TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO

Transkrypt

1 TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO Wykład 2 Sektor publiczny oczami ekonomistów Katarzyna Metelska-Szaniawska 27/02/2008

2 PLAN WYKŁADU I II III Czym jest sektor publiczny? Uzasadnienie ekonomiczne interwencji państwa w gospodarkę Zawodność państwa IV Ewolucja sektora publicznego w XX w. V Sektor publiczny w Polsce VI Ekonomia sektora publicznego a TWP obszary zainteresowań

3 I Czym jest sektor publiczny? definicje sektora publicznego zbiór wszystkich państwowych i komunalnych osób prawnych (ze Skarbem Państwa włącznie) oraz nieposiadających osobowości prawnej jednostek organizacyjnych podległych organom władzy publicznej (państwowej i samorządowej) (Malinowska i Misiąg, 2002) państwowe i samorządowe instytucje i jednostki organizacyjne finansowane (wyłącznie lub glównie) ze środków Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, wykonujące na zasadach niekomercyjnych zadania publiczne, a więc zadania prawnie przypisane państwu i samorządowi terytorialnemu (Malinowska i Misiąg, 2002)

4 I Czym jest sektor publiczny? definicje sektora publicznego instytucje, których podstawową działalnością jest wykonywanie funkcji rządu. Oznacza to, że mają one władzę ustawodawczą, sądową i wykonawczą nad innymi instytucjami w danym regionie; odpowiadają za dostarczanie dóbr i usług ( ) gospodarstwom domowym na zasadach nierynkowych; dokonują płatności transferowych w celu redystrybucji dochodu i finansują swoją działalność, bezpośrednio lub pośrednio, wpływami z podatków lub innych obowiązkowych transferów od jednostek z innych sektorów gospodarki = szeroki sektor rządowy (IMF) segment gospodarki narodowej finansowany podatkami i opłatami pobieranymi przez władze publiczne albo segment gospodarki składający się z instytucji publicznych i wykonujący na zasadach niekomercyjnych zadania państwa (Malinowska, Misiąg, Niedzielski, Pancewicz, 1999)

5 I Czym jest sektor publiczny? definicje sektora publicznego dwie podstawowe cechy odróżniające sektor publiczny od prywatnego (Stiglitz, 2004): 1) sprawowanie funkcji w instytucjach państwowych jest legitymizowane (bezpośrednio lub pośrednio) w procesie wyborczym 2) państwo dysponuje środkami (legalnego) zinstytucjonalizowanego przymusu sektor publiczny ~ państwo

6 I Czym jest sektor publiczny? jak mierzyć wielkość sektora publicznego? wielkość (zakres) własności publicznej wielkość zatrudnienia w sferze publicznej wielkość dochodów i/lub wydatków publicznych w stosunku do PKB

7 II Uzasadnienie ekonomiczne interwencji funkcje sektora publicznego (Siwińska, 2007) alokacyjna (dostarczanie dóbr i usług; cel: efektywność ekonomiczna) redystrybucyjna (system podatków i transferów; cel: sprawiedliwość) stabilizacyjna (zapobieganie recesjom; cele: pełne zatrudnienie, stabilne ceny i równowaga ekonomiczna) tworzenie ram prawnych dla gospodarki (prawa własności, reguły dotyczące przepływu i dostępu do informacji, standardy miar i wag, system dla zawierania transakcji; cele:sprawne i jak najmniej kosztowne funkcjonowanie gospodarki, umożliwianie i ułatwianie transakcji)

8 II Uzasadnienie ekonomiczne interwencji funkcje sektora publicznego (Stiglitz, 2004) stworzenie systemu prawnego (w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej) produkcja dóbr (obrona narodowa, edukacja, usługi pocztowe) oddziaływanie na produkcję sektora prywatnego (poprzez subwencje, podatki, kredyty i regulacje) zakupy od sektora prywatnego dóbr i usług (następnie dostarczane przez państwo gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom) redystrybucja dochodów

9 II Uzasadnienie ekonomiczne interwencji ekonomiczne uzasadnienie: zawodności rynku I twierdzenie ekonomii dobrobytu Rynki zapewnią efektywną w sensie Pareto alokację zasobów, pod warunkiem, że wszystkie rynki istnieją, są doskonale konkurencyjne, a informacja jest pełna. jeżeli rynek samoistnie nie osiąga efektywności, interwencja państwa może być korzystna (uzasadniona) ekonomicznie

10 II Uzasadnienie ekonomiczne interwencji klasyczne przykłady zawodności rynku dobra publiczne efekty zewnętrzne niedoskonała konkurencja niedoskonała informacja dyskusyjne: cykl koniunkturalny

11 II Uzasadnienie ekonomiczne interwencji klasyczne przykłady zawodności rynku dobra publiczne Problemy: - dostarczanie zbyt małej ilości dóbr i usług - free-riding Przykłady rozwiązań: - dostarczanie, finansowanie lub subsydiowanie dóbr publicznych

12 II Uzasadnienie ekonomiczne interwencji klasyczne przykłady zawodności rynku efekty zewnętrzne Problem: - optimum prywatne różne od optimum społecznego Przykłady rozwiązań: - koszty zewn.: regulacje ograniczające działalność; opłaty powodujące internalizację - korzyści zewn.: subsydiowanie

13 II Uzasadnienie ekonomiczne interwencji klasyczne przykłady zawodności rynku niedoskonała konkurencja Problemy: - cena powyżej kosztu krańcowego Przykłady rozwiązań: - regulacje uniemożliwiające ograniczanie konkurencji - regulacja wysokości cen

14 II Uzasadnienie ekonomiczne interwencji klasyczne przykłady zawodności rynku niedoskonała informacja Problem: - uniemożliwianie transakcji lub zwiększanie ich kosztów (np. negatywna selekcja, pokusa nadużycia) Przykłady rozwiązań: - wprowadzenie obowiązku ubezpieczenia - polityka społeczna (publiczne systemy ubezpieczeń społecznych)

15 II Uzasadnienie ekonomiczne interwencji klasyczne przykłady zawodności rynku dyskusyjne: cykl koniunkturalny - recesje jako przejaw niedoskonałości rynku (wahania produkcji w odpowiedzi na sztywne ceny i płace) czy - recesje jako efektywna reakcja na zmieniające się warunki zewnętrzne pozaekonomiczne uzasadnienie interwencji państwa (dystrybucja sprawiedliwość)

16 II Uzasadnienie ekonomiczne interwencji ocena interwencji państwa w gospodarkę korzyści z interwencji: doprowadzenie (potencjalnie) do efektywności w gospodarce versus koszty interwencji: bezpowrotna strata dobrobytu (podatki) + zawodność państwa

17 III Zawodność państwa definicja zawodności państwa (government failure) suma działań (państwa) lub ich braku, których rezultatem jest nieoptymalne rozwiązanie (Krueger, 1991) działania (państwa) prowadzące do rozwiązania, które jest gorsze od tego, które mogłoby zaistnieć bez interwencji (Krueger, 1991)

18 III Zawodność państwa przyczyny zawodności państwa ograniczenia informacji ograniczona kontrola nad funkcjonowaniem rynków prywatnych problemy związane z realizacją, zamiast interesu ogółu, interesu: decydentów politycznych, urzędników publicznych, biurokratów, oddolnych grup nacisku brak mechanizmów weryfikujących sprawność sektora publicznego

19 IV Ewolucja sektora publicznego w XX w. wzajemne oddziaływanie na siebie teorii i rzeczywistości przełom XIX i XX w.: relatywnie niewielki sektor publiczny 1870: wydatki publiczne = 10% PKB 1913: wydatki publiczne = 13% PKB + I WŚ wpływ teorii Smitha, Saya i Ricardo wzrost wielkości sektora publicznego do lat 1970 prawo Wagnera Wielki Kryzys lat i II WŚ industrializacja koncepcja państwa opiekuńczego keynesizm (koncepcja interwencjonizmu państwowego)

20 IV Ewolucja sektora publicznego w XX w. ideologiczny odwrót od koncepcji aktywnego państwa inflacja, bezrobocie i słabszy wzrost w państwach rozwiniętych w latach 1970 rozczarowanie keynesizmem krytyka Friedmana i Phelpsa krytyka Lucasa rozwój TWP polityka M. Thatcher i R. Reagana doświadczenia krajów Ameryki Łacińskiej upadek socjalizmu (komunizmu) kryzys w państwach azjatyckich współcześnie wciąż spory na temat roli państwa w gospodarce i granic między państwem a rynkiem

21 IV Ewolucja sektora publicznego w XX w. faktyczne dane dotyczące wielkości sektora publicznego w wybranych krajach w XX w. (Siwińska, 2005) Kraj Australia 16,5 19,3 14,8 21,2 25,0 32,4 33,2 35,7 33,3 Austria - 14,7 20,6 35,7 37,3 46,9 48,8 52,5 47,9 Belgia 13,8* 22,1* 21,8* 30,3 39,5 53,3 50,4 50,2 46,3 Francja 17 27, ,6 37,6 45,5 49,5 53,5 50,8 Japonia 8,3 14,8 25,4 17,5 18,3 29,2 30,4 34,4 36,9 Kanada - 16, ,6 33,8 39,1 45,7 45,0 37,8 Niemcy 14, ,1 32,4 37,2 46,5 43,8 46,3 45,7 Norwegia 9, ,8 29,9 34,9 43,9 49,7 47,6 40,8 Stany Zjednoczone 7,5 12,1 19, ,6 31,3 33,6 32,9 30,4 Szwajcaria ,1 17, ,5 39,4 - Szwecja 10,4 10,9 16, ,0 57,6 55,9 61,8 52,9 Wielka Brytania 12,7 26, , ,1 42,2 38,4 Włochy 11,1* 22,5* 24,5* 30,1 32,0 41,0, 52,9 51,1 45,3 ŚREDNIA 11,9 18,2 22,4 27,9 33,7 43,4 44,7 45,2 41,1

22 V Sektor publiczny w Polsce wydatki publiczne a PKB per capita w krajach OECD, (Siwińska, 2005) 0.6 Wydatki publiczne, % PKB 0.55 Szw ecja Dania Francja 0.5 Węgry Grecja Finlandia Austria Belgia Niemcy 0.45 Polska Włochy Czechy Holandia Norw egia 0.4 Portugalia Hiszpania UK Kanada 0.35 Japonia Irlandia 0.3 USA 0.25 Turcja Korea PKB per capita, PPP

23 V Sektor publiczny w Polsce czy w Polsce mamy właściwy poziom wydatków publicznych? teoria model Barro: poszukiwanie optymalnego z punktu widzenia wzrostu gospodarczego poziomu wydatków publicznych praktyka znaczenie struktury wydatków publicznych

24 V Sektor publiczny w Polsce wydatki produktywne jako % całości wydatków publicznych w krajach OECD, koniec lat (Siwińska, 2005) 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Kanada Hiszpania Szwecja Japonia Niemcy Norwegia Węgry Dania Polska Finlandia UK Austria Grecja Holandia Francja Słowacja Czechy Irlandia Estonia USA Średnia dla krajów Europy Zachodniej

25 V Sektor publiczny w Polsce czy w Polsce mamy właściwy poziom wydatków publicznych? teoria model Barro: poszukiwanie optymalnego z punktu widzenia wzrostu gospodarczego poziomu wydatków publicznych praktyka znaczenie struktury wydatków publicznych badania empiryczne

26 VI Ekonomia sektora publicznego a TWP podstawowe pytania ESP (Stiglitz, 2004) Co produkować? Dobra publiczne czy prywatne? Jak produkować? W ramach sektora publicznego czy prywatnego? Dla kogo produkować? Programy publiczne przynoszą korzyści różnym grupom społecznym, podatki je obciążają. W jaki sposób podejmuje się decyzje w tych sprawach? Wybory zbiorowe i proces polityczny. TWP

27 VI Ekonomia sektora publicznego a TWP analiza sektora publicznego w ESP (Stiglitz, 2004) rozpoznanie zakresu działań, w które jest zaangażowany sektor publiczny i zrozumienie sposobu organizacji tych działań zrozumienie i przewidzenie skutków działań państwa ocena alternatywnych wariantów decyzji, przed jakimi staje państwo zrozumienie mechanizmów politycznych TWP

28 VI Ekonomia sektora publicznego a TWP podstawowe obszary zainteresowań TWP problematyka głosowania teoria wyboru społecznego ekonomiczna teoria władzy w państwie dostarczanie dóbr publicznych grupy interesu

29 VI Ekonomia sektora publicznego a TWP teoria wyboru społecznego bada metody zbiorowego podejmowania decyzji w wyniku głosowania członków grupy (lub wybranych przez nich reprezentantów) oraz sposoby dokonywania społecznego wyboru lub społecznej oceny rozwiązań, których konsekwencje są rożne dla poszczególnych głosujących

30 VI Ekonomia sektora publicznego a TWP ekonomia konstytucyjna i ekonomiczna teoria władzy analiza ekonomiczna ładu prawno-politycznego (konstytucyjnego) stosuje analizę ekonomiczną do poszukiwania rozwiązań w zakresie struktury i organizacji władzy odpowiadających potrzebom poszczególnych państw bada przyczyny różnorodności struktur władzy w państwach przez odwołanie do teorii ekonomii ekonomiczna teoria demokracji

31 VI Ekonomia sektora publicznego a TWP teoria dóbr wspólnych analizuje wykorzystanie dóbr wspólnych (dóbr publicznych, dóbr klubowych i wspólnych zasobów) bada mechanizmy efektywnego ich dostarczania, zarówno w wymiarze teoretycznym jak i praktycznym

32 VI Ekonomia sektora publicznego a TWP teoria grup interesu i pogoni za rentą bada ekonomiczne motywy i warunki działań grup interesu, ich skuteczność i efektywność oraz skutki gospodarcze tej działalności analizuje źródła rent ekonomicznych i politycznych oraz efekty społeczno-gospodarcze pogoni za rentą, bada sposoby uzyskiwania rent politycznych i metody ograniczania tego zjawiska

33 POLECANA LITERATURA Wilkin (2005), rozdział 2 i pozycje tam powołane Siwińska J., 2007, Sektor publiczny w gospodarce, w: Bednarski M., Wilkin J. (red.), Ekonomia dla prawników i nie tylko, Warszawa: Wydawnictwo LexisNexis (wyd. III lub wcześniejsze). Stiglitz J.E., 2004, Ekonomia sektora publicznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN /część I/ Buchanan J.M., Musgrave R.A., 2005, Finanse publiczne a wybór publiczny. Dwie odmienne wizje państwa, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.