EKONOMICZNA ANALIZA POLITYKI

Transkrypt

1 EKONOMICZNA ANALIZA POLITYKI Wykład 10 Pogoń za rentą Katarzyna Metelska-Szaniawska

2 PLAN ZAJĘĆ I II III IV Pojęcie renty Teoria pogoni za rentą Przykłady Podsumowanie 2

3 I Pojęcie renty pojęcie renty w ekonomii ekonomia klasyczna: korzyść z posiadania rzadkich zasobów, np. renta gruntowa nadwyżka przychodów ponad koszty produkcji, wynagrodzenie czynnika produkcji renta ekonomiczna? pogoń za rentą korzystna dla gospodarki (renta naturalna) 3

4 I Pojęcie renty pojęcie renty politycznej zysk z wykorzystania ograniczonych zasobów do politycznych zabiegów nakierowanych na przechwycenie dodatkowych korzyści dzięki odpowiednim decyzjom organów władzy forma redystrybucji dochodów w społeczeństwie pogoń za rentą niekorzystna dla gospodarki (renta sztuczna) 4

5 II Teoria pogoni za rentą wprowadzenie rent seeking a profit seeking pogoń za rentą jako wyraz racjonalnej działalności jednostek podstawowe źródła: G. Tullock (1967), The Welfare Costs of Tariffs, Monopolies and Theft, Western Economic Journal, nr 5. A.O. Krueger (1974), The Political Economy of the Rent-Seeking Society, American Economic Review, nr 3. R.A. Posner (1975), The Social Costs of Monopoly and Regulation, Journal of Political Economy, nr 4. 5

6 II Teoria pogoni za rentą miejsce teorii pogoni za rentą w ekonomii teoria interwencjonizmu państwowego i regulacji teoria monopolu i oligopolu (organizacja rynku) ekonomiczna teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych ekonomiczna teoria biurokracji ekonomiczna teoria demokracji 6

7 II Teoria pogoni za rentą społeczne koszty ceł (Tullock, 1967) 7

8 II Teoria pogoni za rentą społeczne koszty ceł (Tullock, 1967) straty w dobrobycie wynikające ze spadku konsumpcji dobra nieefektywne zużycie zasobów do produkcji dobra chronionego cłami koszty transakcyjne systemu celnego koszty zasobów zaangażowanych w uzyskanie renty politycznej 8

9 II Teoria pogoni za rentą społeczne koszty kradzieży (Tullock, 1967) 9

10 II Teoria pogoni za rentą społeczne koszty kradzieży (Tullock, 1967) nie tylko transfer bogactwa od jednych do drugich obejmują koszty zasobów zaangażowanych przez złodzieja (AA CD) i przez potencjalne ofiary kradzieży w celu ochrony przez kradzieżą (analogiczny prostokąt) koszty te można zmniejszyć poprzez odpowiednie rozwiązania instytucjonalne 10

11 II Teoria pogoni za rentą dlaczego ustanawiane są prawa własności? Stan natury ROLNIK KUKURYDZA WYHODOWANA KUKURYDZA UZYSKANA Z KRADZIEŻY KUKURYDZA UTRACONA W DRODZE KRADZIEŻY KONSUMPCJA KUKURYDZY NETTO A B Suma Społeczeństwo obywatelskie ROLNIK WARTOŚĆ GROŹBY UDZIAŁ W NADWYŻCE KONSUMPCJA KUKURYDZY NETTO A B Suma Źródło: Cooter i Ulen (2004; str ). 11

12 II Teoria pogoni za rentą skutki pogoni za rentą (Krueger, 1974) funkcjonowanie gospodarki poniżej krzywej możliwości produkcyjnych rozbieżności miedzy prywatnym i społecznym kosztem niektórych form działalności straty w dobrobycie społecznym związane z wprowadzeniem ograniczenia ilościowego są zdecydowanie większe niż w przypadku taryfowego odpowiednika oszacowana wysokość rent: Indie (1964) > 7,3% PKB Turcja (1968, lic.) ~ 15% PKB 12

13 II Teoria pogoni za rentą koszty społeczne regulacji monopolu (Posner, 1975) dążenie do monopolu ~ pogoń za rentą wartość zasobów zaangażowanych w działalność antymonopolową > wartość zasobów przeznaczonych na dążenie do pozycji monopolu USA (1960): koszty społeczne monopolu 0,6% PNB koszty społeczne regulacji monopolu 1,7% PNB 13

14 III Przykłady sposoby przechwytywania renty politycznej legalne metody nacisku politycznego, np. uregulowany prawnie lobbing, wspieranie kampanii wyborczych nielegalne metody nacisku politycznego, np. korupcja 14

15 III Przykłady instrumenty interwencji państwa szczególne podatne na pogoń za rentą rozbudowana polityka handlowa skomplikowane i zbiurokratyzowane procedury uruchamiania działalności gospodarczej instrumenty regulacji procesów gospodarczych skomplikowana, zmienna i nadmiernie eksploatacyjna polityka podatkowa zamówienia publiczne subsydia 15

16 III Przykłady przykład polityki rolnej instrumenty interwencyjne: sztucznie ustalane ceny produktów rolnych cła, kontyngenty, subsydia eksportowe publicznie organizowany skup i magazynowanie produktów rolnych limitowanie produkcji bezpośrednie płatności dla rolników subsydiowanie rent i emerytur rolniczych 16

17 III Przykłady przykład korupcji kategorie korupcji (Robinson, 1998) korupcja incydentalna korupcja instytucjonalna korupcja systemowa niektóre przyczyny korupcji protekcjonizm złożoność przepisów dotyczących uruchomienia i prowadzenia działalności gospodarczej uwarunkowania polityczne i społeczne 17

18 III Przykłady przykład korupcji skutki korupcji transfer nieuzasadnionych korzyści do urzędników wykorzystywanie zasobów do działalności bezpośrednio nieproduktywnej osłabienie instytucji państwowych i przestrzegania prawa podważenie zaufania społecznego do władzy i jej legitymizacji obciążenie dla aktorów gospodarczych zmuszonych do płacenia łapówek system gospodarczy nieprzejrzysty, nieprzewidywalny i niesprawny negatywny wpływ na wzrost gospodarczy 18

19 III Przykłady pogoń za rentą w Polsce lat (Sztaba, 2002) fundusze celowe rozbudowana pomoc publiczna dla przedsiębiorstw państwowych koncesjonowanie działalności gospodarczej utrzymywanie znacznego zakresu monopolu państwowego tworzenie specjalnych stref ekonomicznych protekcjonizm handlowy 19

20 III Przykłady politycy i urzędnicy w pogoni za rentą powiązania polityków ze sferą gospodarczą opóźnianie wydawania aktów wykonawczych do ustaw instrumentalne traktowanie prawa (np. vacatio legis i prawo działające wstecz) 20

21 IV Podsumowanie społeczno-gospodarcze skutki pogoni za rentą straty społeczne związane z wykorzystywaniem zasobów do działalności nieprodukcyjnej utrzymywanie poziomu PKB poniżej granicy możliwości produkcyjnych rozwarstwienie dochodów (sprawiedliwość społeczna?) wypaczanie parametrów ekonomicznych, co zakłóca prawidłowość sygnałów w gospodarce i prowadzi do nieefektywnej alokacji zasobów wypaczanie i degenerowanie struktur instytucjonalnych państwa i gospodarki intensyfikacja działalności grup interesu (także nielegalnej) 21

22 IV Podsumowanie metody ograniczania pogoni za rentą ograniczenie regulacyjnej roli państwa w gospodarce zwiększenie otwartości gospodarki na współpracę z zagranicą poprawa obiegu informacji w gospodarce i społeczeństwie decentralizacja funkcji publicznych, uprawnień decyzyjnych i finansów państwa konsolidacja demokracji i wzmocnienie roli społeczeństwa obywatelskiego 22

23 POLECANA LITERATURA Wilkin (2012), rozdział 10 i pozycje tam powołane S. Sztaba (2002), Aktywne poszukiwanie renty. Teoria, przykłady historyczne, przejawy w polskiej gospodarce lat dziewięćdziesiątych, Warszawa: Szkoła Główna Handlowa. A. Zybertowicz, B. Pilitowski (2008), Polityczna pogoń za rentą: Peryferyjna czy strukturalna patologia polskiej transformacji?, materiały pokonferencyjne, 23