Zależność zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych od liczby stopniodni grzania

Transkrypt

1 Zależność zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych od liczby stopniodni grzania Józef Dopke* ) Wstęp Gazu ziemnego w gospodarstwach domowych używa się do: przygotowania posiłków; podgrzewania wody użytkowej i ogrzewania mieszkania. W zależności od cen nośników energii, ich dostępności oraz dochodów gospodarstw, wykorzystuje się na te cele również olej opałowy, energię elektryczną, LPG (propan-butan), węgiel lub drewno. Aby oszacować roczne zużycie gazu ziemnego dla każdego typu gospodarstwa domowego należy określić zużycie na te trzy cele. Zużycie gazu na przygotowanie posiłków i podgrzewanie wody zależy od liczby osób w gospodarstwie domowym. Zużycie gazu ziemnego na ogrzewanie zależy od: strefy klimatycznej, w której znajduje się gospodarstwo domowe, wielkości zajmowanego mieszkania przez gospodarstwo, stopnia izolacji termicznej budynku, rodzajów odbiorników gazu w gospodarstwie domowym (kocioł CO lub dwufunkcyjny CWU, tradycyjny lub kondensacyjny, ogrzewacz gazowy), zachowania członków gospodarstwa (wewnętrzna temperatura mieszkania), dochodów gospodarstw domowych, ceny oraz ciepła spalania gazu ziemnego. Rys. 1. Średnia wieloletnia ( ) ważona zaludnieniem liczba stopniodni grzania Sd (18,3 C) dla wybranych stanów USA Stopniodni grzania Jedną z metod określania wielkości zużycia energii na ogrzewanie mieszkania jest metoda stopniodni. Wymaga ona przyjęcia temperatury bazowej, która jest średnią temperaturą wewnątrz budynku pomniejszoną o zyski energii od wewnętrznych źródeł. Bardzo często jako temperaturę bazową t b wybiera się 18 C (lub 65 F=18,3 C w USA). Jeżeli ogrzewanie od ludzi i urządzeń w domu wraz z energią od promieniowania słonecznego może podwyższyć temperaturę o 2 C, to wystarczy, aby przy temperaturze zewnętrznej 18 C zapewnić temperaturę 20 C w mieszkaniu bez ogrzewania. Za dni grzewcze przyjmuje się dni, w których średnia temperatura zewnętrzna jest niższa niż 18 C. Stopniodni grzania Sd(t b ) są zdefiniowane jako t b -t śr, gdzie t śr jest średnią temperaturą danego dnia. Dzień ze średnią temperaturą dzienną 10 C będzie miał 8 Cdni grzania. Do obliczenia stopniodni grzania dla całego roku oblicza się stopniodni dla wszystkich 365 dni i sumuje. Stopniodni oblicza się dla miast [1-4] (tab. 1), regionów (stanów w USA) oraz jako średnią krajową (tab. 2). Dla porównania zużycia energii na grzanie definiuje się średnie wieloletnie stopniodni grzania, np. dla lat w USA lub lat w Unii Europejskiej oraz średnie ważone liczbą ludności stopniodni grzania (rys. 1). Liczba stopniodni grzania jest szeroko stosowana w USA i Kanadzie do prognozowania zużycia energii na cele grzewcze. Temperatura bazowa t b dla jednorodzinnych budynków wolnostojących jest mniejsza od 18,3 C (65 F) zalecanej do przyjmowania w USA. Rzeczywista temperatura bazowa, od której gospodarstwa domowe rozpoczynają ogrzewanie mieszkań, waha się od 12,7 do 15,8 C w zależności od stanu USA. Zależy ona w dużym stopniu od jakości izolacji termicznej budynku, przyzwyczajeń ludzi i klimatu. Temperatura bazowa w Szwajcarii i Włoszech wynosi 20 C, w Kanadzie 18 C, w Danii i Szwecji 17 C, a w Grecji 14 C. W Wielkiej Brytanii przyj- * ) Józef Dopke Apator METRIX S.A. kierownik Laboratorium Zakładowego, Tczew, ul. Piaskowa 3, tel , jozefdopke@wp.pl muje się temperaturę bazową 15,5 C dla publikowanych regionalnych stopniodni grzania. Ostatnio przyjmowane temperatury bazowe wynoszą od 10 C do 15 C. Dla dobrze izolowanych domów temperatura bazowa może być niższa, np. 12 C, ponieważ wewnętrzne źródła grzania przyczyniają się w większym stopniu do dziennego ogrzewania. Rzeczywistą temperaturę bazową dla obszaru dostaw gazu można wyznaczyć z zależności między zużyciem gazu przez odbiorców komunalnych a temperaturą zewnętrzną powietrza [2]. Dla obszaru obsługiwania PGNiG S. A. wynosiła ona 18,5 C w 1987 r. i 15 C w 1998 r. Przy takich temperaturach rozpoczynało się ogrzewanie mieszkań gazem ziemnym w Polsce. Zależność między stopniodniami Celsjusza Sd C a Fahrenheita Sd F Tabela 1 Liczba stopniodni grzania Sd (18 C) dla temperatury bazowej t b =18 C dla różnych europejskich miejscowości [2-5] Miejscowość Sd (18 C) --- Cdni Zakopane 4731 Białystok 4009 Lerwick, Szetlandy 3940 Warszawa 3724 Kraków 3579 Szczecin 3537 Wrocław 3398 Glasgow, Szkocja 3370 Tarnów 3363 Frankfurt nad Menem 3269 Dublin, Irlandia 3156 Lille, Francja 3062 Strasburg, Francja 3061 Limoges, Francja 2820 Valentia, Irlandia 2786 Kew, Londyn 2780 Brest, Francja 2653 Uccle, Bruksela 2580 Mediolan, Włochy 2350 Tuluza, Francja 2210 Montpellier, Francja 1875 Ajaccio, Włochy 1866 Rzym, Włochy 1570 Genua, Włochy 1494 Neapol, Włochy 1355 Messyna, Włochy GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA MARZEC 2007

2 Tabela 2 Bieżące oraz średnie wieloletnie stopniodni grzania dla lat Źródło: Eurostat. Environment and Energy 5/2006. Kraj Liczba stopniodni grzania Sd(18 C) w Cdni Finlandia Szwecja Estonia Łotwa Litwa Polska Austria Czechy Dania Słowacja Wielka Brytania Niemcy Luksemburg Słowenia Węgry Irlandia Holandia Belgia Francja Włochy Hiszpania Grecja Portugalia Cypr Malta UE UE stosowanymi w USA przedstawia wzór Sd C =(5/9) Sd F. Stopniodni dla np. t b =18 C można przeliczyć na stopniodni dla innej temperatury bazowej, jeżeli znana jest liczba dni sezonu grzewczego [1-3]. W Europie największą średnią wieloletnią liczbę stopniodni grzania (tab. 2) ma Finlandia (5826 Cdni), następnie Szwecja (5423 Cdni) i Estonia. Najmniejszą liczbę Sd (18 C) mają Portugalia (1302 Cdni), Cypr (787 Cdni) i Malta (564 Cdni). Włochy są podzielone według liczby stopniodni Celsjusza dla t b =20 C na sześć stref klimatycznych: do 600 (Lampeduza), 600 do 900 (Messyna, Kalabria), 900 do 1400 (Neapol, Bari), 1400 do 2100 (Werona, Siena, Genua, Ankona, Florencja), 2100 do 3000 (Wenecja, Triest, Bolonia) i powyżej Zużycie gazu do celów grzewczych we Włoszech może się różnić nawet sześciokrotnie. W [2, 6] podano zależność między liczbą stopniodni grzania dla całego roku a średnią roczną temperaturą mniejszą od 12 C, między liczbą stopniodni grzania dla zimy (grudzień, styczeń, luty) a średnią temperaturą dla zimy oraz między liczbą stopniodni grzania w styczniu a średnią temperaturą stycznia. Ważone zaludnieniem stopniodni grzania World Resource Institute [7, 8] obliczył stopniodni dla temperatury bazowej 18 C dla 171 krajów. Obliczenie to wykonano dla wszystkich możliwych lokalizacji stacji meteorologicznych, a wyniki ważone były zaludnieniem analizowanego obszaru. Stosując ważenie według zaludnienia zapewnia się, że duże skupiska ludności będą bardziej reprezentowane w tym wskaźniku niż obszary o małym zaludnieniu. Takie krajowe ważone stopniodni (tab. 3) odzwierciedlają zapotrzebowanie na energię na grzanie średniego obywatela danego kraju. Liderem w zapotrzebowaniu na energię do ogrzewania jest Mongolia z liczbą 6681 Cdni, następnie Federacja Rosyjska 5235 Cdni, Finlandia Tabela 3 Liczba ważonych zaludnieniem stopniodni grzania dla t b =18 C, średnia powierzchnia mieszkania w 1999 r. lub 2000 r., średnia liczba osób w gospodarstwie domowym. Kraj Sd(18 C) Powierzchnia Liczba osób mieszkania w gospodarstwie --- Cdni m 2 osoby Federacja Rosyjska ,1 2,8 Finlandia ,7 2,2 Estonia ,5 2,4 Kazachstan ,8 3,4 Norwegia ,0 2,2 Kanada ,6 Szwecja ,6 2,1 Białoruś ,9 2,6 Łotwa ,4 2,7 Litwa ,9 2,6 Ukraina ,5 3,2 Polska ,3 3,1 Dania ,0 2,2 Czechy ,2 2,7 Słowacja ,5 2,9 Austria ,0 2,4 Szwajcaria ,3 Słowenia ,0 3,1 Niemcy ,0 2,2 Rumunia ,1 2,8 Węgry ,0 2,6 Holandia ,3 Belgia ,1 2,4 Irlandia ,2 3,0 Serbia i Czarnogóra ,3 3,6 W. Brytania ,8 2,4 Macedonia ,3 3,9 Bułgaria ,2 2,7 Francja ,3 2,4 Chorwacja ,7 3,1 USA ,0 2,6 Włochy ,0 Hiszpania ,8 3,2 Portugalia ,0 Grecja ,0 Malta Cypr , Cdni, Estonia 4605 Cdni, Kazachstan 4575 Cdni, Norwegia 4535 Cdni, Kanada 4493 Cdni i Szwecja 4375 Cdni. Średni obywatel Federacji Rosyjskiej potrzebuje około 4 razy więcej gazu na ogrzanie takiego samego domu niż średni obywatel Hiszpanii (1431 Cdni), Portugalii (1367 Cdni) czy Grecji (1269 Cdni), około 3 razy więcej niż średni obywatel Włoch (1838 Cdni) i dwa razy więcej niż średni obywatel Francji (2478 Cdni). Zbliżone zużycie gazu na cele grzewcze powinno wystąpić w takich krajach, jak Ukraina (3752 Cdni), Polska (3719 Cdni), Dania (3621 Cdni), Czechy (3569 Cdni) i Słowacja (3498 Cdni) dla tej samej wielkości domu i tej samej izolacji. Ale dla statystycznego mieszkania to zużycie gazu ziemnego na rok wynosi dla Ukrainy (1019 m 3 ), Polski (1746 m 3 ), Danii (2668 m 3 ) i Czech (1309 m 3 ), jeżeli będzie ono miało podobną izolacje termiczną. USA i Federacja Rosyjska będą miały statystycznie takie samo średnie zużycie gazu na ogrzewanie mieszkania, pomimo że liczba stopniodni dla Federacji Rosyjskiej jest dwa razy większa, ponieważ średnia powierzchnia mieszkania w USA jest dwukrotnie większa niż w Federacji Rosyjskiej. GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA MARZEC

3 Wpływ strefy klimatycznej na zużycie gazu na cele grzewcze Zużycie gazu ziemnego można przedstawić w postaci modelu: E = a + bsd(t b ) + e (1) gdzie: E zużycie energii, a, b współczynniki, Sd(t b ) funkcja liczby stopniodni w zależności od t b, t b bazowa temperatura, e błąd metody. Współczynnik b określa wielkość zużycia energii na jeden stopniodzień. Zużycie energii na cele nie związane z grzaniem jest stałe i nie zależy od liczby stopniodni grzania. Określa je współczynnik a. Jeżeli w (1) są stosowane dane roczne, to współczynnik a będzie określał roczne zużycie gazu na cele nie związane z grzaniem pomieszczeń, głównie grzaniem wody i gotowaniem. Zużycie energii na grzanie pomieszczeń w małych przedziałach czasu zależy liniowo od liczby stopniodni grzania. Zużycie gazu na ogrzewanie mieszkania o tej samej wielkości i izolacji termicznej w Warszawie (Sd (18 C)=3724 Cdni) będzie dwukrotnie większe niż w Montpellier (1875 Cdni) we Francji czy Genui (1494 Cdni) lub Rzymie (1570 Cdni). Średnie roczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych jest mocno skorelowane z liczbą stopniodni grzania w USA w latach od 1996 do 2005 (rys. 2). Jeżeli liczba stopniodni dla sezonu grzewczego jest większa o 20%, to zużycie energii na ogrzewanie mieszkania jest o 20% większe. Trend zmian liczby stopniodni grzania jest malejący, co wskazuje na ocieplenie klimatu w ostatnich dziesięciu latach. Prosta regresji średniego zużycia gazu jest prawie równoległa do prostej regresji liczby stopniodni grzania. Największe zużycie gazu w gospodarstwach domowych w USA (tab. 4) występuje w najbardziej na północ wysuniętym stanie Alaska (ze średnią wieloletnią r. liczbą stopniodni ważoną zaludnieniem równą 6403 Cdni), Północnej Dakocie (5248Cdni), Minnesocie (4864 Cdni), a najmniejsze w takich południowych stanach jak Kalifornia (1463 Cdni), Arizona (1200 Cdni), Teksas (1108 Cdni), Luizjana (991 Cdni), Floryda (386 Cdni) i Hawaje (11 Cdni). Od tych ogólnych zależności odbiegają stany Michigan (3861 Cdni) i Illinois (3530 Cdni), z bardzo dużym zużyciem gazu ziemnego, ze względu na niskie ceny gazu wydobywanego w obu stanach, oraz stan Maine (4451 Cdni), z bardzo małym zużyciem gazu w stosunku do ważonej zaludnieniem liczby stopniodni grzania. W stanie Maine było tylko gospodarstw domowych (3,6%) odbierających gaz ziemny przewodowy. Na rys. 3 przedstawiono regresję liniową średniego rocznego zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w 48 stanach USA względem liczby stopniodni grzania dla 2004 r. Wielkość zużycia gazu na jeden stopniodzień wynosi b=0,37 m 3 / Cdzień. Od ogólnej zależności odbiegają stany Michigan (3242 m 3 /rok) i Illinois (3344 m 3 /rok), z bardzo dużym zużyciem gazu ziemnego, ze względu na niskie ceny gazu, oraz stan Maine (1800 m 3 /rok), z bardzo małym zużyciem gazu Tabela 4 Liczba gospodarstw domowych zgazyfikowanych, średnie roczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych, ważone zaludnieniem stopniodni grzania oraz cena za dostarczany gaz dla wybranych stanów USA w 2004 r. Źródło: Energy Information Administration. Natural Gas Annual 2004 Stan USA Średnia cena gazu dla gospodarstw domowych Liczba gospodarstw domowych Średnie roczne zużycie gazu w gospodarstwach domowych Ważone zaludnieniem stopniodni grzania Sd(18,3 C) --- dolar/m 3 sztuk m 3 Cdni Alaska 0, Płn. Dakota 0, Vermont 0, Minnesota 0, Wisconsin 0, Michigan 0, Nowy Jork 0, Illinois 0, Ohio 0, USA 0, Alabama 0, Kalifornia 0, Teksas 0, Arizona 0, Floryda 0, Hawaje 0, w stosunku do ważonej zaludnieniem liczby stopniodni grzania. Stany południowe Teksas (1377 m 3 /rok), Luizjana (1286 m 3 /rok), Arizona (1088 m 3 /rok) oraz Floryda (705 m 3 /rok) mają znacznie niższe zużycie gazu. Te odchylenia od prostej regresji występują dla lat 2002, 2003 i 2004 [2, 4]. Powodują je czynniki stałe, takie jak: wielkość mieszkań w poszczególnych stanach, różne wyposażenie w urządzenia gazowe i sprzęt gospodarstwa domowego oraz różna liczba osób w gospodarstwach domowych. Brak zmywarki do naczyń powoduje większe zużycie gazu na grzanie wody do zmywania naczyń. Im nowsze mieszkania, tym lepsze ich wyposażenie i lepsza izolacja budynków. Najstarsze budynki ma miasto Nowy Jork o medianie wieku 1946 r., Boston o medianie 1948 r., Filadelfia 1956 r. Najwięcej nowych budynków mają południowe miasta USA, takie jak Houston (1976 r.), Dallas (1981 r.). Średnia liczba osób w gospodarstwie domowym w USA wynosiła 2,6. Gospodarstwa domowe w stanach Hawaje, Kalifornia i Utah liczą Rys. 2. Średnie roczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych oraz liczba stopniodni grzania Sd (18,3 C) w USA w latach od 1996 do 2005 Rys. 3. Prosta regresji średniego rocznego zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w stanach USA w 2004 r. względem ważonej zaludnieniem liczby stopniodni grzania 4 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA MARZEC 2007

4 Tabela 5 Roczne zużycie LPG w przeliczeniu na m 3 gazu ziemnego rosyjskiego Btu/Nm 3 w gospodarstwach domowych w USA według końcowego zastosowania i według regionów w 1997 r. [7] Przeznaczenie USA ogółem Region Północno- Wschodni Region Środkowo- Zachodni Region Południowy Region Zachodni --- m 3 m 3 m 3 m 3 m 3 Ogrzewanie mieszkań Podgrzewanie wody Na inne urządzenia Razem od 2,87 do 3,13 osób; w stanach Idaho, Nevada, Arizona, Nowy Meksyk, Teksas, Luizjana, Missisipi, Georgia, Illinois, Nowy Jork i New Jersey od 2,62 do 2,74 osób, a najmniej liczne gospodarstwa składające się z 2,16 osób występują w stanach Floryda, Montana, Północna Dakota, Vermont, Maine, Iowa, Kentucky i Zachodnia Wirginia. Tabela 6 Średnie miesięczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w USA. Źródło: U. S. Energy Information Administration Miesiąc Średnie miesięczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w USA w m Rok Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień Średnie roczne zużycie gazu Średnie roczne stałe zużycie gazu Średnie roczne zmienne zużycie gazu Stopniodni grzania Sd(18,3 C) Cdzień Tabela 7 Średnie miesięczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w wybranych stanach USA w 2004 r. Źródło: U. S. Energy Information Administration Miesiąc Średnie miesięczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w USA w m w stanie --- Floryda Pensylwania Illinois Nebraska Michigan Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień Średnie roczne zużycie gazu Średnie roczne stałe zużycie gazu Średnie roczne zmienne zużycie gazu Stopniodni grzania Sd(18,3 C) Cdzień Zużycie gazu na stopniodzień grzania 0,8255 0,6471 0,7486 0,4796 0,6466 Zużycie gazu ziemnego według przeznaczenia W 1997 r. na 101,5 mln gospodarstw domowych w USA [9], 8,1 mln używało LPG (około 8%), 5,6 mln gospodarstw domowych używało LPG do ogrzewania mieszkań, 3,3 mln do podgrzewania wody, a 4,8 mln do innych celów. Dane [9] podają szczegółowe dane dotyczące końcowego zużycia LPG według jego przeznaczenia. Gospodarstwa domowe używające LPG mogą być reprezentatywną próbką dla wszystkich gospodarstw domowych w USA. Można więc przyjąć, że podobne zużycie gazu na poszczególne cele występować będzie w grupie gospodarstw korzystających z gazu ziemnego przewodowego. Roczne zużycie LPG na gospodarstwo domowe w USA w 1997 r. przeliczone z Btu na m 3 rosyjskiego gazu ziemnego podano w tab. 5. Ogółem w USA gospodarstwa domowe zużywały 2029 m 3 gazu na rok w tym 1248 m 3 na ogrzewanie mieszkania, 642 m 3 na podgrzewanie wody i 139 m 3 gazu na inne cele (gotowanie, opalanie kominków). Największe zużycie gazu występowało w regionie Środkowozachodnim, do którego należą między innymi stany Michigan, Illinois, Minnesota, Północna Dakota, Ohio, Indiana o najwyższym zużyciu gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w USA. Średnie roczne stałe zużycie gazu ziemnego na osobę wynosiło od 264 m 3 do 335 m 3, średnio 300 m 3 dla USA, w tym na podgrzewanie wody od 209 do 273 m 3, średnio 247 m 3 w USA. Badania zużycia energii przez Energy Information Administration w 1997 r. pozwalają określić wielkość zużycia gazu ziemnego na ogrzewanie na gospodarstwo domowe w wysokości: 136 m 3 na Florydzie, 544 m 3 w Kalifornii, 843 m 3 w Teksasie i 2093 m 3 w stanie Nowy Jork. Ze średniego miesięcznego zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w USA (tab. 6) można oszacować, że zużycie gazu Tabela 8 Średnie roczne zużycie energii przeliczone na gaz ziemny według prowincji Kanady dla nowych budynków zbudowanych w 1994 r. z liczbą stopniodni grzania Sd (18,3 C) Prowincja Średnie roczne zużycie energii Stopniodni przeliczonej na gaz ziemny grzania Sd(18,3 C) Ogółem ogrzewanie ogrzewanie mieszkań wody --- Cdni m 3 /rok m 3 /rok m 3 /rok Kolumbia Brytyjska Alberta Saskatchewan Manitoba Ontario Quebek Nowy Brunszwik Nowa Szkocja Nowa Finlandia Kanada GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA MARZEC

5 na cele nie związane z ogrzewaniem wynosi na osobę: 328 m 3 /rok w 1990 r., 305 m 3 /rok w 1995 r., 288 m 3 /rok w 2000 r. i 260 m 3 /rok w 2004 r. To średnie stałe zużycie gazu na osobę w 2004 r. (tab. 7) wynosiło: 180 m 3 /rok na Florydzie, 224 m 3 /rok w Nebrasce, 242 m 3 /rok w Pensylwanii i 314 m 3 /rok w stanie Michigan. Analogiczne dane dla prowincji Kanady podano w tab. 8. Tabela 9 Kwantyle rzędu P rocznego zużycia gazu ziemnego według typów mieszkań w USA w 1997 r. Źródło: 1997 Residential Energy Consumption Survey Typ mieszkania Kwantyl rzędu P rocznego zużycia gazu ziemnego w gospodarstwie domowym w m ,05 0,10 0,25 0,50 0,75 0,90 0,95 Wszystkie gospodarstwa domowe Domy ruchome Domy jednorodzinne Domy bliźniaki jednorodzinne Domy wielorodzinne 2-4 mieszkaniowe Domy wielorodzinne o 5 i więcej mieszkaniach Tabela 10 Kwantyle rzędu P rocznego zużycia gazu ziemnego według dochodów gospodarstw domowych w USA w 1997 r. Żródło: 1997 Residential Energy Consumption Survey Roczne dochody gospodarstw domowych Kwantyl rzędu P rocznego zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w m 3 dolar USA 0,05 0,10 0,25 0,50 0,75 0,90 0,95 mniej niż Od do Od do Od do Od do Od do Od do więcej niż Wszystkie gospodarstwa Czynniki wpływające na zużycie gazu Stosowanie gazu ziemnego w USA zmienia się znacząco, kiedy porówna się rok budowy budynków. Około 73% budynków zbudowanych przed 1970 r. stosuje gaz ziemny, a 63% stosuje go jako główne paliwo do ogrzewania. Około 48% budynków zbudowanych po 1970 r. stosuje gaz ziemny do jakiegoś celu, a 41% stosuje jako główne paliwo do ogrzewania. Roczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w budynkach zbudowanych przed 1950 r. jest największe i wynosi około 2718 m 3 /rok. Nowsze budynki: z lat zużywają rocznie 2293 m 3 /rok, z lat m 3 /rok, z lat m 3 /rok, z lat m 3 /rok i z lat m 3 /rok. Najwięcej nowych budynków znajduje się w dużych aglomeracjach stanu Teksas, a najstarsze budynki występują w dużych aglomeracjach stanów Massachusetts, New Jersey, Kalifornia, Illinois i Michigan. Średnie roczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w 1997 r. wynosiło 2350 m 3 /rok. Zużycie gazu ziemnego przez gospodarstwa domowe zmienia się w zależności od typu mieszkania (tab. 9). Jednorodzinne domy zużywają najwięcej gazu ziemnego około 2605 m 3 /rok. Domy od 2 do 4-mieszkaniowe zużywają 2407 m 3 /rok. Najmniejsze zużycie gazu ziemnego występuje w budynkach wielorodzinnych w wysokości 1019 m 3 /rok. Te mieszkania były mniejsze niż średnia krajowa i dlatego zużywały mniej energii na ogrzewanie. Ruchome domy rzadziej stosują gaz ziemny. W tego typu mieszkaniach zużywano 1925 m 3 /rok. W USA największe zużycie gazu ziemnego występuje w grupie gospodarstw domowych o najwyższych rocznych przychodach (tab. 10) i wynosi 6399 m 3 (kwantyl rzędu P=0,95). Kwantyle rzędu P opisują rozkład rocznego zużycia gazu ziemnego i tak 5% gospodarstw domowych o rocznych przychodach większych niż dolarów zużywa rocznie więcej niż 6399 m 3, a 95% mniej niż 6399 m 3. W grupie wszystkich gospodarstw domowych 95% zużywa rocznie mniej niż 5323 m 3, a 5% więcej niż ta wartość. W 1997 r. w USA 90% wszystkich gospodarstw domowych zużywało rocznie od 340 do 5323 m 3 gazu ziemnego. Czasopismo Murator przyjmuje w Polsce na ogrzewanie domu o powierzchni 100 m 2 zużycie gazu ziemnego wysokometanowego GZ-50 w ilości 1940 m 3 dla kotła kondensacyjnego i 2150 m 3 dla kotła tradycyjnego. Odpowiada to zużyciu odpowiednio 19,4 i 21,5 m 3 gazu GZ-50 na 1 m 2 powierzchni użytkowej domu. Dalej zakłada się na ogrzewanie mieszkania zużycie roczne gazu GZ-50 w wysokości 20 m 3 na 1 m 2 powierzchni użytkowej mieszkania. Na przygotowanie posiłków zakłada się zużycie roczne 50 m 3 gazu GZ-50 na jedną osobę, a na podgrzewanie ciepłej wody użytkowej 250 m 3 gazu GZ-50 na jedną osobę. W tab. 11 podano prognozowane roczne zużycie gazu GZ-50 w zależności od liczby osób w gospodarstwie oraz wyposażenia w urządzenia gazowe. W Polsce istnieją domy dwupokoleniowe, których powierzchnia wynosi 200 m 2. Roczne zużycie gazu na ogrzanie takiego mieszkania wynosiłoby więc 4000 m 3 gazu GZ-50 lub 7000 m 3 gazu GZ-35. Do tych wielkości należy dodać zużycie gazu na przygotowanie posiłków i podgrzanie wody użytkowej. Dlatego maksymalne roczne zużycie gazu GZ-50 w grupie gospodarstw wyposażonych w kocioł CO należy oszacować na: 5500 m 3 /rok w rodzinie 5-osobowej, 5800 m 3 /rok w rodzinie 6-osobowej i 6200 m 3 /rok w rodzinie 7-osobowej. Ze stanów liczydeł trzydziestu gazomierzy G4 wyprodukowanych w 2001 r. i zdjętych z eksploatacji w 2005 r. oszacowano roczne zużycie gazu GZ-50 o wielkości od 74, 150, 220, 750, 1000 m 3 /rok aż do 4900, 5625, 6250 i 6500 m 3 /rok. Grupa czternastu gazomierzy odmierzyła od 1250 do 2500 m 3 /rok. Podane w tab. 11 wielkości nie są więc zawyżone. Oszacowane maksymalne zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w USA są bardzo zbliżone do analogicznych wartości w Polsce. Tabela 11 Założone typy gospodarstw domowych, ich wyposażenie w urządzenia gazowe oraz roczne zużycie gazu na poszczególne cele w Polsce Odbiorniki gazowe kuchnia gazowa Powierzchnia mieszkania podgrzewacz wody kocioł CO Liczba osób w gospodarstwie Roczne zużycie gazu na ogrzewanie gotowanie i podgrzewanie wody gotowanie, podgrzewanie wody i ogrzewanie sztuk sztuk sztuk Osoby m 2 m 3 m 3 m GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA MARZEC 2007

6 Oszacowanie średniego i maksymalnego zużycia gazu w gospodarstwach domowych Istotny wpływ na zużycie gazu na ogrzewanie ma izolacja termiczna budynku. Wymagana grubość izolacji termicznej w różnych krajach Europy dla wznoszonych obecnie budynków wynosi od 250 mm w Szwecji, 200 mm w Danii, Norwegii i Finlandii, 150 mm we Francji, 100 mm w Polsce, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii, Czechach, Słowacji i Austrii do 50 mm w Belgii, Portugalii, Hiszpanii, Włoszech, Grecji i Turcji. W grupie krajów o grubości izolacji termicznej 100 mm zużycie gazu na wszystkie cele w gospodarstwie domowym można szacować mnożąc powierzchnię mieszkania przez 20 m 3 gazu na każdy m 2 powierzchni mieszkania oraz mnożąc przez iloraz ważonych stopniodni dla analizowanego kraju i Polski. Następnie należy dodać wielkość zużycia gazu na gotowanie i podgrzewanie wody na osobę pomnożone przez liczbę osób w gospodarstwie domowym. I tak dla Niemiec otrzymano 97x20x3252/ x2,2=2096 m 3 gazu, dla Wielkiej Brytanii 79,8x20x2810/ x2,4=1729 m 3 gazu. Dla Austrii oszacowane zużycie gazu wynosi 96x20x3446/ x2,4=2216 m 3, podczas gdy w latach zużycie to wynosiło od 2052 do 2247 m 3. W tab. 12 podano tak oszacowane roczne zużycie gazu w gospodarstwach domowych. W ostatnim wierszu podano statystyczne średnie zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych na podstawie różnych źródeł. Analogiczne zużycie dla Ukrainy wynosi 50,5x20x3752/ x3,2=1765 m 3 gazu dla wielkości statystycznej 2561 m 3 gazu/rok. Różnice w oszacowaniu dla Ukrainy wynikają z faktu, że ogrzewanie mieszkań gazem stosuje się w domach jednorodzinnych, gdzie powierzchnia użytkowa jest większa niż statystycznego mieszkania. Do oszacowania maksymalnego rocznego zużycia gazu w gospodarstwach domowych niezbędna jest znajomość liczby osób w gospodarstwach oraz średniej powierzchni mieszkań. Procent gospodarstw domowych o liczbie pięć i więcej osób wynosi: 17,8% w Irlandii, 17,4% w Polsce, 15,4% w Portugalii, 14,7% w Słowacji, 14,5% w Rumunii, 14,3% w Hiszpanii, 13,1% w Grecji, 11,6% na Ukrainie, 11,3% we Włoszech, 10,8% w USA, 10,5% na Łotwie, 9,5% w Bułgarii, 9% na Węgrzech, 8,8% w Czechach, 8,3% na Litwie, 7,9% we Francji, 7,8% w Austrii, 7,4% w Belgii, 6,6% w Wielkiej Brytanii, 6,5% w Szwajcarii i Finlandii, 6,3% w Holandii, 5,4% w Danii, 5,3% w Szwecji i 4,5% w Niemczech. Liczba osób w 17,4% gospodarstw domowych w Polsce wynosi 5 i więcej, co będzie powodowało duże zużycie gazu ma grzanie wody i gotowanie. Takie pięcioosobowe gospodarstwo domowe dwupokoleniowe z mieszkaniem o powierzchni 200 m 3 będzie zużywało około 5500 m 3 gazu na rok. Dane o średniej powierzchni mieszkań różnią się w zależności od lat oddania ich do użytku. Np. dla Polski źródła podają średnią wielkość mieszkania 87,3 m 3 w 1999 r., podczas gdy średnia powierzchnia oddanych za 11 miesięcy 2005 r mieszkań wynosiła 107,5 m 2. W tej grupie nowych mieszkań następuje w Polsce największy przyrost gospodarstw domowych wyposażonych w kotły gazowe. Szacując maksymalne zużycie gazu ziemnego należy użyć w obliczeniach zamiast średniej liczby osób w gospodarstwach, kwantylu 0,95 rozkładu liczby osób w gospodarstwie. Podobnie należy przyjąć powierzchnię mieszkania. W USA i w Polsce maksymalne zużycie jest dwukrotnie większe niż średnie zużycie gazu w gospodarstwach domowych. Podobne będzie na Ukrainie, a w pozostałych krajach nieco mniejsze ze względu na mniejsze zużycie na gotowanie i grzanie wody w mniej licznych gospodarstwach domowych. Trendy zmian zużycia gazu w gospodarstwach domowych Na rys. 4 przedstawiono średnie roczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w Holandii w latach [10]. W 1980 r. średnie roczne zużycie gazu w gospodarstwach domowych wynosiło 3145 m 3 /rok. W 1980 r. rząd holenderski przyjął narodowy program poprawy izolacji budynków, w wyniku czego od 1980 r. aż do 1989 r. następował spadek zużycia energii do celów bytowych w gospodarstwach domowych. W 1998 roku średnie roczne zużycie gazu spadło do wartości 1910 m 3 /rok, by w 2000 r. wzrosnąć do 1965 m 3 /rok. Wzrost cen gazu ziemnego wymusił racjonalizację zużycia. Między 1980 i 1985 r. ceny netto gazu ziemnego wzrosły w Holandii Tabela 12 Średnie roczne zużycie gazu wysokometanowego w gospodarstwach domowych. Wielkość Niemcy Polska Austria W. Brytania Zużycie gazu na gotowanie na osobę (m 3 ) 45,5 42, Zużycie gazu na gotowanie i podgrzewanie wody na osobę (m 3 ) Powierzchnia statystycznego mieszkania 97,0 87, ,8 Liczba stopniodni ( Cdni) Zużycie gazu na ogrzewanie statystycznego mieszkania 20 m 3 gazu/m w Polsce, 3719 Cdni (m 3 ) Średnia liczba osób w gospodarstwie domowym 2,2 3,1 2,4 2,4 Oszacowane średnie zużycie gazu na gotowanie, podgrzewanie wody i ogrzewanie mieszkań (m 3 ) Statystyczne zużycie gazu na gospodarstwo domowe (Szubin) (m 3 ) Rys. 4. Prosta regresji średniego rocznego zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w Holandii w latach oraz cena brutto gazu w cenach porównywalnych z 1990 r. [10] Rys. 5. Prosta regresji średniego rocznego zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych oraz średnie ceny gazu ziemnego w USA w latach od 1967 do 2004 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA MARZEC

7 Rys. 6. Proste regresji średniego rocznego zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w stanie Nebraska oraz liczby stopniodni Sd (18,3 C) dla okresu od 1970 do 2003 r. z 13,85 eurocentów do 25,23 eurocentów za 1 m 3. Spowodowało to zainteresowanie poprawą izolacji budynków. W tych latach spadek zużycia gazu był największy. Dodatkowymi czynnikami spadku zużycia gazu były: wzrost wartości opałowej gazu oraz sprawności podgrzewaczy wody i kotłów, które trudno oszacować. Średnie gospodarstwo domowe w USA zużywa dzisiaj o 26% mniej gazu ziemnego niż przed 24 laty (rys. 5). Średnie krajowe zużycie gazu w gospodarstwach domowych wynosiło 3001 m 3 w 1980 r., 2241 m 3 w 2001 r., 2265 m 3 w 2002 r., 2325 m 3 w 2003 r. i 2214 m 3 w 2004 r. Głównymi przyczynami spadku zużycia była poprawa izolacji termicznej domów i sprawności gazowych urządzeń oraz nasycenie rynku gazowymi urządzeniami grzewczymi. Ten trend zużycia gazu ziemnego występuje w wielu stanach USA. Empiryczne proste regresji dla średniorocznego zużycia gazu w gospodarstwach domowych w USA i stanie Teksas w latach od 1992 do 2002 r. mają zbliżone współczynniki regresji: -42,92 m 3 /rok dla całego obszaru USA i -42,08 m 3 /rok dla stanu Teksas. W latach średnioroczne zużycie gazu w gospodarstwach domowych w całym USA wynosiło 2448 m 3, a w Teksasie 1694 m 3. W stanie Nebraska w 2003 r. liczba odbiorców domowych wzrosła o 5 tys. do gospodarstw domowych. Średnie roczne zużycie gazu zmalało o 4% do 2435 m 3 /rok, a średni roczny koszt zakupu gazu ziemnego wzrósł o 21% do 673 dolarów USA w porównaniu do poprzedniego roku. Wysokość rachunku dla średniego gospodarstwa domowego była rekordowa w 2001 r. i wynosiła 854 dolarów USA i była najwyższa od 35 lat (rys. 6). Każdy skokowy wzrost cen gazu powodował spadek zużycia gazu w gospodarstwach domowych. Pomimo spadku cen gazu w następnych latach nie następował powrót do poprzedniego większego zużycia gazu w gospodarstwach. Wzrost liczby Rys. 8. Średnie roczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w wybranych stanach USA w latach 1967 do 2004 r. stopniodni grzania w roku powodował wzrost średniego rocznego zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych Nebraski. Na rys. 7 przedstawiono średnie roczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w stanie Michigan w latach Stany Michigan oraz Nebraska mają najbardziej zbliżoną liczbę stopniodni grzania do Polski. Zużycie gazu ziemnego w stanie Michigan spadło z około 5000 m 3 /rok w 1970 r. do około 3200 m 3 /rok w 2004 r. Podobny spadek zużycia występuje w stanie Illinois, Pensylwania, Wisconsin (rys. 8). W stanie Nowy Jork i New Jersey średnie zużycie gazu w gospodarstwach domowych jest prawie stałe (rys. 8). Podobny spadek zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych wystąpił w południowych stanach Arizona, Arkansas, Kalifornia, Teksas i Floryda (rys. 9). W Kalifornii, stanie o największej liczbie gospodarstw domowych odbiorców gazu ziemnego w USA, średnie zużycie gazu spadło z około 3200 m 3 /rok w 1972 r. do 1500 m 3 /rok w 2004 r. W Nebrasce w 1970 r. liczba stopniodni wynosiła 3608 Cdni przy średnim rocznym zużyciu gazu przez gospodarstwa domowe wynoszącym 5181 m 3 /rok, co odpowiadało zużyciu około 1,436 m 3 / Cdzień rok. W 2003 roku liczba stopniodni wynosiła 3487 Cdni przy średnim rocznym zużyciu gazu wynoszącym 2435 m 3 /rok, co odpowiada zużyciu około 0,698 m 3 / Cdzień rok (rys. 10). Modernizacja kotłów gazowych i termoizolacji budynków w istotny sposób zmniejszyła zużycie gazu w gospodarstwach domowych. Bieżące stopniodni wynoszą od 3004 do 3821 Fdni w latach od 2000 do 2004 r. na terytorium Północnej Karoliny, obsługiwanym przez Piemont Natura Gas Company, In. and Subsidiaries, co odpowiada 1669 do 2123 Cdni. W najcieplejszym 2002 roku liczba stopniodni wynosiła 1669 Cdni przy średnim rocznym zużyciu gazu przez gospodarstwa domowe wynoszącym 1784 m 3 /rok, co odpowiada zużyciu około 1,1 m 3 / Cdzień rok. Rys. 7. Średnie roczne zużycie gazu ziemnego, cena za gaz w gospodarstwach domowych oraz liczba gospodarstw domowych w stanie Michigan, USA w latach 1967 do 2004 r. Rys. 9. Średnie roczne zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w wybranych południowych stanach USA w latach 1967 do 2004 r. 8 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA MARZEC 2007

8 Rys. 10. Zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych na jeden stopniodzień grzania w wybranych stanach USA i na obszarze obsługiwania Piedmont Natural Gas Company Inc. and Subsidiares, Płn. Karolina i Southwest Gas Company, Kalifornia Średnie zużycie gazu w gospodarstwach domowych w Kanadzie wynosiło: na obszarze dostarczania przez Terasen Gas Distribution w Kolumbii Brytyjskiej 3230 m 3 w 1990 r. i 2799 m 3 w 2003 r. Dla liczby Sd(t b =18,3 C)=3035 Cdni dla tej prowincji odpowiada to zużyciu 0,922 m 3 / Cdzień rok w 2003 r. Dla obszaru obsługiwania przez ATCO Gas w Albercie średnie zużycie gazu wynosiło 3633 m 3, co dla liczby Sd(t b =18,3 C)=5536 Cdni dla Alberty odpowiada zużyciu 0,656 m 3 / Cdzień rok. W drugim co do wielkości zużycia gazu ziemnego stanie USA, Kalifornii, działa kilku dostawców gazu. Southwest Gas Company miał 1,613 mln odbiorców w 2004 r., a zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych na 1 Cdzień wynosiło: 1,098 w 2000 r., 1,069 w 2001 r., 1,053 w 2002 r., 1,088 w 2003 r. i 1,054 w 2004 r. W USA wyznacza się zużycie gazu ziemnego oraz innych paliw na jeden stopniodzień grzania oraz wyznacza trend jego zmian (rys. 11) dla odbiorców komunalnych (gospodarstwa domowe i odbiorcy komercyjni: szpitale, szkoły, budynki publiczne, sklepy). Na bazie analizy tych danych prognozuje się przyszłe zużycie gazu w krótkich przedziałach czasu w zależności od prognozowanego przebiegu pogody i zmiany rocznego zużycia gazu. Dla Austrii liczba stopniodni Celsjusza wynosiła 4180 w 1996 r. i 3780 w 1997 r. Dla tych lat zużycie gazu ziemnego przez gospodarstwa domowe wynosiło odpowiednio 2,7608 mld m 3 w 1996 r. i 2,5984 mld m 3 w 1997 r. i odpowiadało to zużyciu od 0,66 do 0,687 mln m 3 / Cdni rok. Średnia wieloletnia dla Austrii wynosi 4068 Cdni. Wnioski Średnie roczne zużycie gazu na osobę na podgrzewanie wody i przygotowanie posiłków wynosiło około: 305 m 3 /rok w 1995 r., 288 m 3 /rok w 2000 r. i 260 m 3 /rok w 2004 r. w USA, 290 m 3 w Kanadzie, 285 m 3 w Polsce i na Ukrainie, 280 m 3 w Wielkiej Brytanii i 230 m 3 w Niemczech [2-4]. To zużycie gazu jest więc bardzo zbliżone. Różne roczne zużycia gazu na ogrzewanie mieszkania uzależnione są od liczby stopniodni grzania w danym kraju. Średnie zużycie gazu ziemnego na ogrzanie 1 m 2 powierzchni mieszkania w USA wynosiło około 19 m 3 /rok w 1980 r., 16 m 3 /rok w 1990 r., 13 m 3 /rok w 2001 r. i 11 m 3 /rok w 2004 r. W Polsce zakłada się obecnie zużycie około 20 m 3 /rok. Odpowiada to zużyciu gazu około 0,0055 m 3 / Cdzień na 1 m 2 powierzchni mieszkania. W USA jest to wartość średnia dla gospodarstw domowych, w Polsce jest to norma dla nowo oddawanych mieszkań. Istnieje więc dalsza realna możliwość spadku zużycia gazu ziemnego w Polsce w części przeznaczanej na ogrzewanie pomieszczeń w starym budownictwie. Maksymalne zużycia gazu ziemnego w USA i w Polsce są zbliżone. Ze względu na duże podobieństwo należy oczekiwać, że podobne trendy spadku zużycia gazu w gospodarstwach domowych, jakie miały miejsce w USA, wystąpią również w Polsce. Duży wzrost cen gazu w ostatnich miesiącach w Polsce przyśpieszy spadek zużycia gazu na ogrzewanie, analogicznie jak miało to miejsce w USA i w krajach europejskich. Rys. 11. Prosta regresji zużycia gazu ziemnego do celów komunalnych (gospodarstwa domowe plus odbiorcy komercyjni) na jeden stopniodzień grzania w USA. Źródło: Monthly Energy Review and Short Term Energy Outlook Średnia cena gazu w USA dla gospodarstw domowych w kwietniu 2006 r. wynosiła 0,469 dolarów/m 3, co odpowiada 1,48 zł/m 3. Ceny gazu ziemnego w USA w 2005 r. były bardzo zróżnicowane i wynosiły 0,367 dolarów/m 3 (1,16 zł/m 3 ) w stanie Michigan, 0,381 dolarów/m 3 (1,20 zł/m 3 ) w stanie Nebraska, 0,522 dolarów/m 3 (1,65 zł/m 3 ) w stanie Nowy Jork do 0,739 dolarów/m 3 (2,33 zł/m 3 ) na Florydzie. Średnie ceny gazu ziemnego w USA wynosiły 0,452 dolarów/m 3 (1,42 zł/m 3 ). Ceny gazu w Polsce odpowiadają cenom gazu w wielu stanach USA. Według wysokości cen i stawek opłat Mazowieckiej Spółki Gazownictwa z września 2006 r. w taryfie W-3 po uwzględnieniu VAT-u otrzymuje się cenę płaconą przez odbiorcę 1,45 zł/m 3 dla średniego zużycia gazu w wysokości 2500 m 3 /rok. Cena za gaz w Polsce jest zbliżona do ceny gazu ziemnego dla gospodarstw domowych w USA w kwietniu 2006 r., która wynosiła 0,469 dolarów/m 3 (1,48 zł/m 3 ). Porównanie cen brutto gazu ziemnego w krajach Unii Europejskiej wskazuje, że ceny w Polsce (0,3695 euro/m 3 ), w Wielkiej Brytanii (0,3219 euro/m 3 ), Czechach (0,3918 euro/m 3 ) i na Słowacji (0,425 euro/m 3 ) są zbliżone. Liczba stopniodni grzania jest dobrym narzędziem do przewidywania popytu na gaz ziemny przeznaczony na ogrzewanie pomieszczeń [11]. Powinna być wyznaczana corocznie dla obszaru obsługiwania przez polskich dostawców gazu ziemnego i porównywana z zużyciem gazu. Znajomość zużycia gazu na stopniodzień grzania pozwala obiektywnie badać trendy zmian zużycia gazu spowodowanych termomodernizacjami budynków, wzrostem powierzchni mieszkań oraz poprawą sprawności kotłów i gazowych podgrzewaczy wody. PIŚMIENNICTWO [1] PN-B-02025: 2001 Obliczanie sezonowego zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania budynków mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego. [2] Dopke J.: Prognozowanie zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych na podstawie liczby stopniodni grzania. Materiały konferencji Rynek gazu 2006 Kazimierz Dolny [3] Dopke J.: Stopniodni i metry. Nafta &gaz biznes 2006 (103) nr 2/3/4. [4] Dopke J.: Zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych i trendy jego zmian. Nowoczesne Gazownictwo 2005 (XI) nr 1. [5] Jaeger F.: Solar Energy Application In Houses: Performance and Economics In Europe. Pergamon Press, Oxford [6] McKay G. A., Allsoppt: The role of climate in effecting energy demand/supply w Bach W., Pankrath J., Williams J.: Interactions of Energy and Climate. pp D. Reidel Publishing Company, Dordrecht, Holland. [7] Baumert K., Selman M.: Heating and Cooling Degree Days, World Resources Institut, [8] Crawley Drury B.: Development of Degree Day and Degree Hour Data for International Locations. December D. B. Crawley Consulting, Washington D. C. [9] Energy Information Administration, Office of Markets and End Use, Forms EIA-457 A-G of the 1997 Residential Energy Consumption Survey [10] Berkhout, drs. P. H. G, ms. drs. MS. A. Ferrer-i-Carbonell en drs. A. C. Muskens: Het effect van de REB op huishoudelijk energiegebruik, een econometrische analyse, ein-drapport, SEO, Amsterdam, [11] Matzarakis A., Balafoutis C.: Heating Degree-Days over Greece as an Index of Energy Consumption. International Journal of Climatology. 24: , GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA MARZEC