Część I MAKROEKONOMICZNE FUNKCJE HANDLU. Udział handlu wewnętrznego w procesach rozwoju społeczno-ekonomicznego Polski

Transkrypt

1 Część I MAKROEKONOMICZNE FUNKCJE HANDLU Robert Nowacki Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Udział handlu wewnętrznego w procesach rozwoju społeczno-ekonomicznego Polski Streszczenie W artykule przedstawiono podstawowe dane dotyczące miejsca i roli podmiotów reprezentujących sekcję G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle w polskiej gospodarce. Przedsiębiorstwa zarejestrowane w tej sekcji stanowią ponad 25% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON, wytwarzając jednocześnie ponad 16% produktu krajowego brutto i dając zatrudnienie ponad 15% pracujących. Jednocześnie stanowią płaszczyznę konfrontacji sfery podażowej i popytowej, odpowiadając za sprzedaż i umożliwiając zaspokajanie potrzeb społeczeństwa. Celem artykułu jest analiza znaczenia tej dziedziny w gospodarce na tle wskaźników makroekonomicznych oraz danych statystycznych dotyczących wartości sprzedaży detalicznej i hurtowej. Horyzont czasowy rozważań obejmuje lata , a podstawą są dane statystyczne publikowane i zamawiane w GUS. Przedstawione analizy pokazały przede wszystkim relatywnie różnokierunkowe wahania wskaźników obrazujących rolę przedsiębiorstw handlowych w gospodarce, zarówno z punktu widzenia ich u w tworzeniu produktu krajowego brutto, jak i trendów sprzedażowych na rynku. W toku analiz zwrócono uwagę na niekorzystne trendy związane z następstwami spowolnienia gospodarczego, głównie odnoszące się do spadku tempa sprzedaży w latach , oraz poprawę sytuacji i jej stabilizację w 2014 r., a także zauważalną poprawę wskaźnika koniunktury w handlu. Słowa kluczowe: handel, przedsiębiorstwa handlowe, produkt krajowy brutto, dodana brutto, sprzedaż detaliczna i hurtowa, dynamika sprzedaży detalicznej i hurtowej, struktura sprzedaży. Kody JEL: L81 11

2 Handel a rozwój społeczno-ekonomiczny Polski Następstwem dwudziestu pięciu lat funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej w Polsce są daleko idące zmiany we wszystkich obszarach życia społeczno-ekonomicznego. Okres ten to niewątpliwie czas wielkich przeobrażeń, które przyczyniły się do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Najbardziej wyrazistym tego przykładem jest wzrost produktu krajowego brutto, który w ostatnich dwudziestu pięciu latach wzrósł ponad sześciokrotnie. W ostatnich pięciu latach ( ) wskaźnik ten wzrósł o 119,0%, osiągając poziom mln zł (tabela 1). Najszybsze roczne tempo wzrostu PKB w analizowanym okresie dotyczyło lat odpowiednio 6,1% i 8,4%. W 2014 r. wskaźnik ten ukształtował się na poziomie 3,8% i był wyraźnie wyższy niż w 2013 r. (jedynie 1,7%). Ta relatywnie wysoka w porównaniu z rokiem wcześniejszym dynamika PKB wywołana była poprawą wszystkich wskaźników makroekonomicznych. Rok 2013 był w całym analizowanym pięcioleciu najgorszy pod względem dynamiki wskaźników makroekonomicznych poza eksportem pozostałe osiągały wskaźniki dynamiki nie przekraczające 2%, a w przypadku popytu krajowego i akumulacji notowano dynamikę ujemną. W 2014 r. należy zwrócić uwagę z jednej strony na dodatnie zmiany w zakresie handlu zagranicznego, z drugiej zaś na wzrost popytu krajowego. W przypadku handlu zagranicznego utrzymane zostało dodatnie saldo (nadwyżka eksportu nad importem rzędu ponad 22 mld zł), choć w skali całego roku zaobserwowano wyższą dynamikę importu plus 7,9%, wobec 6,4% w przypadku importu). W porównaniu z 2010 r. eksportu wzrosła o 41,0%, a importu o 30,6%. Rok 2014 był też okresem dość wysokiej dynamiki popytu krajowego rzędu 4,5% w stosunku do roku poprzedniego. Oznacza to przełamanie niekorzystnej tendencji obserwowanej w latach zmniejszenie dynamiki rocznej najpierw z 8,4% do 2,4%, a następnie do minus 0,7%. W skali pięciolecia zwiększył się on o 15,1%. W nieco większym stopniu wzrosło spożycie o 15,6%, przy dynamice rocznej w 2014 r. na poziomie 2,9%. Miniony rok charakteryzował się też wysokim wskaźnikiem dynamiki rocznej w przypadku akumulacji brutto. Wyniósł on 10,8%, a w porównaniu z 2013 r. był wyższy o 13,1%, zbliżając się do wartości z lat Patrząc na zmiany PKB przez pryzmat poziomu zamożności mieszkańców, widoczne jest systematyczne zwiększanie produktu krajowego brutto na jed- 12

3 Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne charakteryzujące gospodarkę narodową i ich dynamika w latach (w cenach bieżących) Tabela Wyszczególnienie 2010 Produkt krajowy brutto , , , , ,8 119,0 Wartość dodana brutto ogółem , , , , ,7 119,8 Popyt krajowy , , , , ,5 115,1 Spożycie , , , , ,9 115,6 Akumulacja brutto , , , , ,8 113,1 Eksport towarów i usług , , , , ,4 141,0 Import towarów i usług , , , , ,9 130,6 Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca (w zł) , , , , ,8 119,7 Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w PPS (UE 28) , , , , ,5 109,7 Źródło: Roczne wskaźniki makroekonomiczne (2014). 13

4 nego mieszkańca o 3,8% w skali roku i 19,7% w skali pięciu lat. W dalszym ciągu jednak na tle całej Unii Europejskiej oznacza to sytuację co najwyżej przeciętną. Porównując produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca wyrażony w parytecie siły nabywczej ze średnią unijną uwidacznia się relatywnie duży dystans polskiej gospodarki dla Polski stanowiła w 2014 r. jedynie 68% średniej liczonej dla wszystkich 28 krajów UE, przy zauważalnym spadkowym tempie wzrostu (jedynie 1,5%, wobec 5,1% w 2010 r.). W okresie wzrost tego wskaźnika wyniósł łącznie 19,7%. Analizując działalność handlową rozpatrywaną w ujęciu sekcji gospodarki narodowej (a więc sekcję G, obejmującą handel i naprawę pojazdów samochodowych), należy podkreślić jej istotne znaczenie w tworzeniu wartości dodanej brutto. W 2014 r. wyniosła ona dla tej sekcji mln zł (tabela 2). W stosunku do roku poprzedniego oznaczało to jednak spadek o 2656 mln zł (minus 0,9%). Sytuacja taka, tzn. ujemna dynamika roczna, ujawniła się po raz pierwszy w analizowanym pięcioleciu, przy czym już w roku poprzednim zaobserwowano zmniejszenie spowolnienia wskaźnika dynamiki z 8,1% w 2012 r. do 2,6%. W skali pięciu analizowanych lat dodana brutto wytworzona w sekcji G wzrosła łącznie o 14,2%. Wspomniany spadek wartości dodanej brutto wytworzonej w sekcji G spowodował, iż biorąc pod uwagę w produkcie krajowym brutto, sekcja ta straciła po raz pierwszy w badanym pięcioleciu pierwsze miejsce na korzyść sekcji C (przetwórstwo przemysłowe). Wartości ów tych dwóch sekcji wyniosły odpowiednio 16,3% oraz 16,5%. Stało się tak w wyniku obniżenia u handlu i naprawy pojazdów samochodowych o 0,8 p.p., przy jednoczesnym wzroście charakteryzującym przemysł przetwórczy o 0,6 p.p. Jeszcze w 2013 r. przewaga sekcji G na sekcją C wynosiła w tym ujęciu 1,2 p.p. Udział pozostałych sekcji jest znacznie niższy i jedynie w przypadku budownictwa (sekcja F) przekracza 6%. Z punktu widzenia całej gospodarki widoczne jest duże zróżnicowanie dynamiki wartości dodanej brutto dla poszczególnych sekcji. Wartości indeksów dynamiki rocznej w 2014 r. wahały się od 84,2 w przypadku górnictwa i wydobywania (sekcja B) do 112,7 w przypadku transportu i magazynowania (sekcja H). Łącznie oprócz wspomnianej sekcji B ujemną dynamikę odnotowano jeszcze w trzech sekcjach (sekcja A: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, sekcja D: wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę oraz sekcja T: gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników oraz wytwarzające produkty na własne potrzeby). 14

5 Produkt krajowy brutto, dodana brutto według sekcji gospodarki narodowej i ich dynamika w latach (w cenach bieżących) Tabela Wyszczególnienie 2010 Produkt krajowy brutto ,1 100, ,4 100, ,0 100, ,7 100, ,8 100,0 119,0 Wartość dodana brutto ogółem ,3 88, ,2 88, ,8 88, ,8 88, ,7 88,7 119,8 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo ,5 2, ,6 2, ,8 2, ,7 2, ,1 2,6 120,8 Przemysł ,2 21, ,4 22, ,3 22, ,6 22, ,2 22,2 120,7 Górnictwo i wydobywanie ,1 2, ,7 2, ,1 2, ,2 1, ,2 1,6 87,2 Przetwórstwo przemysłowe ,4 15, ,9 15, ,8 16, ,0 15, ,8 16,5 126,3 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę ,8 3, ,8 2, ,9 3, ,1 3, ,9 3,0 115,1 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja ,9 1, ,9 1, ,5 1, ,6 1, ,6 1,1 122,2 15

6 Wyszczególnienie 2010 Budownictwo ,6 7, ,4 7, ,5 7, ,6 6, ,5 6,6 105,2 Handel; naprawa pojazdów samochodowych ,1 17, ,9 16, ,1 16, ,6 17, ,1 16,3 114,2 Pozostała działalność usługowa ,4 39, ,6 38, ,9 39, ,1 40, ,9 41,0 124,3 Transport i gospodarka magazynowa ,7 4, ,3 4, ,0 5, ,7 5, ,7 5,7 145,6 Zakwaterowanie i gastronomia ,8 1, ,5 1, ,6 1, ,0 1, ,7 1,1 130,4 Informacja i komunikacja ,1 3, ,3 3, ,1 3, ,9 3, ,4 3,5 120,0 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,5 3, ,5 3, ,4 3, ,8 3, ,4 3,9 128,8 Obsługa rynku nieruchomości ,9 4, ,0 4, ,8 4, ,9 4, ,6 4,6 117,3 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,3 4, ,6 4, ,6 4, ,5 4, ,1 4,9 125,9 Administrowanie i działalność wspierająca ,0 1, ,3 1, ,5 1, ,5 1, ,7 1,9 146,2 16

7 Wyszczególnienie 2010 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,9 5, ,7 5, ,5 5, ,2 5, ,8 5,0 111,7 Edukacja ,5 4, ,1 4, ,1 4, ,6 4, ,1 4,3 113,5 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,7 3, ,2 3, ,3 3, ,6 3, ,5 4,0 123,3 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,4 0, ,1 0, ,0 0, ,4 0, ,6 0,6 97,1 Pozostała działalność usługowa ,4 1, ,6 1, ,8 1, ,2 1, ,0 1,4 147,3 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników oraz wytwarzające produkty na własne potrzeby ,9 0, ,0 0, ,5 0, ,1 0, ,1 0,2 128,5 Źródło: Jak w tabeli 1. 17

8 Tabela 3 Dynamika wartości dodanej brutto według sekcji gospodarki narodowej w latach w cenach stałych (ceny średnioroczne roku poprzedniego/bazowego) Wyszczególnienie 2010 Produkt krajowy brutto 103,7 105,0 101,6 101,3 103,3 111,7 Wartość dodana brutto ogółem 103,8 105,0 101,6 101,3 103,3 111,7 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 93,3 102,1 90,5 109,1 101,1 101,9 Przemysł 108,6 107,7 102,7 100,4 104,0 115,4 Górnictwo i wydobywanie 97,8 99,0 101,6 103,1 90,5 93,8 Przetwórstwo przemysłowe 109,2 107,9 103,4 100,2 107,8 120,5 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę 114,3 114,6 100,6 99,9 93,4 107,6 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja 104,0 102,3 101,1 99,2 103,3 119,4 Budownictwo 106,1 113,5 96,0 94,9 105,0 108,6 Handel; naprawa pojazdów samochodowych 103,9 98,1 103,5 100,1 99,4 101,0 Transport i gospodarka magazynowa 100,5 115,5 107,0 102,8 105,9 134,6 Zakwaterowanie i gastronomia 100,2 105,4 100,8 106,0 109,5 123,3 Informacja i komunikacja 101,2 106,0 109,9 104,4 104,3 126,8 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 98,1 109,2 89,0 114,4 109,4 121,7 Obsługa rynku nieruchomości 105,6 104,2 100,2 100,7 105,4 110,8 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 97,8 101,6 103,7 103,2 105,7 115,0 Administrowanie i działalność wspierająca 108,1 114,5 108,1 105,8 104,6 137,0 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 99,1 98,6 99,1 100,2 100,1 98,0 Edukacja 98,2 100,6 101,0 97,2 99,9 98,7 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 106,9 105,3 100,7 106,2 104,4 117,6 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 92,3 101,0 97,4 85,1 99,0 82,9 Pozostała działalność usługowa 114,8 99,5 123,9 102,0 109,5 137,8 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników oraz wytwarzające produkty na własne potrzeby 103,2 108,3 108,6 102,2 98,1 120,2 Źródło: Jak w tabeli 1. 18

9 Sekcja B charakteryzowała się też najwyższą ujemną wartością dynamiki w ujęciu pięcioletnim od 2010 r. wytworzona w niej dodana brutto zmniejszyła się o 12,8% (w wyniku spadków w latach ). W perspektywie pięcioletniej najwyższa dynamika dotyczyła natomiast sekcji: S (pozostała działalność usługowa plus 47,3%), O (administrowanie i działalność wspierająca 46,2%) oraz H (transport i gospodarka magazynowa 45,6%), które w 2014 r. notowały też wysokie wskaźniki dynamiki rocznej. Przyjmując za podstawę obliczeń średnioroczne ceny stałe, dynamika wytworzonej w 2014 r. przez przedsiębiorstwa handlowe wartości dodanej brutto wyniosła minus 0,6%. Niższe wartości odnotowano jedynie w przypadku górnictwa i wydobywania, wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę, gospodarstw domowych zatrudniających pracowników oraz wytwarzających produkty na własne potrzeby, a także działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją. Odnosząc analizowane dane do cen stałych z 2010 r., dodana brutto wytworzona w sekcji G charakteryzowała się dynamiką rzędu jedynie 1,0%. Niższe wskaźniki notowano tylko dla sekcji R (działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją), B (górnictwo i wydobywanie), O (administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne), P (edukacja), które cechowała dynamika ujemna. W tym ujęciu zdecydowanie przodują trzy sekcje: H (transport i gospodarka magazynowa), N (administrowanie i działalność wspierająca) oraz S (pozostała działalność usługowa), których dodana brutto wyrażona w cenach z 2010 r. wzrosła o ponad 30%. Dane te przedstawiono w tabeli 3. Zmiany sprzedaży detalicznej w przedsiębiorstwach handlowych W 2014 r. po raz kolejny odnotowano wzrost sprzedaży detalicznej (tabela 4). Według danych statystycznych w ujęciu ogółem (czyli uwzględniając sprzedaż w punktach sprzedaży detalicznej i pozostałych miejscach) wyniosła ona ,5 mln zł i była o ,8 mln zł wyższa niż w 2013 r. (co stanowiło wzrost o 2,8%). W porównaniu z 2010 r. wzrost ten wyniósł ,1 mln zł (18,9%). Warto zwrócić uwagę, iż dynamika roczna zwiększyła się w 2014 r. w stosunku do roku poprzedniego o 1,4 p.p., choć jednocześnie była wyraźnie niższa niż w latach

10 Wartość i dynamika sprzedaży detalicznej w latach (w cenach bieżących) Tabela Wyszczególnienie Sprzedaż detaliczna ogółem ,4 101, ,1 109, ,6 104, ,7 101, ,5 102,8 118,9 w tym: w punktach sprzedaży detalicznej ,2 101, ,7 109, ,4 104, ,8 101, ,6 102,6 118,4 w tym: żywność i napoje bezalkoholowe ,2 102, ,6 103, ,8 103, ,1 100, ,2 99,6 106,3 napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe ,3 103, ,3 101, ,6 102, ,4 97, ,1 99,8 101,4 towary nieżywnościowe (bez wyrobów tytoniowych) ,7 101, ,8 112, ,0 105, ,3 102, ,2 104,1 126, Źródło: Nowacki (2014) oraz Rynek wewnętrzny w 2010 roku (2011); Rynek wewnętrzny w 2011 roku (2012); Rynek wewnętrzny w 2012 roku (2013); Rynek wewnętrzny w 2013 roku (2014); Rynek wewnętrzny w 2014 roku (2015). 20

11 Niemal analogiczne były trendy w zakresie sprzedaży realizowanej w punktach sprzedaży detalicznej. Jej osiągnęła ,2 (co stanowiło 96,1% sprzedaży detalicznej ogółem), charakteryzując się dynamiką roczną rzędu 2,6% i pięcioletnią rzędu 18,4%. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że w ciągu pięciu lat obserwuje się systematyczne zwiększenie znaczenia sprzedaży poza punktami sprzedaży detalicznej, choć jej wzrost w ciągu pięciu lat wyniósł jedynie 0,3 p.p. W dalszym ciągu motorem wzrostu wartości sprzedaży detalicznej są towary nieżywnościowe. Ich sprzedaż osiągnęła w 2014 r ,2 mln zł, a w łącznej sprzedaży wyniósł 67,4% (wykres 1). W porównaniu z 2013 r. oznaczało to wzrost o 0,9 p.p., a w stosunku do 2010 r. aż o 4,1 p.p. Wartość sprzedaży towarów nieżywnościowych rokrocznie wzrasta. W 2014 r. wzrost ten wyniósł 2,1%, o 1,9 p.p. więcej niż w 2013 r. W porównaniu z 2010 r. sprzedaż towarów nieżywnościowych zwiększyła się o ponad 1/4. Wykres 1 Struktura sprzedaży detalicznej w przedsiębiorstwach handlowych według rodzajowych grup towarów w latach (w %) Źródło: Nowacki (2014) oraz Rynek wewnętrzny w 2010 roku (2011); Rynek wewnętrzny w 2011 roku (2012); Rynek wewnętrzny w 2012 roku (2013); Rynek wewnętrzny w 2013 roku (2014); Rynek wewnętrzny w 2014 roku (2015). 21

12 Na tym tle sprzedaż artykułów żywnościowych i napojów bezalkoholowych oraz napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych ma zdecydowanie mniejsze znaczenie i wykazuje się zdecydowanie gorszą dynamiką. W 2014 r. obie te grupy towarowe odnotowały ujemne wskaźniki dynamiki rocznej odpowiednio minus 0,4% oraz 0,2%, przy czym dla drugiej z nich był to kolejny rok zmniejszającej się sprzedaży. Pomimo to w cyklu pięcioletnim sprzedaży żywności i napojów bezalkoholowych wzrosła o 6,3%, a napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych o 1,4%. W efekcie osiągnęła odpowiednio ,2 mln zł oraz ,1 mln zł, co stanowiło 24,5% i 8,1%. Obie te kategorie towarów systematycznie tracą jednak na znaczeniu w strukturze sprzedaży detalicznej. Udział artykułów żywnościowych i bezalkoholowych zmniejszył się w ciągu pięciu lat o 2,8 p.p., natomiast napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych o 1,3 p.p. Analizując strukturę sprzedaży detalicznej w rozbiciu na bardziej szczegółowo ujęte kategorie produktowe (na podstawie wyników badań statystycznych prowadzonych wśród przedsiębiorstw handlowych o liczbie pracujących przekraczającej 9 osób), należy zwrócić uwagę na dość duże i różnokierunkowe wahania (tabela 5). W przypadku grupy o najwyższym udziale w strukturze sprzedaży, czyli żywności, napojów i wyrobów tytoniowych, po okresie czteroletnich spadków w 2014 r. nastąpiło nieznaczne zwiększenie u z 25,4% do 25,8%, choć w stosunku do 2010 r. w dalszym ciągu oznacza to wskaźnik niższy o 2,1 p.p. W ostatnich latach wyraźnie zmniejsza się natomiast w sprzedaży detalicznej paliw stałych, ciekłych i gazowych w 2014 r. ten wyniósł 17,3% i był najniższy w ciągu całego analizowanego pięciolecia, w tym niższy o 1,3 p.p. niż rok wcześniej i aż o 2,9 p.p. niż w 2012 r. Z roku na rok rośnie natomiast kolejnej grupy produktowej: pozostałej sprzedaży detalicznej realizowanej w niewyspecjalizowanych sklepach. Jej wzrósł w okresie pięciu lat o 3 p.p. (z 7,8% do 10,8%). Dość duże wahania dotyczą sprzedaży pojazdów samochodowych, motocykli i części po dwuletnich spadkach w latach w 2013 r. wystąpił wzrost, a w 2014 r. kolejny spadek, co w efekcie dało w sprzedaży na poziomie 9,2%, o 0,4 p.p. niższy niż w 2010 r. Stałe trendy wzrostowe dotyczą dwóch grup produktowych, których w sprzedaży detalicznej ogółem ukształtował się w 2014 r. na poziomie 5,5%: są to farmaceutyki, kosmetyki i sprzęt ortopedyczny oraz włókno, odzież i obuwie. Obie grupy w ostatnim roku zwiększyły swoje y o 0,4 p.p. Stabilizuje się z kolei sprzedaż prasy, 22

13 Tabela 5 Struktura procentowa i dynamika sprzedaży detalicznej w latach według rodzajów działalności (w cenach bieżących) a Wyszczególnienie Dynamika () Struktura Ogółem 105,5 111,6 105,6 102,3 103,3 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym: Pojazdy samochodowe, motocykle, części 107,9 101,9 103,3 110,8 101,8 9,6 8,8 8,6 9,3 9,2 Paliwa stałe, ciekłe i gazowe 113,1 120,1 109,1 93,9 95,9 18,2 19,6 20,2 18,6 17,3 Żywność, napoje i wyroby tytoniowe 101,2 102,8 104,4 102,6 104,9 27,9 25,7 25,3 25,4 25,8 Pozostała sprzedaż detaliczna w niewyspecjalizowanych sklepach 113,6 130,3 113,2 109,9 106,1 7,8 9,1 9,8 10,5 10,8 Farmaceutyki, kosmetyki, sprzęt ortopedyczny 117,2 117,8 106,9 109,7 109,7 4,5 4,7 4,8 5,1 5,5 Włókno, odzież, obuwie 113,1 112,5 104,4 107,9 111,9 4,8 4,9 4,8 5,1 5,5 Meble, RTV, AGD 123,0 106,7 117,5 105,6 101,2 7,0 6,7 7,5 7,7 7,5 Prasa, książki, pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach 83,6 107,0 87,6 100,7 104,4 5,9 5,6 4,7 4,6 4,6 Pozostałe 95,5 116,7 101,3 96,8 103,3 13,6 14,3 13,7 13,0 13,0 a Dane dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób. Źródło: Jak w tabeli 4. 23

14 książek i pozostałych artykułów w wyspecjalizowanych sklepach po wyraźnych spadkach w okresie w dwóch kolejnych latach tej grupy utrzymuje się na poziomie 4,6%. Zmiany struktury ów poszczególnych grup produktów w sprzedaży detalicznej ogółem są wyrazem dużej zmienności w ich dynamice. W 2014 r. spośród dziewięciu analizowanych grup tylko w jednej paliwa stale, ciekłe i gazowe odnotowano ujemną dynamikę roczną na poziomie minus 4,1%. Był to zresztą drugi kolejny rok z takimi zmianami w ramach sprzedaży tej grupy. Przeciwne tendencje dotyczyły sprzedaży dwóch grup, obejmujących farmaceutyki, kosmetyki i sprzęt ortopedyczny oraz włókno, odzież i obuwie. Sprzedaż pierwszej wzrosła w stosunku do 2013 r. o 9,7%, drugiej aż o 11,9%. Obie grupy notują rokrocznie duża dynamikę wzrostu, choć mniejszą niż w latach Zmiany sprzedaży hurtowej w przedsiębiorstwach handlowych O ile sprzedaż detaliczna wykazywała w 2014 r. dość duże wahania, o tyle w przypadku sprzedaży hurtowej można mówić o daleko idącej stabilizacji. Zmiany związane z jej wielkością i strukturą miały charakter symboliczny. Wartość sprzedaży hurtowej zwiększyła się w stosunku do 2013 r. o 7 626,2 mln zł, co stanowi wzrost zaledwie 0,8% (tabela 6). Ta stabilizacja dynamiki sprzedaży hurtowej jest zjawiskiem bardzo charakterystycznym, zwłaszcza w kontekście analiz pięcioletnich. Po załamaniu odnotowanym w 2009 r. (spadek w stosunku do roku poprzedniego o 5,5%) nastąpił dwuletni okres bardzo dobrej koniunktury dla handlu hurtowego, czego wyrazem były dwucyfrowe indeksy dynamiki sprzedaży rzędu 11,4% i 11,9%. Z kolei od 2012 r. uwidacznia się znacznie niższe tempo wzrostu 2,9% i 3,7%. W efekcie sprzedaż hurtowa wzrosła w latach o ponad 1/5 (20,3%); jest to wskaźniki nieco wyższy niż w przypadku sprzedaży detalicznej (o 1,4 p.p.). Nieznaczne i zbliżone do siebie były wahania sprzedaży w trzech podstawowych kategoriach obrotu towarowego. W dalszym ciągu największy mają towary nieżywnościowe. W 2014 r. ich sprzedaży osiągnęła ,8 mln zł, co stanowiło 84,2% ogólnej sprzedaży w przedsiębiorstwach hurtowych (wykres 2). W ujęciu rocznym oznaczało to wzrost o 0,6%, a w skali pięcioletniej o 20,2%. Porównując wskaźnik rocznej dynamiki z latami poprzednimi, uwidacznia się dość wyraźny jej spadek o 2,1 p.p. w stosunku do 2013 r. i 12,4 p.p. w stosunku do 2010 r. 24

15 Sprzedaż żywności i napojów bezalkoholowych osiągnęła w 2014 r. poziom ,5 mln zł, o 1,5% wyższy niż rok wcześniej. Dało to rzędu 13,4% w całości sprzedaży hurtowej. Cechą charakterystyczną w tym przypadku są duże wahania tempa wzrostu łącznie w okresie pięciolecia wzrost wyniósł aż 26,3%, ale był on przede wszystkim wypadkową wysokich wskaźników w latach 2012 i 2013, gdy indeksy dynamiki przekraczały 10%. Wskaźnik dla 2014 r. oznacza więc spowolnienie tego tempa aż o 10,5 p.p. Najmniej znaczącą kategorią jest sprzedaż napojów alkoholowych wprawdzie w minionym roku charakteryzowała się najwyższą dynamiką (plus 2,1%), ale jej wyniosła jedynie ,9 mln zł, a ukształtował się na poziomie tylko 2,4%. Wspomniana duża stabilizacja w sferze handlu hurtowego dotyczy między innymi jego struktury. Z przedstawionych analiz wynika, że w okresie największe zmiany dotyczyły sprzedaży napojów alkoholowych. Wykres 2 Struktura sprzedaży hurtowej w przedsiębiorstwach handlowych według rodzajowych grup towarów w latach (w %) Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych specjalnie zamawianych w GUS przez IBRKK. 25

16 Wartość i dynamika sprzedaży hurtowej w przedsiębiorstwach handlowych w latach (w cenach bieżących) Tabela Wyszczególnienie 2010 Sprzedaż hurtowa w przedsiębiorstwach handlowych , , , , ,2 100,8 120,3 w tym: Żywność i napoje bezalkoholowe , , , , ,5 101,5 126,3 Napoje alkoholowe , , , , ,9 102,1 97,5 Towary nieżywnościowe , , , , ,8 100,6 120,2 Źródło: Jak w wykresie 2. 26

17 Ich w obrocie hurtowym zmniejszył się z 3,0% do 2,4%, przy czym największa zmiana dotyczyła 2012 r. (minus 0,4 p.p.). W pozostałych latach wahania nie przekroczyły 0,1 p.p., a w 2014 r. nie odnotowano żadnej zmiany. Na spadku sprzedaży alkoholi zyskała grupa żywność i napoje bezalkoholowe w okresie pięciu lat jej w sprzedaży zwiększył się o łącznie 0,6 p.p., przy czym w latach notowano tendencję spadkową (minus 0,4 p.p.), a wzrost pojawił się dopiero w 2013 r. (o 0,9 p.p.) i utrzymał się w 2014 r. (ale o zaledwie 0,1 p.p.. Z kolei towarów nieżywnościowych w sprzedaży hurtowej charakteryzował się początkowo tendencją wzrostową (do 2012 r. zwiększył się o 0,9 p.p.), by następnie maleć (o tę samą ). Koniunktura w handlu w latach Według badań GUS od marca 2014 r. wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury w handlu charakteryzuje się generalnie wartością dodatnią 1. Przedstawiciele przedsiębiorstw handlowych częściej deklarują pozytywne opinie o koniunkturze niż negatywne. Zdarzające się wahania są krótkookresowe. Wydaje się, że przedsiębiorstwa handlowe najtrudniejszy czas mają za sobą. Zdecydowanie najgorsze oceny koniunktury dotyczyły okresu pomiędzy połową 2011 r. a I kwartałem 2014 r., kiedy wskaźnika koniunktury utrzymywała się poniżej zera, zarówno w przypadku przedsiębiorstw hurtowych, jak i detalicznych (wykres 3). W przypadku przedsiębiorstw hurtowych najgorszy wskaźnik odnotowano w grudniu 2012 r. (minus 9,4). Z kolei w przypadku przedsiębiorstw detalicznych minimalna osiągnięta została miesiąc później. W przypadku handlu detalicznego widoczne jest przy tym duże zróżnicowanie ocen w zależności od wielkości podmiotu im większe są przedsiębiorstwa, tym większą mają skłonność do deklarowania pozytywnych ocen koniunktury w okresie od stycznia 2010 r. do września 2015 r. tylko raz wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury w przypadku podmiotów detalicznych zatrudniających powyżej 249 osób osiągnął ujemną (we wspomnianym styczniu 2013 r.) na poziomie minus 3,4. 1 Na podstawie: Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach (2015). 27

18 Koniunktura w handlu w latach Wykres 3 Źródło: Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach (2015). Podsumowanie Pierwsza połowa drugiej dekady XXI wieku jest niewątpliwie okresem trudnym i burzliwym dla całej gospodarki. Zawirowania nie omijają również sfery handlu. Z racji swego znaczenia w procesach gospodarczych jest on wrażliwy na zmiany koniunktury, stając się swoistym barometrem funkcjonowania całego systemu rynkowego. Przeobrażenia, jakie dotykają całą gospodarkę w następstwie wciąż trwającego spowolnienia gospodarczego po 2008 r., odbijają się również na działalności przedsiębiorstw handlowych. Osłabienie tempa wzrostu gospodarczego i pogorszenie wskaźników makroekonomicznych wpływa na gorsze wyniki przedsiębiorstw handlowych. Symptomatyczna jest zwłaszcza utrata wiodącej pozycji w zakresie u w tworzeniu produktu krajowego brutto. W 2014 r., po raz pierwszy od lat, sekcja grupująca handel i naprawę pojazdów samochodowych została prześcignięta pod tym względem przez przetwórstwo przemysłowe. Spowolnienie tempa dotyczy sprzedaży zarówno hurtowej, jak i detalicznej. Osłabienie popytu krajowego i racjonalizacja zachowań w sferze kon- 28

19 sumpcji doprowadziły do stabilizacji wskaźników charakteryzujących rozwój handlu. Znajduje to odzwierciedlenie w analizach koniunktury w handlu. Bibliografia Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach, Nowacki R. (2014), Znaczenie handlu wewnętrznego w gospodarce narodowej, Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa. Roczne wskaźniki makroekonomiczne, GUS, Departament Rachunków Narodowych. Rynek wewnętrzny w 2010 r. (2011), Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa. Rynek wewnętrzny w 2011 r. (2012), Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa. Rynek wewnętrzny w 2012 r. (2013), Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa. Rynek wewnętrzny w 2013 r. (2014), Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa. Rynek wewnętrzny w 2014 r. (2015), Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa. Share of Internal Trade in Processes of Socio-Economic Development of Poland Summary In his article, the author presented the basic data concerning the place and role of entities representing Section G, Wholesale and Retail Trade; Repair of Motor Vehicles and Motorcycles, in the Polish economy. Enterprises registered in this section account for more than 25% of all entities registered in the REGON system, producing, at the same time, more than 16% of gross domestic product and giving employment to more than 15% of workers. At the same time, they are a base of confrontation of the supply and demand spheres, being responsible for sales and enabling meeting society s needs. An aim of the article is to analyse the importance of this field in the economy against the background of macroeconomic indices and 29

20 statistical data related to values of retail and wholesale sales. The time horizon of considerations covers the years and the basis is statistical data published and ordered in the CSO (GUS). The presented analyses showed, first of all, the relatively multidirectional fluctuations of the indices illustrating the role of commercial enterprises in the economy, both from the point of view of their share in GDP creation and the sales trends in the market. In the course of analyses, there were taken into account the unfavourable trends connected with consequences of economic slowdown, mainly relating to the decline of the rate of sales in the years , and improvement of the situation and stabilisation thereof in 2014, as well as the noticeable improvement of the business cycles indicator in trade. Key words: trade, commercial enterprises, gross domestic product, gross value added, retail and wholesale sales, retail and wholesale sales dynamics, sales pattern. JEL codes: L81 Участие внутренней торговли в процессах социально-экономического развития Польши Резюме В статье представлены основные данные, касающиеся места и роли субъектов, представляющих секцию G, «Оптовая и розничная торговля; ремонт моторных транспортных средств и мотоциклов», в польской экономике. Предприятия, зарегистрированные в этой секции, составляют свыше 25% всех субъектов, зарегистрированных в системе REGON, одновременно производя свыше 16% валового внутреннего продукта и предоставляя занятость свыше 15% трудящихся. Одновременно они представляют собой базу столкновения сферы предложения и спроса, отвечая за продажу и предоставляя возможность удовлетворения потребностей общества. Цель статьи провести анализ значения этой отрасли в экономике на фоне макроэкономических показателей и статистических данных, касающихся стоимости розничных и оптовых продаж. Временной горизонт рассуждений охватывает период гг., а основу представляют статистические данные, публикуемые и заказываемые в ЦСУ. Представленные анализы показали прежде всего относительно многосторонние колебания показателей, иллюстрирующих роль торговых предприятий в экономике как с точки зрения их доли в формировании валового внутреннего продукта, так и тенденций в продажах на рынке. По ходу анализов обратили внимание на неблагоприятные тренды, связанные с последствиями экономического спада, в основном оносящиеся к снижению темпов продаж в гг., а также на улучшение 30

21 ситуации и ее стабилизацию в 2014 г. и заметное улучшение показателя конъюнктуры в торговле. Ключевые слова: торговля, торговые предприятия, валовой внутренний продукт, валовая добавленная стоимость, розничная и оптовая продажа, динамика розничной и оптовой продажи, структура продажи. Коды JEL: L81 Artykuł nadesłany do redakcji w październiku 2015 r. All rights reserved Afiliacja: dr Robert Nowacki Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Zakład Rynku Usług Al. Jerozolimskie Warszawa tel.: rob.nowacki@wp.pl 31