Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej: Sytuacja obywateli Unii narodowości romskiej, zamieszkujących inne państwa członkowskie

Transkrypt

1 Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) MEMO / 9 listopada 2009 r. Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej: Sytuacja obywateli Unii narodowości romskiej, zamieszkujących inne państwa członkowskie W dniu dzisiejszym Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) przedstawia swoje sprawozdania porównawcze na temat: Sytuacji obywateli Unii narodowości romskiej, przemieszczających się i zamieszkujących inne państwa członkowskie Wybranych pozytywnych inicjatyw wspierania obywateli Unii narodowości romskiej, przemieszczających się i zamieszkujących inne państwa członkowskie Wymienione sprawozdania FRA są częścią wspólnego działania na rzecz swobody przemieszczania się i migracji Romów, zainicjowanego w 2008 r. przez Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Komisarza Praw Człowieka Rady Europy, Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE (ODIHR) oraz Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych OBWE. Sprawozdania przedstawiono w dniu 9 listopada 2009 r. podczas międzynarodowej konferencji zorganizowanej wspólnie przez wymienione organizacje. Obywatele Unii Europejskiej mają prawo do przemieszczania się i osiedlenia w dowolnym miejscu na terytorium Unii Europejskiej, pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów. Prawo to, istotne dla osiągnięcia integracji europejskiej, zostało włączone do Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (art. 45). Z badań przeprowadzonych przez Agencję wynika jednak, iż wielu obywateli Unii narodowości romskiej, osiedlających się w innym państwie członkowskim w poszukiwaniu lepszych warunków życia nadal doświadcza rasizmu, dyskryminacji i wykluczenia. W najnowszym sprawozdaniu opublikowanym przez Agencję podkreślona została sytuacja Romów i stojące przed nimi wyzwania w egzekwowaniu cytowanych praw. Na postawie dowodów przedstawionych w sprawozdaniu, Agencja zaleca Unii Europejskiej i państwom członkowskim przyjęcie określonych działań promujących 1

2 spójność społeczną, w celu zapewnienia wszystkim obywatelom realnej możliwości korzystania z przysługującego im prawa do swobodnego przemieszczania się. Zgodnie ze słowami dyrektora FRA, Mortena Kjaerum: Każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium UE. Doświadczenia Romów stanowią reprezentatywne odzwierciedlenie sytuacji korzystania z prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu, dla wielu spośród najsłabszych grup społecznych Unii. W tym sensie sytuacja Romów służy jako papierek lakmusowy: skutki odczuwane przez niektóre z najsłabszych grup obywateli UE są istotnym wskaźnikiem wyzwań stojących przed wszystkimi obywatelami na terytorium Unii. NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI Kto się przemieszcza? Według szacunków Eurostatu około 8 mln obywateli Unii korzysta z przysługującego im prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu, co stanowi w przybliżeniu 1,6% całkowitej populacji Unii. Nie istnieją oficjalne dane na temat pochodzenia etnicznego obywateli, którzy skorzystali z danych praw. Z tego też powodu nie ma oficjalnych danych na temat liczby Romów, którzy skorzystali z prawa do swobodnego przemieszczania się na terytorium UE. Badanie wykazało, że najczęściej przemieszczają się grupą społeczną są młodzi mężczyźni i kobiety; dzieci towarzyszą rodzicom w niektórych przypadkach. Zróżnicowane doświadczenia przy przekraczaniu zewnętrznych granic strefy Schengen Ogòlne doświadczenia respondentòw w kontaktach z urzędnikami granicznymi/wizowymi w krajach przeznaczenia okazały się być dość pozytywne, jakkolwiek ankietowani narodowości romskiej byli częściej narażeni na pewne trudności, m.in. domaganie się łapówek przez skorumpowanych urzędników, podczas opuszczania i powracania do kraju swego pochodzenia. Respondenci byli świadomi przysługującego im ogólnego prawa do przemieszczania się i pobytu, niemniej wykazywali się znacznie mniejszą znajomością konkretnego i często skomplikowanego zakresu praw i obowiązków dotyczących osiedlenie się obywateli Unii w innym państwie członkowskim. Czynniki wypychające i przyciągające Romów do migracji: 2

3 ubóstwo, poszukiwanie zatrudnienia i rasizm Romowie korzystają z przysługującego im prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu z powodu istotnych czynników wypychających i przyciągających : Ubóstwo spowodowane bezrobociem oraz rasizmem to główne czynniki wypychające Romów do opuszczania kraju pochodzenia. Czynniki te są potęgowane przez kryzys gospodarczy i nasilające się brutalne ataki na Romów w niektórych państwach. Do czynników przyciągających Romów do niektórych krajów przeznaczenia należy dążenie do osiągnięcia wyższych standardów życia, w szczególności perspektywa znalezienia legalnego lub nielegalnego zatrudnienia. W Rumunii mogę liczyć na co najwyżej jeden posiłek dziennie; w Finlandii na trzy posiłki dziennie. Na tym polega różnica. Wywiad z romskim mężczyzną, Finlandia, r. My, Romowie, istniejemy, ale nie istniejemy; ponieważ nie liczymy się w istotnych kwestiach [...].Tutaj jestem dobrze traktowana, nigdy nie myślałam, że ludzie będą mnie tak dobrze traktowali. Wywiad z romską kobietą, Hiszpania, r. Nigdy nie spotkałam się z żadną formą dyskryminacji. Przyjechaliśmy tutaj tylko z powodów ekonomicznych. Jesteśmy obywatelami UE i jako tacy mamy prawo jechać dokądkolwiek w Unii bez kontroli ze strony władz krajowych czy międzynarodowych, bo jesteśmy Romami. Wywiad z romską kobietą, Wielka Brytania, r. Integracja Doświadczenia Romòw związane z warunkami lokalowymi, opieką zdrowotną, szkolnictwem i opieką społeczną są dość zròżnicowane. We wszystkich krajach objętych badaniem wielu respondentów wskazywało na dwa główne problemy: trudności ze znalezieniem zatrudnienia na legalnym rynku pracy w kraju przeznaczenia oraz trudności z zarejestrowaniem pobytu. 3

4 W przypadku rumuńskich Romów, jeżeli nie mają oni dokumentu [świadectwo zarejestrowania], nie mogą zapłacić za wodę, nie mogą zawrzeć umowy o dostarczanie elektryczności i nie mogą wejść na drogę do zatrudnienia [ ]. W ten sposób ci ludzie nie istnieją. Wywiad z urzędnikiem prowincji Neapol, Włochy, r. Brak zgłoszenia pobytu = brak praw gospodarczych i społecznych Wielu Romów ma problemy z zarejestrowaniem pobytu. Wywołuje to efekt domina. W konsekwencji mogą oni mieć bowiem utrudniony dostęp do pewnych podstawowych praw obywatelskich i politycznych oraz gospodarczych i społecznych, m.in. prawa głosowania w wyborach lokalnych i europejskich, jak również do krajowych systemów opieki zdrowotnej, mieszkalnictwa socjalnego, opieki społecznej oraz działań na rzecz integracji z rynkiem pracy, takich jak pomoc w poszukiwaniu zatrudnienia czy szkolenia zawodowe lub językowe. Wykluczenie z systemu opieki społecznej, wynikające z powyższych problemów, niewspółmiernie wpływa na kobiety, dzieci, osoby starsze i osoby z niepełnosprawnością. Jako że przygotowywana jest odpowiedź na sytuację Romów z innych państw członkowskich, w ogólnych strategiach wsparcia i zapewniania niezbędnych środkòw, należy uwzględnić wrażliwość na takie kwestie jak m.in płeć, wiek i niepełnosprawność. Na podstawie ustaleń wynikających ze sprawozdań Agencja zaleca: Państwa członkowskie powinny zapewnić zgodność wszelkich podejmowanych działań, które bezpośrednio lub pośrednio wpływają na obywateli Unii Europejskiej pochodzenia romskiego, z zasadami określonymi w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz z dyrektywą w sprawie równości rasowej, która wyraźnie zabrania bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji. Władze lokalne, w ścisłej współpracy z rządami krajowymi, powinny zbadać i uchylić wszelkie środki i te rodzaje polityki, które nie są zgodne z dyrektywą w sprawie swobodnego przepływu. Państwa członkowskie powinny zapewnić prawidłową transpozycję dyrektywy 2004/38/WE w sprawie obywateli (jak zaznaczono w najnowszym sprawozdaniu Komisji Europejskiej), zgodnie z zasadami określonymi w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej. 4

5 Państwa członkowskie powinny ułatwić korzystanie z podstawowego prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu poprzez opracowanie aktywnej polityki krajowej nastawionej na włączenie obywateli. Powinno się to odbyć w drodze konsultacji, z uwzględnieniem doświadczeń i interesów władz lokalnych, społeczeństwa obywatelskiego oraz samych obywateli Unii Europejskiej. Państwa członkowskie powinny usunąć praktyczne przeszkody w rejestrowaniu pobytu, zapewniając spójność procesów i wymogów rejestracyjnych na szczeblu lokalnym. Państwa członkowskie powinny w pełni wywiązywać się ze swojego prawnego obowiązku rozpowszechniania informacji na temat praw i obowiązków obywateli Unii i członków ich rodzin, związanych z kwestiami swobody przemieszczania się i pobytu, w szczególności za pośrednictwem mediów ogólnokrajowych i regionalnych. Państwa członkowskie powinny opracować lub udoskonalić politykę włączenia Romów oraz działania mające na celu zaspokojenie potrzeb przede wszystkim obywateli Unii narodowości romskiej z innych państw członkowskich. Państwa członkowskie powinny zapewnić wszystkim dzieciom przebywającym na terytorium tych państw, niezależnie od statusu administracyjnego, pełny i równy dostęp do obowiązkowej edukacji. Przy zapisach do szkół należy znieść wszelkie wymogi związane z rejestracją pobytu. Państwa członkowskie i władze lokalne powinny opracować, przedstawić opinii publicznej oraz rozpowszechniać informacje na temat wymogów związanych z rejestracją pobytu w języku lub językach innych państw członkowskich UE, w tym w językach mniejszości, np. w języku romskim. Władze lokalne powinny zapewnić zarejestrowanym obywatelom Unii równy dostęp do mieszkań socjalnych. Władze lokalne powinny opracować i wdrożyć działania interwencyjne, mające na celu przede wszystkim integrację obywateli Unii narodowości romskiej z lokalnym rynkiem pracy. 5

6 Kontekst sprawozdania: W celu zbadania, jak obywatele Unii korzystają z przysługującego im prawa do swobodnego przemieszczania się na terytorium Unii, Agencja uruchomiła w 2008 r. duży projekt badawczy opierający się na ankietach przeprowadzonych w terenie. 1 Badanie zostało przeprowadzone w 2009 r. w Finlandii, Francji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i we Włoszech, co dało szeroki obraz doświadczeń obywateli Unii narodowości romskiej w krajach przyjmujących. Kontekst informacji o Romach: Termin Romowie używany jest jako określenie zbiorowe obejmujące grupy ludzi o mniej więcej zbliżonych cechach kulturowych, mających wspólną historię stałej marginalizacji w społeczeństwach europejskich, takie jak Roma, Sinti, Trawelerzy, Aszkali, Kale itp. 2 Dane o liczbie Romów w Unii Europejskiej oparte są na szacunkach, jako że brakuje danych na poziomie krajowym. Zgodnie z tymi danymi szacunkowymi w UE mieszka ok. 10 mln Romów. Kontekst właściwego prawodawstwa UE: Artykuł 18 Traktatu WE stanowi, że każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w niniejszym Traktacie i środkach przyjętych w celu jego wykonania. Odnośne ograniczenia i warunki można znaleźć w dyrektywie 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, Dz.U. L 158 z 30 kwietnia 2004 r. ( dyrektywa w sprawie obywateli ). Państwa członkowskie miały wprowadzić w życie przepisy wykonawcze i administracyjne niezbędne do zapewnienia zgodności z dyrektywą do dnia 30 kwietnia 2006 r. W lipcu 2009 r. Komisja Europejska przedstawiła wytyczne na temat prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu obywateli Unii i członków ich rodzin. Wytyczne składają się z trzech rozdziałów: wjazd i pobyt obywateli Unii i członków ich rodzin; ograniczenia prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu ze względu na kwestie porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego; oraz nadużycia i oszustwa. 1 Przeprowadzenie badania zlecono Europejskiemu Centrum Praw Romów (ERRC), które współpracowało ze stowarzyszeniem Dialog Europejski (ED), Europejskim Biurem Informacji nt. Romów (ERIO), Fińską Ligą Praw Człowieka, Fundación Secretariado Gitano (FSG) oraz Fédération nationale des associations solidaires (FNASAT). 2 FRA świadoma jest stanu debaty dotyczącej używania terminu Romowie i nie jest jej intencją asymilacja kulturowa członków wymienionych grup lub innych grup do społeczności Romów. 6

7 mat=html&aged=0&language=en&guilanguage=en Sprawozdania FRA są dostępne na stronie internetowej W razie pytań prosimy o kontakt z Waltrud Heller z zespołu ds. mediów Agencji Praw Podstawowych: media@fra.europa.eu Tel.: