminowanych substancji i preparatów chemicznych będących w posiadaniu placówek oświatowo - wychowawczych zmniejszyła się, w dalszym ciągu należy podejmować działania zmierzające do likwidacji nieprawidłowości odnotowanych w szkolnych pracowniach chemicznych oraz utylizacji przeterminowanych substancji i preparatów chemicznych. 6. Warunki sanitarno-higieniczne w placówkach wypoczynku dzieci i młodzieży w większości przypadków nie budziły zastrzeżeń (mino, iż wzrosła liczba placówek w których stwierdzono zaniedbania porządku i czystości). Zmniejszeniu uległa zarówno liczba placówek wypoczynku dzieci i młodzieży, jak również liczba uczestników z nich korzystających. 100

101 IX. STAN SANITARNY OBIEKTÓW ŻYWNOŚCI, ŻYWIENIA I PRZEDMIOTÓW UŻYTKU IX.1. Zakres nadzoru sanitarnego W 2008r. w ewidencji obiektów woj. wielkopolskiego znajdowało się ogółem zakładów żywnościowo-żywieniowych (w roku ), w tym: obiektów produkcji żywności, obiektów obrotu żywnością, Rys. 1 Stoisko ryby, dalej sery obiektów żywienia zbiorowego typu otwartego, zakładów żywienia zbiorowego typu zamkniętego, środków transportu żywności, wytwórnie i miejsca obrotu przedmiotami użytku. Liczba ewidencjonowanych obiektów w 2008 roku, w porównaniu z rokiem 2007, zmniejszyła się o 287 zakładów (0,9%). W nadzorowanych obiektach przeprowadzono kontroli i rekontroli sanitarnych. Wydano 3706 decyzji nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień, w tym 106 unieruchomienia zakładu lub jego części i 97 decyzji zakazu wprowadzania produktu do obrotu, a winnych zaniedbań ukarano 1802 mandatami na łączną kwotę zł. 101

102 Ponadto prowadzono nadzór nad 207 obiektami produkcji, konfekcjonowania i obrotu kosmetykami, w tym nad 27 zakładami produkcyjnymi, w których dokonywano oceny warunków produkcji, dokumentacji i znakowania opakowań jednostkowych. Tab. 1 Stan sanitarny obiektów wyrażony odsetkiem zakładów złych w latach Lata Odsetek obiektów o złym stanie sanitarnym , , ,0 Rys. 2 Stan sanitarny obiektów wyrażony odsetkiem zakładów złych w latach [%] ,7 8,5 4,9 4,6 5,3 5, Rok Odsetek obiektów o złym stanie sanitarnym Na podstawie w/w danych liczbowych można stwierdzić, że w 2008r. nastąpiło dalsze zmniejszenie odsetka obiektów żywnościowo-żywieniowych niezgodnych z wymaganiami. Po okresie systematycznego spadku wielkości tego wskaźnika (z 9,7 w 2003r. do 4,6 w 2006r.), w roku 2007 nastąpił wzrost do poziomu 5,3, a w roku 2008 odnotowano jego ponowny spadek do 5,0. Stan sanitarny nadzorowanych obiektów oceniany był przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgodnie z jednolitymi procedurami urzędowej kontroli żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością (ostatnie modyfikacje w 2006 roku) uwzględniającymi przepisy w zakresie wymagań higienicznych. Zgodnie z aktualnym prawem żywnościowym, przedsiębiorcy branży spożywczej zobowiązani są do zapewnienia bezpieczeństwa produkowanej i wprowadzanej do obrotu żywności, poprzez wdrożenie i stosowanie zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP) oraz wdrożenie i utrzymywanie kontroli wewnętrznej w oparciu o zasady systemu HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points - Analiza Zagrożeń i Krytyczne Punkty Kontroli). Z porównania różnych rodzajów obiektów wynika, 102

103 że najgorszy stan sanitarny utrzymuje się, z pewnymi odchyleniami, w tych samych grupach zakładów. Tab. 2 Stan sanitarny obiektów żywności i żywienia w latach % obiektów niezgodnych z wymaganiami Obiekty Kioski spożywcze 10,1 5,8 10 Automaty do lodów 3,9 4,3 6,1 Sklepy spożywcze 6,6 7,2 6,1 Piekarnie 7,7 7,7 4,9 Zakłady małej gastronomii 5,8 6,2 4,7 Wytwórnie wyrobów cukierniczych 3,2 3,4 4,3 Zakłady żywienia zbiorowego otwarte 5,1 5,5 3,8 Zakłady przem. zbożowo-młynarskiego 7,4 2,4 3,7 Magazyny hurtowe 2,9 4,3 3,1 Wytwórnie koncentratów 2,9 0 0 Zakłady garmażeryjne 2,6 2,6 0 Ciastkarnie 2,0 2,2 2,2 Zakłady żywienia zbiorowego- zamknięte 1,5 1,1 1,1 Przetwórnie owocowo-warzywne i grzybowe 1,0 0 0 Cukrownie 25,0 0 0 Browary i słodownie 14,3 0 0 Obiekty ruchome i tymczasowe 2,6 2,1 0 W 2008r. w grupach cukrowni, browarów i słodowni, wytwórni koncentratów spożywczych oraz przetwórni owocowo-warzywnych i grzybowych odnotowano pogorszenie stanu sanitarnego, gdyż wystąpiły obiekty niezgodne z wymaganiami, podczas gdy w roku poprzedzającym wszystkie obiekty w tych grupach ocenione były jako zgodne. Należy jednak zaznaczyć, iż wysoki odsetek obiektów niezgodnych w grupie cukrowni oraz browarów i słodowni wynika z niewielkiej liczby tych obiektów (cukrownie 4, browary i słodownie 8), co przy występowaniu jednego obiektu niezgodnego daje wysoki wskaźnik niezgodności. W grupie zakładów żywienia zbiorowego zamkniętego, kiosków spożywczych, zakładów przemysłu młynarskiego oraz obiektów ruchomych i tymczasowych, nastąpiło zwiększenie odsetka obiektów niezgodnych. W pozostałych ocenianych grupach obiektów odnotowano zmniejszenie tego wskaźnika. Porównanie stanu sanitarnego grup obiektów żywności, żywienia i przedmiotów użytku oraz środków transportu w latach przedstawia tabela

104 Tab. 3 Stan sanitarny obiektów żywności, żywienia i przedmiotów użytku w latach Nr w Mz-48 Rodzaj obiektów % obiektów o złym stanie sanitarnym Różnica 01 Wytwórnie lodów 0,0 0,0 0,0 02 Automaty do lodów 4,3 3,3-1,0 03 Wytwórnie tł. roślinnych i mieszanin tł. zwierzęcych z roślinnymi 0,0 0,0 0,0 04 Piekarnie 7,7 7,7 0,0 05 Ciastkarnie 2,2 2,0-0,2 06 Przetwórnie owocowo-warzywne i grzybowe 0,0 1,0 1,0 07 Browary i słodownie 0,0 14,3 14,3 08 Wytwórnie napojów bezalkoholowych i rozlewnie piwa 0,0 0,0 0,0 09 Wytwórnie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i stołowych 0,0 0,0 0,0 10 Zakłady garmażeryjne 2,6 2,6 0,0 11 Zakłady przemysłu zbożowo-młynarskiego 2,4 7,4 5,0 12 Wytwórnie makaronów 0,0 0,0 0,0 13 Wytwórnie wyrobów cukierniczych 3,4 3,2-0,2 14 Wytwórnie koncentratów spożywczych 0,0 2,9 2,9 15 Wytwórnie octu, majonezu i musztardy 0,0 0,0 0,0 16 Wytwórnie chrupek, chipsów i prażynek 0,0 0,0 0,0 17 Wytwórnie suplementów diety 0,0 0,0 0,0 18 Wytwórnie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego 0,0 0,0 0,0 19 Wytwórnie substancji dodatkowych 0,0 0,0 0,0 20 Cukrownie 0,0 25,0 25,0 21 Inne wytwórnie żywności 2,2 0,6-1,6 22 Sklepy spożywcze 7,2 6,6-0,6 23 Kioski spożywcze 5,8 10,1 4,3 24 Magazyny hurtowe 4,3 2,9-1,4 25 Obiekty ruchome i tymczasowe 2,1 2,6 0,5 26 Środki transportu żywności 0,0 0,0 0,0 27 Inne obiekty obrotu żywnością 5,1 1,0-4,1 28 Zakłady żywienia zbiorowego otwarte 5,5 5,1-0,4 28a Zakłady małej gastronomii 6,2 5,8-0,4 29 Zakłady żywienia zbiorowego zamknięte 1,1 1,5 0,4 30 Razem (obiekty żywności i żywienia) 5,3 5,0-0,3 31 Wytwórnie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością 2,7 0,0-2,7 32 Miejsca obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością 0,0 0,0 0,0 33 Razem (obiekty przedmiotów użytku) 1,6 0,0-1,6 34 O g ó ł e m - obiekty objęte nadzorem 5,3 5,0-0,3 Różnica -1,0 wskazuje na 1% poprawę stanu sanitarnego, a 1,0 na pogorszenie stanu sanitarnego o 1%. 104

105 Tab. 4. Podstawowe wskaźniki działalności nadzorowej w latach Rodzaj danych Liczba obiektów wg ewidencji % obiektów z wdrożonymi zasadami GHP/GMP * % obiektów z wdrożonym systemem HACCP * Liczba obiektów skontrolowanych % obiektów ocenionych * Liczba kontroli Wskaźnik częstotliwości Liczba decyzji Liczba decyzji wstrzymania działalności Liczba mandatów Wysokość średniego mandatu / zł / Liczba wniosków do sądu Liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych Odsetek obiektów złych ogółem Liczba pobranych próbek żywności i przedm. użytku Odsetek próbek kwestionowanych b. danych b. danych , , , , ,3 6, , , , , ,6 13, , , , ,0 * - odsetek obiektów, w których przeprowadzono kontrole kompleksowe połączone z klasyfikacją zakładów wg arkuszy oceny stanu sanitarnego skutkujące wystawieniem oceny - zgodny lub niezgodny z wymaganiami. Rys. 3. Najważniejsze wskaźniki nadzorowe w latach rok 2007 rok 2008 rok Liczba obiektów wg ewidencji Liczba obiektów skontrolowanych Liczba kontroli Liczba decyzji Liczba mandatów Liczba pobranych próbek żywności i przedm. użytku Rodzaj danych 105

106 IX.2. Najczęściej stwierdzane uchybienia w najbardziej znaczących grupach obiektów IX.2.1. Sklepy spożywcze W 2008 roku w ewidencji znajdowało się sklepów spożywczych, z których skontrolowano 7305 (53,0%), odsetek obiektów niezgodnych wyniósł 6,6 (w 2007r. - 7,2). Grupa sklepów spożywczych stanowiła 45,2% ogółu nadzorowanych obiektów wg ewidencji. Rys. 4 Dział serów dojrzewających W dalszym ciągu widoczne jest znaczne zróżnicowanie stanu technicznego i porządkowego sklepów spożywczych. W nowych, dużych sklepach spożywczych (nadzorem objęto m.in. 203 super i hipermarkety) dobrze oceniano wyposażenie sal sprzedaży, często jednak stwierdzano zastrzeżenia dotyczące zaplecza magazynowego tych sklepów, gdzie składowano zbyt duże ilości artykułów spożywczych na zbyt małej powierzchni. Brak powierzchni magazynowej w sklepach uniemożliwiał zapewnienie prawidłowych, higienicznych warunków magazynowania i segregacji środków spożywczych. Podobnie jak w latach poprzednich najwięcej zastrzeżeń odnotowywano w działalności małych sklepów. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości to: przechowywanie żywności nietrwałej poza urządzeniami chłodniczymi, a produktów nieopakowanych bezpośrednio na ladzie w sposób narażający na zanieczyszczenie przez konsumentów, sprzedaż środków spożywczych bez oznakowań lub niewłaściwie oznakowanych, nieprawidłowe technicznie oraz brudne szatnie i toalety, oferowanie do sprzedaży przeterminowanych środków spożywczych, 106

107 obecność śladów bytowania szkodników, mimo znacznej poprawy - niewystarczający stopień wdrażania zasad GHP (brak zapisów kontroli wewnętrznej, np. rejestrów temperatury przechowywania łatwo psującej się żywności), zatrudnianie osób bez aktualnych orzeczeń lekarskich. W ciągu roku w sklepach spożywczych przeprowadzono kontroli sanitarnych, wydano 1823 decyzje administracyjne, z których 23 dotyczyły wstrzymania działalności sklepu (np. za stwierdzenie obecności gryzoni, czy prowadzenie działalności bez uzyskania zatwierdzenia zakładu przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego). Każda decyzja administracyjna wydawana w związku ze stwierdzeniem nieprawidłowości higieniczno-porządkowych, we wszystkich grupach obiektów, była związana z obciążeniem podmiotów gospodarczych kosztami przeprowadzonych kontroli. W ponad 83% (11503) ogółu rejestrowanych sklepów spożywczych zostały opracowane i wdrożone procedury i instrukcje dobrej praktyki higienicznej, natomiast w 1963 sklepach (14,3%) wdrożono zasady systemu HACCP. Z grupy 1963 sklepów posiadających wdrożony system analizy krytycznych punktów kontroli HACCP 7,0% (138 obiektów) stanowiły hiper- i supermarkety. Za nieprzestrzeganie wymagań dotyczących zachowania czystości i porządku oraz higieny sprzedaży nałożono 986 mandatów na sumę zł. Do badań laboratoryjnych pobrano 4353 próbki środków spożywczych, z których 286 (6,6%) zostało zakwestionowanych. IX.2.2. Kioski spożywcze Grupa obiektów od szeregu lat wykazująca wysoki odsetek obiektów złych, szczególnie pod względem stanu technicznego. Spośród 1379 ujętych w ewidencji kiosków spożywczych skontrolowano 511 obiektów przeprowadzając w nich 631 kontroli sanitarnych. Klasyfikację sanitarną na arkuszach oceny stanu sanitarnego przeprowadzono w 355 kioskach. W wyniku przeprowadzonej oceny 36 kiosków spożywczych (10,1%) oceniono jako niezgodne z wymaganiami (w 2007r. 5,8%). Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości: sprzedaż artykułów nieopakowanych przy braku wody bieżącej zimnej i ciepłej lub podłączenia do kanalizacji, przechowywanie artykułów bezpośrednio na podłodze, przechowywanie nietrwałych środków spożywczych poza urządzeniami chłodniczymi, zatrudnianie personelu bez aktualnych badań lekarskich, 107

108 sprzedaż artykułów spożywczych o niewłaściwej jakości zdrowotnej lub nieprawidłowo oznakowanych (jaja, mięso i przetwory), ogólnie zły stan techniczny i porządkowy kiosków uszkodzone i brudne podłogi, ściany. Poprawa w tej grupie zakładów nastąpiła pod względem stopnia wdrażania zasad GHP (opracowanie instrukcji i prowadzenie zapisów z kontroli wewnętrznej). Wśród ewidencjonowanych obiektów 941 (68,2%) posiada wdrożone zasady dobrej praktyki higienicznej w tym 9 kiosków (0,7%) stosuje zasady systemu HACCP. Stwierdzone w trakcie kontroli uchybienia dotyczące stanu sanitarnego kiosków spowodowały wydanie 80 decyzji administracyjnych, w tym w 4 kioskach decyzji wstrzymania działalności ze względu na brak bieżącej wody, podłączenia do kanalizacji oraz liczne uchybienia porządkowe. Decyzje dotyczyły m.in. nakazu podłączenia zakładu do kanalizacji, zapewnienia bieżącej ciepłej wody, zapewnienia prawidłowych warunków mycia rąk i drobnego sprzętu. W tej grupie znacznie wyższy odsetek obiektów niezgodnych występował w podgrupie kiosków sprzedających mięso na targowiskach. IX.2.3. Magazyny hurtowe Nadzorem sanitarnym objęto 712 zakładów spośród 876 obiektów ewidencjonowanych. Rys. 5 Dział mleka i przetworów mlecznych Przeprowadzono 1199 kontroli sanitarnych w tym 547 kontroli kompleksowych połączonych z oceną zakładów. Ocenę zakładu niezgodnego z wymaganiami otrzymało 16 magazynów tj. 2,9% (w 2007r. - 4,3%). 108

109 Najczęściej występujące nieprawidłowości to: zły stan techniczny pomieszczeń (uszkodzone posadzki, nieszczelne drzwi i okna, brudne ściany), niewystarczarczająca wentylacja lub jej brak, brak porządku w magazynie m.in. zakurzone opakowania, brak opracowanej i wdrożonej instrukcji GHP. Stwierdzone nieprawidłowości skutkowały nałożeniem 49 mandatów na sumę zł. W celu poprawy stanu sanitarnego wydano 131 decyzji administracyjnych, które dotyczyły głównie poprawy warunków technicznych w zakładach. Ze względu na istotne zagrożenia dla bezpieczeństwa żywności, w 6 magazynach wstrzymano działalność handlową. Ponadto w 4 przypadkach, na skutek występujących nieprawidłowości, zastosowano działanie represyjne w postaci kary pieniężnej nałożonej przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Poznaniu, na wniosek państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych. IX.2.4. Targowiska Targowiska jako miejsca prowadzenia handlu nie były przedmiotem oceny pionu Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku. W roku sprawozdawczym prowadzono jednak nadzór nad obiektami usytuowanymi na targowiskach (sklepy i kioski spożywcze, zakłady gastronomiczne, stragany z żywnością, obiekty ruchome) traktowanymi jako odrębne podmioty gospodarcze prowadzące samodzielną działalność. Podobnie jak w latach ubiegłych, również w 2008r. prowadzono nadzór nad targowiskową sprzedażą grzybów świeżych i przetworami grzybowymi. Obrót grzybami i przetworami grzybowymi na targowiskach w większości przypadków prowadzony był prawidłowo, sporadycznie stwierdzano nieprawidłowości, przy wystawianiu atestów na grzyby świeże przez klasyfikatorów grzybów. IX.2.5. Piekarnie Nadzorem sanitarnym objęto 571 zakładów, w których przeprowadzono 1015 kontroli sanitarnych. Odsetek obiektów niezgodnych wyniósł 7,7 (w 2007r. również 7,7). Z przeprowadzonych ocen sanitarnych wynika, że główne nieprawidłowości w piekarniach to: zły stan techniczny maszyn i urządzeń, niefunkcjonalność pomieszczeń zakładu, nieprawidłowe myjnie pojemników transportowych, 109

110 obecność szkodników zbożowo-mącznych i nieskuteczna ochrona zakładu przed szkodnikami. Kontrole interwencyjne (18) prowadzone były głównie w związku ze skargami konsumentów na jakość produktów w tym na obecność zanieczyszczeń fizycznych w wyrobach. Piekarnie wykazują zróżnicowany poziom techniczno-higieniczny, szereg zakładów rzemieślniczych mieści się w starych, zaadaptowanych budynkach, w których trudne jest przeprowadzenie gruntownych prac remontowych i modernizacyjnych. W celu poprawy stanu sanitarnego wydano 277 decyzji administracyjnych zobowiązujących właścicieli obiektów do poprawy stanu sanitarno technicznego, m.in. do naprawy posadzek, ścian i sufitów, doprowadzenia maszyn i urządzeń do odpowiedniego stanu technicznego, prawidłowego zabezpieczenia zakładu przez dostępem szkodników oraz wydzielenia pomieszczeń do mycia pojemników transportowych. Ponadto w drodze decyzji nakazywano prawidłowe znakowanie gotowego wyrobu oraz opracowanie i wdrożenie w pełnym zakresie instrukcji GHP/GMP oraz systemu HACCP. Ze względu na drastyczne uchybienia sanitarne 10 zakładów zostało unieruchomionych, głównie ze względu na występowanie gryzoni oraz szkodników zbożowo-mącznych. W grupie piekarni odnotowano dalszy postęp w zakresie opracowania i wdrażania dokumentacji systemów zapewnienia bezpieczeństwa żywności, co przełożyło się na 522 obiekty posiadające wdrożone zasady GHP/GMP w tym 231 zakładów z wdrożonym systemem HACCP. IX.2.6. Ciastkarnie W ewidencji zarejestrowano 339 zakładów ciastkarskich, skontrolowanych zostało 325 obiektów, ocenę sanitarną - niezgodny z wymaganiami - uzyskało 6 (2,0%) ciastkarni (w 2007r. 2,2%). Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości: przechowywanie artykułów nietrwałych w nieodpowiedniej temperaturze, występowanie artykułów spożywczych (surowców) niewłaściwej jakości lub przeterminowanych, ogólnie niezadowalający stan sanitarno techniczny (brudne, zniszczone ściany), nieprawidłowe magazynowanie surowców, półproduktów, opakowań i wyrobów gotowych, brak mycia i dezynfekcji jaj stosowanych do produkcji nieprawidłowe znakowanie wyrobów gotowych, zatrudnianie personelu bez aktualnych badań lekarskich, występowanie szkodników żywnościowych. 110

111 W celu poprawy stanu sanitarnego tej grupy obiektów po przeprowadzonych 510 kontrolach sanitarnych wydano 84 decyzje administracyjne, w tym w 3 przypadkach zarządzono wstrzymanie działalności obiektu. Spośród zbadanych 349 próbek wyrobów pobranych w ciastkarniach zakwestionowano 8 (2,3%) - w badaniu mikrobiologicznym. IX.2.7. Przetwórnie owocowo-warzywne W ewidencji zarejestrowanych zostało 121 przetwórni owocowo-warzywnych skontrolowano 115 obiektów. Ocenie sanitarnej wg arkusza oceny poddano 105 przetwórni, z których jedna (1,0%) została uznana za niezgodną z wymaganiami. Główne nieprawidłowości w tej grupie obiektów to: niefunkcjonalność i zły stan techniczny pomieszczeń (posadzki, drzwi, ściany, okna), wyeksploatowane technicznie maszyny i urządzenia, nieprawidłowe, źle usytuowane lub wyposażone szatnie, brak prawidłowego wyposażenia sanitariatów dla personelu (zły stan higieniczny urządzeń sanitarnych), nieskuteczne zabezpieczenie przed szkodnikami W grupie przetwórni owocowo-warzywnych odsetek zakładów posiadających wdrożone zasady dobrych praktyk GHP/GMP wynosił 86,0 a zasady systemu HACCP wdrożyło 61,1% obiektów. IX.2.8. Zakłady żywienia zbiorowego otwarte W ewidencji znajdowało się 5976 obiektów, skontrolowano 4073, a klasyfikację sanitarną przeprowadzono w 2881 zakładach. Ogółem ocenę zakładu niezgodnego z wymaganiami otrzymało 148 obiektów - 5,1% (w 2007r. 5,5%). W tej grupie zakładów 3911 obiektów stanowiły zakłady małej gastronomii, z których 2434 (62,2%) zostało skontrolowanych. Ocenę sanitarną niezgodny z wymaganiami - uzyskało 5,8% ogółu ocenionych obiektów małej gastronomii (w 2007r. 6,2%). Główne nieprawidłowości: użytkowanie zniszczonego sprzętu i urządzeń, niefunkcjonalność pomieszczeń (w tym połączenie zakładu z pomieszczeniami mieszkalnymi), złe wyposażenie i zbyt mała powierzchnia przygotowalni do wstępnej obróbki surowców, brak oddzielenia zmywalni naczyń stołowych od zmywalni naczyń kuchennych, brak dezynfekcji stosowanych naczyń wielokrotnego użycia, brak oznakowania desek do krojenia poszczególnych rodzajów żywności, 111

112 brak orzeczeń lekarskich o stanie zdrowia zatrudnionego personelu, obecność szkodników żywnościowych (insektów, gryzoni) w pomieszczeniach zakładu, niewystarczająca wentylacja. W efekcie przeprowadzonych 5519 kontroli sanitarnych wydano 814 decyzji administracyjnych, z których 37 dotyczyło wstrzymania działalności obiektów. Za stwierdzone nieprawidłowości dot. stanu higienicznego zastosowano w 475 przypadkach mandaty karne na sumę zł. W zakładach żywienia zbiorowego otwartego 67,9% (4055) zakładów posiada wdrożone zasady dobrej praktyki higienicznej, z czego 38,9% przypada na zakłady małej gastronomii (2323). Spośród 679 zakładów żywienia zbiorowego otwartego posiadających opracowany, wdrożony i stosowany system HACCP, 227 to zakłady małej gastronomii. Spośród pobranych do badań 98 próbek środków spożywczych 10 (10,2%) zostało zakwestionowanych. IX.2.9. Zakłady żywienia zbiorowego typu zamkniętego Na terenie województwa wielkopolskiego znajdowało się 2698 obiektów żywienia zbiorowego typu zamkniętego (2503 obiekty w 2007r.). W ocenie sanitarnej dyskwalifikacji uległo 1,5% ( w 2007r. 1,1%) zakładów, w tym 5,2% stołówek w bursach i internatach, 2,7% stołówek szkolnych oraz 0,7% stołówek przedszkolnych. Tab. 5 Stan sanitarny wybranych zakładów żywienia zbiorowego typu zamkniętego Obiekty Liczba obiektów ocenionych % obiektów niezgodnych Liczba obiektów ocenionych % obiektów niezgodnych Zakłady żywienia zbiorowego zamknięte ogółem , ,5 w tym m.in. - Stołówki w przedszkolach - Stołówki szkolne - Stołówki na koloniach, półkoloniach i obozach - Stołówki pracownicze - Stołówki w bursach i internatach ,6 1,3 2,9 1,9 1, ,7 2, ,2 Negatywne oceny w niektórych podgrupach spowodowały następujące uchybienia: nieprawidłowe mycie naczyń stołowych, kuchennych i transportowych, brak wydzielonej zmywalni naczyń stołowych, niewystarczająca ilość urządzeń chłodniczych, nieprawidłowa funkcjonalność pomieszczeń, uszkodzone, nieprawidłowe podłogi i ściany w pomieszczeniach produkcyjnych i magazynowych, 112

113 używanie do produkcji wyeksploatowanych urządzeń oraz zniszczonego sprzętu i naczyń, nieprawidłowe szatnie, źle usytuowane, bez umywalki. W efekcie przeprowadzonych 2658 kontroli sanitarnych wydano 252 decyzje administracyjne. Za stwierdzone nieprawidłowości dot. stanu higienicznego nałożono, w 42 przypadkach mandaty karne na sumę 8670 zł. Spośród pobranych do badań 53 próbek środków spożywczych 2 (3,8%) zostały zakwestionowane. IX.3. Ogólna ocena obiektów żywności i żywienia Stan sanitarno-higieniczny obiektów żywności i żywienia nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w woj. wielkopolskim jest bardzo zróżnicowany. Działają zarówno obiekty stare, bez możliwości modernizacji (zwłaszcza w miastach o zwartej zabudowie), jak i nowoczesne obiekty małe (wiejskie sklepy) oraz bardzo duże (203 super i hipermarkety). Rys. 6 Dział żywności mrożonej Stan sanitarny i techniczny obiektów żywności i żywienia ulega poprawie m.in. dzięki wdrażaniu systemów jakości w przedsiębiorstwach (wykres przedstawiający procent obiektów, które wdrożyły zasady dobrej praktyki higienicznej/produkcyjnej, bądź działały zgodnie z zasadami systemu HACCP zamieszczony jest na rys. 7), ale także systematycznym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Niektóre zakłady, szczególnie małe, mieszczące się w budynkach mieszkalnych w zwartych zabudowach miast, pozbawione są możliwości rozbudowy i modernizacji (niezbędnej z uwagi na konieczność wdrażania systemów GMP/GHP/HACCP), głównie z powodu dekapitalizacji infrastruktury oraz trudności ze sfinansowaniem tych przedsięwzięć przez właścicieli. 113

114 Rys. 7 Obiekty posiadające wdrożone zasady dobrej praktyki higienicznej / produkcyjnej, bądź działające zgodnie z systemem HACCP w roku ,4 57,7 13,9 % obiektów z wdrożonymi zasadami GHP/GMP % obiektów z wdrożonym systemem HACCP % obiektów, w których nie wdrożono zasad GHP/GMP oraz systemu HACCP IX.4. Stan sanitarny środków transportu żywności W 2008r. w ewidencji powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych znajdowało się 2007 środków transportu żywności, spośród których 1729 skontrolowano. Przeprowadzono 1742 kontrole sanitarne, w tym 357 kontroli kompleksowych połączonych z oceną środków transportu w jej wyniku nie stwierdzono krytycznych niezgodności dyskwalifikujących pojazdy. W trakcie bieżących kontroli stwierdzano takie uchybienia jak: zły stan sanitarny i techniczny pojazdów, niezachowywanie odpowiedniej segregacji przewożonych środków spożywczych, brak zapisów prowadzonych procesów mycia i dezynfekcji, brak właściwej odzieży ochronnej i nieprawidłowy stan higieny osobistej osób zatrudnionych przy przewozie, Stwierdzone nieprawidłowości skutkowały nałożeniem 4 mandatów na kwotę 550 zł. Kontrole przeprowadzone w 2008r. wykazały, że warunki przewozu środków spożywczych ulegają poprawie. Wiele zakładów, szczególnie produkcyjnych posiada własne środki transportu, które uzyskały pozytywne decyzje państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych. IX.5. Jakość zdrowotna środków spożywczych W 2008r. laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej w województwie wielkopolskim zbadały ogółem 5890 próbek środków spożywczych, w tym: 5310 próbek krajowych środków spożywczych, 114

115 335 próbki środków spożywczych z Unii Europejskiej, 245 próbek środków spożywczych importowanych spoza Unii Europejskiej. Próbki pobierane były w ramach urzędowej kontroli żywności, monitoringu krajowego oraz Unii Europejskiej, nadzoru nad importem, w wyniku interwencji klientów oraz w ogniskach zatruć pokarmowych. Rys. 8 Laboratorium WSSE w Poznaniu Pracownia Aparatury Specjalnej Jakość zdrowotna krajowych środków spożywczych w 2008r., w porównaniu z rokiem 2007, pogorszyła się - odsetek kwestionowanych próbek zwiększył się o 2,5%. Jakość zdrowotna importowanych środków spożywczych w latach ulegała wahaniom. W 2008r. nastąpiło zmniejszenie odsetka kwestionowanych próbek żywności importowanej w stosunku do roku poprzedniego o 3,0%. W tabeli 6 przedstawiono porównanie ilości próbek krajowych i importowanych środków spożywczych zdyskwalifikowanych w województwie wielkopolskim w latach Porównanie dotyczy okresu, w którym laboratoria prowadziły badania próbek pobieranych w oparciu o krajowy Plan pobierania próbek i badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu w Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Tab. 6 Jakość zdrowotna środków spożywczych Rok Środki spożywcze Ilość próbek zbadanych razem % próbek zakwestionowanych Ilośc próbek zbadanych krajowe % próbek zakwestionowanych W tym importowane (import z UE i spoza UE) Ilość próbek zbadanych % próbek zakwestionowanych , , , , , , , , , , , , , , ,3 115

116 Rys. 9 Liczba zbadanych próbek i odsetek próbek kwestionowanych w latach Zestawienie kwestionowanych próbek w poszczególnych grupach środków spożywczych przedstawiono w tabeli 7. Tab. 7 Próbki zdyskwalifikowane w wybranych grupach środków spożywczych Odsetek próbek kwestionowanych ogółem Rodzaj próbek badanych 2006 r r r. Wyroby garmażeryjne i kulinarne 16,6 7,1 24,2 Wody mineralne i napoje bezalkoholowe 17,3 12,8 20,4 Suplementy diety 12,3 13,2 15,3 Mleko i przetwory mleczne 10,2 10,8 10,9 Mięso, podroby i przetwory mięsne 10,0 1,1 10,2 Majonezy, musztardy, sosy 8,8 1,5 8,3 Środki spoż. specjalnego przeznaczenia żywieniowego 4,8 3,5 7,9 Drób, podroby i prod. drobiarskie, jaja i ich przetwory 5,6 2,9 5,2 Grzyby 18,9 10,5 3,8 Ryby, owoce morza i ich przetwory 3,7 2,8 4,5 Wyroby cukiernicze i ciastkarskie 6,5 1,8 4,5 Warzywa, w tym strączkowe 4,0 1,9 3,0 Ziarno zbóż i przetwory zbożowo -mączne 9,5 4,2 2,9 Używki, herbatki owocowe i ziołowe 1,9 0,0 2,8 Owoce 6,7 6,3 2,4 Zioła, przyprawy 9,7 0,0 1,3 Tłuszcze roślinne 0,5 0,0 0,7 Koncentraty spożywcze 7,6 7,8 0,0 Razem środki spożywcze 9,3 5,9 7,8 116

117 Rys. 10 Próbki zdyskwalifikowane w wybranych grupach środków spożywczych w latach W 2008r. największy spadek odsetka kwestionowanych próbek w stosunku do roku poprzedniego zanotowano w następujących grupach środków spożywczych: koncentraty spożywcze - spadek o 7,8% grzyby - spadek o 6,7% owoce - spadek o 3,9% ziarno zbóż i przetwory zbożowo- mączne - spadek o 1,3% Ocena jakości zdrowotnej środków spożywczych badanych w ciągu ostatnich kilku lat byłaby niepełna bez uwzględnienia przyczyn kwestionowania. Zestawienie głównych przyczyn kwestionowania środków spożywczych podano w tabeli 8. Tab. 8 Główne przyczyny kwestionowania środków spożywczych w latach Rok % próbek kwestionowanych ogółem w tym % próbek kwestionowanych za: nieprawidłowe parametry chemiczne niewłaściwe znakowanie cechy organoleptyczne nieprawidłowe parametry mikrobiologiczne zanieczyszczenia biologiczne ,3 2,2 0,3 6,1 0,5 0, ,9 2,0 0,4 3,3 0,1 0, ,8 2,7 0,2 4,1 1,2 0,3 Jak wynika z zestawienia, nadal główną przyczyną dyskwalifikacji badanych próbek środków spożywczych było znakowanie niezgodne z obowiązującymi przepisami. W stosunku do roku poprzedniego nastąpił wzrost ilości próbek kwestionowanych, 117

118 a znakowanie środków spożywczych w przypadku ponad 4% zbadanych próbek było nieprawidłowe. Świadczy to o nieprzestrzeganiu przez producentów i importerów przepisów prawnych zawartych w obowiązującym rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 lipca 2007r. w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz. U. 2007, Nr 137, poz. 966). Najczęściej stwierdzanymi uchybieniami w znakowaniu środków spożywczych były: nieczytelne daty minimalnej trwałości lub terminu przydatności do spożycia, nietrwałe, łatwo usuwalne napisy, zwłaszcza na opakowaniach z tworzyw sztucznych, brak deklaracji o zastosowaniu dozwolonych substancji dodatkowych np. środków konserwujących, słodzików, barwników syntetycznych, niedokładne, niepełne tłumaczenie na język polski etykiet środków spożywczych importowanych oznakowanych w języku obcym, przypisywanie środkom spożywczym właściwości leczniczych. Jakość mikrobiologiczna próbek badanych w roku 2008 pogorszyła się. Spośród 3692 próbek zbadanych pod względem mikrobiologicznym zakwestionowano 157, co stanowi 4,2% (w 2007r. 2,8%), w tym z powodu obecności bakterii z rodzaju Salmonella i Listeria monocytogenes 1,7%. Rys. 11 Badania mikrobiologiczne żywności Laboratorium WSSE w Poznaniu W tabeli 9 przedstawiono najczęściej kwestionowane, w latach , produkty z uwagi na niedopuszczalne zanieczyszczenia mikrobiologiczne. 118

119 Tab. 9 Grupy środków spożywczych najczęściej kwestionowanych pod względem mikrobiologicznym w latach % próbek kwestionowanych Grupa produktów mikrobiologicznie 2006 r r r. Mleko i przetwory mleczne 4,0 5,7 8,3 Wody mineralne i napoje bezalkoholowe 1,1 4,0 8,1 Wyroby garmażeryjne i kulinarne 0,4 0,7 5,9 Mięso i przetwory mięsne 0,4 0,3 4,6 Wyroby cukiernicze i ciastkarskie 4,9 1,0 2,7 Drób, produkty drobiarskie, jaja i ich przetwory 5,2 2,4 0,8 Rys. 12 Najczęściej kwestionowane pod względem mikrobiologicznym grupy środków spożywczych w latach W 2008r. w kierunku wykrywania organizmów genetycznie zmodyfikowanych i identyfikacji modyfikacji genetycznej zbadano łącznie 50 próbek środków spożywczych pobranych na terenie województwa wielkopolskiego. Ponadto Laboratorium Badania Żywności i Przedmiotów Użytku WSSE w Poznaniu zbadało w kierunku GMO 154 próbki dla województw: dolnośląskiego, kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, opolskiego i zachodniopomorskiego. Do badań pobrano próbki z produktów mogących potencjalnie zawierać GMO, takich jak napoje i desery sojowe, ziemniaki, pomidory, przetwory mięsne, pieczywo i przetwory piekarnicze oraz ciastkarskie, koncentraty spożywcze i odżywki dla niemowląt oraz środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego. 119

120 Na terenie województwa wielkopolskiego nie zakwestionowano żadnej próbki badanej w kierunku GMO. Zgodnie z planem poboru próbek środki spożywcze badano również w kierunku: zawartości mykotoksyn, pozostałości pestycydów, obecności niedozwolonych barwników Sudan I-IV (głównie w importowanych surowcach - curry, chili oraz w mieszankach przyprawowych z ich udziałem), zawartości metali szkodliwych dla zdrowia, zawartości histaminy, pozostałości azotanów w warzywach oraz produktach dla dzieci, zawartości dozwolonych substancji dodatkowych takich jak: sztuczne substancje słodzące, substancje konserwujące, barwniki syntetyczne. Jakość zdrowotna zbadanych próbek, w zakresie wymienionych parametrów, nie budziła zastrzeżeń łącznie w tej grupie zakwestionowano 0,7 % próbek. Ponadto zbadano 74 próbki pobrane w ogniskach zatruć pokarmowych. Zakwestionowano w badaniu mikrobiologicznym 2,7% próbek (wyrób garmażeryjny i ciastka z kremem). IX.5.1. Ocena spraw załatwianych w systemie RASFF 3 W stacjach sanitarno-epidemiologicznych w woj. wielkopolskim działają powołane zespoły osób ds. zbierania i przekazywania informacji w ramach systemu RASFF oraz zespoły ekspertów dokonujących oceny ryzyka. Skład tych zespołów jest na bieżąco aktualizowany. W okresie roku sprawozdawczego Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Poznaniu otrzymał z Krajowego Punktu Kontaktowego i od Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych 84 zgłoszenia o niebezpiecznych produktach żywnościowych. Ponadto na bieżąco śledzono powiadomienia umieszczane na stronach internetowych Circa. Do najczęściej występujących rodzajów zagrożeń otrzymywanych w ramach systemu RASFF w 2008r. należały zanieczyszczenia chemiczne żywności - 47 powiadomień. Najczęściej stwierdzano zawyżoną zawartość metali ciężkich (Pb, Cd, Sn) 8 przypadków (w cebuli suszonej a także w materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością), przekroczenie dopuszczalnego poziomu obecności mykotoksyn (aflatoksyny, ochratoksyna A) 4 przypadki (np. gałka muszkatołowa, kasza gryczana). Innym zagrożeniem związanym z chemicznym zanieczyszczeniem żywności i zgłaszanym w ramach systemu RASFF była obecność niedozwolonych barwników 3 RASFF - Rapid Alert System for Food and Feed (system szybkiego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i paszach). 120

121 w żywności - 3 przypadki (wyroby cukiernicze). Ponadto obecność barwników Sudan I-IV, nie dopuszczonych do stosowania w produktach spożywczych stwierdzono w 3 przypadkach przypraw chili i papryka. Obecność dioksyn w żywności spowodowana użyciem skażonego mięsa pochodzącego z Irlandii była przyczyną przesłania 3 powiadomień w systemie RASFF. Obecność pestycydów w żywności była przedmiotem 7 powiadomień w systemie (owoce jabłka, pomarańcze; grzyby - pieczarki świeże), zawyżony poziom 3-MCPD dotyczył 2 zgłoszeń alarmowych (hydrolizat białka roślinnego), zawyżone zanieczyszczenie benzo-a-pirenem było przedmiotem 7 powiadomień (oliwa z oliwek, szprot w oleju, olej rzepakowy). Mniejsza liczba powiadomień - 16 dotyczyła zagrożeń fizycznych w żywności związanych m.in. z występowaniem fragmentów szkła w kawie rozpuszczalnej, kamieni w mrożonej herbacie, wytrącającego się osadu w czajniku podczas gotowania wody. Powodem 14 powiadomień było zagrożenie mikrobiologiczne (w 6 przypadkach stwierdzono zanieczyszczenie pałeczkami Salmonella, w 4 bakteriami Listeria monocytogenes, w 3 przypadkach bakteriami Escherichia coli i z grupy coli oraz w 1 przypadku Pseudomonas aeruginosa). Dotyczyło to boczku wędzonego, wód naturalnych i mineralnych, mięsa z indyka, mięsa z kurczaka, makaronu. Znacznie mniej powiadomień 7, związanych było z wystąpieniem zagrożenia biologicznego. Stwierdzono obecność roztoczy, żywych i martwych larw owadów oraz ich oprzędów. Dotyczyło to owoców suszonych i ich mieszanek, czekolady z orzechami, fig suszonych. Z powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych w woj. wielkopolskim zostało w ramach systemu RASFF przesłanych 12 powiadomień alarmowych/informacyjnych, które zostały wystawione przez 7 Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych woj. wielkopolskiego. Dotyczyły one takich produktów i zagrożeń jak: 1. Naturalna woda źródlana Glacier (obecność bakterii Pseudomonas aeruginosa i bakterii z grupy coli), 2. Kolorowy marcepan (brak w znakowaniu barwnika E 122 azorubina), 3. Talerze deserowe ceramiczne (przekroczenie poziomu ołowiu), 4. Nuggets w chrupiącej panierce (zanieczyszczenie bakteriami Salmonella enteritidis), 5. Talerze ceramiczne głębokie (przekroczenie dopuszczalnego poziomu ołowiu), 6. Naturalna woda mineralna Jurajska (zanieczyszczenie bakteriami Escherichia coli i z grupy coli), 121

122 7. Hydrolizat białka roślinnego (zawyżony poziom 3 - MCPD), 8. Makaron międzybrodzki (zanieczyszczenie bakteriami Salmonella), 9. Gyros z kurczaka (obecność bakterii Listeria monocytogenes), 10. Kotlet drobiowy mielony (j.w.), 11. Kwaśny węglan amonu (zawyżony poziom melaminy). Pozostałe zakwestionowane próbki nie spełniały kryteriów kwalifikujących je do przesłania w ramach systemu. Wszystkie powiadomienia otrzymane od Głównego Inspektora Sanitarnego w Warszawie dotyczące systemu RASFF były bezzwłocznie przekazywane wraz z komentarzem i ewentualnymi wskazówkami, co do ich realizacji, do odpowiednich powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. Na podstawie oceny ryzyka podejmowano działania zapewniające wyeliminowanie zagrożenia. Monitorowano wycofywanie produktów z rynku, a w razie konieczności wydawano decyzje nakazujące, podejmowano również działania wyjaśniające i działania zaradcze, stosownie do stanu faktycznego. W związku z wcześniejszym występowaniem w sieci powiadamiania RASFF oraz w następstwie decyzji podjętych przez państwa członkowskie UE, w 2008r. kontynuowano sporządzanie okresowych raportów dotyczących badań następujących produktów: chili i produktów zawierających chili w kierunku zanieczyszczenia barwnikiem Sudan, przypraw i produktów zawierających przyprawy w kierunku barwnika para-red, oleju słonecznikowego z Ukrainy w kierunku zanieczyszczenia olejem mineralnym, gumy guar z Indii i produktów pochodnych w kierunku zanieczyszczenia dioksynami i PCP (pentachlorofenol). IX.6. Jakość zdrowotna przedmiotów użytku Tab. 10 Nadzór nad produkcją i obrotem przedmiotów użytku Grupa obiektów Zakłady: a. produkujące i konfekcjonujące kosmetyki b. produkujące kosmetyki c. konfekcjonujące kosmetyki Obiekty obrotu kosmetykami obiektów skontrol kontroli Liczba pobranych próbek zdyskwalifikowanych próbek Wytwórnie przedmiotów użytku Miejsca obrotu przedmiotami użytku Razem

123 Na terenie Wielkopolski prowadziło działalność 27 zakładów produkujących i konfekcjonujących kosmetyki, w tym takie jak: NIVEA Polska Sp. z o.o. Grupa Beiersdof producent kosmetyków do twarzy i ciała (balsamy, mleczka, kremy do rąk), Inter-Fragrances producent preparatów do włosów oraz kosmetyków do pielęgnacji twarzy i ciała, Forte Sweden producent kosmetyków do pielęgnacji włosów i ciała: mydeł, żeli, płynów do kąpieli, balsamów, Ziołolek producent kosmetyków, leków wspomagających i suplementów diety, Lanwar Cosmetics - producent kosmetyków oraz galanterii hotelowej, Kosmetyki Naturalne Smooth producent kosmetyków z zielonej glinki i rokitnika, Gal producent oprócz kosmetyków także leków i suplementów diety. W ramach prowadzonego nadzoru nad kosmetykami skontrolowano 26 wytwórni kosmetyków, w których przeprowadzono 28 kontroli sanitarnych. W trakcie kontroli oceniano warunki produkcji, zgodność dokumentacji kosmetyków i oznakowania opakowania jednostkowego z wymaganiami zawartymi w obowiązujących przepisach prawnych. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości w zakresie znakowania opakowań jednostkowych kosmetyków to: opakowanie oznakowane w sposób niewyraźny i nieczytelny lub metodą umożliwiającą łatwe usunięcie informacji, brak lub niewłaściwy zwrot poprzedzający termin trwałości, brak danych pozwalających na identyfikację partii, wykaz składników nie poprzedzony wyrażeniem składniki lub ingredients. Nadzorem sanitarnym objęto również miejsca obrotu kosmetykami, gdzie zwracano uwagę przede wszystkim na oznakowanie opakowań jednostkowych kosmetyków oraz możliwość występowania w obrocie niedozwolonych kosmetyków zgłoszonych w systemie RAPEX (Europejski System Szybkiej Wymiany Informacji o Produktach Niebezpiecznych). W trakcie kontroli pobrano zaplanowane do badań laboratoryjnych próbki kosmetyków. Pobrano do badań 92 próbki kosmetyków, z których 1 została zakwestionowana pod względem mikrobiologicznym. W 2008r. w systemie RAPEX w woj. wielkopolskim, odnotowano 12 kwestionowanych kosmetyków, które zostały wprowadzone do obrotu bez wymaganego zgłoszenia, bądź też zawierały substancje niedozwolone do stosowania w w/w wyrobach. W każdym przypadku otrzymania powiadomienia podejmowano stosowne działania mające na celu ustalenie, czy dany kosmetyk występuje w obrocie handlowym na terenie 123

124 województwa wielkopolskiego. W wyniku podjętych działań nie stwierdzono w obrocie kosmetyków wymienionych w notyfikacjach. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Poznaniu w roku sprawozdawczym nie zgłaszała do systemu RAPEX informacji o niebezpiecznych kosmetykach. W zakresie nadzoru nad materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością skontrolowano 44 wytwórnie spośród 92 obiektów znajdujących się w ewidencji. Na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego ocenionych zostało 21 wytwórni, wszystkie z nich były zgodne z wymaganiami. Nadzorem sanitarnym objęto również 172 miejsca obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością, w których pobrano zaplanowane do badań laboratoryjnych próbki. W trakcie kontroli zwracano szczególną uwagę na posiadanie przez przedsiębiorców pisemnej deklaracji towarów stwierdzającej, iż są one zgodne z przepisami mającymi wobec nich zastosowanie w myśl art. 16 rozporządzenia (WE) 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Tab. 11 Jakość zdrowotna materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w latach Ilość w tym w tym % kwest. Rok próbek krajowe import ogółem krajowe import zbadanych ,6-1, ,0 1,0 3,0 Po ocenie laboratoryjnej zakwestionowano m.in. 2 próbki talerzy stołowych importowanych z Chin, z uwagi na przekroczenie dopuszczalnych limitów uwalnianego ołowiu i kadmu. Rys. 14 Importowane naczynia stołowe będące przedmiotem powiadomień w systemie RASFF IX.7. Ocena sposobu żywienia W roku 2008 w ramach nadzoru sanitarnego nad sposobem żywienia szczególny nacisk położono na żywienie pacjentów i pensjonariuszy w zakładach służby zdrowia, wychowanków domów dziecka, dzieci i młodzieży w szkołach i przedszkolach. 124

125 W zakresie oceny jakości żywienia dokonano analizy 738 jadłospisów i 9 zestawień dekadowych w 742 obiektach. Większość ocenionych jadłospisów był zgodna z zasadami racjonalnego żywienia. Jednak w 143 (19,2%) przypadkach jadłospisy zostały ocenione jako nieprawidłowe. Zakwestionowano również 1 zestawienie dekadowe. Stwierdzano małe urozmaicenie posiłków, brak dodatków owocowo-warzywnych w posiłkach, niski udział produktów o wysokiej zawartości węglowodanów złożonych tj. pieczywa ciemnego, kasz, brak w posiłkach produktów stanowiących źródło pełnowartościowego białka zwierzęcego, zbyt duży udział w posiłkach słodyczy. Często powtarzające się błędy żywieniowe wynikały m.in. z niskich stawek żywieniowych. W części szkół podstawowych i gimnazjalnych wydawane były posiłki refundowane przez Oddziały Opieki Społecznej. W szkołach realizowany jest również program Szklanka mleka, którego celem jest promowanie spożycia mleka wśród dzieci. Podsumowanie 1. W 2008r. odnotowano spadek odsetka obiektów niezgodnych świadczący o ogólnej tendencji poprawy stanu sanitarno-higienicznego obiektów żywności i żywienia. 2. Jakość zdrowotna środków spożywczych wyrażana odsetkiem kwestionowanych próbek żywności uległa pogorszeniu (wzrost odsetka próbek kwestionowanych z 5,9% do 7,8%) szczególnie w grupach: wyroby garmażeryjne i kulinarne, wody mineralne i napoje bezalkoholowe. 3. Podjęty zostanie wzmożony nadzór w zakresie: a. poprawy funkcjonalności obiektów, b. stosowania prawidłowych procesów mycia i dezynfekcji, c. zachowania łańcucha chłodniczego od surowca do gotowego wyrobu w przypadku produktów łatwo psujących się, d. prawidłowego znakowania wyrobów, e. zabezpieczenia zakładów przed szkodnikami, f. właściwego stosowania substancji dodatkowych, g. zachowania higieny osobistej i higieny miejsca pracy, h. sposobu żywienia w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego, i. opracowywania przez zakłady dokumentacji GHP, GMP, HACCP, j. prawidłowości produkcji i obrotu środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i suplementów diety szczególne w aspekcie prawidłowości znakowania. 125

126 X. DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE OŚWIATY ZDROWOTNEJ I PROMOCJI ZDROWIA X.1. Realizacja zagadnień problemowych Działania podejmowane w roku 2008 przez Państwową Inspekcję Sanitarną wynikały przede wszystkim z potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, a także z sytuacji epidemiologicznej w województwie. Realizowano programy edukacyjne inicjowane przez Główny Inspektorat Sanitarny oraz programy o charakterze lokalnym. Pracownicy do spraw oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia inicjowali, koordynowali i organizowali wraz z partnerami działania w terenie. X.1.1. Profilaktyka HIV/AIDS Państwowa Inspekcja Sanitarna woj. wielkopolskiego przy współpracy z Krajowym Centrum ds. AIDS w Warszawie od ośmiu lat realizuje Społeczne Kampanie Multimedialne Nie daj szansy AIDS. W 2008r. rozpoczęła Kampanię Wróć bez HIV skierowaną do osób podróżujących - niezależnie od miejsca, czasu i charakteru podróży. Adresatami były osoby młode (20-29 lat), ze względu na wzrost liczby zakażeń w tej grupie wiekowej. Kampania przebiegała pod honorowym patronatem Wojewody Wielkopolskiego, Marszałka Województwa Wielkopolskiego oraz Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Poznaniu. Rys 1. Materiały kampanijne Wróć bez HIV W ramach Społecznej Kampanii Wróć bez HIV na terenie województwa wielkopolskiego w roku 2008 realizowane były różnorodne działania m.in.: konkurs plastyczny na komiks - HIV/AIDS nie zna granic dla uczniów szkół gimnazjalnych. Do udziału w konkursie przystąpiło 1599 uczniów z 71 gimnazjów (12%) województwa wielkopolskiego. Młodzież biorąca udział w konkursie wykazała się 126

127 wysokim poziomem wiedzy n/t HIV/AIDS oraz akceptacją i tolerancją wobec osób żyjących z HIV i chorych na AIDS. Finał konkursu plastycznego odbył się 20 listopada 2008r. w Multikinie w Poznaniu z udziałem Pełnomocnika Wojewody ds. AIDS, przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego i Wielkopolskiego Kuratorium Oświaty w Poznaniu oraz Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Poznaniu, którzy ufundowali nagrody. Zwycięskie prace zostały wydrukowane ze środków finansowych Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Poznaniu i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w nakładzie egzemplarzy. Co roku od 8 lat zapraszamy młodzież do udziału w różnych konkursach związanych z tematyką HIV/AIDS. Rys 2. Zwycięskie prace w konkursie na komiks HIV/AIDS nie zna granic obchody Światowego Dnia AIDS W dniach od 1 do 5 grudnia 2008r. w budynku Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Poznaniu na os. Przyjaźni 118, zorganizowano punkt informacyjny połączony z rozdawnictwem materiałów: rozdano 500 szt. ulotek i 1000 szt. prezerwatyw. Na terenie 15 powiatów województwa wielkopolskiego 1 grudnia 2008r. odbyły się przemarsze, akcje informacyjne, w których uczestniczyło 9720 uczniów ze szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. W ubiegłym roku w podobnych działaniach udział wzięło 9680 osób. w związku z realizacją Kampanii Wróć bez HIV, w okresie od czerwca do grudnia 2008r. nawiązano współpracę z pracownikami: biur podróży (108), hoteli i moteli (33), dworców autobusowych i kolejowych (15), stacji paliw (56), przedsiębiorstw transportowych (15), ośrodków wypoczynkowych (10). Przekazano informacje oraz materiały edukacyjne dotyczące problematyki HIV/AIDS z prośbą o rozpowszechnienie wśród personelu i klientów. Pracownicy PIS współpracowali z mediami. Ukazało się

128 artykułów prasowych, nadano 41 audycji radiowych i telewizyjnych. Na stronach internetowych stacji sanitarno-epidemiologicznych zamieszczono 32 materiały informacyjne. Zorganizowano 9 konferencji prasowych inaugurujących Kampanię i 4 konferencje popularno-naukowe dotyczące profilaktyki HIV/AIDS. W 23 powiatach przeprowadzono olimpiady i konkursy wiedzy dotyczące tematyki HIV/AIDS dla 6950 uczniów. w ramach działań profilaktycznych ukierunkowanych na ograniczenie rozprzestrzeniania się HIV w województwie wielkopolskim przeprowadzono: akcję informacyjno-edukacyjną Bezpieczne Walentynki, w ramach której w 3 popularnych i chętnie odwiedzanych klubach tanecznych miasta Poznania rozpowszechniono materiały edukacyjne dotyczące profilaktyki zakażeń HIV (1500 szt.) oraz prezerwatywy (1872 szt.). szkolenia Młodzieżowych Liderów Zdrowia kontra HIV. Projekt edukacji rówieśniczej kontynuowany jest od 3 lat. W okresie od 1 października do 14 listopada 2008r. przeprowadzono 31 szkoleń dla 511 uczniów z 111 szkół ponadgimnazjalnych wszystkich powiatów województwa. Głównym celem prowadzonych działań było: podniesienie poziomu wiedzy młodzieży na temat HIV/AIDS, wykształcenie umiejętności dokonywania świadomych decyzji zmniejszających ryzyko zakażenia wirusem HIV, ukształtowanie właściwych postaw wobec osób zakażonych wirusem HIV i chorych na AIDS oraz wzbudzenie zainteresowania własnym zdrowiem. Uczestnicy szkoleń otrzymali dyplomy Młodzieżowego Lidera Zdrowia (MLZ). Projekt Młodzieżowi Liderzy Zdrowia Kontra HIV uzyskał pełną aprobatę dyrekcji placówek i grona pedagogicznego. Uczestnicy projektu wykorzystują zdobytą wiedzę w edukacji rówieśników, współpracują przy organizacji różnorodnych działań (festyny, happeningi, konferencje, olimpiady) w poszczególnych powiatach. X.1.2. Program edukacyjny Trzymaj Formę Program skierowany jest do uczniów klas V-VI szkół podstawowych, uczniów szkół gimnazjalnych oraz ich rodziców, jego celem jest zwiększenie wiedzy i świadomości dzieci i młodzieży na temat wpływu żywienia, zbilansowanej diety i aktywności fizycznej na zdrowie. Zadaniem programu jest również dostarczenie wiedzy i 128

129 umiejętności korzystania z informacji zamieszczonych na opakowaniach produktów spożywczych. Program zaakceptowany został przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Sportu oraz Instytut Żywności i Żywienia. Na terenie województwa wielkopolskiego w roku szkolnym 2007/08 realizowano II edycję programu edukacyjnego Trzymaj Formę!. Prowadzono szerokie działania edukacyjnoinformacyjne, obejmujące swym zasięgiem uczniów 488 szkół podstawowych i gimnazjalnych, ich rodziców oraz całe społeczności szkolne. Szkoły otrzymały materiały edukacyjne dla uczniów i nauczycieli przygotowane przez Polską Federację Producentów Żywności przy współpracy z Instytutem Żywności i Żywienia oraz Zakładem Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka. Były to: poradniki dla nauczycieli, broszury dla młodzieży, plakaty, płyty CD. Pracownicy pionu oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa wielkopolskiego zorganizowali 325 szkoleń i narad, w których uczestniczyło 5996 osób koordynatorów i realizatorów programu. W szkołach przeprowadzono 1456 wykładów, prelekcji i pogadanek dla uczniów i rodziców, 273 konkursy dla uczniów. W 197 projekcjach filmów uczestniczyło 8837 osób, a w imprezach aktywujących środowisko lokalne 1415 osób. W lokalnych mediach opublikowano 80 artykułów prasowych, wyemitowano 10 audycji radiowych i 17 telewizyjnych. X.1.3. Działania na rzecz ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa wielkopolskiego od wielu lat zajmuje się edukacją społeczeństwa w zakresie profilaktyki przeciwtytoniowej. Rozpoczęto realizację Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce na lata , który skierowany jest przede wszystkim do młodzieży w wieku lat. Młodzi ludzie rozpoczynając palenie nie wiedzą lub nie zdają sobie sprawy z jego negatywnych skutków, bagatelizują perspektywę trudności rzucenia palenia i możliwości uzależnienia od tytoniu. W ramach Światowego Dnia bez Tytoniu obchodzonego pod hasłem Młodość wolna od papierosa zwracano uwagę na zyski płynące z niepalenia oraz zagrożenia wynikające z czynnego i biernego palenia. Działania informacyjno-edukacyjne prowadzono głównie w placówkach oświatowo-wychowawczych. Zorganizowano pogadanki, warsztaty, konkursy i happeningi (161), w których uczestniczyło uczniów. Konkurs Palić nie palić oto jest pytanie W organizowanym od dziewięciu lat wojewódzkim konkursie Palić nie palić oto jest pytanie udział wzięli uczniowie klas V szkół podstawowych. Zadanie konkursowe polegało 129

130 na przygotowaniu prezentacji multimedialnej n/t zapobiegania paleniu tytoniu wśród rówieśników. W konkursie wzięło udział uczniów z 345 szkół podstawowych. Kuratorium Oświaty w Poznaniu i Wielkopolskie Centrum Onkologii wspierało organizację konkursu. Akcja letnia Młodość wolna od papierosa Kontynuacją działań realizowanych w ramach Światowego Dnia bez Tytoniu była akcja letnia Młodość wolna od papierosa, skierowana do dzieci i młodzieży wypoczywającej w 53 ośrodkach wypoczynku letniego na terenie województwa wielkopolskiego. Przeprowadzono 209 prelekcji, pogadanek, warsztatów, quizów, konkursów wiedzy, plastycznych i poetyckich. Podczas zajęć dzieci i młodzież przedstawiała swoje poglądy na temat palenia papierosów. W 2008r. akcję Młodość wolna od papierosa przy wykorzystaniu licznych gadżetów specjalnie przygotowanych na tę okazje, realizowano po raz pierwszy. Wakacyjna, lekka forma przekazywanych treści przyciągała uwagę. Rys 3. Gadżety z hasłem akcji Młodość wolna od papierosa Rys 4. Piknik rodzinny w Wierzbocicach (powiat słupecki) Problematykę antynikotynową prezentowano także podczas 26 pikników rodzinnych, koncertów, plenerowych imprez dla ogółu społeczeństwa. Promowano ideę Lokalu bez Papierosa. W mediach ukazały się 34 informacje prasowe, telewizyjne, radiowe oraz na stronach internetowych. Akcja Stop palaczom drogowym We współpracy z Wojewódzką Komendą Policji w Poznaniu oraz powiatowymi komendami policji województwa wielkopolskiego zorganizowano w dniach od 15 do 27 września 2008r. akcję Stop palaczom drogowym. Policjanci z sekcji ruchu drogowego powiatowych 130

131 komend policji oraz pracownicy pionu oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych informowali palących kierowców o szkodliwości palenia oraz zagrożeniach dla bezpieczeństwa wynikających ze skupiania uwagi na paleniu papierosa podczas jazdy. Kierowcy i pasażerowie otrzymywali ulotkę Jazda bez zadymy, zawieszkę do samochodu z napisem Nie pal przy mnie oraz pisemne ostrzeżenie za palenie papierosów, które miało formę karty konkursowej. Akcja Stop palaczom drogowym wspierana przez Urząd Marszałkowski województwa wielkopolskiego cieszyła się dużym zainteresowaniem kierowców i mediów. Rys 5. Ulotki informacyjne i karta konkursowa akcji: Stop palaczom drogowym Światowy Dzień Rzucania Palenia Tytoniu W tegorocznych działaniach zwracano uwagę społeczeństwa na zdrowotne, ekonomiczne i społeczne skutki palenia tytoniu oraz konieczność udzielenia osobom palącym wsparcia i pomocy w rzucaniu palenia. Ważnym elementem działań akcyjnych były zajęcia edukacyjne prowadzone wśród uczniów szkół wszystkich typów. W wykładach, prelekcjach, pogadankach i warsztatach uczestniczyło łącznie 5122 uczniów. Zorganizowano 80 konkursów w szkołach, happeningi i przemarsze dla społeczności lokalnej. W 12 punktach informacyjno-konsultacyjnych udzielono porad dla 845 osób. Na terenie województwa, zorganizowano 50 ekspozycji na dworcach PKS, PKP w bibliotekach, aptekach. Lokalne media nagłaśniały i relacjonowały przebieg większości organizowanych imprez, ukazało się 61 artykułów, audycji radiowych i informacji telewizyjnych. 131

132 Edukacyjny program dla dzieci w wieku przedszkolnym Czyste powietrze wokół nas W 2008r. z inicjatywy Głównego Inspektoratu Sanitarnego rozpoczęto realizację programu przedszkolnej edukacji antytytoniowej Czyste powietrze wokół nas. W województwie wielkopolskim w I edycji programu udział wzięło 3740 dzieci 6 letnich z wybranych 150 klas przedszkoli, ich rodzice i opiekunowie. Celem podejmowanych działań edukacyjnych jest uświadomienie rodziców w zakresie ochrony dzieci przed ekspozycją na dym tytoniowy oraz zwiększenie umiejętności dzieci w zakresie radzenia sobie w sytuacjach, gdy przebywają w zadymionych pomieszczeniach lub gdy dorośli palą przy nich tytoń. Logo programu to Zielony Dinuś, który przeprowadza dzieci przez kolejne szczeble edukacji. Organizatorzy przygotowali dla dzieci odblaski Zielone Dinusie, aby również dbały o bezpieczeństwo dzieci w drodze do i ze szkoły. Rys 6. Materiały edukacyjne do programu Czyste powietrze wokół nas Przestrzeganie ustawy o zakazie palenia tytoniu W 2008r. dokonano oceny przestrzegania ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych w zakładach pracy będących pod nadzorem komórek merytorycznych Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa wielkopolskiego. Przestrzeganie ustawy zostało skontrolowane w zakładach. Zakaz palenia tytoniu był przestrzegany w (98,19%) spośród wszystkich skontrolowanych placówek, z czego w 1954 (8,4%) z wykorzystaniem palarni. Zakazu palenia tytoniu nie respektowano w 428 (1,8%) placówkach, w tym w 89 (20,79%) z powodu nieznajomości prawa, a w 331 (77,33%) z powodu tolerancyjności pracodawcy i w 9 (2,23%) z powodu innych przyczyn (m.in. ukrywanie przez osoby palące faktu palenia tytoniu w zakładzie pracy, braku palarni lub możliwości jej wydzielenia). 132

133 X.1.4. Program edukacyjny Radosny Uśmiech, Radosna Przyszłość Program edukacyjny Radosny Uśmiech, Radosna Przyszłość już od wielu lat cieszy się dużym zainteresowaniem zarówno uczniów, rodziców, jak i nauczycieli. Dzieci chętnie uczestniczą w spotkaniach z pielęgniarkami medycyny szkolnej i lekarzami stomatologii oraz w zajęciach praktycznych nauce prawidłowego mycia zębów. W roku szkolnym 2007/2008 program realizowany był w 1200 szkołach podstawowych (94%) znajdujących się na terenie województwa wielkopolskiego. Uczestniczyło w nim uczniów klas II. We współpracy z pielęgniarkami medycyny szkolnej oraz z lekarzami stomatologii przeprowadzono 694 pogadanki dla uczniów na temat higieny jamy ustnej. Działaniami edukacyjnymi objęto także rodziców i opiekunów, dla których zorganizowano 830 spotkań, podczas których przedstawiono czynniki mające wpływ na stan uzębienia dzieci. Zwrócono również uwagę na konieczność regularnych wizyt u lekarza stomatologa. W ramach realizacji programu przeprowadzano 168 konkursów, w których łącznie wzięło udział 5014 uczniów. X.1.5. Program edukacyjny Wolność Oddechu Zapobiegaj Astmie Występowanie chorób alergicznych i astmy jest problemem zdrowotnym często zgłaszanym przez szkoły, dlatego program Wolność Oddechu Zapobiegaj Astmie został chętnie przyjęty i z dużym zaangażowaniem realizowany przez środowisko szkolne. W roku 2008 rozpoczęto realizację programu w 100 szkołach podstawowych 10 powiatów województwa wielkopolskiego (jarocińskim, kolskim, konińskim, leszczyńskim, obornickim, ostrowskim, pilskim, poznańskim, słupeckim i złotowskim). Celem programu jest edukacja uczniów klas I-III, ich rodziców i opiekunów oraz środowiska szkolnego w zakresie profilaktyki chorób alergicznych i astmy, a także wykształcenie atmosfery przyjaznej chorym dzieciom. W roku szkolnym 2007/2008 działania edukacyjne objęły 5791 uczniów, 4004 rodziców i opiekunów oraz 559 przedstawicieli środowiska szkolnego. 133

134 Rys 7. Zajęcia edukacyjne z dziećmi kl. I (Szkoła Podstawowa nr 9 w Koninie) Rys 8. Ćwiczenia sportowe dla dzieci (Szkoła Podstawowa w Luboniu powiat poznański) Na terenie województwa wielkopolskiego program został pozytywnie zaopiniowany przez Wielkopolskie Kuratorium Oświaty, a merytorycznego wsparcia podejmowanym przedsięwzięciom udzielili wojewódzcy konsultanci w dziedzinie alergologii i pediatrii. W realizacji treści programowych bardzo pomocne okazały się materiały edukacyjne: książeczki W klasie z Jasiem, kolorowanki, zakładki, naklejki, płyty z filmami szkoleniowymi oraz plakaty. Rys 9. Materiały edukacyjne do programu Wolność Oddechu Zapobiegaj Astmie Po przeprowadzonych zajęciach nauczyciele obserwowali wzrost akceptacji i zrozumienia dla dzieci chorych na astmę ze strony rówieśników. X.1.6. Profilaktyka chorób nowotworowych W aspekcie obowiązujących i uznanych dokumentów: Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych, Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem oraz Narodowego Programu Zdrowia na lata Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa wielkopolskiego podejmowała działania w środowisku, które miały na celu edukację w zakresie chorób nowotworowych: przyczyn ich powstawania, zapobiegania oraz wykonywania badań profilaktycznych. 134

135 Profilaktyka raka szyjki macicy Program Profilaktyka raka szyjki macicy realizowany był we współpracy z Polskim Towarzystwem Oświaty Zdrowotnej Oddziałem Terenowym w Poznaniu oraz firmą GlaxoSmithKline w okresie od marca do października 2008r. Działania podejmowane we wszystkich powiatach województwa miały na celu zwiększenie poziomu wiedzy odbiorców na temat możliwości zapobiegania chorobom nowotworowym, ze szczególnym uwzględnieniem raka szyjki macicy. W celu organizacji działań informacyjno edukacyjnych w środowisku zorganizowano 147 narad dla partnerów (437 osób): prelegentów, przedstawicieli władz samorządowych, Kuratorium Oświaty, Wielkopolskiej Izby Lekarskiej, Stowarzyszenia Kwiat Kobiecości, powiatowych centrów pomocy rodzinie, miejskich ośrodków pomocy rodzinie, klubów amazonek, szkół, zakładów pracy i kół gospodyń wiejskich. Odbyło się 576 spotkań dla osób przedstawicieli środowiska medycznego, szkolnego oraz samorządów lokalnych, młodzieży szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, rodziców i opiekunów, studentów, pracowników firm, członkiń kół gospodyń wiejskich. Ponadto zorganizowano 4 konferencje na temat profilaktyki raka szyjki. Poradnictwa z zakresu profilaktyki raka szyjki macicy i raka piersi oraz na temat profilaktycznych szczepień ochronnych udzielano także podczas imprez, festynów i targów. Ukazało się 17 informacji w prasie, 5 informacji w radiu, 3 informacje w telewizji oraz 18 informacji na stronach internetowych powiatowych stacji sanitarno - epidemiologicznych oraz urzędów miast. W podejmowanych działaniach zwracano uwagę przede wszystkim na konieczność wykonywania systematycznych badań profilaktycznych. Rys 10. Materiały edukacyjne do programu Profilaktyka raka szyjki macicy 135

136 Propagowanie założeń Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem zorganizowano we współpracy z Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu. Działania te objęły cykl 6 szkoleń uwzględniających m.in. profilaktykę raka piersi, raka szyjki macicy, raka skóry i chorób odtytoniowych. Kontynuacją szkoleń były wykłady dla młodzieży starszych klas szkół ponadgimnazjalnych pracowników służby zdrowia oraz nauczycieli koordynatorów wychowania zdrowotnego (łącznie 390 osób) z 12 powiatów województwa wielkopolskiego (poznańskiego, konińskiego, kolskiego, tureckiego, pilskiego, złotowskiego, czarnkowskiego, grodziskiego, kościańskiego, ostrowskiego, pleszewskiego i krotoszyńskiego). Profilaktyka raka piersi Kontynuowano w 21 powiatach województwa edukację w ramach programu Zdrowie piersi we współpracy z Ośrodkiem Profilaktyki i Epidemiologii Nowotworów OPEN oraz Społeczną Fundacją Ludzie dla ludzi. Przeprowadzono 703 szkolenia, wykłady, prelekcje, pogadanki z pokazami samobadania piersi dla 7447 gimnazjalistów oraz 8816 uczniów szkół ponadgimnazjalnych podczas których dostarczono aktualnej wiedzy na temat profilaktyki raka piersi. Działania edukacyjne kierowano także do społeczności lokalnej, odbyły się prelekcje skierowane do rodziców uczniów, słuchaczy poradni przedmałżeńskich, członkiń kół gospodyń wiejskich, kobiet bezrobotnych, seniorów (łącznie 249 osób). X.2.7. Program Moje Dziecko Idzie do Szkoły W roku szkolnym 2007/2008 realizowano po raz kolejny program Moje Dziecko Idzie do Szkoły którego celem jest ukształtowanie prawidłowych nawyków i umiejętności prozdrowotnych wśród dzieci oraz podniesienie poziomu wiedzy rodziców na temat wybranych elementów zdrowego stylu życia. Program realizowany był w 1231 szkołach i 640 przedszkolach przez pracowników pionu oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych, nauczycieli nauczania zintegrowanego i przedszkolnego, pracowników szkolnej służby zdrowia, pedagogów szkolnych i psychologów. Do działań programowych w wielu szkołach włączyli się przedstawiciele policji, straży pożarnej, lekarze, opiekunowie szkolnych kół PCK, szkolni koordynatorzy zdrowia, studenci odbywający praktyki. W trakcie realizacji programu pracownicy pionu oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa wielkopolskiego zorganizowali 494 szkolenia, 136

137 w których uczestniczyło 2778 osób oraz 1105 prelekcji i pogadanek dla uczniów i rodziców. Na spotkaniach z rodzicami omawiane były zagadnienia dotyczące prawidłowego żywienia, wymogów sanitarnych przy przygotowywaniu i spożywaniu posiłków, znakowania żywności, szczepień ochronnych, bezpieczeństwa dziecka w domu, w szkole, w drodze do i ze szkoły, a także higieny: osobistej, jamy ustnej, wzroku, pracy. Podczas roku szkolnego tematyka z materiałów przekazanych rodzicom uczniów realizowana była na zajęciach z dziećmi w formie 1436 pokazów, ćwiczeń, konkursów, gier i zabaw, w których udział wzięło osób. Na terenie powiatów podsumowaniem były festyny zorganizowane we współpracy z przedstawicielami instytucji rządowych i samorządowych, dyrektorami szkół, radami rodziców, lokalnymi mediami, Polskim Towarzystwem Oświaty Zdrowotnej Oddziałem Terenowym w Poznaniu. W czasie ich trwania organizowane były punkty pomiaru ciśnienia, tkanki tłuszczowej, badań spirometrycznych, stoiska ze zdrową żywnością owocami, warzywami. W lokalnej prasie opublikowano 4 artykuły tematyczne, wyemitowano 5 audycji radiowych i 4 telewizyjne. Zamieszczono informację na stronie internetowej WSSE i PSSE (14). Ze środków finansowych Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Poznaniu i Polskiego Towarzystwa Oświaty Zdrowotnej Oddziału Terenowego w Poznaniu wydrukowano broszur dla rodziców Moje Dziecko Idzie do Szkoły, 3200 ulotek informacyjnych dla nauczycieli, kolorowanek dla dzieci. Wieloletnie działania programowe zyskały przychylną opinię nauczycieli nauczania zintegrowanego. Pozytywna ocena wartości dydaktycznych i merytorycznych przygotowanych materiałów oraz idea różnych działań tematycznych spowodowały, że program będzie kontynuowany w kolejnym roku szkolnym. Rys 11. Festyn rodzinny w Chrzypsku Wielkim - powiat międzychodzki 137

138 X.2.8. Kampania Społeczna Stop meningokokom W roku 2008 po raz drugi realizowano Kampanię Społeczną Stop Meningokokom. Działania informacyjno-edukacyjne skierowane były do kadry pedagogicznej przedszkoli i szkół, a także uczniów, ich rodziców i opiekunów. Podjęte działania uświadomiły społeczeństwu, że zakażenia meningokokowe są niezwykle poważnym problemem zdrowotnym, dlatego warto poszerzyć swoją wiedzę, aby w sposób szczególny zadbać o swoje zdrowie, zminimalizować ryzyko zakażenia i właściwie postępować w przypadku zaobserwowania niepokojących objawów. Kampania Społeczna Stop meningokokom została szeroko nagłośniona w mediach. Rys 12. Plakat, ulotka dla pacjentów oraz lekarzy X.2.9. Szkoły promujące zdrowie Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa wielkopolskiego jest inicjatorem, koordynatorem i organizatorem wielu programów zdrowotnych i różnorodnych działań akcyjnych. Wspiera szkoły promujące zdrowie zapraszając je do udziału w licznych przedsięwzięciach. Inicjatorem i koordynatorem Wielkopolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie jest Kuratorium Oświaty w Poznaniu. Już w 2008r. do Wielkopolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie należały 64 szkoły podstawowe i gimnazja z terenu woj. wielkopolskiego, a 74 były w stanie przygotowawczym. Podsumowanie Pracownicy pionu oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa wielkopolskiego prowadzili w 2008r. szerokie działania dotyczące następujących zagadnień: 1. Profilaktyka HIV/AIDS - Kampania Wróć bez HIV skierowana została do osób podróżujących - niezależnie od miejsca, czasu i charakteru podróży. Adresatami były osoby młode (20-29 lat), ze względu na wzrost liczby zakażeń w tej grupie wiekowej. 138