EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI 2013

Transkrypt

1 EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI września 2013, godz. 15:30 17:30 Centrum Konferencyjne Sheraton Panel dyskusyjny Lekcje z kryzysu czego nauczyła się europejska gospodarka? Co powinno się zmienić w zarządzaniu gospodarką? Czy gospodarka potrzebuje globalnych mechanizmów kontrolnych/ochronnych? Jaka to lekcja dla integracji? Wprowadzenie Czego dotknął kryzys? Kryzys nadwerężył zaufanie, przedkontraktowy warunek kontraktów (Adam Smith), czyli wiarę, że narzędzia regulujące system bankowy na świecie się sprawdzą; że banki centralne i rządy tak ustawią stopy procentowe i prawne ramy gospodarki, że wartość pieniądza będzie stabilna, a dochód narodowy będzie rósł; Dotknął instytucji finansowych najpierw w USA, a potem w Europie i Azji. Kryzys je sparaliżował, odwrócił strumienie kapitału i przeskoczył na gospodarkę realną (rolnictwo, przemysł, handel i usługi), sięgając wszędzie, gdzie tylko istnieją połączenia z gospodarką wirtualną (bankami, funduszami inwestycyjnymi, rynkami finansowymi). Załamanie na rynku nieruchomości w USA wywołało: wzrost stóp procentowych pociągający zwiększenie kosztów kredytów hipotecznych; obniżenie spłacalności kredytów o podwyższonym ryzyku (tzw. subprime loans ); nadpodaż nieruchomości przejętych przez banki i wprowadzanych do sprzedaży; gwałtowny spadek cen domów i instrumentów zabezpieczających kredyty. 1

2 W konsekwencji doprowadziło do: chomikowania kapitału przez sektor prywatny globalnej suszy kredytowej załamania handlu światowego kłopotów banków w USA i Europie Zachodniej osłabienia walut w Europie Środkowej bessy na giełdach zapaści przemysłu w Azji obniżenia podaży i spadku cen surowców redukcji zatrudnienia/wzrostu bezrobocia spadku konsumpcji Charakterystyka: pierwszy kryzys finansowy o zasięgu globalnym rozszedł się po świecie tymi samymi kanałami, którymi przez ostatnich 20 lat krążył światowy kapitał; nie ma ożywienia gospodarczego stanowi to problem dla gospodarki, niezależnie od tego jak wysoki będzie w nią wkład finansowy/jaką ilością funduszy zostanie zasilona. Co powinno się zmienić w zarządzaniu gospodarką? Kryzys pokazał, że wiele europejskich krajów boryka się z zasadniczymi problemami i z brakiem równowagi gospodarczej. Dowiódł też, jak bardzo powiązane ze sobą są gospodarki poszczególnych krajów UE. Bardziej skoordynowana polityka gospodarcza w całej UE pomoże zaradzić tym problemom oraz pobudzić wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy. Pomysł nowy sposób zarządzania gospodarką w UE opiera się na trzech podstawowych założeniach: Ambitniejszy program gospodarczy, w tym ściślejszy nadzór ze strony UE: - priorytety polityczne i wymierne cele strategii Europa 2020; - dodatkowe zobowiązania podjęte przez państwa uczestniczące w pakcie euro plus; - ściślejszy nadzór UE nad polityką gospodarczą i budżetową w ramach paktu stabilności i wzrostu oraz poprzez nowe narzędzia przeciwdziałające dysproporcjom makroekonomicznym; - nowa metoda pracy europejski okres oceny polegający na omawianiu co roku o tej samej porze priorytetów gospodarczych i budżetowych. 2

3 Działania chroniące stabilność strefy euro: - w 2010 r. UE zareagowała na kryzys związany z długiem publicznym, tworząc tymczasowe mechanizmy wsparcia państw członkowskich; - w 2013 r. zostaną one zastąpione stałym europejskim mechanizmem stabilności; - uzyskanie wsparcia jest uzależnione od wdrożenia rygorystycznego programu konsolidacji budżetowej i reform; - mechanizmy wsparcia powstają w ścisłej współpracy z MFW. Działania naprawcze w sektorze finansowym: - Europejski okres oceny: sześciomiesięczny okres każdego roku, kiedy to próbuje się skutecznie skoordynować politykę budżetową, makroekonomiczną i strukturalną państw członkowskich, tak by mogły one uwzględnić uwagi UE już na wczesnym etapie tworzenia budżetu krajowego i kształtowania polityki gospodarczej. - Pakt stabilności i wzrostu: zestaw reguł, które mają zachęcić państwa członkowskie do dbania o równowagę finansów publicznych. Składają się na niego: element zapobiegawczy (obowiązek przedkładania przez państwa członkowskie rocznego programu stabilności (kraje strefy euro) lub konwergencji (pozostałe kraje) wraz z krajowym programem reform) i element korygujący (jeżeli deficyt budżetowy w którymś z państw przekroczy zapisaną w traktacie wartość wynoszącą 3 procent, Rada zaleci, jak ten problem rozwiązać). Problem nadmiernego zadłużenia i nadmiernych deficytów (które zgodnie z Traktatem z Maastricht nie mogą przekraczać 3 proc. PKB) to problem większości w 2012 r. nadmierny deficyt stwierdzono aż w 23 spośród 27 państw UE. Korekta dysproporcji makroekonomicznych: ten mechanizm pozwoli monitorować gospodarki państw członkowskich pod kątem sygnałów braku równowagi makroekonomicznej (takich jak bańki nieruchomościowe, rosnący deficyt lub nadwyżka obrotów bieżących albo spadek konkurencyjności). Jeżeli państwa członkowskie przekroczą próg bezpieczeństwa, KE przeanalizuje, czy tego rodzaju nierównowaga jest niebezpieczna, i w razie potrzeby wyda stosowne zalecenia. Pakt euro plus: uzupełniający plan reform, w którym uczestniczy również sześć państw spoza strefy euro: Bułgaria, Dania, Litwa, Łotwa, Polska i Rumunia. Plan dotyczy szczególnie: konkurencyjność, zatrudnienie, długoterminowa stabilność finansów publicznych i wzmocnienie stabilności finansowej. Czy gospodarka potrzebuje globalnych mechanizmów kontrolnych/ochronnych? Dlaczego Polska wyszła z kryzysu obronną ręką? 3

4 - Komisja Nadzoru Bankowego - wyśrubowany, więc zdrowy system finansowy Działania ratunkowe i naprawcze Unii Europejskiej podjęte w odniesieniu do finansów publicznych państw zagrożonych bankructwem Zrównoważenie finansów publicznych: Kryzys zadłużeniowy dotyczy głównie niektórych państw strefy euro, jednak oddziaływał on także na państwa spoza strefy (Węgry, Łotwa). Pomimo podobnych przyczyn problemów skuteczność zastosowanej pomocy w poszczególnych krajach jest różna: - Łotwa dzięki głębokim reformom strukturalnym szybko powróciła na ścieżkę wzrostu i planuje przystąpienie do strefy Euro od 1 stycznia 2014; - Grecja ze względu na skalę zadłużenia oraz trudności wewnętrzne we wdrażaniu oszczędności pomniejszyła swój PKB o ponad 1/5 w latach , nadal utrzymując wysokie zadłużenie na poziomie blisko 190% PKB (prognoza na 2013 rok); - Irlandia, Portugalia i Węgry umiarkowana stabilizacja nadal obciążona ryzykiem ponownego wzrostu zadłużenia; - Cypr warunkiem udzielonej pomocy jest gruntowna restrukturyzacja sektora bankowego, konsolidacja finansów oraz prywatyzacja; - Włochy i Hiszpania zmagają się z nadmiernymi deficytami. Pakt fiskalny: Jest próbą długookresowej regulacji polityki fiskalnej państw członkowski UE (w szczególności strefy euro) i wymuszać ma utrzymywanie równowagi budżetowej, większą kontrolę Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej nad stanem finansów publicznych państw i lepszą koordynację polityki gospodarczej. Pakt został przyjęty w styczniu 2013 na szczycie w UE i oczekuje na ratyfikację przez kraje członkowskie. Paktem związane są wszystkie państwa strefy euro (17) plus przystąpiło do niego dobrowolnie 8 państw spoza strefy, w tym Polska. Reforma europejskiego systemu bankowego powołanie unii bankowej. Plan wprowadzenia w życie unii bankowej został przedstawiony przez KE jesienią 2012 i zakładał harmonizację regulacji i standardów ustalanych dla krajowych instytucji finansowych przez poszczególne instytucje nadzorcze. Unia bankowa ma składać się z trzech wzajemnie wzmacniających się ogniw: 1. jednolity mechanizm nadzoru bankowego, który obejmie największe banki unii bankowej 2. system gwarantowania depozytów 4

5 3. jednolity system prowadzenia uporządkowanej likwidacji banków, regulujący kwestie upadłości i restrukturyzacji banków Poparcie dla unii bankowej wyrażone przez grupę ekonomistów skupioną wokół prof. M. Burdy (Uniwersytet Humboldta w Berlinie), M. Hellwiga (Instytut Plancka, Bonn), D. Snowera (Instytut Gospodarki Światowej w Kilonii) i B. Weder di Mauro (Uniwersytet w Moguncji): - unia bankowa może zabezpieczyć spójność unii walutowej - należy stworzyć wytrzymałe, jednolite struktury na płaszczyźnie europejskiej, za pomocą których nastąpi oddzielenie zaopatrywania się w kredyty od finansowania państw narodowych, czyli przerwanie błędnej zależności sektora bankowego i finansów publicznych kraju. Ostrzeżenie przed unią bankową apel przygotowany przez W. Krämera z Uniwersytetu Technicznego w Dortmundzie i prezydenta Instytutu IFO z Monachium H.-W. Sinnema podpisany przez 172 niemieckich profesorów nauk ekonomicznych: - kolektywna odpowiedzialność za długi banków należących do eurosystemu - pomoc dla wierzycieli banków mających trudności finansowe, która jest niewłaściwa z ekonomicznego punktu widzenia i niesprawiedliwa inwestorzy dysponują odpowiednim majątkiem i muszą ponosić ryzyko inwestycyjne Jaka to lekcja dla integracji? Słabnąca gospodarka uwidoczniła problem nadmiernego zadłużenia państw i doprowadziła do kryzysu finansów publicznych (poniżej przykłady w dużym skrócie). Ale wygląda na to, że system się sprawdził. Pożyczki zostały udzielone poszczególnym państwom (także spoza UE) przez tzw. trójkę, czyli Komisję Europejską, Europejski Bank Centralny i Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Ceną są radykalne reformy gospodarcze i drastyczne cięcia budżetowe, na które przystały: Węgry, Łotwa, Irlandia, Portugalia, Grecja, Cypr, Włochy i Hiszpania. Wparcie dla budżetów krajowych od początku kryzysu pochłonęło blisko 500 mld euro. Islandia: 2008 r. zbankrutowały trzy największe banki: Kaupthing, Glytnir i Landesbanki; w dobrych czasach prowadziły intensywną ekspansję zagraniczną, z jednej strony 5

6 oferując atrakcyjne oprocentowanie depozytów, z drugiej inwestując w ryzykowne aktywa (zbankrutowały z aktywami dziesięciokrotnie większymi od PKB Islandii niewypłacalność na sumę 85 mld dolarów). Upadły trzy tygodnie po Lehman Brothers. Posprzątanie sektora finansowego kosztowało kraj przyrost długu z 30 proc. PKB w 2007 r. do 100 proc. PKB w 2012 r., w latach r. Islandia otrzymała około 4,8 mld USD wsparcia, z czego 2,1 mld USD od MFW, 2,5 mld USD od państw skandynawskich, a 200 mln USD od Polski. Dziś jest stabilnym państwem, które wróciło na ścieżkę wzrostu gospodarczego. Irlandia: 2008 r. pękła dziesięcioletnia bańka na rynku nieruchomości. Doszło do tego, gdyż niskie stopy procentowe i szybki wzrost wynagrodzeń zachęciły irlandzkie banki do sfinansowania boomu na rynku nieruchomości. Załamanie cen na tym rynku sprawiło, że aktywa tamtejszych banków stały się bezwartościowe i instytucje nie były w stanie utrzymać się na rynku. Ratujący sektor irlandzki rząd utracił płynność i zmuszony był skorzystać z międzynarodowej pomocy 85 mld euro od MFW i UE. Choć kraj znajduje się na ścieżce odrodzenia, dług skoczył do 110 proc. PKB. W gronie państw rozwiniętych wyższy mają jedynie Japonia, Grecja i Włochy. Hiszpania: Być może na uratowanie hiszpańskich banków, które finansowały upadły sektor dewelopersko-budowlany na skalę nie mniejszą niż Irlandia, wystarczy 100 mld euro. Na tyle Hiszpania otrzymała obietnicę od międzynarodowych instytucji, z czego 40 mld trafiło już do Hiszpanii w 2012 r. Grecja: Dług publiczny Grecji wzrósł w latach ze 107,4 proc. PKB do 165,3. Grecja wyraźnie żyła ponad stan, co znajdowało wyraz w wyjątkowo wysokim poziomie konsumpcji (ok. 90% PKB), finansowanym w przeważającej mierze przez zagranicę. Uzgodniono w 2011 r. dwa pakiety ratunkowe dla Grecji, które łącznie wynoszą ok. 240 mld euro. W zamian za pomoc zobowiązano Grecję do wprowadzenia pakietu oszczędnościowego. Przewiduje on m.in. cięcia budżetowe, likwidację dużej liczby miejsc pracy w sektorze publicznym i obniżki pensji minimalnej o 22 procent. Trójka chce doprowadzić do sytuacji, w której Grecja będzie w stanie samodzielnie obsługiwać swoje zadłużenie. 6

7 Włochy: 2008 r. Włochy dochrapały się gigantycznego długu publicznego (ponad 71 mld euro) spowodowanego przeregulowaniem rynku pracy, słabością niektórych działów sektora usług czy zbytnią rozbudową aparatu państwowego. Po dwóch latach ostrego kryzysu, kiedy to w 2008 r. PKB Włoch spadł o 1,3 proc., a w 2009 r. aż o 5,2 proc., w 2010 r. powrócił wzrost gospodarczy, ale ledwie 1,3 proc. PKB. Według raportu włoskiego Instytutu Statystycznego Istat światowy kryzys finansowy i gospodarczy cofnął Włochy w rozwoju o 10 lat. W wyniku kryzysu likwidacji uległo 43 tysiące przedsiębiorstw, a pracę straciło łącznie ponad pół miliona osób. Firma audytorska E&Y oszacowała, że złe kredyty w europejskich bankach mają wartość 918 mld euro, z czego najwięcej, bo około 210 mld euro, przypada na Włochy. UE udzieliło Włochom pożyczek z funduszy ratunkowych. Cypr: 2012 r. banki urosły ponad miarę dzięki statusowi raju podatkowego, jakim od lat cieszył się Cypr. Do tamtejszych instytucji finansowych napływały miliardy euro depozytów z zagranicy. Pozyskane pieniądze cypryjskie banki inwestowały w dużej mierze w Grecji, z którą Cypr jest ściśle związany. Upadek części sektora bankowego, który z punktu widzenia tamtejszej gospodarki był drugim najważniejszym po turystyce, oznacza dla Cypru dotkliwą recesję i wysokie bezrobocie. Program pomocowy ratujący Cypr przed bankructwem zakłada pomoc finansową UE i MFW o łącznej wysokości 10 mld euro, rozległą restrukturyzację sektora bankowego i poniesienie strat przez właścicieli wkładów bankowych. Cypr musi również wygospodarować 13 mld euro w ramach własnych przedsięwzięć oszczędnościowych. Obejmują one m.in. podatek od nieruchomości i redukcję płac pracowników państwowych. Słowenia: Problem ze złymi kredytami ściągnęła na Słowenię przedłużająca się recesja: w 2012 roku PKB tego kraju zmalał o 2 proc., podobnie ma być w tym roku. OECD ocenia, że przyczyną kłopotów sektora bankowego jest złe zarządzanie. Sześć największych słoweńskich banków, na które przypada 58 proc. kredytów i pożyczek, wciąż znajduje się pod kontrolą państwa. Potrzebują dekapitalizowania w wysokości 4 mld euro, ale zdobycie takich pieniędzy przekracza ich możliwości, nie ma ich także słoweński rząd, który zapowiedział prywatyzację 15 państwowych firm, podwyżkę podatku VAT i kolejne obniżki pensji w sektorze publicznym. 7

8 Kluczowe pytania: Jak zrównoważyć globalny handel? Jak stworzyć nowe gałęzi gospodarki bez tworzenia kolejnej bańki spekulacyjnej? Jak ściągnąć z rynków nadmiar kapitału bez doprowadzania firm i państw do bankructwa? Jak zreorganizować banki? Jak uregulować obieg kapitału? Czy uszczelnienie systemu podatkowego nie przeczy integracji europejskiej? Czy nie przydałby się Europejski Nadzór Bankowy? Czy nie brakuje scenariuszy o ryzyku/analiz ryzyka w kontekście europejskim? Czy nie przydałby się komisarz ds. ryzyka? Czy kryzys to porażka unii gospodarczej i walutowej, czy tylko potknięcie? Autor: Natalia Mlicka BIBLIOTEKA: T.Gruszecki, Świat długu, Lublin 2012 A. Buszko, Nowy sposób myślenia o ładzie ekonomicznym, Warszawa 2012, S. Miklaszewski i inni, Natura i różnorodność przebiegu światowego kryzysu gospodarczego, Warszawa 2011 R.Kuźniar (red.), Kryzys z 2008 roku a pozycja międzynarodowa Zachodu, Warszawa W.M. Orłowski, Świat do przeróbki, Warszawa 2011 J.Ravenhill, Globalna ekonomia polityczna, Kraków 2011 G.W. Kołodko, Globalizacja, kryzys i co dalej?, Warszawa 2010 Gospodarka Unii Europejskiej. Reakcja na kryzys i perspektywy na nowe dziesięciolecie, red. Marcin Koczor, Paweł Tokarski, Warszawa