Historia stanu wojennego w Małopolsce i Świętokrzyskiem

Transkrypt

1 Historia stanu wojennego w Małopolsce i Świętokrzyskiem W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku komunistyczna władza wprowadziła stan wojenny. Jego celem było zdławienie ruchu Solidarności, który od sierpnia 1980 roku stał na czele zmian w Polsce. Tuż przed północą żołnierze wkroczyli do ośrodków łączności telefonicznej i opanowali budynki telewizji oraz radia. Jednocześnie zaczęła się akcja internowania działaczy Solidarności i innych niezależnych organizacji. Tej nocy do więzień trafiło 3179 osób, a do końca stanu wojennego prawie 10 tysięcy. Miliony Polaków o stanie wojennym dowiedziały się dopiero o godz rano z powtarzanego w telewizji i radiu przemówienia przewodniczącego Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) Wojciecha Jaruzelskiego. Ubrani w wojskowe mundury spikerzy odczytywali godzinami kolejne artykuły dekretu o stanie wojennym, m.in. zakazujące poruszania się po kraju bez specjalnego zezwolenia oraz sprzedaży benzyny, wprowadzające godzinę milicyjną od do 6.00, cenzurę korespondencji (na listach pojawiły się nadruki ocenzurowano ) i kontrolę rozmów telefonicznych. Początkowo wszystkie telefony były wyłączone, co powodowało tragiczne w skutkach konsekwencje, jak np. niemożność wezwania pogotowia ratunkowego i śmierć wielu osób. Spikerzy informowali też o przepisach karnych przewidujących wyroki do 3 lat więzienia za udział w działalności zawieszonego związku lub organizacji, od 6 miesięcy do 5 lat - za rozpowszechnianie fałszywych wiadomości", do 5 lat - za druk i kolportaż, do 10 lat - za organizację strajków. Wprowadzono tryb doraźny, który umożliwiał sądom powszechnym i wojskowym orzekanie kar od 3 lat pozbawienia wolności do kary śmierci. Jaruzelski w swym przemówieniu poinformował o powołaniu Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Liczyła ona 21 wojskowych, w większości generałów. Oznaczało to, że władzy w kraju nie sprawował już aparat partyjny, ale wojsko, obsadzając swymi ludźmi wszystkie kluczowe stanowiska. Na niższych szczeblach urzędowało 8 tysięcy komisarzy wojskowych. Dekret o stanie wojennym podpisali zwiezieni nocą wszyscy członkowie Rady Państwa z wyjątkiem Ryszarda Reiffa z PAX-u, który jako jedyny odmówił, za co usunięto go ze wszystkich funkcji publicznych. Tymczasem już nazajutrz prawnicy z Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w swojej odezwie stwierdzili: Wprowadzenie stanu wojennego jest nielegalne i bezprawne, ponieważ [ ] w myśl postanowień Konstytucji PRL, Rada Państwa ma prawo wydawać dekrety tylko i wyłącznie w okresie pomiędzy sesjami Sejmu. Nadal trwa sesja Sejmu PRL, dlatego więc dekrety Rady Państwa są absolutnie nielegalne, bo niezgodne z Konstytucją PRL. Zakazano strajków i akcji protestacyjnych, zawieszono działalność Solidarności robotniczej i rolniczej (rozwiązane 8 X 1982), Niezależnego Zrzeszenia Studentów (rozwiązane 5 I 1982) oraz stowarzyszeń twórczych (jako pierwsze rozwiązano 19 III 1982 Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich). Ukazywały się wyłącznie dzienniki PZPR i Żołnierz Wolności, a w kilku miastach, również w Krakowie, wychodziły wspólne wydania lokalnych gazet; wiele tytułów zlikwidowano, dziennikarzy poddano weryfikacji zwolniono 1200 z nich. Weryfikacje przeprowadzano także wśród kadry kierowniczej i nauczycieli oraz na wyższych uczelniach (w 1982 roku odwołano 20 rektorów). Do wprowadzenia stanu wojennego Jaruzelski użył 70 tys. żołnierzy, 30 tys. milicjantów, 1750 czołgów, 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych, 9 tys. samochodów. Pod broń powołał kilkanaście tysięcy rezerwistów. W odpowiedzi wybuchły strajki w około 200 zakładach. Największy zasięg i jednocześnie najbardziej dramatyczny przebieg miały one na Górnym Śląsku. Wiele z nich skończyło się dopiero po pacyfikacji przez ZOMO. W kopalniach Manifest Lipcowy ( Zofiówka ) w Jastrzębiu-Zdroju i Wujek w Katowicach milicja użyła broni palnej, zabijając dziewięciu górników. Organizatorzy protestów i podejmujący działalność podziemną byli aresztowani. Ogółem pomiędzy 13 grudnia 1981 a 21 lipca 1983 roku (formalnie zakończenie stanu wojennego) sądy wojskowe skazały osób, w tym 5681 na

2 podstawie dekretu o stanie wojennym, a sądy powszechne orzekły kary - na tej samej podstawie wobec1685 osób. Z końcem 1982 roku władze zawiesiły stan wojenny, a w lipcu 1983 roku go zniosły. Rozwiązano WRON, ogłoszono częściową amnestię. Były to jednak zabiegi o wydźwięku propagandowym. Nic nie zmieniło się w klimacie politycznym i społecznym w Polsce, która - odcięta od Zachodu, spętana ideologicznymi absurdami - pogrążała się w coraz większym kryzysie. Represyjny charakter reżimu utrzymał aż do 1989 roku. Wiele jego praw obowiązywało nadal do końca lat 80., a w więzieniach pozostały setki działaczy Solidarności. Nie ustawały również represje, których ofiarami było ponad 100 ofiar śmiertelnych, wśród nich m.in. górnicy kopalni Wujek czy demonstranci zastrzeleni na ulicach Lubina i Nowej Huty. Całą Polską, a szczególnie Warszawą, wstrząsnęła śmierć maturzysty Grzesia Przemyka - zakatowanego na milicyjnym komisariacie oraz zamordowanie ks. Jerzego Popiełuszki. Jeszcze w 1989 roku nieznani sprawcy zabili ks. Stefana Niedzielaka, ks. Stanisława Suchowolca i ks. Sylwestra Zycha. W latach osiemdziesiątych z Polski wyjechało bądź zostało wypchniętych na emigrację ponad 800 tysięcy ludzi - aktywnych, przedsiębiorczych, często zaangażowanych społecznie. Ich ogromny potencjał został dla kraju zaprzepaszczony, co jest jednym z pomijanych fatalnych skutków stanu wojennego. *** 12/13 grudnia 1981 Rozpoczęły się internowania działaczy Solidarności i innych organizacji opozycyjnych. Jedynie nielicznym udało się ukryć lub przedostać do zakładów pracy, gdzie stanęli na czele strajków. Jednocześnie przerwano łączność telefoniczną w całym kraju, zamilkły telefony, a specjalne oddziały wyruszyły, aby opanować ośrodki telewizji i radia. 14 grudnia 1981 Na porannej zmianie podjęto strajki w proteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego. W Krakowie, obok kombinatu w Nowej Hucie (z udziałem kilkuset studentów przewiezionych z budynku AGH), strajkowały m.in.: MPK, CeBeA, Montin, Unitra-Telpod, Instytut Technologii Nafty, KZA Armatura, Akademia Medyczna, AGH; w Ostrowcu Świętokrzyskim stanęła Huta im. Marcelego Nowotki. Ponadto strajki i próby ich podjęcia miały miejsce w Bochni, Charsznicy, Gorlicach, Kielcach, Ostrowcu Świętokrzyskim, Skarżysku Kamiennej, Tarnowie. W następnych tygodniach przywódcy strajków stanęli przed sądami i zostali skazani.

3 14 grudnia 1981 Ukazał się pierwszy podziemny biuletyn Solidarności wydany przez Jana Środonia, tego dnia wyszedł też numer Aktualności, który stał się regionalnym pismem związku, podobnie jak Biuletyn Małopolski i Kronika Małopolska. Najpopularniejsze w Małopolsce pismo Hutnik było gazetką członków Solidarności HiL. Pierwszy numer wydali zimą 1982 Zdzisław Jaworski i Jerzy Ostałowski. Od drugiego numeru dołączył do nich Wojciech Marchewczyk. W Nowej Hucie ukazywały się także m.in. Obserwator Wojenny, Solidarność Zwycięży, Solidarność Hutników. Pisma zakładowe wydawano m.in. w CeBeA, Krakowskiej Fabryce Kabli, MERA-KFAP, Telpodzie, Budostalu, Biprostalu, Montinie, Elbudzie, PKP, na uczelniach, w branży energetycznej, w oświacie, służbie zdrowia, a także m.in. w krakowskich dzielnicach oraz w Tarnowie, Nowym Sączu, Skawinie, Zakopanem, Bochni, Brzesku, Nowym Targu, Gorlicach i Myślenicach. Do 1989 w Małopolsce w podziemiu ukazało się ok. 300 tytułów pism. 16 grudnia 1981 ZOMO spacyfikowało strajkującą Hutę im. Lenina. W Małopolsce wygasły ostatnie strajki. W Krakowie w 11 przedsiębiorstwach rozbijało je ZOMO. 17 grudnia 1981 Po Mszy św. w kościele Mariackim w Rynku Głównym oddziały ZOMO brutalnie rozbiły kilkutysięczną manifestację. 28 grudnia 1981 Powstała Grupa Założycielska Koła Oporu Społecznego NSZZ Solidarność w Krakowie, jednej z pierwszych konspiracyjnych struktur. 5 stycznia 1982 Jako pierwsza z powstałych po sierpniu 1980 organizacji zostało rozwiązane przez komunistyczne władze Niezależne Zrzeszenie Studentów. 13 stycznia 1982 Służba Bezpieczeństwa aresztowała ukrywającego się Mieczysława Gila, który stał na czele Regionalnego Komitetu Strajkowego. Wkrótce zatrzymano także Edwarda Nowaka. Zostali skazani na kary 4 lat i 3,5 roku pozbawienia wolności.

4 20 stycznia 1982 Ukrywający się działacze Solidarności powołali Regionalną Komisję Wykonawczą NSZZ Solidarność, konspiracyjne kierownictwo związku w regionie. W skład RKW weszli: Władysław Hardek (aresztowany 19 VIII 1983), Stanisław Handzlik (aresztowany 24 VI 1982), Jan Ciesielski (ujawnił się), Jan Pacula (aresztowany 29 IX 1982). Styczeń 1982 Powstał Studencki Komitet Protestacyjny w Kielcach. 19 lutego 1982 Pomoc udzielana represjonowanym przez Kościół od pierwszych chwil stanu wojennego w Krakowie została sformalizowana powołaniem przez ks. kardynała Franciszka Macharskiego Arcybiskupiego Komitetu Pomocy Więźniom i Internowanym z ks. infułatem Stanisławem Małysiakiem. W Kielcach powstanie Biskupiego Komitetu Pomocy Potrzebującym ogłoszono 12 września Luty-marzec 1982 Fala aresztowań w Nowym Sączu, w wyniku których rozbito podziemną strukturę wydającą m.in. Nowosądeckie Wiadomości. Aresztowani zostali skazani na kilkuletnie wyroki. 30 kwietnia 1982 Kilka tysięcy osób uczestniczyło w pierwszej nowohuckiej manifestacji, udając się spod kombinatu do centrum dzielnicy. Milicja nie interweniowała. Kwiecień 1982 Ukazał się pierwszy numer pisma Monitor Świętokrzyski. Pismo NSZZ >Solidarność 1 maja 1982 Z udziałem kilkunastu tysięcy osób złożono w kościele pw. Matki Bożej Królowej Polski sztandary NSZZ Solidarność kilku nowohuckich zakładów pracy. 3 maja 1982

5 W Rynku Głównym odbyła się wielotysięczna manifestacja rozpędzona przez oddziały ZOMO; od uderzenia pałką zmarł Franciszek Rycerz. 13 maja 1982 W odpowiedzi na wezwanie Solidarności doszło do 15-minutowych strajków w zakładach i na uczelniach, m.in. w Krakowie, Kielcach, Końskich, Skarżysku-Kamiennej. Po Mszy św. w intencji Ojca Świętego Jana Pawła II (rocznica zamachu) w Bazylice Mariackiej w Krakowie ZOMO zablokowało Rynek Główny i przez wiele godzin używając gazów i pałek dokonywało brutalnej pacyfikacji - kilkaset osób zostało pobitych, a kilkadziesiąt doznało urazów (pobity tego dnia Włodzimierz Lisowski zmarł 13 VII). Następne Msze św. za Ojczyznę, od 13 czerwca 1982, organizowano w kościele NMP Królowej Polski w Nowej Hucie Bieńczycach. Maj 1982 W Tarnowie powstała Tymczasowa Tarnowska Komisja Koordynacyjna Solidarność, podobnie w Nowym Sączu związkowa aktywność skupiała się wokół największych zakładów pracy. Maj 1982 Aresztowano członków podziemnej grupy w Ostrowcu Świętokrzyskim (wydającej Biuletyn Wojenny ) o nazwie Komitet Ocalenia Związku NSZZ Solidarność w Ostrowcu. 6 czerwca 1982 Manifestacja kilkudziesięcioosobowej grupy byłych internowanych, działaczy i sympatyków Solidarności przed kielecką bazyliką katedralną podczas ingresu ks. bp. Mieczysława Jaworskiego. 7 czerwca 1982 Ukazał się pierwszy numer pisma KOS. Komitet Oporu Społecznego >Solidarność Powered by TCPDF (