Stosowanie prawa. - różne ujęcia oraz problemy teoretyczne i praktyczne

Transkrypt

1 Stosowanie prawa - różne ujęcia oraz problemy teoretyczne i praktyczne - ujęcie decyzyjne: 1) decyzja walidacyjna; 2) decyzja interpretacyjna; 3) decyzja dowodowa; 4) decyzja o ustaleniu konsekwencji 1

2 Stosowanie prawa Proces podejmowania decyzji a uzasadnienie Uzasadnienie: Odpowiedź na pytanie, dlaczego obowiązujące prawo dla ustalonego stanu faktycznego przewiduje takie to a takie konsekwencje. - aspekty prawne, - aspekty techniczne i konwencjonalne - aspekty retoryczno-kulturowe 2

3 SŁUCHACZE SAMI ZADECYDUJĄ CZY BĘDĄ PALIĆ PAPIEROSY NA ZAJĘCIACH CZY NIE. 3

4 NASZE DECYZJE SĄ OSTATECZNE NIE DLATEGO ŻE JESTEŚMY NIEOMYLNI. JESTEŚMY NIEOMYLNI, BO NASZE DECYZJE SĄ OSTATECZNE. INTERPETACJA JEST JAK PIKNIK: PRAWODAWCA PRZYNOSI TEKST A PRAWNICY PRZYNOSZĄ ZNACZENIE. 4

5 Uzasadnienie decyzji interpretacyjnej Uzasadnienie ma wykazać, że decyzja interpretacyjna znajduje optymalną legitymację w akceptowanych regułach wykładni I i II stopnia. 5

6 Aspekty retoryczno-językowe - Jest język - Argumentacja emocjonalna - Relatywizacja do audytorium - Ilość - Rzetelność (np. orzecznictwo, literatura) - Popisy erudycji - Trudny moment subsumcji 6

7 CHARAKTERYSTYKA DYREKTYW WYKŁADNI wytwór kultury prawnej ograniczony zakres akceptacji nikły brak akceptacji dyrektyw II stopnia; brak algorytmu mają racjonalizować/uzasadniać wyniki wykładni, ale rzadko stanowią niepodważalny argument Dyrektywy interpretacyjne są bardziej wskazaniami na rzecz takiej lub innej interpretacji aniżeli ostatecznymi i niepodważalnymi argumentami na rzecz określonej interpretacji. Można je nazwać toposami, a więc racjami na rzecz określonego punktu widzenia. 7

8 CHARAKTERYSTYKA DYREKTYW WYKŁADNI Decyzja interpretacyjna przybiera kształt kumulatywnej oceny wszystkich wchodzących argumentów i to zarówno argumentów pro i contra. Podjęcie decyzji interpretacyjnej jest rezultatem ważenia argumentów, sprawdzania, które racje są lepsze a które gorsze. Reguły wykładni nierzadko wymagają wykładni i bardzo często nie dostarczają ścisłych wskazań jak postępować z konkretnymi trudnymi przypadkami. Z drugiej strony nie pozwalają uzasadnić każdego dowolnego wyniku. 8

9 CHARAKTERYSTYKA DYREKTYW WYKŁADNI Funkcja heurestyczna wskazują jak wykładni dokonywać Często mają strukturę antytetyczną dyrektywie, która wskazuje jakieś znaczenie towarzyszy dyrektywa wskazująca znaczenia odmienne Reguły wykładni mają wyjątki wymagają dokonywania ocen, a system wartości z perspektywy, którego są dokonywane jest często trudno identyfikowalny, dokonywane oceny są raczej wyrazem systemu wartości preferowanego przez interpretatora 9

10 Założenia przyjmowane w trakcie wykładni Autorem wszystkich obowiązujących aktów prawnych jest jakiś jeden fikcyjny podmiot nie zaś identyfikowane z imienia i nazwiska lub z ugrupowania politycznego osoby (prawodawca socjologiczny) Działalność tego podmiotu ma charakter celowy, tzn. stanowiąc prawo robi to by osiągnąć jakieś cele. Prawodawca jest racjonalnym technologiem, tzn. dobiera skuteczne środki prowadzące do przyjmowanych przez niego celów. Prawodawca dobierając środki do realizacji założonych celów kieruje się niesprzeczną wiedzą. Wiedza ta tworzy system i należą do niego również logiczne konsekwencje tej wiedzy. (racjonalny prakseolog) 10

11 Prawodawca kieruje się uporządkowanym systemem wartości. Tzn. jego preferencje są asymetryczne i tranzatywne (przechodnie) Prawodawca dysponuje wiedzą najlepiej uzasadnioną z punktu widzenia aktualnego stanu nauki, niezależnie od tego kiedy interpretowany przepis został wydany Prawodawca zna wszystkie obowiązujące przepisy Prawodawca posiada doskonałą kompetencję językową zna i uwzględnia wszystkie reguły semantyczne i syntaktyczne języka ogólnego Prawodawca kieruje się systemem najbardziej słusznych ocen. Prawodawca realizuje przyjmowane cele za pomocą optymalnych środków z punktu widzenia wartości i wiedzy 11

12 Przesłanki przeprowadzania wykładni prawa: 1) racje językowe nieostrość i wieloznaczność terminów języka prawnego (związana z naturalnymi właściwościami języka potocznego bądź celowo wprowadzona przez prawodawcę, np. w przypadku klauzul generalnych); 2) racje pozajęzykowe - tekst prawny zawiera normy nieżyciowe (nieadekwatne do zmieniającej się rzeczywistości), sprzeczne z aktualnymi zasadami ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego państwa, niesłuszne lub niesprawiedliwe, sprzeczne z aktualnie akceptowanym systemem wartości, itd. 12

13 DYREKTYWY WYKŁADNI Dyrektywy wykładni dzielimy na dyrektywy I i II stopnia. I stopnia językowe, systemowe, funkcjonalne; II stopnia: - procedury określają kolejność użycia dyrektyw I stopnia oraz moment końcowy wykładni; - preferencji który z możliwych wyników należy przyjąć. 13

14 DYREKTYWY II-STOPNIA: Dyrektywy procedury wskazują: Kolejność wykładni: językowa, systemowa, funkcjonalna Moment końcowy wykładni: 1) kończymy wykładnię, gdy wynik nie budzi wątpliwości, albo 2) wykorzystujemy wszystkie dyrektywy i kończymy, gdy wyniki uzyskane po zastosowaniu wszystkich są zbieżne. Preferowane jest rozwiązanie drugie. 14

15 Dyrektywy preferencji: Ponieważ różne reguły wykładni prowadzą często do różnych rezultatów, dyrektywy preferencji decydują o tym, które z różnych znaczeń przepisu prawnego wybrać w przypadku kolizji interpretacyjnej. Dyrektywy preferencji nie są wyraźnie ustalone i wiążą się z przyjętą ideologią wykładni. Dyrektywy preferencji tworzy się najczęściej poprzez przeformułowanie dyrektyw systemowych lub funkcjonalnych; np. Spośród różnych rozbieżnych znaczeń przepisu prawnego należy wybrać to, które nie prowadzi do niezgodności między normami. 15

16 1. Zasada pierwszeństwa wykładni językowej i subsydiarności wykładni systemowej i funkcjonalnej: Interpretator powinien się opierać na rezultatach wykładni językowej i dopiero gdy ta prowadzi do nie dających się usunąć wątpliwości, powinien korzystać z wykładni systemowej, jeśli natomiast wykładnia systemowa nie prowadzi do usunięcia wątpliwości interpretacyjnych, to wolno jest posłużyć się wykładnią funkcjonalną Porządek preferencji ustalony w oparciu o zasadę pierwszeństwa nie ma charakteru absolutnego co oznacza, że może zostać przełamany przez poważne argumenty natury systemowej i funkcjonalnej, np. wtedy gdy wykładnia językowa prowadzi do rażąco niesprawiedliwych lub irracjonalnych konsekwencji. 16

17 2. Uzupełnienie zasady pierwszeństwa reguł wykładni językowej: Od jasnego (nie budzącego wątpliwości) rezultatu wykładni językowej wolno odstąpić i oprzeć się na wykładni systemowej tylko wtedy, gdy przemawiają za tym ważne racje systemowe; od jasnego rezultatu wykładni językowej i systemowej wolno odstąpić i oprzeć się na wykładni funkcjonalnej tylko wtedy, gdy przemawiają za tym ważne racje funkcjonalne. Najmocniejszym argumentem świadczącym o poprawności wykładni jest sytuacja, w której wykładnia językowej, systemowej i funkcjonalnej dają wynik zgodny. Zawsze pamiętać należy o tym, że jasny rezultat wykładni językowej może być wyraźnie nieadekwatny do kontekstu systemowego, społecznego, ekonomicznego. 17

18 Podział wykładni ze względu na jej rezultat: wykładnia literalna - ma miejsce wtedy, gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych, wybrane zostaje to rozumienie, które zostało ustalone za pomocą dyrektyw językowych. wykładnia rozszerzająca - występuje wtedy gdy porównując zakresy przepisu prawnego, uzyskane za pomocą różnych dyrektyw interpretacyjnych, wybieramy rozumienie wynikające z dyrektyw pozajęzykowych i jest ono szersze od rozumienia językowego. wykładnia zwężająca - polega na wyborze spośród różnych zakresów przepisu prawnego rozumienia uzyskanego za pomocą dyrektyw pozajęzykowych, które jest węższe od rozumienia językowego. 18

19 3. Uzupełnienie reguły preferencji: Jeżeli reguły wykładni systemowej i funkcjonalnej zawężają lub rozszerzają jednoznaczny sens reguły otrzymany w wyniku zastosowania reguł wykładni językowej, to wolno odstąpić od znaczenia językowego tylko wtedy, jeżeli nie prowadzi to do: 1) odstąpienia od znaczenia wskazywanego przez definicję legalną; 2) zawężenia lub rozszerzenia zakresu kompetencji; 3) zawężenia zakresu przyznanych obywatelom uprawnień i wolności (in dubio pro libertata); 19

20 Jeżeli reguły wykładni systemowej i funkcjonalnej zawężają lub rozszerzają jednoznaczny sens reguły otrzymany w wyniku zastosowania reguł wykładni językowej, to wolno odstąpić od znaczenia językowego tylko wtedy, jeżeli nie prowadzi to do: 4) rozszerzenia znaczenia przepisów typu lex specialis lub ustanawiających wyjątki ( Exceptiones non sunt extendendae ); 5) rozszerzenia zakresu odpowiedzialności karnej ( In dubio pro reo ); 6) rozszerzenia należności podatkowych obywateli. 20

21 Typowe scenariusze uzasadnienia Jasny rezultat wykładni językowej + potwierdzenie. Jasny rezultat wykładni językowej + odstępstwo. Niejasny rezultat wykładni językowej + wyjaśnienie. Jasny rezultat wykładni językowej + odrzucenie przesłanek za odstępstwem 21

22 DYREKTYWY WYKŁADNI JĘZYKOWEJ: Domniemanie języka potocznego: D1: Interpretowanym zwrotom należy przypisywać takie znaczenie, jakie posiadają one w języku potocznym (etnicznym, ogólnym, standardowym), chyba że istnieje uzasadnione przyczyny do przypisania im innego znaczenia Język potoczny/ogólny odmiana kulturalna języka narodowego, upowszechniona przez szkołę, administrację, literaturę, media, która służy członkom narodu jako środek porozumiewania się we wszystkich dziedzinach życia ; 22

23 D2: Jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać terminom tekstu prawnego różne znaczenia należy wybrać to, które jest najbardziej oczywiste ; Najbardziej oczywiste to zwykle to znaczenie, które pojawia się w słowniku języka polskiego jako pierwsze lub jedno z pierwszych. W pierwszej kolejności odrzucamy znaczenia wulgarne, slangowe, archaiczne i przestarzałe. Słowniki języka polskiego. D3: Jeżeli na gruncie języka potocznego dany zwrot jest ewidentnie wieloznaczny, należy uwzględnić kontekst, w jakim został użyty i odrzucić te znaczenia, które powodują niespójność kontekstu; 23

24 KILKA «zaimek oznaczający w sposób przybliżony liczbę większą niż 2 i mniejszą niż 10» KILKANAŚCIE «zaimek oznaczający w sposób przybliżony liczbę większą od 11 i mniejszą od 19» SPOLEGLIWY 1. «taki, który wzbudza zaufanie i można na nim polegać» 2. pot. «taki, który łatwo ustępuje i podporządkowuje się innym» SZPALER, DYWAGOWAĆ, 24

25 D4: Wypowiedziom złożonym przypisujemy znaczenie uwzględniając reguły syntaktyczne (składniowe) języka ogólnego ; zwolnienie dotyczy podmiotów przerabiających ropę naftową oraz produkujących paliwa silnikowe Zdaniem Sądu nie można zgodzić się z poglądem organów prezentowanym w sprawie, iż dokonując wykładni przedmiotowego przepisu występujące w nim słowo "oraz" należy czytać jako koniunkcję, a w konsekwencji, że warunki zastosowania zwolnienia muszą być spełnione łącznie, a zatem że podmioty produkujące paliwa silnikowe muszą być jednocześnie podmiotami przerabiającymi ropę naftową by skorzystać ze zwolnienia. 25

26 ( )spójnik "oraz" podobnie jak spójniki "i", "również" są spójnikami łącznymi (Słownik poprawnej polszczyzny. Red. W. Doroszewski. Warszawa 1976, s. 580; P. Bąk, Gramatyka języka polskiego. Warszawa 1977, s. 426; Słownik języka polskiego. Red. M. Szymczak. Warszawa 1979, t. II, s. 537). Taki charakter powyższego spójnika "oraz podkreślają także S. Wronkowska i M. Zieliński (w:) Problemy i zasady redagowania tekstów prawnych Warszawa 1993, s. 148, podkreślając, że w redagowaniu tekstów prawnych spójniki "i" i jego odpowiedniki znaczeniowe "oraz", "a także", "jak również" itp. mogą występować także w znaczeniu tzw. enumeracyjnym, czyli wyliczającym 26

27 Podkreślają jednakże, iż ustawodawca najczęściej nie jest konsekwentny w przestrzeganiu zalecenia Z. Ziembińskiego (Logika praktyczna, Poznań 1956, s. 46), by jako koniunkcyjny w tekstach aktów prawnych przyjmować spójnik "i", a jako enumeracyjny spójnik "oraz". Najczęściej rzecz zależy od kontekstu i adekwatności używanych zwrotów. 27

28 Reguły D1-D4 pokazywały, jak określić tzw. znaczenie potoczne/ogólne wyrażeń zawartych w przepisie. Uzasadnione przyczyny odstąpienia od znaczenia potocznego wskazują kolejne reguły interpretacji. 28

29 Domniemanie języka prawnego: D5: Interpretowanym zwrotom nie można bez dostatecznych powodów przypisywać swoistego znaczenia prawnego, ale gdy się ustali, że takie znaczenie mają, wówczas należy się nim posługiwać bez względu na to jakie znaczenie mają równokształtne zwroty w języku potocznym ; D6: Należy przyjąć to znaczenie, które w nie budzący wątpliwości sposób przyjęte jest powszechnie w języku prawniczym. Jeżeli literatura prawnicza nie zajęła jednolitego stanowiska, interpretowanemu zwrotowi przypisujemy znaczenie, które posiada on w języku ogólnym D7: Profesjonalizmom (terminom specjalistycznym) należy przypisywać znaczenie, jakie posiadają w określonej dziedzinie wiedzy lub praktyki. (np.: nauki inżynieryjne); 29

30 Domniemanie języka prawnego: Chodzi tu o znaczenie zwrotów języka prawnego ustalone w języku prawniczym. Definicję zwrotu języka prawnego ustaloną przez język prawniczy poszukujemy w podręcznikach, monografiach, komentarzach i orzecznictwie (np.: choroba obłożna) Wina Związek przyczynowy Prawo podmiotowe Interes prawny Bezstronny Szkoda Państwo prawne Sprostowanie błędu 30

31 D8: Interpretowanym zwrotom należy przypisywać znaczenia, jaki prawodawca nadał im za pomocą definicji legalnej Autonomia gałęziowa (np. inne gałęzie prawa a prawo podatkowe) Hierarchia systemu (np. ustawy i rozporządzenia; akty prawa miejscowego) Związki merytoryczne wzajemne odesłania, elementy tej samej decyzji prawodawczej (np. ten sam tzw. pakiet ustaw) 31

32 Definicji poszukujemy w następującej kolejności: w specjalnej jednostce zwanej słowniczkiem (objaśnienie określeń ustawowych), w przepisach ogólnych całego aktu normatywnego [w starszych aktach na końcu] w bezpośrednim sąsiedztwie interpretowanego przepisu, w kodeksie regulującym dziedzinę obejmującą problematykę regulowaną przez daną ustawę albo w innej ustawie uznanej za podstawową dla danej dziedziny (Prawo ) jeżeli dany zwrot znajduje się w akcie wykonawczym, szukamy w akcie, w którym znajduje się upoważnienie do wydania tego aktu wykonawczego należy sprawdzić, czy nie ma odesłania do innego aktu normatywnego lub związku z innym aktem normatywnym 32

33 Art Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są: ( ) 9a) osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych, zwanymi dalej osobami pobierającymi stypendium. Czy studenci odbywający staż studencki w ramach umów pomiędzy studentami, Uniwersytetem i tzw. pracodawcami są osobami, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 9a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych? 33

34 Procedura ustalania znaczenia: Słownik języka polskiego Orzecznictwo Literatura Definicje legalne 34

35 Czy studenci odbywający staż studencki w ramach umów pomiędzy studentami, Uniwersytetem i tzw. pracodawcami są osobami, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 9a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych? Staż «praktyczna nauka zawodu odbywana w jakiejś instytucji przez absolwentów szkoły lub studiów, czasem stanowiąca próbny okres ich pracy; też: czas tej nauki» Szkolenie «cykl wykładów z jakiegoś przedmiotu, zorganizowanych w celu uzupełnienia czyjegoś wykształcenia lub czyichś wiadomości z jakiejś dziedziny» Szkolić «kształcić kogoś w określonej dziedzinie, zwykle w trybie skróconym na kursie lub wykładach» Stypendium «pieniądze wypłacane okresowo uczniom, studentom, pracownikom nauki itp. na pokrycie kosztów nauki lub badań naukowych; też: nauka, studia lub badania naukowe poza miejscem zamieszkania finansowane z tych pieniędzy» 35

36 pojawienie się i każdorazowa zmiana treści art. 6 ust. 1 pkt 9a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ma ścisły i niepodważalny związek z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ustawa o promocji zatrudnienia Pobierane stypendium winno być finansowane z Funduszu Pracy. Staż oznacza nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą. 36

37 Z założenia o racjonalności prawodawcy: D9: W obrębie danego aktu lub gałęzi prawa różnokształtnym zwrotom nie należy przypisywać tego samego znaczenia (zakaz wykładni synonimicznej); Wyjaśniać Przepis uchylający Szkoda Odszkodowanie Zeznawać Przepis o wygaśnięciu mocy obowiązującej Krzywda Zadośćuczynienie D10: W obrębie danego aktu lub gałęzi prawa tym sam zwrotom nie należy przypisywać odmiennego znaczenia (zakaz wykładni homonimicznej) Wyjątki, np.: Może Powinien 37

38 Z założenia o braku powtórzeń i nonsensów: D11: Nie wolno interpretować tekstów prawnych w taki sposób, aby ich pewne fragmenty okazały się zbędne (zakaz wykładni per non est). Przepis 6 ust. 3 rozporządzenia ustanawia wymóg złożenia przez organizatora wypoczynku określonych dokumentów nie później niż 14 dni przed terminem rozpoczęcia działalności placówki wypoczynku. Niedopuszczalna jest taka interpretacja powyższego przepisu, jaką w istocie prezentują skarżący, z której wynikałoby, że przepis ten jest zbędny w systemie prawa (zakaz wykładni per non est) albo że nie zawiera on sankcji. 38

39 Z założenia o braku powtórzeń i nonsensów: D12: Tam, gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie wolno ich wprowadzać interpretatorowi (lege non distinguente) jeżeli prawodawca używa zwrotu postępowanie przed sądem to można na gruncie tej dyrektywy przyjąć, że chodził mu o postępowanie przed sądem I i II instancji, ponieważ nie zaznaczył, o którą instancję mu chodzi). okoliczności utrudniające obronę (dotyczące oskarżonego i dotyczące materii sprawy) 39

40 DYREKTYWY WYKŁADNI SYSTEMOWEJ: Są to reguły, które nakazują uwzględniać fakt, że przepisy prawne tworzą system i należy w związku z tym brać pod uwagę ich wzajemne relacje oraz miejsce w systemie. Dyrektywy systemowe pionowe: D13 Nie powinno się przypisywać regule prawnej znaczenia, przy którym byłaby ona sprzeczna z którąkolwiek reguł systemu hierarchicznie wyższych ; D14 Należy przypisywać znaczenie koherentne (spójne) ze znaczeniami innych reguł systemu i odrzucać te, które prowadza do konfliktu systemowego. Np.: nakaz wykładni zgodnej z Konstytucją, prawem europejskim, prawem międzynarodowym. 40

41 DYREKTYWY WYKŁADNI SYSTEMOWEJ: Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 25 lipca 2007 r. (Sygn.: II SA/Bk 276/07) Jeżeli ustawodawca przekroczy konstytucyjnie określone granice stanowienia prawa, to w indywidualnych sprawach sąd administracyjny uprawniony jest do stwierdzenia, iż w konkretnej sprawie zostały naruszone przepisy konstytucji, a decyzja organu administracji publicznej opierająca się o przepisy prawa stanowionego sprzecznego z konstytucją nie może być akceptowana. (...) Sąd [korzysta] z prawa bezpośredniego stosowania Konstytucji (art. 8 ust. 2 Konstytucji) i niezastosowania in concreto przepisu ustawy. 41

42 DYREKTYWY WYKŁADNI SYSTEMOWEJ: II SA/Lu 388/08 - Wyrok WSA w Lublinie W związku z powyższym za niezasadne należy uznać zarzuty strony skarżącej, odnoszące się do naruszenia art. 8 Konstytucji RP oraz naruszenia art. 24 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych poprzez nieuwzględnienie faktu niezgodności tego przepisu z Konstytucją. Bezpośredniość stosowania ustawy zasadniczej oznacza możliwość podejmowania decyzji stosowania prawa bezpośrednio na jej podstawie, także z ewentualnym pominięciem norm ustawowych. Warunkiem jest jednak sformułowanie w przepisach Konstytucji konkretnego wzoru zachowania, naddającego się do takiego bezpośredniego zastosowania. 42

43 DYREKTYWY WYKŁADNI SYSTEMOWEJ: II SA/Kr 520/07 - Wyrok WSA w Krakowie wydające decyzje organy administracji publicznej nie są uprawnione do badania zgodności ustaw i aktów normatywnych niższych rang z Konstytucją RP, zaś interpretacja przepisów dokonywana przy zastosowaniu metod wykładni gramatycznej, systemowej, funkcjonalnej i historycznej, a także dyrektyw dotyczących ich wyników, nie może prowadzić do rezultatów sprzecznych z brzmieniem przepisów. W kwestii uprawnienia do kontrolowania przez sądy in casu konstytucyjności ustaw na mocy art. 8 ust. 2 Konstytucji, Wojewódzki Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym sprawę opowiada się przeciwko takiej możliwości, jako zarezerwowanej kompetencyjnie dla specjalnie w tym celu powołanego w Konstytucji organu, jakim jest Trybunał Konstytucyjny. 43

44 III SA/Gl 2688/10 - Wyrok WSA w Gliwicach Zastosowanie prawa wspólnotowego w sprawach podatkowych nie jest obowiązkiem tylko sądów administracyjnych, ale także organów władzy państwa, czyli organów podatkowych. Wynika to z faktu, jak wskazano wyżej, że organy podatkowe mają obowiązek przestrzegania prawa i działania w jego granicach, czyli również w granicach prawa wspólnotowego. Ponadto zwraca się przy tym uwagę na następujące argumenty (z powołaniem się na orzecznictwo i literaturę S. Biernat wymienia te argumenty [w:] Wykładnia prawa krajowego zgodnie z prawem Wspólnot Europejskich, Toruń 1998, s.131): 1/ sformułowanie orzeczeń ETS dotyczących tej sprawy wyraźnie wskazuje na to, że sądy są tylko jedną z kategorii organów krajowych mających obowiązek stosowania prawa wspólnotowego, 2/ organy administracyjne w państwach członkowskich mają w wielu dziedzinach kompetencje do wydawania aktów administracyjnych lub do podejmowania innych działań, które są normowane w całości lub w części prawem wspólnotowym, 44

45 DYREKTYWY WYKŁADNI SYSTEMOWEJ: 3/ ETS wyraził pogląd, że również organy administracji, obok sądów, są zobowiązane do przestrzegania zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa krajowego i do odmowy stosowania prawa krajowego niezgodnego z prawem wspólnotowym (sprawy Fratelli Constanzo C-103/88 pkt 33, Hansgeorg Lennartz C-97/90 pkt 33, Marks &Spencer C-62/00), 4/ akty administracyjne, a także inne czynności organów administracji podlegają kontroli sądowej, a nałożenie obowiązku stosowania prawa wspólnotowego jedynie na sądy, przy równoczesnym braku takiego obowiązku w odniesieniu do organów administracyjnych, prowadziłoby z góry do przyjmowania podwójnego standardu stosowania prawa i powodowałoby stan niepewności. 45

46 DYREKTYWY WYKŁADNI SYSTEMOWEJ: Można też dodać argument praktyczny, że nie uwzględnienie prawa wspólnotowego przez organy podatkowe i zapłata z tego powodu przez podatnika określonej kwoty wymierzonego podatku, w przypadku uchylenia decyzji przez sąd administracyjny, który zastosował prawo wspólnotowe, jest naruszeniem prawa, co może prowadzić do odpowiedzialności odszkodowawczej państwa w takiej sprawie podatkowej. Podkreślić jednak należy, że organy podatkowe nie mają możliwości korzystania z pewnych instytucji ułatwiających zastosowanie prawa wspólnotowego. Mianowicie organy te na etapie postępowania administracyjnego nie mogą występować w konkretnej sprawie z pytaniem o ważność i wykładnię prawa wspólnotowego pierwotnego i wtórnego w trybie pytań prejudycjalnych do ETS na podstawie art. 234 TWE lub do TK o zbadanie zgodności z Konstytucją RP. Obowiązek występowania z pytaniem prejudycjalnym do ETS ciąży na sądzie krajowym, którego orzeczenie nie podlega zaskarżeniu, czyli w sprawach podatkowych na Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Wojewódzki sąd administracyjny jedynie może wnieść sprawę do ETS, jeśli uzna, ze rozstrzygnięcie określonej kwestii jest niezbędne do wydania wyroku (art. 234 TWE). 46

47 II OSK 961/09 - Wyrok NSA Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem wewnętrznym państwa członkowskiego, w razie konfliktu tych norm, nakazuje organom stosującym prawo, zastosować normę wspólnotową, pomijając w takim przypadku przepisy prawa krajowego (wyrok ETS z r., wyrok WSA w Warszawie, III SA/Wa 492/05). Zgodnie z powyższym "dokonywanie oceny przepisów prawa krajowego w świetle postanowień prawa wspólnotowego przez organy administracyjne jest ich obowiązkiem, a uchybienie temu obowiązkowi stanowi poważne naruszenie prawa wspólnotowego, traktowane jako działanie sprzeczne z zasadą lojalności wyrażoną w art. 10 TWE i może stanowić przesłankę odpowiedzialności odszkodowawczej państwa". Z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego wiąże się obowiązek stosowania prowspólnotowej wykładni prawa krajowego, co oznacza, że organy stosujące prawo krajowe (organy administracji publicznej, sądy), mają obowiązek dokonywać wykładni prawa krajowego w taki sposób, aby uzyskać efekt jego zgodności z prawem wspólnotowym. Stosowanie prowspólnotowej wykładni prawa w odniesieniu do przepisów prawa krajowego, implementujących dyrektywy do naszego wewnętrznego porządku prawnego w praktyce oznacza, że nie mogą być interpretowane (przepisy prawa krajowego) w oderwaniu od dyrektywy, którą implementują nawet gdyby ich dosłowne brzmienie wskazywało inną treść. 47

48 Dyrektywy systemowe poziome: D15 Nie wolno przypisywać terminom języka prawnego znaczenia, które jest sprzeczne z zasadami określonej gałęzi prawa lub systemu prawa. D16 Spośród różnych możliwych interpretacji należy wybrać tę, która jest zgodna z zasadami systemu prawa. D17 Nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk. 48

49 Argumentum a rubrica: D18 W trakcie wykładni należy brać pod uwagę przynależność przepisów prawa do określonej gałęzi prawa (systematyka zewnętrzna) Kwestia dopuszczalności wykładni rozszerzającej. Uwzględnienie dorobku orzecznictwa i doktryny. 49

50 Argumentum a rubrica: D19 W trakcie wykładni należy brać pod uwagę miejsce przepisów w ramach systematyki aktu prawnego, w którym się znajdują (systematyka wewnętrzna). 50

51 Rodzaj jednostki systematyzacyjnej (np.przepisy ogólne) Definicje Zasady Wspólne elementy pozostałych przepisów 51

52 Nazwa jednostki systematyzacyjnej Art. 6 ust. 5 ustawy o rehabilitacji stanowi, że od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu do rehabilitacji o Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Art. 6 ust. 5 ustawy odnosi się tylko do orzeczeń merytorycznych w sprawach orzekania o niepełnosprawności. Za takim stanowiskiem przemawia umieszczenie powołanego przepisu w Rozdziale 2 pt.: "Orzekanie o niepełnosprawności" /argumentacja a rubrica/. Tym samym odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych nie przysługuje na ostateczne orzeczenia o charakterze formalnym /np. na orzeczenie umarzające postępowanie, o jakim mowa w par. 10 ust. 5 rozporządzenia/. 52

53 Miejsce/kolejność położenia przepisu: Wykładnia językowa, akontekstowa 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę. 53

54 Wykładnia systemowa Art W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli: 1) jest nieletni, 2) jest głuchy, niemy lub niewidomy, 3) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, 4) nie włada językiem polskim. 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę. 54

55 DYREKTYWY WYKŁADNI FUNKCJONALNEJ: Reguły wykładni funkcjonalnej wskazują, że znaczenie przepisów uzależnione jest od faktów o charakterze politycznym, społecznym, ekonomicznym, moralnym i obyczajowym. Reguły wykładni funkcjonalnej nakazują uwzględniać cele regulacji, funkcje prawa oraz jego społeczno-gospodarcze przeznaczenie. 55

56 D20: Interpretując przepisy prawne należy brać pod uwagę cele regulacji prawnej (ratio legis), tzn. cele całego systemu prawnego, aktu prawnego, instytucji prawnej, do której interpretowany przepis należy lub cel interpretowanego przepisu ; Art Współwłasność rzeczy może przysługiwać kilku osobom. 56

57 JAK USTALAĆ CEL: Okoliczności ustanowienia Tzw. interpretacja historyczna, czyli analiza zmian Materiały przygotowawcze Uzasadnienie projektu Tytuł ustawy Nazwa jednostki systematyzacyjnej Preambuła 57

58 D21: Interpretowanym przepisom należy nadawać znaczenia, które uczynią je rozwiązaniami najtrafniejszymi prakseologicznie (najbardziej skutecznymi) ; D22: Interpretując przepisy prawa należy brać pod uwagę społeczne oraz ekonomiczne konsekwencje interpretacji i wybrać taką interpretację, która doprowadzi do konsekwencji najbardziej korzystnych ; 58

59 D23: Interpretowanej regule należy przypisać znaczenie najbardziej zgodne z uznanymi ocenami systemu aksjologicznego ; D24: Należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości i słuszności ; D25: W trakcie interpretacji należy przyjąć, że prawodawca jest konsekwentny co do swoich preferencji aksjologicznych (czyli preferencji związanych z normami moralnymi, regułami i ocenami społecznymi) D26: Jeżeli uwzględnia się cele, wartości i reguły pozaprawne w ustalaniu znaczenia interpretowanej reguły, to winny być one uwzględniane jednakowo w stosunku do wszystkich reguł, z których składa się instytucja, do jakiej interpretowana reguła należy ; 59

60 D27: Należy odrzucić taką interpretację przepisu, która prowadzi do absurdalnych konsekwencji lub niemożliwych do zaakceptowania konsekwencji (argumentum ab absurdum). Art Współwłasność rzeczy może przysługiwać kilku osobom. 60

61 Zgodnie z art pkt 1 Ordynacji, w brzmieniu nadanym nowelą z dnia 12 września 2002 r., bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony z dniem wszczęcia postępowania karnego lub postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. 61

62 Zacytowany przepis z językowego punktu widzenia czytany wprost oznaczałby, że norma prawna w nim wyrażona wywołuje stan zawieszenia biegu terminu przedawnienia w sposób permanentny, gdyż stan taki trwa cały czas z uwagi na fakt, iż zawsze już w momencie rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia istnieją w świecie zewnętrznym jakieś wszczęte postępowania karne (śledztwa, dochodzenia), postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe, czy postępowania w sprawie o wykroczenie skarbowe, dotyczące różnych spraw (ad rem) oraz różnych osób (ad personam), które jako takie miałoby wywoływać skutek zawieszający. Tak szerokie rozumienie analizowanego przepisu z przyczyn oczywistych nie może zyskać akceptacji, gdyż w istocie oznacza rozumowanie ad absurdum. 62

63 Typowe scenariusze uzasadnienia Jasny rezultat wykładni językowej + potwierdzenie. Jasny rezultat wykładni językowej + odstępstwo. Niejasny rezultat wykładni językowej + wyjaśnienie. Jasny rezultat wykładni językowej + odrzucenie przesłanek za odstępstwem 63

64 Przykłady zadań Sąd oceniał możliwość kwalifikacji czynu polegającego na wjechaniu pojazdem mechanicznym na trawnik i zniszczenia poprzez to trawnika jako czynu naruszającego przepis Kodeksu wykroczeń Kto na terenach przeznaczonych do użytku publicznego niszczy lub uszkadza roślinność albo depcze trawnik, podlega karze. Sąd uznał, że wjechanie pojazdem mechanicznym na trawnik i jego zniszczenie nie jest ani niszczeniem ani uszkadzaniem roślinności. Sąd podniósł, że na gruncie języka ogólnego słowo roślinność niewątpliwie odnosi się również do trawników. W prawie nie ma definicji legalnej ani trawnika ani roślinności. Jest to przepis prawa karnego więc należy interpretować go zwężająco. Sąd wskazał przede wszystkim, że na gruncie zakazu wykładni synonimicznej słowo roślinność nie oznacza trawnika, a ponieważ rozpatrywany przepis używa obu słów, więc nigdy nie mogą oznaczać tych samych przedmiotów, tj. że słowo roślinność nie oznacza trawnika. Przedstaw zwięźle (najlepiej w punktach) argumenty, odwołujące się do dyrektyw wykładni lub do niepoprawnego ich zastosowania, wskazujące, że sąd przyjął wadliwe rozstrzygnięcie interpretacyjne (0-3) Sąd oceniał możliwość zastosowania art. 2 ust. 3 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach do obowiązku wyrażonych w rozdziale 3a tej ustawy. Art. 2 ust. 3 brzmi: Jeżeli nieruchomość jest zabudowana budynkami wielolokalowymi, w których ustanowiono odrębną własność lokali, obowiązki właściciela nieruchomości obciążają osoby sprawujące zarząd nieruchomością wspólną. Sąd wskazał, że: Art. 2 ust. 3 nie wskazuje, o jakiego rodzaju obowiązki chodzi, nie ma więc podstaw do ograniczenia zakresu obowiązku, do których przepis ten się odnosi. Art. 2 ust. 3 znajduje się w rozdziale Przepisy ogólne. Przedstaw zwięźle (najlepiej w punktach) argumenty, odwołujące się do dyrektyw wykładni, wskazujące, że sąd przyjął poprawne rozstrzygnięcie interpretacyjne (0-3). 64