Część I MIEJSCE HANDLU WEWNĘTRZNEGO W GOSPODARCE POLSKI W LATACH Handel wewnętrzny w gospodarce narodowej

Transkrypt

1 Część I MIEJSCE HANDLU WEWNĘTRZNEGO W GOSPODARCE POLSKI W LATACH Robert Nowacki IBRKK Handel wewnętrzny w gospodarce narodowej Streszczenie Artykuł zawiera dane statystyczne obrazujące rolę podmiotów klasyfikowanych w sekcji Handel; naprawa pojazdów samochodowych w gospodarce polskiej. Sekcja ta, jako istotna składowa sektora usług, odgrywa w systemie gospodarczym dużą rolę. Skupia ponad jedną trzecią wszystkich podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON. Charakteryzuje się dużą dynamiką i elastycznością działań. Na podstawie danych statystycznych z lat przedstawiono jej w tworzeniu produktu krajowego brutto oraz analizę zmian wartości sprzedaży detalicznej i hurtowej ogółem i według przekroju rodzajowego sprzedawanych grup towarowych. Zaprezentowane rozważania wykazały przede wszystkim duże i różnokierunkowe wahania wskaźników obrazujących zarówno przedsiębiorstw handlowych w tworzeniu produktu krajowego brutto, jak i trendy sprzedażowe na rynku. W artykule zaakcentowano pojawiające się symptomy spowolnienia gospodarczego, głównie odnoszące się do spadku tempa sprzedaży w 2012 r. i związanych z tym pesymistycznych prognoz dotyczących koniunktury w handlu. Słowa kluczowe: handel, przedsiębiorstwa handlowe, produkt krajowy brutto, struktura ów w tworzeniu produktu krajowego brutto i wartości danej brutto, sprzedaż detaliczna i hurtowa, dynamika sprzedaży detalicznej i hurtowej, struktura sprzedaży. Kody JEL: L81 7

2 Handel a produkt krajowy brutto i dodana brutto Analizując znaczenie handlu wewnętrznego w gospodarce narodowej należy zwrócić uwagę na zróżnicowanie podmiotów tworzących tę sekcję. Zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) jednostkami handlowymi nazywane są podmioty gospodarcze prowadzące podstawową działalność zakwalifikowaną do sekcji G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle. Wykaz rodzajów działalności handlowej w zakresie sekcji G przedstawiono w tablicy 1. Tablica 1 Schemat klasyfikowania podmiotów zaliczanych według Polskiej Klasyfikacji Działalności do sekcji G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Dział Grupa Nazwa grupowania 45 Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; Naprawa pojazdów samochodowych 45.1 Sprzedaż hurtowa i detaliczna pojazdów samochodowych, z wyłączeniem motocykli 45.2 Konserwacja i naprawa pojazdów samochodowych; z wyłączeniem motocykli 45.3 Sprzedaż hurtowa i detaliczna części i akcesoriów do pojazdów samochodowych, z wyłączeniem motocykli 45.4 Sprzedaż hurtowa i detaliczna motocykli, ich naprawa i konserwacja oraz sprzedaż hurtowa i detaliczna części i akcesoriów do nich 46 Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi 46.1 Sprzedaż hurtowa realizowana na zlecenie 46.2 Sprzedaż hurtowa płodów rolnych i żywych zwierząt 46.3 Sprzedaż hurtowa żywności, napojów i wyrobów tytoniowych 46.4 Sprzedaż hurtowa artykułów użytku domowego 46.5 Sprzedaż hurtowa narzędzi technologii informacyjnej i komunikacyjnej 46.6 Sprzedaż hurtowa maszyn, urządzeń i dodatkowego wyposażenia 46.7 Pozostała wyspecjalizowana sprzedaż hurtowa 46.9 Sprzedaż hurtowa niewyspecjalizowana 47 Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi 8

3 Dział Grupa Nazwa grupowania 47.1 Sprzedaż detaliczna prowadzona w niewyspecjalizowanych sklepach 47.2 Sprzedaż detaliczna żywności, napojów i wyrobów tytoniowych prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach 47.3 Sprzedaż detaliczna paliw do pojazdów silnikowych na stacjach paliw 47.4 Sprzedaż detaliczna narzędzi technologii informacyjnej i komunikacyjnej prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach 47.5 Sprzedaż detaliczna artykułów użytku domowego prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach 47.6 Sprzedaż detaliczna wyrobów związanych z kulturą i rekreacją prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach 47.7 Sprzedaż detaliczna pozostałych wyrobów prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach 47.8 Sprzedaż detaliczna prowadzona na straganach i targowiskach 47.9 Sprzedaż detaliczna prowadzona poza siecią sklepową, straganami i targowiskami Źródło: Rynek wewnętrzny w 2012 r., Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa 2013, s. 8. Sekcja ta grupuje podmioty o istotnym znaczeniu dla gospodarki narodowej, mające duży w strukturze podmiotowej całej gospodarki narodowej i posiadające duży wkład w tworzenie produktu krajowego brutto i wartości dodanej. Według danych zaczerpniętych z rejestru REGON w 2012 r. zarejestrowanych było w Polsce przedsiębiorstw handlowych, co stanowiło 35,2% ogółu zarejestrowanych podmiotów (łącznie w gospodarce narodowej ) 1. W stosunku do 2011 r. oznaczało to minimalny (o 0,5 pkt. proc.) wzrost, ale w odniesieniu do 2009 r., pierwszego z objętych analizą w niniejszym opracowaniu, dynamika była ujemna (o 0,6 pkt. proc.). Analizując znaczenie przedsiębiorstw handlowych w gospodarce narodowej w ujęciu wartościowym, należy zwrócić uwagę na wskaźniki charakteryzujące rozwój gospodarczy kraju w latach Badane czterolecie to okres wyraźnego spowolnienia koniunktury gospodarczej, wywołanego światowym kryzysem finansowym zapoczątkowanym w drugiej połowie 2008 r. Z danych przedstawionych w tablicach 2 i 3, obrazujących podstawo- 1 Na podstawie: Rynek wewnętrzny w 2012 r., Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa

4 Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne charakteryzujące gospodarkę narodową w latach i ich dynamika w cenach bieżących Tablica 2 Wyszczególnienie rok rok rok rok rok 2009 PKB , , , ,4 118,6 Wartość dodana brutto , , , ,3 118,3 Popyt krajowy , , , ,9 118,4 Spożycie ogółem , , , ,6 118,2 Akumulacja , , , ,6 119,1 Eksport towarów i usług , , , ,1 140,4 Import towarów i usług , , , ,8 139,8 Źródło: Roczne wskaźniki makroekonomiczne, GUS, Departament Rachunków Narodowych. [dostęp: ]. 10

5 we wskaźniki makroekonomiczne charakteryzujące gospodarkę narodową, wynika, iż 2012 r. był okresem trudnym. Tablica 3 Dynamika podstawowych wskaźników makroekonomicznych charakteryzujących gospodarkę narodową w cenach stałych (ceny średnioroczne roku ego) Wyszczególnienie rok rok rok rok PKB 101,6 103,9 104,5 101,9 Wartość dodana brutto 101,8 103,7 104,5 101,9 Popyt krajowy 98,9 104,6 103,6 99,9 Spożycie ogółem 102,0 103,4 101,6 101,0 Akumulacja 88,5 109,3 111,2 95,8 Eksport towarów i usług 93,2 112,1 107,7 103,9 Import towarów i usług 87,6 113,9 105,5 99,3 Źródło: Jak w tablicy 2. Wartość produktu krajowego brutto w 2012 r. wyniosła mln zł i była wyższa od wytworzonego w roku m o mln zł. Oznacza to przyrost w cenach bieżących o 4,4%. W cenach stałych przyrost ten wyniósł jednak zaledwie 1,9%. W stosunku do zmian zachodzących w latach uwidocznił się przede wszystkim spadek przyspieszenia zaobserwowanego w latach ; w 2011 r. wynosiło ono 4,5%, rok wcześniej 3,9%. Tym samym wskaźnik dynamiki produktu krajowego brutto liczonej w cenach stałych zbliżył się do poziomu notowanego w 2009 r. (1,6%), który był w ostatnich latach zdecydowanie najgorszy. Na spowolnienie tempa wzrostu produktu krajowego brutto wpływ miał przede wszystkim spadek dynamiki popytu krajowego w 2012 r. był on (licząc w cenach stałych) o 0,1 pkt. proc. niższy niż w 2011 r., a różnica wskaźników dynamiki sięgała w tym okresie 3,7 pkt. proc. Licząc w cenach bieżących, popyt wzrósł w 2012 r. tylko o 2,9% w stosunku do roku poprzed- 11

6 niego. Ujemna dynamika wystąpiła też w przypadku akumulacji oraz importu towarów i usług. Przyjmując za bazowy 2009 r., produkt krajowy brutto wzrósł o 18,6%, nieco niższa była dynamika wartości dodanej brutto (18,3%). Zbliżone wskaźniki odnotowano w przypadku popytu krajowego (18,4%), spożycia ogółem (18,2%), a także akumulacji (19,1%). Indeksy dynamiki dla wymiany towarowej z zagranicą ukształtowały się na poziomie 40,4% w przypadku eksportu i 39,8% w odniesieniu do importu. Biorąc pod uwagę poszczególne sekcje gospodarki narodowej, największą dodaną brutto wytworzono w podmiotach działających w sferze handlu i naprawy pojazdów samochodowych mln zł, a następnie w przetwórstwie przemysłowym mln zł (tablica 4). Wartość ta w przedsiębiorstwach handlowych wzrosła w ciągu czterech lat o mln zł. Należy zwrócić również uwagę na zróżnicowaną dynamikę wytwarzanej wartości dodanej brutto w poszczególnych sekcjach gospodarki narodowej. Licząc w cenach bieżących, w 2012 r. najwyższą dynamikę odnotowano w przypadku sekcji D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę oraz sekcji H, skupiającej podmioty związane z transportem i działalnością magazynową po 13,9%. Najniższe wskaźniki wystąpiły w przypadku górnictwa i wydobywania (sekcja B) oraz działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją (sekcja R) odpowiednio 95,4% oraz 99,4%. W 2012 r. handel i naprawa pojazdów samochodowych charakteryzował się dynamiką rzędu 6,9%, o 3,2 pkt. proc. wyższą niż rok wcześniej, ale niższą o 0,9 pkt. proc. niż w 2010 r. i aż o 3,1 pkt. proc. niż w 2009 r.. Na tle pozostałych sekcji usługowych są to jednak wskaźniki nieco lepsze poza wyraźnie najsłabszym dla sekcji G 2011 r. (wykres 1). W efekcie, uwzględniając w ujęciu porównawczym pięć sektorów (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybołówstwo; przemysł; budownictwo; handel i naprawę pojazdów samochodowych oraz pozostałą działalność usługową), w 2012 r. sekcja G odnotowała najwyższą dynamikę tworzenia wartości dodanej brutto, będąc jedyną analizowaną kategorią, notującą wzrost dynamiki w porównaniu z rokiem m (w którym z kolei charakteryzowała się najniższym wskaźnikiem dynamiki). Analizując dynamikę wartości dodanej brutto wytwarzanej przez poszczególne sekcje gospodarki narodowej w okresie czteroletnim, najwyższe 12

7 PKB, dodana brutto według sekcji gospodarki narodowej i ich dynamika w latach w cenach bieżących Tablica 4 Wyszczególnienie PKB ,4 100, ,4 100, ,9 100, ,4 100,0 118,6 Wartość dodana brutto ogółem ,0 88, ,4 88, ,6 87, ,3 88,6 118,3 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo ,3 3, ,3 3, ,0 3, ,9 3,5 128,0 Przemysł ,3 21, ,3 21, ,7 21, ,7 21,8 118,6 Górnictwo i wydobywanie ,0 1, ,7 2, ,5 2, ,4 2,2 136,3 Przetwórstwo przemysłowe ,0 16, ,5 14, ,4 15, ,4 15,3 113,4 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę ,3 2, ,4 3, ,9 3, ,9 3,2 135,2 rok

8 Wyszczególnienie Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja ,1 1, ,4 1, ,6 1, ,2 1,1 121,5 Budownictwo ,9 7, ,6 7, ,4 7, ,1 6,9 114,5 Handel; naprawa pojazdów samochodowych ,0 16, ,8 17, ,7 16, ,9 16,8 119,6 Pozostała działalność usługowa ,9 40, ,8 39, ,6 38, ,1 39,5 117,4 Transport i gospodarka magazynowa ,2 5, ,1 4, ,7 5, ,9 5,4 127,6 Zakwaterowanie i gastronomia ,9 1, ,6 1, ,1 1, ,0 1,1 118,6 Informacja i komunikacja ,3 3, ,6 3, ,4 3, ,8 3,3 106,8 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,2 3, ,4 3, ,6 3, ,2 4,0 135,4 rok

9 Wyszczególnienie Obsługa rynku nieruchomości ,5 5, ,1 4, ,5 4, ,9 5,1 120,7 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,8 4, ,6 4, ,7 4, ,1 4,4 109,6 Administrowanie i działalność wspierająca ,1 1, ,9 1, ,7 1, ,9 1,8 141,0 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,5 4, ,0 4, ,2 4, ,2 4,4 106,5 Edukacja ,2 4, ,1 4, ,2 4, ,7 4,1 112,5 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,6 3, ,6 3, ,5 3, ,6 3,3 118,7 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,4 0, ,8 0, ,8 0, ,4 0,7 98,0 rok

10 Wyszczególnienie Pozostała działalność usługowa ,2 1, ,6 1, ,0 1, ,2 1,6 114,3 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników oraz wytwarzające produkty na własne potrzeby ,5 0, ,8 0, ,5 0, ,0 0,5 112,3 rok 2009 Źródło: Roczne wskaźniki makroekonomiczne, GUS, Departament Rachunków Narodowych, [dostęp: ]; Komunikaty GUS w sprawie szacunku wartości nominalnej produktu krajowego brutto za lata , [dostęp: ]. 16

11 wskaźniki obserwuje się w przypadku sekcji O (administrowanie i działalność wspierająca), B (górnictwo i wydobywanie), K (działalność finansowa i ubezpieczeniowa) oraz D (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę). We wszystkich tych sekcjach dynamika ta przekroczyła 30% (odpowiednio plus 41%, 36,3%, 35,4% oraz 35,2%). Najgorsze wskaźniki charakteryzowały sekcję R (działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją minus 2%. Wskaźnik dla sekcji G ukształtował się na poziomie 19,6%, wyższym o ponad 2 pkt. proc. niż w przypadku pozostałych sekcji usługowych Wykres 1 Dynamika wartości dodanej brutto według wybranych sekcji gospodarki narodowej w latach w cenach bieżących ( ) 112, ,3 108,3 107,8 104,6 104,3 103,9 103,8 102, ,7 109,4 106,6 103,7 106,9 106,1 104,7 101,9 100, Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Budownictwo Pozostała działalność usługowa Przemysł Handel; naprawa pojazdów samochodowych Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Roczne wskaźniki makroekonomiczne, GUS, Departament Rachunków Narodowych, [dostęp: ]. Przyjmując za podstawę obliczeń średnioroczne ceny stałe, dynamika wytworzonej przez przedsiębiorstwa handlowe wartości dodanej brutto wyniosła 1,2% i była niższa niż rejestrowana w przypadku pozostałej działalno- 17

12 ści usługowej (o 1,9 pkt. proc.) i w przemyśle (o 0,6 pkt. proc.) wykres 2 i tablica 5. Dynamika wartości dodanej brutto według wybranych sekcji gospodarki narodowej w latach w cenach stałych ( ) Wykres ,8 111,6 109,1 108,2 107,3 106,4 104,5 104,3 105,7 103,1 101,5 101,8 101,2 101,2 99,9 100,3 100,1 95,7 97,9 96, Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Budownictwo Pozostała działalność usługowa Przemysł Handel; naprawa pojazdów samochodowych Źródło: Jak w wykresie 1. Uwzględniając agregację poszczególnych sekcji, największy w tworzeniu produktu krajowego brutto ma niezmiennie działalność usługowa. W 2012 r. w sferze usług wytworzono łącznie 63,2% produktu krajowego brutto. W porównaniu z rokiem m ten zwiększył się o 0,7 pkt. proc., ale jednocześnie był o 0,7 pkt. proc. niższy niż w 2009 r. Spośród wszystkich sekcji usługowych najwyższą u w tworzeniu produktu krajowego brutto ma sekcja G, skupiająca podmioty działające w sferze handlu i naprawy pojazdów samochodowych (wykres 3). W latach wskaźnik ten wahał się od 16,4% (2011 r.) do 17,1% (2010 r.). W 2012 r. odnotowano wskaźnik na poziomie 16,8%, czyli wzrost 18

13 o 0,4 pkt. proc. w stosunku do roku ego. Udział pozostałych sekcji usługowych wyniósł w 2012 r. łącznie 39,5%, co oznacza wzrost o 0,6 pkt. proc. w porównaniu z rokiem m, ale jednocześnie spadek o 0,5 pkt. proc. w porównaniu z 2009 r. Udział sekcji przemysłowych w tym czasie osiągnął 21,8%, taką samą jak w 2011 r. i 2009 r. i o 0,6 pkt. proc. wyższą niż w 2010 r., natomiast wskaźnik dla budownictwa osiągnął poziom 6,9% (najniższy w całym analizowanym czteroleciu). Wykres 3 Udział wybranych sekcji gospodarki narodowej w tworzeniu PKB w latach w cenach bieżących (w %) ,5 21,8 6,9 16,8 39, ,5 21,8 7,2 16,4 38, ,3 21,2 7,1 17,1 39, ,2 21,8 7,2 16,7 40,0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Budownictwo Pozostała działalność usługowa Przemysł Handel; naprawa pojazdów samochodowych Źródło: Jak w wykresie 1. Na tym tle wskaźniki makroekonomiczne dla pierwszego półrocza 2013 r. nie rysują się optymistycznie. Dynamika realna produktu krajowego brutto niewyrównanego sezonowo (w cenach stałych średniorocznych roku ego) wyniosła zaledwie 0,5% w I kwartale i 0,8% w II kwartale w porównaniu z analogicznymi okresami roku ego. Dla porównania wskaźniki te w 2011 r. kształtowały się na poziomie odpowiednio 3,5% oraz 2,4%, a w drugim półroczu osiągnęły wartości kwartalne 1,3% oraz 0,7%. 19

14 Tablica 5 Dynamika wartości dodanej brutto według sekcji gospodarki narodowej w latach w cenach stałych (ceny średnioroczne roku ego) Wyszczególnienie Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 109,1 95,7 101,5 96,1 Przemysł 101,2 107,3 108,2 101,8 Górnictwo i wydobywanie 84,3 96,3 99,4 99,5 Przetwórstwo przemysłowe 103,7 107,3 109,2 101,9 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę 99,0 115,9 111,8 103,8 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja 103,7 104,3 102,0 100,3 Budownictwo 111,6 106,4 111,8 100,3 Handel; naprawa pojazdów samochodowych 104,3 105,7 97,9 101,2 Pozostała działalność usługowa 99,9 100,1 104,5 103,1 Transport i gospodarka magazynowa 96,3 100,9 112,0 107,9 Zakwaterowanie i gastronomia 101,4 97,8 106,9 101,5 Informacja i komunikacja 103,3 99,9 106,4 110,0 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 72,5 105,5 103,9 102,6 Obsługa rynku nieruchomości 103,2 105,0 103,2 102,2 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 105,0 98,2 102,9 101,1 Administrowanie i działalność wspierająca 110,6 108,9 115,0 108,5 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 103,8 98,9 98,3 99,6 Edukacja 101,1 97,8 100,3 98,7 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 104,7 106,5 105,3 102,5 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 95,7 87,3 102,3 97,1 Pozostała działalność usługowa 99,7 101,6 98,3 104,6 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników oraz wytwarzające produkty na własne potrzeby 101,8 93,1 104,1 104,3 Źródło: Jak w tablicy 2. 20

15 Spadkowy trend trwa już od końca 2011 r. Podobne tendencje charakteryzują dynamikę wartości dodanej brutto. Jeszcze większym pesymizmem napełniają dane o innych podstawowych wskaźnikach makroekonomicznych. Wskaźniki dynamiki popytu krajowego wyniosły w dwóch pierwszych kwartałach 2013 r. minus 0,9% oraz minus 1,7%, akumulacja obniżyła się o 5,9% i 13,6%. Zmalał również import produktów i usług (o 1,6% oraz 1,9%). Dodatnią dynamikę odnotowano natomiast w przypadku eksportu (plus 1,3% i 3,2%), a także spożycia ogółem w II kwartale (o 0,1% przy braku zmian w I kwartale). Podawane przez GUS wskaźniki obrazujące skalę wpływu poszczególnych mierników na wzrost realny produktu krajowego brutto niewyrównanego sezonowo w porównaniu z analogicznym okresem roku ego pokazują, iż niewielka jego dynamika warunkowana była przede wszystkim dodatnim saldem obrotów z zagranicą (w kolejnych kwartałach 1,3 pkt. proc. i 2,5 pkt. proc.). W mniejszym stopniu w tym miał wzrost wartości dodanej brutto (plus 0,5 pkt. proc. i plus 0,7 pkt. proc.) oraz spożycia ogółem (o 0,9 pkt. proc. w II kwartale, w tym głównie spożycia publicznego plus 0,8 pkt. proc.). Niekorzystny wpływ charakteryzował natomiast akumulację (wskaźniki ujemne na poziomie odpowiednio 0,8 pkt. proc. i 2,6 pkt. proc.), a także popyt krajowy minus 0,8 pkt. proc. oraz minus 1,7 pkt. proc. Należy zauważyć, że I kwartał charakteryzował się relatywnie dużą stabilizacją, II kwartał natomiast wyraźnie większymi wahaniami poszczególnych wskaźników. Uwaga ta dotyczy również wartości dodanej brutto wytworzonej w sekcji Handel i naprawa pojazdów samochodowych jej dynamika w I kwartale wyniosła minus 0,2%, a w II odnotowano wzrost do poziomu 1,8% 2. Wielkość i struktura sprzedaży detalicznej w przedsiębiorstwach handlowych Analiza sprzedaży detalicznej w latach wskazuje na systematyczny wzrost jej wartości w kolejnych latach (tablica 6). W omawianym okresie sprzedaży detalicznej wzrosła z ,7 mln zł do ,6 mln, tj. o 16%. Roczne tempo wzrostu w kolejnych latach było zróżnicowane w 2009 r. wynosiło 3,2%, w 2010 r. zmalało do 1,7%, by 2 Na podstawie: Biuletyn Statystyczny 2013, nr 9, GUS, s

16 Wartość i dynamika sprzedaży detalicznej w latach (w cenach bieżących) Tablica 6 Wyszczególnienie rok rok rok rok rok 2009 Sprzedaż detaliczna ogółem ,7 103, ,4 101, ,1 109, ,6 104,6 116,0 w tym: W punktach sprzedaży detalicznej ,2 103, ,2 101, ,7 109, ,4 104,4 116,0 w tym: Żywność i napoje bezalkoholowe ,0 103, ,2 102, ,6 103, ,8 103,2 109,2 Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe ,8 109, ,3 103, ,3 101, ,6 102,7 107,9 Towary nieżywnościowe (bez wyrobów tytoniowych) ,4 102, ,7 101, ,8 112, ,0 105,2 120,1 Źródło: Jak w tablicy 1. 22

17 w 2011 r. zwiększyć się o ponad 7 pkt. proc., do poziomu 9,0%. W ostatnim roku wskaźnik dynamiki rocznej ponownie wyraźnie się obniżył do 4,6%. Takie same były w zasadzie trendy charakteryzujące sprzedaż detaliczną w punktach sprzedaży detalicznej. W latach jej wzrosła z ,2 mln zł do ,4 mln zł (czyli także o 16%). Niemal identyczne były również indeksy obrazujące tempo dynamiki rocznej. Większe zróżnicowanie zaobserwować można natomiast w przypadku poszczególnych grup towarowych. W największym stopniu w latach rosła sprzedaż detaliczna towarów nieżywnościowych (bez wyrobów tytoniowych) o ponad 20%, osiągając mln zł. Wyraźnie niższe było tempo wzrostu sprzedaży artykułów żywnościowych i napojów bezalkoholowych oraz napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych. Pierwsza z tych grup odnotowała wzrost do wartości ,8 mln zł (o 9,2% w porównaniu z 2009 r.), druga do ,6 mln zł (o 7,9%). W ujęciu rocznym sprzedaż detaliczna towarów nieżywnościowych najszybciej rosła w latach roczne indeksy dynamiki były w tych latach wyższe niż w przypadku obu pozostałych grup (w tym zwłaszcza w 2011 r. o ok. 10 pkt. proc.). W przypadku alkoholi i wyrobów tytoniowych zdecydowanie najwyższą dynamikę odnotowano w 2009 r. (plus 9,5%), w trzech kolejnych latach tempo wzrostu sprzedaży spadło ponad trzykrotnie. Inaczej kształtowały się zmiany w grupie produktów żywnościowych i napojów bezalkoholowych. Charakterystycznym zjawiskiem jest przede wszystkim dostrzegane spłaszczenie różnic pomiędzy kolejnymi indeksami dynamiki roczne tempo wzrostu sprzedaży detalicznej kształtowało się od 2,5% (2010 r.) do 3,9% (2009 r.). W sprzedaży realizowanej w punktach sprzedaży detalicznej dominują towary nieżywnościowe (z wyłączeniem wyrobów tytoniowych) (wykres 4). Ich w łącznej wartości sprzedaży detalicznej osiągnął w 2012 r. poziom 65,9%, przy nieznacznej tendencji wzrostowej w kolejnych latach (w stosunku do 2009 r. wzrost o 2,3 pkt. proc.). Znacznie niższe są y dwóch pozostałych grup towarów artykułów żywnościowych i napojów bezalkoholowych oraz alkoholi i wyrobów tytoniowych. Udział pierwszej ukształtował się na poziomie 25,5%, co stanowi o 1,6 pkt. proc. mniej niż przed czterema laty, drugiej 8,6%, przy spadku o 0,7 pkt. proc. 23

18 Struktura sprzedaży detalicznej w przedsiębiorstwach handlowych według rodzajowych grup towarów w latach (w %) Wykres ,5 8,6 65, ,8 8,8 65, ,3 9,4 63, ,1 9,3 63,6 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Żywność i napoje bezalkoholowe Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe Towary nieżywnościowe (bez wyrobów tytoniowych) Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rynek wewnętrzny w 2012 roku, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa Uwzględniając bardziej szczegółowe ujęcie rodzajów działalności na podstawie badań prowadzonych wśród przedsiębiorstw handlowych o liczbie pracujących przekraczającej 9 osób, należy zauważyć dominację artykułów żywnościowych, napojów i wyrobów tytoniowych ich w strukturze sprzedaży detalicznej w 2012 r. osiągnął 25,3%, przy trendzie spadkowym o 0,4 pkt. proc. w ostatnim roku i 3,7% w ciągu czterech lat. Rośnie natomiast znaczenie sprzedaży paliw stałych, ciekłych i gazowych ich w sprzedaży detalicznej wzrósł w latach o 3,2 pkt. proc., do poziomu 20,2% (tablica 7). Największą dynamikę sprzedaży detalicznej według rodzajów działalności notowały w 2012 r. podmioty prowadzące sprzedaż mebli, artykułów RTV i AGD oraz pozostałą sprzedaż detaliczną w niewyspecjalizowanych sklepach (wskaźniki dynamiki na poziomie odpowiednio 17,5% oraz 13,2%, przy średniej dla ogółu przedsiębiorstw handlowych zatrudniających powy- 24

19 żej 9 osób na poziomie 5,6%). Jedyną kategorią podmiotów, w przypadku których odnotowano ujemną dynamikę była sprzedaż prasy, książek i pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach minus 12,4%. Porównując zaprezentowane w tym zestawieniu dane zwracają uwagę przede wszystkim wahania indeksów dynamiki o różnych kierunkach i relatywnie dużej sile dotyczące niektórych rodzajów działalności, np. paliwa stałe, ciekłe i gazowe, czy też wspomniane już meble, RTV i AGD oraz prasa, książki i pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach (tablica 8). Struktura sprzedaży detalicznej w latach według rodzajów działalności w cenach bieżących (w %) a Tablica 7 Wyszczególnienie Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym: Pojazdy samochodowe, motocykle, części 9,4 9,6 8,8 8,6 Paliwa stałe, ciekłe i gazowe 17,0 18,2 19,6 20,2 Żywność, napoje i wyroby tytoniowe 29,0 27,9 25,7 25,3 Pozostała sprzedaż detaliczna w niewyspecjalizowanych sklepach 7,3 7,8 9,1 9,8 Farmaceutyki, kosmetyki, sprzęt ortopedyczny 4,0 4,5 4,7 4,8 Włókno, odzież, obuwie 4,5 4,8 4,9 4,8 Meble, RTV, AGD 6,0 7,0 6,7 7,5 Prasa, książki, pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach 7,4 5,9 5,6 4,7 Pozostałe 15,0 13,6 14,3 13,7 a Dane dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób. Źródło: Rynek wewnętrzny w 2010 roku, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa 2011 oraz Rynek wewnętrzny w 2012 roku, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa

20 Dynamika sprzedaży detalicznej w latach według rodzajów działalności (w cenach bieżących) a Tablica 8 Wyszczególnienie Ogółem 104,3 105,5 111,6 105,6 w tym: Pojazdy samochodowe, motocykle, części 94,8 107,9 101,9 103,3 Paliwa stałe, ciekłe i gazowe 94,2 113,1 120,1 109,1 Żywność, napoje i wyroby tytoniowe 110,1 101,2 102,8 104,4 Pozostała sprzedaż detaliczna w niewyspecjalizowanych sklepach 118,1 113,6 130,3 113,2 Farmaceutyki, kosmetyki, sprzęt ortopedyczny 116,8 117,2 117,8 106,9 Włókno, odzież, obuwie 114,1 113,1 112,5 104,4 Meble, RTV, AGD 98,5 123,0 106,7 117,5 Prasa, książki, pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach 104,0 83,6 107,0 87,6 Pozostałe 105,0 95,5 116,7 101,3 a Dane dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób. Źródło: Jak w tablicy 7. Wielkość i struktura sprzedaży hurtowej w przedsiębiorstwach handlowych Analizy danych dotyczących kształtowania się sprzedaży hurtowej w latach , podobnie jak w przypadku sprzedaży detalicznej, wykazują zmiany w zakresie jej dynamiki i struktury. Dane przedstawione w tablicy 9 pokazują, iż po wyjątkowo słabym dla działalności hurtowej przedsiębiorstw handlowych 2009 r., w którym dynamika sprzedaży spadła w porównaniu z 2008 r. o 5,5%, dwa kolejne lata charakteryzowały się wyraźnym przyspieszeniem sprzedaż hurtowa rosła w nich rokrocznie o ponad 11%, z kolei 2012 r. charakteryzował się gwałtownym spadkiem tempa wzrostu spadło ono aż o 9 pkt. proc., do poziomu 2,9%. Pozwoliło to na osiągnięcie łącznej wartości sprzedaży hurtowej na poziomie mln zł. Przyjmując za podstawę 2009 r., oznacza to wskaźnik dynamiki rzędu 28,2%. 26

21 Sprzedaż hurtowa w przedsiębiorstwach handlowych i jej dynamika w latach (w cenach bieżących) Tablica 9 Wyszczególnienie rok rok rok rok rok 2009 Sprzedaż hurtowa w przedsiębiorstwach handlowych , , , ,9 128,2 w tym: Żywność i napoje bezalkoholowe , , , ,5 117,4 Napoje alkoholowe , , , ,8 91,5 Towary nieżywnościowe , , , ,7 131,5 Źródło: Mały Rocznik Statystyczny 2011, GUS, Warszawa 2012, s. 207; Mały Rocznik Statystyczny 2012, GUS, Warszawa 2012, s. 210; Mały Rocznik Statystyczny 2013, GUS, Warszawa 2013, s

22 Cechą sprzedaży hurtowej w tym okresie było duże zróżnicowanie trendów charakteryzujących poszczególne grupy towarowe. Najwyższy czteroletni wskaźnik dynamiki odnotowano w przypadku towarów nieżywnościowych, konsumpcyjnych i niekonsumpcyjnych, na poziomie 31,5%, przy czym ta jest głównie wypadkową wysokiej dynamiki rocznej w latach (plus 13% oraz 12,2%). Pierwszy rok analizowanego okresu cechował się bowiem ujemnym wskaźnikiem dynamiki (minus 5,1%), drugi dość wyraźnym wzrostem rzędu 11,2%, a w ostatnim roku odnotowano natomiast niewielką dynamikę dodatnią (3,7%). W efekcie sprzedaż hurtowa towarów nieżywnościowych osiągnęła w 2012 r mln zł. Nieco inne tendencje zaobserwować można w przypadku napojów alkoholowych lata to wyraźne załamanie sprzedaży hurtowej (szczególnie w 2009 r. minus 19,3%), 2011 r. oznacza przełamanie spadkowego trendu sprzedażowego (dynamiką rzędu plus 9,1%), a 2012 r. ponowne zmniejszenie wartości sprzedaży o 11,2%. W konsekwencji w całym czteroletnim okresie sprzedaż hurtowa napojów alkoholowych zmniejszyła się o 8,5%, do poziomu mln zł. Odmiennie kształtowała się natomiast sprzedaż hurtowa artykułów żywnościowych i napojów bezalkoholowych cechowała ją znacznie większa stabilność. Żaden z rocznych wskaźników dynamiki nie osiągnął wartości ujemnej. Najwyższy odnotowano w 2011 r. plus 10,4%, najniższy zaś w 2009 r. plus 0,2%. W konsekwencji dynamika w tym okresie osiągnęła poziom 17,4%, a łączna sprzedaży hurtowej tej grupy towarów ukształtowała się w 2012 r. na poziomie mln zł. Rezultatem zróżnicowanej dynamiki sprzedaży poszczególnych grup towarów były zmiany ich ów w strukturze sprzedaży hurtowej (wykres 5). Nie są one duże, jeżeli chodzi o zmianę wartości, ale cechują je charakterystyczne trendy. Z roku na rok obserwuje się zmniejszenie znaczenia artykułów żywnościowych, napojów bezalkoholowych i napojów alkoholowych na rzecz towarów nieżywnościowych. W przypadku żywności i napojów bezalkoholowych zmiany sięgają w skali czterech lat 1,1 pkt. proc., przy czym największą różnicę zaobserwowano w 2010 r. spadek o 0,7 pkt. proc. Łącznie tej grupy towarów w wartości sprzedaży hurtowej osiągnął w 2012 r. poziom 12,4%. Zbliżona była skala zmian zachodzących w przypadku napojów alkoholowych grupy o najniższym udziale w sprzedaży hurtowej (2,5% w 2012 r.). Różnica ich ów w sprzedaży detalicznej pomiędzy 2009 r. a 2012 r. wynosi 1 pkt proc. Największe wahnięcie dotyczyło dynamiki w 2009 r. 0,5 pkt. proc., niemal równie wysokie było w 2012 r. 0,4 pkt. proc. Udział towarów nieżywnościowych 28

23 w łącznej wartości sprzedaży hurtowej osiągnął tym samym w 2012 r. poziom 85,1%, przy czym najwyższą dynamikę tego wskaźnika odnotowano w 2010 r. (plus 1,2 pkt. proc.). Wykres 5 Struktura sprzedaży hurtowej w przedsiębiorstwach handlowych według rodzajowych grup towarów w latach (w %) ,4 2,5 85, ,6 2,9 84, ,8 3,0 84, ,5 3,5 83,0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: Jak w tablicy 9. Żywność i napoje bezalkoholowe Napoje alkoholowe Towary nieżywnościowe Wnioski Przedstawione analizy danych statystycznych obrazujących rolę przedsiębiorstw usytuowanych w sekcji Handel; naprawa pojazdów samochodowych z wyłączeniem motocykli pokazują trudną sytuację związaną z trwającym spowolnieniem gospodarczym. Wyraża się ona przede wszystkim w relatywnie dużej niestabilności podstawowych wskaźników prezentujących stan zarówno całej gospodarki, jak i przedsiębiorstw handlowych. Po załamaniu w 2009 r. dwa kolejne lata charakteryzowały się niewielkim przyspieszeniem tempa wzrostu, ale już pod koniec 2011 r. i w całym 2012 r. 29

24 dostrzec można przejawy kolejnego spowolnienia wzrostu. Wskaźniki makroekonomiczne osiągają wartości o kilka punktów procentowych niższe niż w roku m. Szczególnie pesymistyczne wydają się dane dotyczące dynamiki popytu krajowego, tzn. jego obniżenie w 2012 r. w stosunku do 2011 r. O ile w dwóch ch latach to właśnie relatywnie wysoki poziom konsumpcji odpowiadał za poprawę koniunktury w gospodarce, o tyle w roku minionym stała się ona hamulcem. Nie rekompensowała tego poprawa wskaźników związanych z bilansem handlu zagranicznego. Konsekwencje tego uwidaczniają się w sytuacji przedsiębiorstw handlowych, rozpatrywanej zarówno przez pryzmat sprzedaży detalicznej, jak i hurtowej. W jednej i w drugiej obserwuje się spowolnienia tempa wzrostu. W nieco większym stopniu dotyczy to sprzedaży hurtowej, która po dobrej koniunkturze w latach wyraźnie przyhamowała w 2012 r. Rezultaty osiągane przez przedsiębiorstwa handlowe nie skłaniają do optymizmu. Z badań ogólnego klimatu koniunktury w sferze handlu wynika, iż przedsiębiorcy oceniają go bardzo źle 3. Wskaźniki notowane od grudnia 2011 r. w handlu detalicznym osiągają wartości ujemne, przy czym trend długofalowy pokazuje znacznie gorsze nastawienie niż w okresie trzech wcześniejszych lat, włączając w to nawet I kwartał 2009 r., który był wyjątkowo zły dla całej gospodarki. Najniższa osiągnięta została w styczniu 2013 r. minus 16,8. Najgorzej oceniają sytuację przedsiębiorstwa mikro i małe w ich przypadku wskaźniki ujemne z różnym nasileniem występują przez wszystkie miesiące, począwszy od stycznia 2009 r., a na wrześniu 2013 r. kończąc. Z kolei w przypadku podmiotów o zatrudnieniu powyżej 249 osób wskaźnik ujemny w tym okresie odnotowany został tylko w jednym miesiącu (styczeń 2013 r. na poziomie minus 3,4). Podobnie przedstawia się sytuacja w handlu hurtowym, przy czym długofalowy trend ujemnych wskaźników ogólnego klimatu koniunktury zarysował się od listopada 2012 r. Wskaźniki notowane w 2011 r. (badania zapoczątkowano w styczniu 2011 r.) oraz przez większą część 2012 r. (poza okresem grudzień 2011 styczeń 2012) były dodatnie. 3 Na podstawie: Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach, [dostęp: ]. 30

25 Bibliografia Biuletyn Statystyczny 2013, nr 9, GUS. Mały Rocznik Statystyczny 2011, GUS, Warszawa Mały Rocznik Statystyczny 2012, GUS, Warszawa Mały Rocznik Statystyczny 2013, GUS, Warszawa pkb_za_lata_ pdf pkb_za_lata_ pdf pkb_za_lata_ pdf Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach, Roczne wskaźniki makroekonomiczne, GUS, Departament Rachunków Narodowych, Rynek wewnętrzny w 2010 roku, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa Rynek wewnętrzny w 2012 roku, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa Internal Trade in the National Economy Summary In his article, the author presents the statistical data illustrating the role of entities classified in the section Wholesale and retail trade; repair of motor vehicles and motorcycles in the Polish economy. This section, as an important component of the service sector, plays a great role in the economic system. It gathers more than one third of all entities registered in the REGON [Register of the National Economy s Entities] system. It is characterised by a high dynamics and flexibility of actions. Based on the statistical data of the years , the author presented its share in formation of the gross domestic product as well as an analysis of changes in total retail and wholesale sales, and by types of the commodity groups being sold. The presented in the article considerations demonstrated, first of all, great and multidirectional fluctuations 31

26 of the indices illustrating both the share of commercial enterprises in formation of the gross domestic product and the sales trends in the market. In the article, the author emphasised the appearing symptoms of economic slowdown, mainly relating to the decline in the sales rate in 2012 and to the connected with it pessimistic forecasts of business condition in trade. Key words: trade, commercial enterprises, gross domestic product, structure of shares in gross domestic product and gross value added formation, retail and wholesale sales, retail and wholesale sales dynamics, sales pattern. JEL codes: L81 32