Część I MIEJSCE HANDLU WEWNĘTRZNEGO W GOSPODARCE POLSKI W LATACH Znaczenie handlu wewnętrznego w systemie gospodarki narodowej

Transkrypt

1 Część I MIEJSCE HANDLU WEWNĘTRZNEGO W GOSPODARCE POLSKI W LATACH Robert Nowacki Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Znaczenie handlu wewnętrznego w systemie gospodarki narodowej Streszczenie W artykule przedstawiono podstawowe dane statystyczne prezentujące znaczenie podmiotów klasyfikowanych w sekcji Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle w polskiej gospodarce. Sekcja ta, wchodząca w skład sektora usług, odgrywa w gospodarce narodowej istotną rolę. Skupia ponad jedną czwartą wszystkich podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON, jest wiodącą pod względem tworzenia wartości dodanej brutto. Cechuje ją duża dynamika wewnętrzna i elastyczność w dostosowywaniu się do zmian koniunktury rynkowej. Celem artykułu jest przedstawienie na podstawie dostępnych danych statystycznych u tej sekcji w tworzeniu produktu krajowego brutto i analiza zmian wartości sprzedaży detalicznej i hurtowej w ujęciu ogółem oraz według przekroju rodzajowego sprzedawanych grup towarowych w latach Rozważania wykazały przede wszystkim różnokierunkowe wahania wskaźników obrazujących rolę przedsiębiorstw handlowych w gospodarce, zarówno z punktu widzenia ich u w tworzeniu produktu krajowego brutto, jak i trendów sprzedażowych na rynku. W toku analiz zwrócono uwagę na niekorzystne trendy związane z następstwami spowolnienia gospodarczego, głównie odnoszące się do spadku tempa sprzedaży w latach Słowa kluczowe: handel, przedsiębiorstwa handlowe, produkt krajowy brutto, dodana brutto, sprzedaż detaliczna i hurtowa, dynamika sprzedaży detalicznej i hurtowej, struktura sprzedaży. Kody JEL: L81 11

2 Udział handlu w tworzeniu produktu krajowego brutto i wartości dodanej brutto Zgodnie z obowiązującą w Polsce nomenklaturą statystyczną jednostkami handlowymi nazywane są podmioty gospodarcze prowadzące podstawową działalność zakwalifikowaną zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności, obowiązującą od 1 stycznia 2008 r., do sekcji G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle. W sekcji tej usytuowane są podmioty o istotnym znaczeniu dla gospodarki narodowej, mające duży w strukturze podmiotowej całej gospodarki narodowej oraz posiadające znaczący wkład w tworzenie produktu krajowego brutto i wartości dodanej. Sekcja ta skupia trzy działy: 45 Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa pojazdów samochodowych, 46 Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi oraz 47 Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi. O znaczeniu handlu dla rozwoju gospodarki narodowej świadczy jego w strukturze tworzących ją podmiotów. Według oficjalnych danych zaczerpniętych z rejestru REGON na koniec 2013 r. w Polsce zarejestrowanych było przedsiębiorstw handlowych, co stanowiło 26,4% ogółu zarejestrowanych podmiotów (łącznie w gospodarce narodowej ) 1. Najliczniejszą grupę przedsiębiorstw handlowych stanowią podmioty skupione w dziale 47 na koniec 2013 r. było ich , czyli 59,1%. Podmiotów zarejestrowanych w dziale 46 było , czyli 26,9%. Pozostałe 14,0%, czyli , to przedsiębiorstwa związane ze sprzedażą lub naprawą pojazdów samochodowych (dział 45). Analizując sytuację przedsiębiorstw handlowych należy odnieść się do całej polskiej gospodarki. W 2013 r. jej sytuacja w dalszym ciągu nie była najlepsza. Następstwa światowego kryzysu finansowego zapoczątkowanego w 2008 r. są ciągle jeszcze wyraźnie widoczne. Osłabienie koniunktury widoczne na całym świecie wywarło piętno również na polskiej gospodarce. Dane statystyczne odnoszące się do podstawowych wskaźników makroekonomicznych obrazują dalsze spowolnienie gospodarcze (tablica 1). Produkt krajowy brutto liczony w cenach bieżących osiągnął w 2013 r. poziom mln zł, notując roczny wzrost rzędu 2,5%. Tempo wzrostu PKB było zdecydowanie niższe niż w poprzednich pięciu latach, w tym o 2,0 p.p. w porównaniu z 2012 r. Podobne trendy dotyczą wartości dodanej brutto wy- 1 [dostęp: ]. 12

3 tworzonej w całej gospodarce. Wyniosła ona mln zł, co oznaczało wzrost rzędu 2,7% (a zatem nieco większy niż w przypadku PKB, ale również wyraźnie niższy niż w latach poprzednich). W porównaniu z 2009 r., traktowanym w artykule jako bazowy, oba wskaźniki wykazały dynamikę na poziomie ponad 21%. Podobne trendy dotyczą innych wskaźników makroekonomicznych. W jeszcze większym stopniu niż w przypadku produktu krajowego brutto i wartości dodanej brutto spadło tempo wskaźników obrazujących popyt krajowy i spożycie ogółem. Pierwszy z tych wskaźników ukształtował się na poziomie mln zł, co oznacza zaledwie 0,3% wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim. Nieco większą dynamiką (na poziomie 2,0%) charakteryzowało się spożycie, osiągając mln zł. W porównaniu z 2009 r. popyt krajowy wzrósł o 18,8%, spożycie natomiast zwiększyło się o 20,5%. Drugi rok z rzędu ujemna dynamika wystąpiła w przypadku akumulacji indeks dynamiki rok do roku osiągnął minus 6,2%. Pomimo to w skali analizowanych pięciu lat akumulacja wzrosła o 12,0%. Porównując sytuację z 2009 r. najbardziej widoczne zmiany wystąpiły w przypadku handlu zagranicznego. W ciągu pięciu lat eksport wzrósł prawie o połowę (dynamika plus 47,4%), osiągając mln zł. Na tle innych wskaźników, charakteryzował się on też najwyższą dynamiką roczną w 2013 r. plus 5,0%. Niższe były wskaźniki obrazujące dynamikę importu w 2013 r. wyniosła ona tylko 0,3%, a w ciągu pięciu lat 40,2%. W rezultacie drugi rok z rzędu odnotowano dodatnie saldo w handlu zagranicznym, przy czym nadwyżka eksportu nad importem była ponad ośmiokrotnie wyższa niż w 2012 r. ( mln zł wobec mln zł). W konsekwencji tych zmian obserwuje się wzrost produktu krajowego brutto per capita. Jeszcze w 2009 r. na jednego mieszkańca przypadało zł produktu krajowego brutto. W 2013 r. ta zwiększyła się do zł (co oznacza wzrost o 21,6%, z tego w samym 2013 r. o 2,6%). W dalszym ciągu nie jest to jednak wskaźnik zadowalający w perspektywie porównywania z innymi państwami unijnymi. Przyjmując za najlepszy pod tym względem wskaźnik porównawczy, produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca wyrażoną w parytecie siły nabywczej, wyraźnie widać dystans Polski w 2013 r. wskaźnik ten ukształtował się na poziomie 68% średniej unijnej dla wszystkich 28 krajów. Wprawdzie widoczny jest postęp (zmiana na plus o 13,3 p.p. w skali pięciu lat), ale wciąż jeszcze pokazuje to, jak wiele polska gospodarka ma do nadrobienia. 13

4 Tablica 1 Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne charakteryzujące gospodarkę narodową w latach i ich dynamika w cenach bieżących Wyszczególnienie rok 2009 Produkt krajowy brutto , , , , ,5 121,7 Wartość dodana brutto , , , , ,7 121,6 Popyt krajowy , , , , ,3 118,8 Spożycie ogółem , , , , ,0 120,5 Akumulacja , , , , ,8 112,0 Eksport towarów i usług , , , , ,0 147,4 Import towarów i usług , , , , ,3 140,2 Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca , , , , ,6 121,6 Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w parytecie siły nabywczej (UE 28 ) , , , , ,5 113,3 Źródło: Roczne wskaźniki makroekonomiczne (2014). 14

5 PKB, dodana brutto według sekcji gospodarki narodowej i ich dynamika w latach w cenach bieżących Tablica 2 Wyszczególnienie =100 =100 PKB ,4 100, ,4 100, ,9 100, ,5 100, ,5 100,0 121,7 Wartość dodana brutto ogółem ,0 88, ,4 88, ,6 87, ,3 88, ,7 88,8 121,6 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo ,3 3, ,3 3, ,0 3, ,2 3, ,6 3,4 127,8 Przemysł ,3 21, ,3 21, ,7 21, ,8 21, ,1 22,0 122,4 Górnictwo i wydobywanie ,0 1, ,7 2, ,5 2, ,8 2, ,7 1,9 122,9 Przetwórstwo przemysłowe ,0 16, ,5 14, ,4 15, ,8 15, ,8 15,7 119,3 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę ,3 2, ,4 3, ,9 3, ,1 3, ,5 3,2 136,4 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja ,1 1, ,4 1, ,6 1, ,8 1, ,0 1,2 132,0 =100 =100 =100 rok

6 Wyszczególnienie =100 =100 Budownictwo ,9 7, ,6 7, ,4 7, ,0 6, ,5 5,8 98,2 Handel; naprawa pojazdów samochodowych ,0 16, ,8 17, ,7 16, ,5 16, ,8 17,1 124,8 Pozostała działalność usługowa ,9 40, ,8 39, ,6 38, ,9 39, ,5 40,1 123,5 Transport i gospodarka magazynowa ,2 5, ,1 4, ,7 5, ,9 5, ,4 6,0 144,7 Zakwaterowanie i gastronomia ,9 1, ,6 1, ,1 1, ,1 1, ,9 1,1 123,3 Informacja i komunikacja ,3 3, ,6 3, ,4 3, ,1 3, ,2 3,1 104,0 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,2 3, ,4 3, ,6 3, ,7 4, ,3 3,8 132,4 Obsługa rynku nieruchomości ,5 5, ,1 4, ,5 4, ,7 5, ,4 5,2 126,9 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,8 4, ,6 4, ,7 4, ,7 4, ,8 4,6 117,8 Administrowanie i działalność wspierająca ,1 1, ,9 1, ,7 1, ,7 1, ,1 1,8 146,4 =100 =100 =100 rok

7 Wyszczególnienie =100 =100 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,5 4, ,0 4, ,2 4, ,2 4, ,8 4,7 118,0 Edukacja ,2 4, ,1 4, ,2 4, ,2 4, ,4 4,1 114,7 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,6 3, ,6 3, ,5 3, ,0 3, ,0 3,4 123,8 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,4 0, ,8 0, ,8 0, ,2 0, ,5 0,7 105,3 Pozostała działalność usługowa ,2 1, ,6 1, ,0 1, ,4 1, ,0 1,6 116,8 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników oraz wytwarzające produkty na własne potrzeby ,5 0, ,8 0, ,5 0, ,0 0, ,5 0,5 115,1 Źródło: Jak w tablicy 1. =100 =100 =100 rok

8 Biorąc pod uwagę poszczególne sekcje gospodarki narodowej, największą dodaną brutto (liczoną według cen bieżących) wytworzono w podmiotach działających w sferze handlu i naprawy pojazdów samochodowych (sekcja G) mln zł, a następnie w przetwórstwie przemysłowym (sekcja C) mln zł (tablica 2). W przypadku przedsiębiorstw handlowych oznaczało to wzrost w porównaniu z 2012 r. o mln zł, czyli o 3,8%. Dynamika liczona rok do roku była jednak prawie dwukrotnie niższa niż w 2012 r. Porównując odnotowane w tym okresie indeksy roczne jest to też druga najniższa (po 2011 r. 3,7%). W perspektywie pięciu lat (a więc od 2009 r.) wzrost wytworzonej wartości dodanej brutto wyniósł mln zł, czyli 24,8%. Analiza dynamiki wartości dodanej brutto wytworzonej w poszczególnych sekcjach gospodarki pokazuje przede wszystkim istotne zróżnicowanie w tym zakresie. W ujęciu rocznym najwyższą dynamiką wykazały się sekcja H (transport i gospodarka magazynowa) oraz O (administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne) odpowiednio 11,4% i 10,8%. Tylko te dwie sekcje odnotowały dwucyfrowy wzrost wartości dodanej brutto. Ujemna dynamika wystąpiła w przypadku czterech sekcji: górnictwo i wydobywanie (sekcja B, minus 10,3%), budownictwo (sekcja F, minus 10,5%), informacja i komunikacja (sekcja J, minus 3,8%) oraz działalność finansowa i ubezpieczeniowa (sekcja K, minus 3,7%). Porównując handel i naprawę pojazdów samochodowych z czterema pozostałymi kluczowymi sektorami gospodarki (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybołówstwo; przemysł; budownictwo; pozostała działalność usługowa) można dostrzec analogiczne trendy charakteryzujące dynamikę ich wartości dodanej brutto. W przypadku wszystkich sektorów odnotowano spadek tempa wzrostu, przy czym zdecydowanie najgorsza sytuacja dotyczy budownictwa po raz drugi z rzędu odnotowano spadek wartości dodanej brutto (wykres 1). Analizując dynamikę wartości dodanej brutto wytwarzanej przez poszczególne sekcje gospodarki narodowej w okresie pięcioletnim, najwyższe wskaźniki obserwuje się w przypadku sekcji N (administrowanie i działalność wspierająca) oraz H (transport i gospodarka magazynowa) w obu sekcjach dynamika ta przekroczyła 40% (odpowiednio plus 46,4% oraz 44,7%). Ponad 30% dynamikę wykazały ponadto sekcja D (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę), K (działalność finansowa i ubezpieczeniowa) oraz E (dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja). Najgorsze wskaźniki charakteryzowa- 18

9 Wykres 1 Dynamika wartości dodanej brutto według wybranych sekcji gospodarki narodowej w latach w cenach bieżących ( ) Źródło: Jak w tablicy 1. Wykres 2 Dynamika wartości dodanej brutto według wybranych sekcji gospodarki narodowej w latach w cenach stałych ( ) Źródło: Jak w tablicy 1. 19

10 Tablica 3 Dynamika wartości dodanej brutto według sekcji gospodarki narodowej w latach w cenach stałych (ceny średnioroczne roku poprzedniego) Wyszczególnienie Produkt krajowy brutto 101,6 103,9 104,5 102,0 101,6 Wartość dodana brutto ogółem 101,8 103,7 104,5 102,0 101,5 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 109,1 95,7 101,5 94,2 98,7 Przemysł 101,2 107,3 108,2 102,0 103,0 Górnictwo i wydobywanie 84,3 96,3 99,4 99,7 104,6 Przetwórstwo przemysłowe 103,7 107,3 109,2 102,4 103,2 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę 99,0 115,9 111,8 102,5 99,6 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja 103,7 104,3 102,0 100,5 105,8 Budownictwo 111,6 106,4 111,8 96,8 91,0 Handel; naprawa pojazdów samochodowych 104,3 105,7 97,9 101,3 101,7 Pozostała działalność usługowa 99,9 100,1 104,5 103,1 102,3 Transport i gospodarka magazynowa 96,3 100,9 112,0 111,3 104,5 Zakwaterowanie i gastronomia 101,4 97,8 106,9 101,4 101,8 Informacja i komunikacja 103,3 99,9 106,4 110,2 103,6 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 72,5 105,5 103,9 104,2 100,2 Obsługa rynku nieruchomości 103,2 105,0 103,2 101,7 102,7 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 105,0 98,2 102,9 102,6 102,3 Administrowanie i działalność wspierająca 110,6 108,9 115,0 108,4 102,6 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 103,8 98,9 98,3 99,6 104,1 Edukacja 101,1 97,8 100,3 99,2 101,7 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 104,7 106,5 105,3 102,8 102,0 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 95,7 87,3 102,3 98,8 101,7 Pozostała działalność usługowa 99,7 101,6 98,3 103,8 100,7 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników oraz wytwarzające produkty na własne potrzeby 101,8 93,1 104,1 104,3 101,1 Źródło: Jak w tablicy 1. 20

11 ły sekcję F (budownictwo) jako jedyna w okresie odnotowała zmniejszenie wartości dodanej brutto o 1,8%. Niewielkie wzrosty zanotowano natomiast w przypadku sekcji R (działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją) plus 5,3%, a także J (informacja i komunikacja) plus 4,0%. Przyjmując za podstawę obliczeń średnioroczne ceny stałe, dynamika wartości dodanej brutto wytworzonej w 2013 r. przez przedsiębiorstwa handlowe wyniosła 1,7% i była niższa niż w przypadku pozostałej działalności usługowej (o 0,6 p.p.) i w przemyśle (o 1,3 p.p.) (wykres 2 i tablica 3). Sprzedaż detaliczna w przedsiębiorstwach handlowych Rok 2013 był kolejnym rokiem wzrostu wartości sprzedaży detalicznej (tablica 4). Według danych GUS wyniosła ona w tym okresie ,7 mln zł, co oznacza 1,4% wzrost w porównaniu z 2012 r. W stosunku do 2009 r. wzrost ten wyniósł 17,7%. Analizując wskaźniki dynamiki w okresie badanego pięciolecia, uwidacznia się jednak dość wyraźne zmniejszenie tempa wzrostu wartości sprzedaży indeks dynamiki rocznej był w 2013 r. najniższy, o ponad 3 p.p. niższy niż w roku poprzednim. Analogiczne trendy wystąpiły w zakresie wartości sprzedaży w punktach sprzedaży detalicznej w 2013 r. odnotowano niewielki jej wzrost w stosunku do 2012 r. (o 1,3%), w efekcie czego osiągnęła ,8 mln zł. Dynamika pięcioletnia wyniosła w tym przypadku 17,5%. Tendencje te kształtują się odmiennie dla trzech podstawowych kategorii obrotu towarowego. Najbardziej dynamiczną kategorią jest sprzedaż towarów nieżywnościowych, z wyłączeniem wyrobów tytoniowych. Z roku na rok notuje się w tym przypadku wzrost wartości sprzedaży. W 2013 r. osiągnęła ona ,3 mln zł, tj. o 2,2% więcej niż w roku poprzednim. Wskaźnik dynamiki w latach wyniósł aż 22,7% i był zdecydowanie wyższy niż w przypadku dwóch pozostałych kategorii: sprzedaży żywności i napojów bezalkoholowych oraz sprzedaży napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych. Sprzedaż artykułów żywnościowych osiągnęła w 2013 r ,1 mln zł, co oznaczało wzrost o 0,2% w stosunku do 2012 r. oraz o 9,4% w stosunku do 2009 r. Najmniejsza sprzedaży detalicznej wystąpiła w przypadku napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych wyniosła ona ,4 mln zł. Jest to przy tym jedyna kategoria, która odnotowała ujemną dynamikę roczną na poziomie 2,7%. Uwzględniając pięcioletni horyzont badawczy ( ), był to jedyny ujemny wskaźnik 21

12 Wartość i dynamika sprzedaży detalicznej w latach (w cenach bieżących) Tablica Wyszczególnienie rok 2009 Sprzedaż detaliczna ogółem ,7 103, ,4 101, ,1 109, ,6 104, ,7 101,4 117,7 w tym: W punktach sprzedaży detalicznej ,2 103, ,2 101, ,7 109, ,4 104, ,8 101,3 117,5 w tym: Żywność i napoje bezalkoholowe ,0 103, ,2 102, ,6 103, ,8 103, ,1 100,2 109,4 Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe 52045,8 109, ,3 103, ,3 101, ,6 102, ,4 97,3 105,0 Towary nieżywnościowe (bez wyrobów tytoniowych) ,4 102, ,7 101, ,8 112, ,0 105, ,3 102,2 122,7 Źródło: Rynek wewnętrzny w 2012 roku (2013); Rynek wewnętrzny w 2013 roku (2014). 22

13 dynamiki w odniesieniu do wszystkich trzech segmentów. W konsekwencji napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe odnotowały najniższy wzrost wartości sprzedaży detalicznej za okres pięciu lat rzędu 5,0%. W sprzedaży realizowanej w punktach sprzedaży detalicznej dominują towary nieżywnościowe (z wyłączeniem wyrobów tytoniowych) (wykres 3). W 2013 r. tej kategorii w łącznej sprzedaży detalicznej stanowił 66,5%, co oznacza wzrost w porównaniu z 2012 r. o 0,6%. Wzrost ten jest charakterystyczny dla całego badanego okresu od 2009 r. towarów nieżywnościowych w sprzedaży realizowanej przez placówki detaliczne wzrósł o 2,9%. Jest to wynik zmian w strukturze konsumpcji mniejszy charakteryzuje zarówno żywność i napoje bezalkoholowe, jak i napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe. Obie kategorie odnotowały w 2013 r. ujemną dynamikę roczną rzędu 0,3%. W skali pięciu lat szybsze jest tempo spadku sprzedaży pierwszej z tych kategorii (dynamika ujemna 1,9%, w porównaniu z 1,0% w przypadku kategorii drugiej). Wykres 3 Struktura sprzedaży detalicznej w przedsiębiorstwach handlowych według rodzajowych grup towarów w latach (w %) Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rynek wewnętrzny w 2012 roku (2013); Rynek wewnętrzny w 2013 roku (2014). 23

14 Analizując strukturę sprzedaży detalicznej w bardziej szczegółowym ujęciu (na podstawie wyników badań statystycznych prowadzonych wśród przedsiębiorstw handlowych o liczbie pracujących przekraczającej 9 osób), należy zwrócić uwagę na zmiany ów poszczególnych grup produktów, odbiegające od trendów obserwowanych w ostatnich latach (tablica 5). Dotyczy to wartości sprzedaży pojazdów samochodowych, motocykli i części oraz paliw stałych, ciekłych i gazowych. Pierwszą z tych grup w poprzednich czterech latach charakteryzował systematyczny spadek u w wartości sprzedaży detalicznej, drugą z kolei trend przeciwny. Tymczasem w 2013 r. odnotowano wyraźny (o 0,7 p.p.) wzrost u grupy samochody, motocykle i części oraz jeszcze wyższy spadek u grupy paliw (o 1,6 p.p.). W przypadku grup pozostałych zmiany u w wartości sprzedaży detalicznej miały kierunek zgodny z obserwowanym w poprzednich czterech latach, a skala tych zmian była zasadniczo niewielka (poniżej 1 p.p.). W dalszym ciągu największym em charakteryzowała się grupa żywność, napoje i wyroby tytoniowe (25,4%), drugie miejsce przypadało wspomnianym już paliwom (18,6%), a trzecie pozostałej sprzedaży detalicznej w niewyspecjalizowanych sklepach (10,5%). Tablica 5 Struktura sprzedaży detalicznej w latach według rodzajów działalności (w cenach bieżących, w %) a Wyszczególnienie Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym: Pojazdy samochodowe, motocykle, części 9,4 9,6 8,8 8,6 9,3 Paliwa stałe, ciekłe i gazowe 17,0 18,2 19,6 20,2 18,6 Żywność, napoje i wyroby tytoniowe 29,0 27,9 25,7 25,3 25,4 Pozostała sprzedaż detaliczna w niewyspecjalizowanych sklepach 7,3 7,8 9,1 9,8 10,5 Farmaceutyki, kosmetyki, sprzęt ortopedyczny 4,0 4,5 4,7 4,8 5,1 Włókno, odzież, obuwie 4,5 4,8 4,9 4,8 5,1 Meble, RTV, AGD 6,0 7,0 6,7 7,5 7,7 Prasa, książki, pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach 7,4 5,9 5,6 4,7 4,6 Pozostałe 15,0 13,6 14,3 13,7 13,0 a Dane dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób. Źródło: Rynek wewnętrzny w 2010 roku (2011); Rynek wewnętrzny w 2012 roku (2013); Rynek wewnętrzny w 2013 roku (2014). 24

15 Wspomniane zmiany struktury ów w sprzedaży detalicznej miały źródło w relatywnie dużych wahaniach rocznej dynamiki wartości sprzedaży, jaką zaobserwowano w poszczególnych grupach asortymentowych (tablica 6). Średni indeks dynamiki dla przedsiębiorstw handlowych zatrudniających powyżej 9 osób ukształtował się na poziomie 2,3%. Trzy grupy odnotowały dynamikę niższą, w tym dwie ujemną grupa paliwa stałe, ciekłe i gazowe (minus 6,1%, co zaowocowało wskazanym już dużym spadkiem u w strukturze sprzedaży) oraz grupa skupiająca pozostałe towary (minus 3,2%, a w konsekwencji zmniejszenie u o 0,7 p.p.). Kategoria prasa, książki, pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach odnotowała minimalny wzrost wartości sprzedaży o 0,7%. Pozostałe sześć grup odnotowało dynamikę większą niż średnia od 2,6% żywność, napoje i wyroby tytoniowe do 10,8% samochody, motocykle, części. Tablica 6 Dynamika sprzedaży detalicznej w latach według rodzajów działalności (w cenach bieżących) a Wyszczególnienie Ogółem 104,3 105,5 111,6 105,6 102,3 w tym: Pojazdy samochodowe, motocykle, części 94,8 107,9 101,9 103,3 110,8 Paliwa stałe, ciekłe i gazowe 94,2 113,1 120,1 109,1 93,9 Żywność, napoje i wyroby tytoniowe 110,1 101,2 102,8 104,4 102,6 Pozostała sprzedaż detaliczna w niewyspecjalizowanych sklepach 118,1 113,6 130,3 113,2 109,9 Farmaceutyki, kosmetyki, sprzęt ortopedyczny 116,8 117,2 117,8 106,9 109,7 Włókno, odzież, obuwie 114,1 113,1 112,5 104,4 107,9 Meble, RTV, AGD 98,5 123,0 106,7 117,5 105,6 Prasa, książki, pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach 104,0 83,6 107,0 87,6 100,7 Pozostałe 105,0 95,5 116,7 101,3 96,8 * Dane dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób. Źródło: Rynek wewnętrzny w 2010 roku (2011); Rynek wewnętrzny w 2012 roku (2013). Na tle wcześniejszych lat należy podkreślić przede wszystkim spłaszczenie dynamiki wartości sprzedaży detalicznej. Wartość indeksu dynamiki ogółem była w 2013 r. najniższa w całym analizowanym pięcioleciu, od 2011 r. zmniej- 25

16 szał się on rokrocznie (łącznie w tym okresie zmalał o 9,3 p.p.). Rozpiętość indeksów dynamiki poszczególnych grup asortymentowych sięgała 16,9 p.p., podczas gdy rok wcześniej wynosiła aż 29,9 p.p., a w 2009 r. 23,9 p.p. Sprzedaż hurtowa w przedsiębiorstwach handlowych Na tle sprzedaży detalicznej wyraźnie większą osiągnęła sprzedaż hurtowa mln zł, tj. o 3,7% więcej niż w 2012 r. Tempo wzrostu wartości sprzedaży hurtowej ustabilizowało się na poziomie zbliżonym do 2012 r., znacznie niższym niż w latach wcześniejszych, które cechowały duże wahania (ponad 11% dodatnia dynamika w latach i ponad 5% spadek w 2009 r.). Tym samym w stosunku do 2009 r. sprzedaż hurtowa wzrosła aż o 33%. W strukturze sprzedaży hurtowej dominowała zdecydowanie sprzedaż towarów nieżywnościowych (wykres 4). W 2013 r. jej wynosiła Wykres 4 Struktura sprzedaży hurtowej w przedsiębiorstwach handlowych według rodzajowych grup towarów w latach (w %) Źródło: Obliczenia własne na podstawie zamawianych danych GUS. 26

17 Tablica 7 Sprzedaż hurtowa w przedsiębiorstwach handlowych i jej dynamika w latach (w cenach bieżących) Wyszczególnienie Sprzedaż hurtowa w przedsiębiorstwach handlowych , , , , ,7 133,0 w tym: Żywność i napoje bezalkoholowe , , , , ,0 131,6 Napoje alkoholowe , , , , ,6 90,2 rok 2009 Towary nieżywnościowe , , , , ,7 135,1 Źródło: Jak w wykresie 4. 27

18 mln zł, a 84,3% (choć należy podkreślić, że po raz pierwszy od pięciu lat odnotowano spadek tego wskaźnika o 0,8 p.p. do poziomu bliskiego w 2010 r.). Wyraźny wzrost miał natomiast miejsce w przypadku żywności i napojów bezalkoholowych (o 13,3%), co jest wynikiem najlepszym od 2009 r. ( mln zł). O 0,1% spadł napojów alkoholowych, co oznacza kontynuację ujemnej dynamiki tej grupy towarowej w całym pięcioleciu w rezultacie roczna sprzedaż hurtowa tej grupy wyniosła mln zł. Wśród analizowanych trzech grup towarowych jedynie w przypadku napojów alkoholowych wystąpił spadek wartości sprzedaży hurtowej w 2013 r. o 1,4% (tablica 7). Spadek wartości sprzedaży tej grupy odnotowany został już po raz kolejny. W badanym pięcioleciu tylko w 2011 r. nastąpił wzrost wartości sprzedaży. W konsekwencji sprzedaż hurtowa napojów alkoholowych w 2013 r. była o prawie 10% niższa niż w 2009 r. Dynamiczny wzrost w skali roku odnotowano natomiast w przypadku żywności i napojów bezalkoholowych (o 12,0%). W tym przypadku był to z kolei najwyższy indeks dynamiki liczonej rok do roku, w porównaniu z 2009 r. dało to dynamikę rzędu plus 31,6%. Wyższy wskaźnik w analizowanym pięcioleciu stał się em towarów nieżywnościowych (35,1%), przy czym w przypadku tej grupy nośnikami tego wzrostu były przede wszystkim lata (indeksy roczne powyżej 12%). Wnioski Zaprezentowane analizy danych statystycznych, obrazujących rolę przedsiębiorstw w sekcji Handel; naprawa pojazdów samochodowych z wyłączeniem motocykli, pokazują trudną sytuację, w jakiej znalazły się polskie przedsiębiorstwa handlowe w następstwie trwającego wciąż spowolnienia gospodarczego. Wyraża się ona przede wszystkim osłabieniem tempa wzrostu podstawowych wskaźników makroekonomicznych. Niewielka dynamika popytu i sprzedaży nie sprzyja rozwojowi działalności handlowej. Ograniczenie konsumpcji sygnalizowane już w 2012 r. staje się hamulcem ograniczającym możliwości wzrostu gospodarczego. Znajduje to odzwierciedlenie przede wszystkim w dynamice sprzedaży detalicznej. Rok 2013 charakteryzował się znaczącym spowolnieniem w tym obszarze. W mniejszym stopniu te negatywne zjawiska dotyczyły sprzedaży hurtowej. Wykazywała ona znacznie większą dynamikę w odróżnieniu od 28

19 sprzedaży detalicznej, odnosząc dane do 2012 r. (wyjątkowo złego dla handlu hurtowego), można dostrzec nawet symptomy niewielkiej poprawy sytuacji. Potwierdzeniem trudnej sytuacji przedsiębiorstw handlowych szczególnie detalicznych są wyniki badań koniunktury w handlu, prowadzonych przez GUS 2. W 2013 r. w każdej z miesięcznych edycji badań (co występowało już od połowy 2011 r.) wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury w handlu detalicznym osiągał wartości ujemne (tzn. detaliści częściej deklarowali niekorzystne opinie o koniunkturze niż pozytywne). Również dwa pierwsze miesiące 2014 r. cechowały się złą koniunkturą. Dopiero od marca (z jednomiesięczną przerwą w lipcu) wskaźnik ten przyjmuje wartości dodatnie, przy czym korzystne zmiany dostrzegane są przede wszystkim przez przedstawicieli średnich i dużych firm handlowych. W przypadku przedsiębiorstw hurtowych od drugiej połowy 2013 r. (z wyjątkiem grudnia) oceny klimatu koniunktury są wyraźnie pozytywne. Bibliografia Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach, [dostęp: ]. Roczne wskaźniki makroekonomiczne (2014), GUS, Departament Rachunków Narodowych, [dostęp: ]. Rynek wewnętrzny (wydanie z lat ), Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa. Importance of Internal Trade in the National Economy System Summary In his article, the author presented the basic statistical data showing the importance of entities classified in the Section G, Wholesale and retail trade; repair of 2 Na podstawie: Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach (2013). 29

20 motor vehicles and motorcycles, in the Polish economy. This section, being a part of the service sector, plays an important role in the national economy. It assembles more than one fourth of all the entities registered in the REGON system, is a leading one in terms of formation of gross value added. It is characterised by high internal dynamics and flexibility in adjustment to the market economic situation changes. An aim of the article is to present, based on the available statistical data, the share of this section in formation of gross domestic product and an analysis of changes in the value of retail and wholesale sales in total and by the type profile of the commodity group being sold in the years The analysis showed, first of all, multidirectional fluctuations of the indices illustrating the role of trade enterprises in the economy, both from the point of view of their share in formation of gross domestic product and the sales trends in the market. In the course of analyses, there was paid attention to the unfavourable trends connected with consequences of the economic slowdown, mainly related to the drop in the dynamics of sales in Key words: trade, trade enterprises, gross domestic product, gross value added, retail and wholesale sales, retail and wholesale sales dynamics, sales structure. JEL codes: L81 Значение внутренней торговли в системе народного хозяйства Резюме В статье представлены основные статистические данные, указывающие значение субъектов, включаемых в раздел G, «Оптовая и розничная торговля; ремонт автотранспортных средств, мотоциклов, бытовых изделий и предметов личного пользования» в польской экономике. Эта секция, являющаяся частью сектора услуг, играет существенную роль в национальной экономике. Она сосредоточивает свыше четверти всех субъектов, зарегистрированных в системе REGON, и она возглавляет список секций с точки зрения формирования валовой добавленной стоимости. Она характеризуется высокой внутренней динамикой и гибкостью в приспособлении к изменениям рыночной конъюнктуры. Цель статьи представить на основе доступных статистических данных долю этой секции в создании валового внутреннего продукта и провести анализ изменений стоимости розничной и оптовой продажи в целом и по видам продаваемых товарных групп в гг. Анализ показал прежде всего идущие в разных направлениях колебания показателей, представляющих роль торговых предприятий в экономике как с точки зрения их доли в создании валового внутреннего продукта, так и тенденций в продаже на рынке. По ходу анализов 30

21 обратили внимание на неблагоприятные тенденции, связанные с последствиями экономического спада, в основном касающиеся снижения темпов продажи в гг. Ключевые слова: торговля, торговые предприятия, валовой внутренний продукт, валовая добавленная стоимость, розничная и оптовая продажа, динамика розничной и оптовой продажи, структура продажи. Коды JEL: L81 All rights reserved Afiliacja: dr Robert Nowacki Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Zakład Rynku Usług Al. Jerozolimskie Warszawa tel robert.nowacki@ibrkk.pl, rob.nowacki@wp.pl 31