Podstawy prawno-organizacyjne szkolnictwa powszechnego w zaborze austriackim.

Transkrypt

1 Historia szkoły w Szynwałdzie od 1772 do 1918 roku. Podstawy prawnoorganizacyjne szkolnictwa powszechnego w zaborze austriackim. Przed rozbiorami na terenie powiatu tarnowskiego istniała dobrze rozbudowana sieć szkolnictwa parafialnego. Zaborca po zajęciu tego terenu zaprowadził nowy porządek szkolny. Przede wszystkim dążył do wynarodowienia ludności polskiej, a także do utrwalania w świadomości społecznej lojalności i przywiązania do swojej władzy. Na zlecenie cesarzowej Marii Teresy został opracowany Powszechny regulamin szkolny (Allgemeine Schulordnung). Był to dokument zawierający przepisy dotyczące struktury organizacyjnej szkolnictwa ludowego, kwalifikacji nauczycieli, programu nauczania, nadzoru i finansowania szkół. W każdej miejscowości, siedzibie parafii powinna być założona szkoła trywialna (Trivialschule). Miała być finansowana przez gminę, patron szkoły musiał pozyskać odpowiednio wykwalifikowanego nauczyciela. Nauczane przedmioty obejmowały religię, historię biblijną, czytanie, pisanie, rachunki i zasady gospodarstwa. Nie było podręczników, dzieci uczyły się na pamięć, pisały rysikiem na tabliczce. Była to szkoła dwu lub trzyklasowa. Klasa elementarna uczniowie w wieku 612 lat poznawanie liter niemieckich, głoskowanie, czytanie, tłumaczenie wyrazów z języka niemieckiego na polski. 20 godzin tygodniowo. Klasa pierwsza uczniowie w wieku 814 lat poznawanie tzw. małego katechizmu w języku niemieckim i polskim, czytanie niemieckie i polskie, pisanie, rachunek pamięciowy, głoskowanie, ortografia, praktyczna nauka języka niemieckiego. 20 godzin tygodniowo. Klasa druga uczniowie w wieku 1016 lat religia, ewangelia, czytanie niemieckie i polskie, kaligrafia, rachunki, ortografia, gramatyka i praktyczna nauka języka niemieckiego. 18 godzin tygodniowo. W latach uchwalono przepisy zobowiązujące rodziców do posyłania dzieci w wieku 612 lat do szkoły, za niewypełnienie tego nakazu groziła grzywna i więzienie. W celach germanizacyjnych wprowadzono niemiecki język wykładowy na wszystkich stopniach nauczania, język polski był tylko językiem pomocniczym w klasach niższych. Proboszczowie mieli zakładać w swoich parafiach szkoły elementarne, również nadzór nad treściami kształcenia i doborem nauczycieli leżał w ich gestii. 1 / 16

2 W 1885 r. przeprowadzono reformę, która doprowadziła do wyraźnego obniżenia wykształcenia elementarnego. Szkoła na wsi miała spełniać zadania głównie wychowawczopraktyczne. Program nauczania został zróżnicowany na wiejski i miejski, wyraźnie ograniczał on zakres wykształcenia dzieci wiejskich, które miały być wychowywane w atmosferze posłuszeństwa i akceptacji panujących stosunków społecznych. Powinny one umieć dobrze pracować na skrawku swojej ziemi lub na ziemi dziedzica i nie mieć wyższych aspiracji. Według danych z lustracji z 1776 r. nauczycielem w Szynwałdzie był organista. W 1833 r. ks. T. Stański otworzył na plebanii szkołę, do której mieli uczęszczać niektórzy chłopcy. Nauka odbywała się w niedzielę po sumie i trwała dwie godziny. W 1838 r. powstaje szkoła ludowa, jednak nic nie wiadomo o jej działalności. Szkoła w Szynwałdzie w latach Miejscowość Okręg 2 / 16

3 Orientacyjna data założenia szkoły a figurująca w statystykach z lat...jako Szkoła nie wykazywana w latach trywialna parafialna filialna Szynwałd tarnowski / 16

4 Szkoła w Szynwałdzie przez wiele lat od 1840 do 1853 r. formalnie nie działała. Przyczyn mogło być kilka. Szkołę musieli założyć i utrzymywać mieszkańcy, co dla ubogiej ludności było dosyć trudne. Nie było dostatecznej świadomości z korzyści uczenia się dzieci. W szkole używano głównie języka niemieckiego, który był niezrozumiały dla dzieci wiejskich. I chyba najważniejszy powód, w Szynwałdzie nie było w tym czasie odpowiedniego budynku na prowadzenie zajęć. W 1842 r. planowano przeznaczyć na szkołę starą plebańską kuchnię, ale nie nadawała się już ona na salę szkolną, gdyż była za mała i miała spróchniałe ściany. Jednak po remoncie w 1847 r. otwarto w niej prowizoryczną szkołę. W tym czasie w wieku szkolnym było 328 dzieci. Ilość dzieci zdatnych do szkoły w wieku 612 lat. Rok Chłopcy Żydzi Dziewczynki / 16

5 W 1854 r. przystąpiono do budowy nowej szkoły. Jednak prace szły opornie, gdyż mieszkańcy nie przywiązywali do niej zbytniej wagi, a wszelkie zobowiązania wynikłe z tej budowy traktowali jako ciężary. W 1856 r. w Szynwałdzie objął posadę nauczyciela i organisty Józef Bukowski. Jednak miał on problemy mieszkaniowe gdyż ludzie nie chcieli remontować dla niego budynku mieszkalnego. Szkoła w Szynwałdzie w latach Okręg Orientacyjna data założenia szkoły 5 / 16

6 a figurująca w statystykach z lat...jako Szkoła nie wykazywana w latach trywialna parafialna filialna tarnowski 1854 szkoła została ponownie zorganizowana / 16

7 Od 1860 r. istniała obok szkoły dziennej, szkoła niedzielna, w której pobierała nauki znaczna ilość uczniów. Liczba uczniów w szkole w Szynwałdzie w latach Miejscowość uczniów występujących w statystykach z lat / 16

8 / 16

9 1 2 3 Szynwałd / 16

10 kolumny 1 uczniowie uczęszczający na naukę codzienną 2 uczniowie pobierający naukę dopełniającą w tzw. szkole niedzielnej 3 uczniowie sposobiący się do rzemiosła 10 / 16

11 Dopiero na przełomie lat 60tych i 70tych XIX w. zaszły zasadnicze zmiany w szkolnictwie i wiązały się z procesem autonomii Galicji. Na mocy ustawy Sejmu Krajowego z 22 czerwca 1867 r. wprowadzono do szkół ludowych i średnich język polski jako wykładowego. W 1867 r. powołano Radę Szkolną Krajową, stanowiącą świecką władzę oświatową. Podlegały jej Rady Szkolne Okręgowe i Rady Szkolne Miejscowe. W 1868 r. zarząd szkół ludowych został powierzony władzom świeckim. 2 maja 1873 r. została uchwalona ustawa Sejmu Krajowego o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół ludowych i obowiązku posyłania do nich dzieci. Powstały szkoły ludowe pospolite i stanowiące ich nadbudowę szkoły wydziałowe. Szkoły ludowe dzieliły się na 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8klasowe. Ilość klas uzależniona była od liczby nauczycieli i dzieci w wieku szkolnym. Szkoły ludowe były bezpłatne. Wprowadzono 6letni obowiązek szkolny dla dzieci w wieku 612 lat. Po ukończeniu 12 lat dzieci powinny przez następne 2 lata uczęszczać na tzw. kursy dopełniające. Jednak na wsi z powodu trudnych warunków materialnych większość dzieci nie realizowała 6letniego obowiązku nauki i kończyła edukację w zakresie szkoły 4letniej. Nauczyciele byli urzędnikami państwowymi jednak na terenie Galicji ich płace należały do najniższych, dlatego często byli uzależnieni od pomocy finansowej gminy i wsi. Wykształcenie zdobywali na 4letnich seminariach nauczycielskich. Nauczanie często odbywało się w budynkach nieprzystosowanych do celów szkolnych, za ciasnych, źle wyposażonych. W 1871 r. utworzono w Tarnowie Radę Szkolną Okręgową. W gminach powstawały Rady Szkolne Miejscowe. W 1874 r. zorganizowano w Szynwałdzie szkołę ludową. Oddzielono szkołę od posady organisty, chociaż nauczanie odbywało się w organistówce. W tym czasie nakazano gminie stawiać nową szkołę i mieszkanie dla nauczyciela. 11 / 16

12 Szkoła w Szynwałdzie w latach Reorganizacja lub założenie szkoły Szkoła występująca w statystyce z lat jako Brak klasowa W latach nie wykazywana 12 / 16

13 W 1876 r. z inicjatywy ks. I. Górskiego rozpoczęto budowę nowej szkoły według planu nadesłanego ze Lwowa. Ks. I. Górski wysyłał ogłoszenia do 'Czasu' w sprawie budowy i za drugim razem odpowiedział na nie Szczepan Zając z Tarnowa, który przybył do Szynwałdu 28 lipca 1876 r. Pod koniec sierpnia 1877 r. budynek był już gotowy. 19 maja 1877 r. ks. infułat Król z Tarnowa poświęcił kamień węgielny. W uroczystości tej brało udział wielu księży z okolicznych parafii i mieszkańcy Szynwałdu. 1 września 1877 r. budynek został poświęcony przez ks. I. Górskiego i oddany do użytku. W 1885 r. kierownikiem szkoły został Władysław Lewicki, uczyło się w niej 83 dzieci, ich liczba z czasem zaczynała wzrastać. W 1890 r. potrzebny był drugi nauczyciel, ale nie było lokalu. Sprawę rozwiązał ks. Aleksander Siemieński, który w ochronce wynajął gminie jedną izbę lekcyjną za jedną koronę miesięcznie, a nauczycielką została siostra zakonna. W 1904 r. Rada Szkolna Krajowa utworzyła w ochronce klasę eksponowaną, w której uczyła siostra Florentyna Marek, a od 1911 r. siostra Karolina Dec. Przed wybuchem wojny przydzielono do Szynwałdu drugiego nauczyciela Andrzeja Lechendro, który zginął walcząc na froncie rosyjskim w 1914r. Szkoła w Szynwałdzie w latach Rok założenia Szkoła występująca w statystyce z lat jako Uwagi 13 / 16

14 1874 1klasowa oddziałem nadetatowym + 1 klasa eksponowana W czasie I wojny światowej działalność szkół została przerwana. Budynki szkolne były często zajmowane przez wojsko co prowadziło do ich dewastacji. Tak też było w Szynwałdzie. Wojsko rosyjskie zamieniło szkołę na stajnię dla koni w wyniku czego została ona poważnie zdemolowana. Powyrywano podłogi, popalono ławki, wyburzono piece, powybijano okna, zniszczono pomoce szkolne i dokumenty. Po wycofaniu się wojsk szkoła została na nowo reaktywowana. W Szynwałdzie nauka po remoncie budynku szkolnego rozpoczęła się 1 października 1915 r. Dzięki prawie 10letnim staraniom ks. A. Siemieńskiego, 14 listopada 1916 r. Rada Szkolna Krajowa zezwoliła na otwarcie w ochronce na Świniogórze szkoły eksponowanej. Pierwszą nauczycielką została s. Helena Stabrawianka. Było to bardzo ważne wydarzenie dla mieszkańców z tego rejonu, z powodu znacznego oddalenia Świniogóry od centrum Szynwałdu, ze szkoły tej korzystały również dzieci z pogranicza Zalasowej, Zwiernika i Łęk. 1 września 1909 r. dzięki staraniom ks. Aleksandra Siemieńskiego została w Szynwałdzie otwarta Szkoła Gospodyń Wiejskich. Była to szkoła zawodowa, przeznaczona dla dziewcząt z Szynwałdu i okolicy. 14 / 16

15 Studenci z Szynwałdu. Działające od 1659 r. we wsi Bractwo Szkaplerzne było zobowiązane troszczyć się o studentów pochodzących z parafii, więc być może już w XVII w. Szynwałd miał swoich studentów w Krakowie i u jezuitów. Niestety nie można z pewnością stwierdzić czy jakieś osoby studiowały, gdyż dawne spisy studentów prowadzone na uniwersytetach są niekompletne lub nie podają miejsca pochodzenia. Prawdopodobnie studiował pochodzący z Szynwałdu Stanisław, rektor szkoły w Skrzyszowie w 1596 r. Studiowali księża stąd pochodzący, a późniejszy biskup J. Wojtarowicz pobierał nauki na Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1859 r. ks. Stański wydał metryki czterem chłopcom zamierzających rozpocząć naukę w Gimnazjum, byli to: Wojciech Gębica, ur r. Tomasz Mazur, ur r. Andrzej Niemiec, ur r. Józef Niedzielski, ur r. Dopiero w późniejszych spisach studentów na uniwersytetach zaczęto notować ich pochodzenie i inne dane osobowe. W latach 1860/611917/18 na Uniwersytecie Jagiellońskim studiowało pięć osób pochodzących z Szynwałdu. Gębica Józef, ur. w 1876 r. Syn Jakuba, rolnika. Gimnazjum w Tarnowie. Studiował na 15 / 16

16 Wydziale Filozoficznym. 1889/901904/05 Mącior Ludwik, ur. w 1893 r. Syn Wojciecha, rolnika. II Gimnazjum w Tarnowie. Studiował na Wydziale Filozoficznym. 1913/14 Prokop Franciszek, ur. w 1887 r. Syn Macieja, rolnika. Gimnazjum w Tarnowie. Studiował na Wydziale Prawa. 1910/111912/13 Prokop Józef, ur. 9 XI 1879 r. Syn Macieja, rolnika. Gimnazjum w Tarnowie. Studiował na Wydziale Filozoficznym. 1901/021904/05, na Wydziale Prawa 1911/12 oraz ponownie na Wydziale Filozoficznym 1911/12 II sem. Robak Jan, ur. w 1887 r. Syn Pawła, rolnika. I Gimnazjum w Tarnowie. Studiował na Wydziale Prawa. 1908/091911/12 Literatura 1. Banach Andrzej Kazimierz, Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/ /18, Kraków Juśko Edmund, Szkolnictwo powszechne w powiecie tarnowskim w latach , Lublin Niedojadło Andrzej, Kubacki Grzegorz, Dzieje Gminy Skrzyszów i okolic w zarysie, SkrzyszówTuchów Plebanek Kazimierz, Szynwałd, 650lecie dziejów wsi i parafii, Szynwałd / 16