Rządowi Królestwa Belgii

Transkrypt

1 Niniejszy podręcznik został opublikowany w ramach projektu Ponadnarodowe działania na rzecz inkluzji obywateli mniejszości narodowych zamieszkujących terytorium UE oraz zapewnienia im równych praw do korzystania z opieki socjalnej i zdrowotnej w ich krajach Kierownik projektu: dr István Szilárd, dyrektor naczelny, starszy doradca IOM dla Europy ds. Aspektów Zdrowotnych Migracji IOM pragnie złoŝyć podziękowania za pomoc finansową Rządowi Królestwa Belgii

2 BUDOWANIE ZDROWYCH SPOŁECZNOŚCI ROMSKICH Podręcznik szkoleniowy Opracowanie: Árpád Baráth, Agnieszka Gajewska, Ailsa Jones, Slavomíra Macáková, Florin Moisă, Martina Ondrušová oraz István Szilárd

3 Zespół ekspertów: Árpád Baráth, Éva Becka, Agnieszka Gajewska, Slavomíra Macáková, Jacek Milewski, Florin Moisă oraz István Szilárd Redakcja: Árpád Baráth, Jennifer Hollings, Ailsa Jones, Slavomíra Macáková oraz István Szilárd Rok wydania: 2007 IOM stoi na stanowisku, Ŝe legalne migracje z poszanowaniem praw człowieka przynoszą korzyści zarówno osobom migrującym, jak i całym społeczeństwom. Jako organizacja międzynarodowa IOM współpracuje ze swoimi partnerami, aby: pomagać w stawianiu czoła wyzwaniom związanym z migracjami; pogłębiać zrozumienie spraw dotyczących migracji; wspierać rozwój społeczno-ekonomiczny poprzez migracje, a takŝe chronić ludzką godność i dobro migrantów. Wydawca: International Organization for Migration Regional Liaison and Coordination Office to the European Union 1000 Brussels Rue Montoyer 40 Belgia Tel Fax: mrfbrussels@iom.int Internet: ISBN Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM) Wszelkie prawa zastrzeŝone. Zabrania się przedruku, rozpowszechniania w jakiejkolwiek formie oraz przy uŝyciu środków elektronicznych, mechanicznych, fotokopii, nagrania lub innych bez pisemnej zgody wydawcy.

4 PRZEDMOWA Mniejszości narodowe, głównie Romowie i Sinti w centralnej i południowo-wschodniej Europie, w swoich rodzimych krajach znajdują się często w bardzo trudnej sytuacji, szczególnie ostro doświadczając skutków ubóstwa, które, jak wskazuje Międzynarodowa Organizacja Zdrowia, jest największym zabójcą na świecie i najpowaŝniejszą przyczyną złego zdrowia i ludzkiego cierpienia. Przepaść dzieląca te mniejszości od innych populacji rozciąga się od zamieszkiwania w podmiejskich osadach o niedopuszczalnym standardzie Ŝycia po wysoką stopę bezrobocia, wysokie wskaźniki umieralności i poziomu zachorowań oraz analfabetyzmu (obejmującego brak zdolności do rozumienia informacji medycznych). Edukacja, zatrudnienie, mieszkalnictwo i opieka zdrowotna zostały zidentyfikowane jako cztery ogólne obszary problematyczne. W związku z tym, Ŝe są one nierozerwalnie ze sobą związane, niniejsze opracowanie koncentruje się na nierówności w dostępie do słuŝby zdrowia, edukacji i opieki społecznej, z jaką zmagają się populacje romskie w tym regionie. Brak pomocy prawnej, socjalnej i zdrowotnej stanowi naruszenie podstawowych praw człowieka i złamanie artykułów 21, 34, 35 i 47 Karty Praw Podstawowych przysługujących obywatelom Unii Europejskiej zgodnie z uchwałą państw członkowskich. Zatem trudności, jakich doświadczają Romowie i Sinti w otrzymaniu pomocy, nie tylko powodują wzrost napięć etnicznych pomiędzy państwami, ale takŝe podwaŝają samo pojęcie obywatelstwa Unii Europejskiej i równości jej mieszkańców. Biorąc pod uwagę prawa człowieka, dyskryminacja Romów jest systematyczna i trwa od wieków. W nowej Europie, gdzie prawa człowieka dotyczące zarówno jednostki, jak i zbiorowości stanowią priorytet, nie wolno ignorować tego segmentu obywateli. W tym samym tonie utrzymane są wytyczne Strategii Lizbońskiej, mające na celu poprawę jakości Ŝycia Europejczyków, a takŝe podnoszenie konkurencyjności Europy. Podkreślono w nich, Ŝe nie wolno zapominać o Romach i pozostawiać ich bez umiejętności i moŝliwości kształcenia umoŝliwiających równą konkurencję. Zapoczątkowana niedawno Dekada na rzecz Romów w Europie zwraca uwagę na potrzebę włączenia Romów w rozwój Unii Europejskiej, aby dać im poczucie bycia częścią Europy oraz jej obywatelami. Podkreśla się ponadto potrzebę zapewnienia im równych praw i dostępu to takich podstawowych usług, jak opieka zdrowotna, socjalna, prawna, a takŝe edukacja. Celem niniejszego podręcznika szkoleniowego jest dostarczenie narzędzi do edukacji profesjonalistów, którzy w przyszłości będą odgrywali kluczowe role w rozpowszechnianiu wiedzy w ich ojczystych krajach. Zajęcia te mają być ukierunkowane w szczególności na (I) umacnianie polityki dotyczącej opieki zdrowotnej i socjalnej, a takŝe edukacji poprzez ustanawianie otwartej współpracy i porozumienia pomiędzy odpowiednimi słuŝbami publicznymi w krajach członkowskich, (II) zapewnienie okazji do bezpośredniej wymiany wiedzy na temat kwestii istotnych dla poszczególnych krajów członkowskich, a takŝe (III) inicjowanie ruchów samopomocy i promocji zdrowia wśród romskich społeczności, co ma stanowić główne elementy budowania zdrowych społeczności romskich. Podręcznik ten opracowano w ramach Ponadnarodowych działań na rzecz inkluzji obywateli mniejszości narodowych zamieszkujących terytorium UE oraz zapewnienia im równych praw do korzystania z opieki socjalnej i zdrowotnej w ich krajach. Został on opracowany, wdroŝony i opublikowany przez IOM dzięki pomocy finansowej Rządu Królestwa Belgii. dr István Szilárd Profesor Zdrowia Publicznego Starszy doradca IOM dla Europy ds. Aspektów Zdrowotnych Migracji

5 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ I: ROMOWIE W EUROPIE: PRZEGLĄD 1 CEL 1 CELE EDUKACYJNE 1 POJĘCIA KLUCZOWE I RAMY ODNIESIENIA 1 KORZENIE HISTORYCZNE I TOśSAMOŚĆ KULTUROWA 2 HISTORYCZNE UWARUNKOWANIA MIGRACJI 6 ROMOWIE WE WSPÓŁCZESNEJ EUROPIE 8 DANE DEMOGRAFICZNE 13 WNIOSKI 16 PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 18 ĆWICZENIA 18 ZAŁĄCZNIK 18 ZALECANA LITERATURA ORAZ PRZYDATNE LINKI 19 ROZDZIAŁ II: POMOC MEDYCZNA I PROMOCJA ZDROWIA 21 CEL 21 CELE EDUKACYJNE 21 POJĘCIA KLUCZOWE I RAMY ODNIESIENIA 21 POJĘCIE ZDROWIA W ZGLOBALIZOWANYM ŚWIECIE 22 CECHY TRADYCYJNEJ KULTURY ZDROWOTNEJ ROMÓW 26 PERSPEKTYWY PROMOCJI ZDROWIA WE WSPÓŁCZESNYCH WSPÓLNOTACH ROMSKICH 29 WNIOSKI 33 PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 34 ĆWICZENIA 35 ZAŁĄCZNIK 37 ZALECANA LITERATURA ORAZ PRZYDATNE LINKI 37 ROZDZIAŁ III: WYKLUCZENIE SPOŁECZNE 39 CEL 39 CELE EDUKACYJNE 39 UWAGI OGÓLNE 39 POJĘCIA KLUCZOWE I RAMY ODNIESIENIA 40 OD EKSKLUZJI DO INKLUZJI 40 KONSEKWENCJE WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO 46 ZWALCZANIE WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO I UBÓSTWA ROMÓW NA PRZYKŁADZIE SŁOWACJI 49 WNIOSKI 52 PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 53 ĆWICZENIA 53 ZAŁĄCZNIK 55 ZALECANA LITERATURA ORAZ PRZYDATNE LINKI 55

6 ROZDZIAŁ IV: EDUKACJA 57 CEL 57 CELE EDUKACYJNE 57 POJĘCIA KLUCZOWE I RAMY ODNIESIENIA 57 NA POGRANICZU EDUKACJI I KULTURY 59 DYLEMAT: NAUCZANIE INTEGRACYJNE CZY DZIELONE 66 SZCZEGÓLNE KWESTIE ETYCZNE I PRAWNE 69 MODELOWE PROGRAMY ZWALCZANIA NIERÓWNOŚCI EDUKACYJNYCH 73 WNIOSKI 77 PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 78 ĆWICZENIA 79 ZAŁĄCZNIK 81 ZALECANA LITERATURA ORAZ PRZYDATNE LINKI 81 ROZDZIAŁ V: ROZWÓJ WSPÓLNOTY PARTYCYPACYJNEJ 83 CEL 83 CELE EDUKACYJNE 83 ZROZUMIENIE I PODEJŚCIE DO WSPÓLNOT WIELOKULTUROWYCH 83 PRZEWODNIK KROK PO KROKU PO METODACH BADANIA W DZIAŁANIU (ACTION RESEARCH) 89 ETYCZNE ASPEKTY ROZWOJU WSPÓLNOTY 102 WNIOSKI 103 PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 103 ĆWICZENIA 104 ZAŁĄCZNIK 109 ZALECANA LITERATURA ORAZ PRZYDATNE LINKI 109 ROZDZIAŁ VI: OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W ODNIESIENIU DO MNIEJSZOŚCI 111 CEL 111 CELE EDUKACYJNE 111 LEGISLACJA W ZAKRESIE PRAW CZŁOWIEKA 111 PRAWO A RZECZYWISTOŚĆ: DOSTĘP MNIEJSZOŚCI DO PRAW CZŁOWIEKA 125 INICJATYWY NA RZECZ PRAW SOCJALNYCH I ZDROWOTNYCH DLA MNIEJSZOŚCI 127 WPŁYW MIGRACJI NA ZDROWIE I ŚWIADCZENIA SOCJALNE ROMÓW W UE 129 ROLA SEKTORA SPOŁECZNEGO W OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA W ODNIESIENIU DO MNIEJSZOŚCI 131 WNIOSKI 134 PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 135 ĆWICZENIA 136 ZAŁĄCZNIK 138 ZALECANA LITERATURA ORAZ PRZYDATNE LINKI 138

7 ROZDZIAŁ VII: ROZWIJANIE PRZYWÓDZTWA 141 CEL 141 CELE EDUKACYJNE 141 POJĘCIA KLUCZOWE I RAMY ODNIESIENIA 141 PRZYWÓDZTWO ROMSKIE W PRZESZŁOŚCI I OBECNIE 142 WIZJE ROMSKIEGO PRZYWÓDZTWA W PRZYSZŁOŚCI 146 PODSTAWOWE UMIEJĘTNOŚCI ORAZ WYZWANIA W ODNIESIENIU DO PRZYWÓDZTWA PARTYCYPACYJNEGO 152 WNIOSKI 159 PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 159 ĆWICZENIA 160 ZAŁĄCZNIK 161 ZALECANA LITERATURA ORAZ PRZYDATNE LINKI 161 AUTORZY 163