Częstochowa w Projekcie CityRegion.Net

Transkrypt

1 nr 67 maj 2011 rok VII Polska dwudziestym piątym członkiem Unii Europejskiej ISSN Częstochowa w Projekcie CityRegion.Net W ramach projektu wizyta studyjna w Olsztynie na budowie hali sportowej, październik 2009 Uczestnicy konferencji Zintegrowane zarządzanie w aglomeracjach, maj 2010 Warsztaty LGW prowadzili specjaliści z różnych dziedzin m.in. naukowcy z Politechniki Częstochowskiej, listopad 2009 Warsztaty Lokalnej Grupy Wsparcia URBACT zorganizowane przez Urząd Miasta Częstochowy Partnera Projektu, marzec 2010 Bożena Herbuś i Aneta Myga z Urzędu Miasta podsumowały Konferencję kończącą Projekt CityRegion.Net, maj 2011 Miasta partnerskie: Graz (Austria) Kielce (Polska) Châlons-en-Champagne (Francja) Oradea (Rumunia) Częstochowa (Polska) Trikala (Grecja) Monachium (Niemcy) Arezzo (Włochy) Zurych (Szwajcaria) EUROPEAN PROGRAMME FOR URBAN SUSTAINABLE DEVELOPMENT

2

3 od redakcji Szanowni Czytelnicy! Minęła 90 rocznica III Powstania Śląskiego. Ten zryw powstańczy miał bardzo ważne konsekwencje dla odradzającego się, po I wojnie światowej i ponad 100 latach niewoli, państwa polskiego. Do Polski udało się wówczas przyłączyć część Górnego Śląska z powiatami przemysłowymi. Było to istotne, przede wszystkim dla odbudowującej się gospodarki międzywojennej Polski. W tym roku wspólnie obchodzili tę rocznicę mieszkańcy i władze województw opolskiego i śląskiego. W oficjalnych uroczystościach na Górze Świętej Anny wziął także udział Prezydent RP Bronisław Komorowski. Pierwszy raz od lat, udało się obchodom nadać rangę właściwą temu wydarzeniu. Piszemy o tym w bieżącym numerze naszego Magazynu. Ale nie zapominamy oczywiście także o sprawach jak najbardziej aktualnych. Nasza stała felietonistka europosłanka Lidia Geringer de Oedenberg porusza w bieżącym numerze bardzo ważny problem; pisze o konsekwencjach jakie dla naszego kraju, może przynieść kontrowersyjna decyzji Komisji Europejskiej w sprawie Handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Kontynuujemy również w tym numerze Euro 25 cykl publikacji zachęcających do poszanowania energii. Życzę interesującej lektury. Ilona Saft Redaktor naczelna Magazynu Wspólnoty Europejskiej Euro 25 3

4 w numerze: od redakcji docieplenie budynków sposobem oszczędzania program Inteligentna Energia Europa mieszkańcy kontra Miasto lokalna gospodarka energetyczna 12 złe wieści na temat decyzji o CO 2 maleńka złota szubienica 14 widziane z Europy rewolucje w krajach islamskich czyli same niewiadome 18 seminarium Ekoinnowacje w Europie i w regionie dni Otwarte Instytucji 20 wizyta grupy ds. terenów górskich Zielone Czeki dla liderów 23 pod specjalnym nadzorem projekt HUGE czyli podziemne zgazowanie węgla wysoka jakość, poszanowanie środowiska naturalnego z notatnika reportera Kulturalne Serce Europy ESK 2016 Lazurowe Wybrzeże dyskretny blichtr burżuazji 32 Polska wdzięczna powstańcom śląskim 34 nie tylko Ojciec Mateusz 35 piękno wschodniej Polski 36 regionalia 37 Błogosławiony Jan Paweł Wielki 38 rozmaitości kulturalne proponujemy pod redakcją Redaktor naczelna Ilona Saft, tel , ilonasaft@op.pl Z-ca redaktor naczelnej Grażyna Kurowska, tel , dzik@krzem.pl Zespół: Krzysztof Łęcki, Robert Fiałkowski, Elżbieta Jezierska, Jolanta Pieczka, Urszula Serafińska, Hanna Smolańska, Ireneusz Maciąg Redakcja: Katowice, Al. Korfantego 18/12 Wydawca: Katowicka Agencja Wydawnicza, Katowice, ul. Poniatowskiego14b/1 tel./fax Layout: Katarzyna Gawrych-Olender Strona internetowa: Druk: Centrum Usług Drukarskich Henryk Miler, Ruda Śląska-Nowy Bytom, ul. Szymały 11 4

5 wybrane z numeru: Wielu analityków obserwując procesy zachodzące w krajach Północnej Afryki i Bliskiego Wschodu zadaje sobie dziś pytania: w jakim kierunku pójdą zmiany i jaki ustrój zapanuje w nich, ale też jakie to będzie miało znaczenie dla układu sił w świecie i dla światowej gospodarki. Podejmując próbę odpowiedzi na te pytania proponuję spojrzeć na te dynamiczne dziś procesy z większego dystansu. Lazurowe Wybrzeże to jeden z najpiękniejszych zakątków naszego kontynentu, należy do tych nielicznych miejsc na świecie, które nieodparcie kojarzy się z pięknem, sztuką i elegancją. Na każdym kroku napotykamy na zatopione pośród palm nobliwe wille, florenckie pałace i luksusowe rezydencje, obok nich znajdziemy liczne muzea, desy i galerie dzieł sztuki. Na piaszczystych plażach i w urokliwych kawiarenkach można napotkać sławnych ludzi z różnych zakątków globu. Lśniące w słońcu jachty wciąż przypominają nam, że Côte d Azur to jedno z najbardziej luksusowych wybrzeży świata. Ta sesja sejmiku w Katowicach była wyjątkowa; Radni Sejmiku Województwa Opolskiego i Sejmiku Województwa Śląskiego wspólnie uczcili 90 rocznicę wybuchu III Powstania Śląskiego. Wspólne obchody były wynikiem uchwały przyjętej przez Sejmiki Województw Śląskiego i Opolskiego we wrześniu 2010 roku o ogłoszeniu roku 2011 Rokiem Pamięci Powstań Śląskich. Wspólne obchody tego niezwykle ważnego wydarzenia w historii Polski, jak zapewnili marszałkowie obu województw: Jan Sebesta, Marszałek Województwa Opolskiego i Adam Matusiewicz, Marszałek Województwa Śląskiego, mają nadać odpowiednia rangę tej rocznicy. Sandomierz jest fenomenem wśród polskich miast. W ciągu kilku lat przekształcił się w turystyczną perełkę, z ofertą turystyczną dostosowaną do najbardziej wybrednych gustów. Praktycznie w tym mieście można uprawiać wszystkie sporty i uczestniczyć w imprezach kulturalnych najwyższej próby. Ekipy telewizyjne walą tu drzwiami i oknami, kręcą filmy, seriale i reklamy. Ojciec Mateusz przy współudziale finansowym miasta wypromował je w całej Polsce. Artur Żmijewski kręcił tu reklamę, gościło Polsat Cafe, Piotr Polk nagrywał swój teledysk pod nową płytę. Miasto ustaliło swoją strategię rozwoju pod kątem kultury i rekreacji. Ze znakomitym rezultatem. 5

6 ilona saft Docieplenie budynków sposobem oszczędzania Kontynuujemy cykl publikacji mających na celu zainteresowanie naszych Czytelników problematyką poszanowania energii. Chociaż mówi się coraz więcej o zarządzaniu energią a także nie brakuje zachęt by stosować OZE, efekty są marne. Jak wynika z badań, Polacy nie doceniają wagi problemu, ustawiając się na szarym końcu rankingów, przeprowadzanych w krajach rodziny unijnej. Jak pokazały organizowane w Unii Europejskiej konkursy, propagujące ideę oszczędzania energii, dzięki prostym zabiegom można osiągnąć wiele. zwycięzcy tej rywalizacji, potrafili zmniejszyć zużyci energii o 30 procent. W niektórych krajach Wspólnoty osiągnięto oszczędności nawet powyżej 40 procent. Warto dodać, że największym konsumentem energii wbrew pozorom nie jest jednak przemysł, a mieszkalnictwo. Obszary miejskie UE generują ok. 70 proc. całkowitego zaopatrzenia na tzw. energię pierwotną. Wiele samorządów docenia wagę problemu i podejmuje konkretne działania. Wkrótce rozpocznie się termoizolacja jedenastu placówek edukacyjnych w Województwie Kujawsko-Pomorskim. Pod tym hasłem kryje się wymiana stolarki okien i drzwi, docieplenie ścian, podłóg i strychów, a także poprawa estetyki remontowanych obiektów. Wartość inwestycji to 10 mln złotych. Przedsięwzięcie finansowane w części ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego, prowadzone jest wspólnie ze Starostwem Powiatowym w Inowrocławiu. Wsparcie z RPO WK-P wynosi blisko 7,2 mln złotych. Wkład Urzędu Marszałkowskiego to 2,8 mln zł, a starostwa 300 tyś zł. Zaoszczędzą dzięki wspomnianym inwestycjom m.in. Kujawsko-Pomorskie Centra Edukacji Nauczycieli w Bydgoszczy i we Włocławku, Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych i Szkoła Policealna Medyczna im. Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Louisa Braille`a w Bydgoszczy. Dziesięć instytucji objętych projektem, to nasze placówki, jedenastą inowrocławskie III LO, prowadzi powiat inowrocławski. Szacujemy, że inwestycje pozwolą na znaczne oszczędności w kosztach utrzymania, nawet o 30 procent. Efekt dodatkowy, to mniejsza emisja zanieczyszczeń do atmosfery podkreśla marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotr Całbecki. Instytucje edukacyjne Województwa Śląskiego mają w tym roku ograniczyć koszty wydatków na energie elektryczną o 17 procent i wprawdzie nie jest to wynik mniejszego zużycia tej energii, a jedynie wyłonienie jednego dostawcy dla ok. trzech czwartych jednostek edukacyjnych, to samorząd w tym województwie zapowiada głębsze działania w zakresie energooszczędnej gospodarki. Zaczęliśmy od podstawowego kroku jakim jest zmiana dostawców i taryf mówi Marszałek Województwa Śląskiego Adam Matusiewicz. Poważniejszym działaniem będą inwestycje w nowe systemy pomiarowe czy też termoizolacyjne, aby efektywniej wykorzystać wszystkie rodzaje energii i ograniczyć emisje zanieczyszczeń. Pokazaliśmy też, że grupa instytucji, realizując wspólne cele, ma większą siłę przebicia, negocjując warunki kontraktu czy też sięgając po różne formy dotacji. Od początku 2009 roku Zarząd Województwa Śląskiego realizuje program zarządzania energią i środowiskiem przez podległe placówki służby zdrowia. Co roku analizie podlega zużycie energii elektrycznej, ciepła oraz wody. Pozwala to na określenie tzw. potencjału oszczędzania, na którego podstawie rekomendowane są optymalne rozwiązania. W ideę poszanowania energii i zastępowania tradycyjnych jej źródeł, wpisują się działania na rzecz energii odnawialnej. Na przykład mieszkańcy Katowic są wspierani przez miasto w zakresie montaży instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii poprzez udzielanie dotacji celowej. Kwota dofinansowania obejmuje 50 procent nakładów inwestycyjnych, lecz nie więcej niż 6000 złotych. Wsparcie takie umożliwia zwiększenie udziału energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii, tj. z energii słonecznej przy zainstalowaniu kolektorów słonecznych oraz z energii pozyskanej przy wykorzystaniu pomp ciepła. Jak już pisaliśmy największym konsumentem energii wbrew pozorom nie jest przemysł, a mieszkalnictwo. Obszary miejskie UE generują ok. 70 proc. całkowitego zaopatrzenia na tzw. energię pierwotną. W Polsce stoimy na szarym końcu, jeżeli chodzi o oszczędzanie energii w mieszkalnictwie. Nawet nowo oddawane budynki zużywają jej dużo więcej, niż powstające aktualnie domy w bogatszej części Wspólnoty. Na ogrzanie wody mieszkań oraz innych użytkowych lokali, mogłoby w Polsce wystarczyć kilka razy mniej energii niż pobieramy jej obecnie. Od dawna szukamy takich miejsc gdzie jest inaczej. Oszczędzania powinniśmy się uczyć od maleńkości i właśnie tak dzieje się w Marklowicach. W tej ponad pięćdziesięciotysięcznej miejscowości, siedzibie gminy powiatu wodzisławskiego, kiedy trzeba było zmienić nie odpowiadające wymogom milusińskich przedszkole, zaprojektowano z myślą o nich nowy budynek. Jak opisała go nasza reporterka Jolanta Matiakowska, która tam dotarła: bajecznie kolorowy, supernowoczesny i wygodny, ale, co nas szczególnie interesuje, ekologiczny! W nowym przestronnym, parterowym budynku, który powstał kosztem 11 milionów złotych, zastosowano ekologiczne systemy centralnego ogrzewania: pompy cieplne do ogrzewania budynku i 24 baterie słoneczne, dogrzewające ciepła wodę. Nagłośnienie i oświetlenie sali koncertowej i do rytmiki, w tym wyjątkowym przedszkolu, zasilane jest przez energię słońca. Oby myślenie propagujące oszczędzanie energii i dobre nią zarządzanie, jak najczęściej przebijało się do naszej świadomości. Wyjaśnienia nt. ustawy o efektywności energetycznej Departamentu Energetyki MG Jaka filozofia towarzyszyła uchwalaniu ustawy o efektywności energetycznej, którą niedawno przyjął Sejm? Kwestia efektywności energetycznej jest traktowana przez rząd w sposób priorytetowy. Poprawa efektywności energetycznej ogranicza wzrost zapotrzebowania na paliwa i energię, przyczyniając się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego wskutek zmniejszenia uzależnienia od importu surowców energetycznych, a także działa na rzecz ograniczenia szkodliwego oddziaływania sektora energetycznego na środowisko. Ministerstwo Gospodarki przygotowało ustawę o efektywności energetycznej, pracę nad tym dokumentem były długotrwałe gdyż ta ustawa dotyczy zagadnień nowatorskich, 6

7 temat miesiąca o kluczowym znaczeniu dla całej gospodarki. Ponadto, projekt ustawy poddany został szerokim konsultacjom, przy czym spośród licznych uwag, które wpłynęły do Ministerstwa Gospodarki, wiele było wzajemnie sprzecznych. W rezultacie wypracowano rozwiązania starające się godzić interesy jak największej grupy zainteresowanych podmiotów. Sejm przegłosował ustawę o efektywności energetycznej w dniu 15 kwietnia 2011 r., zaś jej przepisy wejdą w życie z dniem 11 sierpnia 2011 r. Co ważnego wynika z tego aktu prawnego dla polskiej gospodarki, jakie istotne informacje zawiera dla przyśpieszenia jej rozwoju? Ustawa określa krajowy cel w zakresie oszczędnego gospodarowania energią w celu uzyskania do 2016 r. oszczędności energii finalnej na poziomie 9% średniego krajowego zużycia tej energii, przy czym uśrednienie obejmuje lata Ponadto zawiera zasady sporządzania krajowych planów działań dotyczących efektywności energetycznej, które będą przedkładane Komisji Europejskiej w celu weryfikacji oszczędności energii, uzyskanych dzięki stosowaniu programów i środków przewidzianych w ustawie. Ustawa ustanawia system białych certyfikatów, jako mechanizm rynkowy sprzyjający wzrostowi efektywności energetycznej w łańcuchu wytwarzania, przesyłu i zużycia energii. Firmy sprzedające energię elektryczną, gaz ziemny i ciepło będą zobligowane do pozyskania określonej liczby certyfikatów w zależności od wielkości sprzedawanej energii. Mechanizm ten będzie wspierał przedsiębiorstwa, które zmniejszyły zużycie energii dokonując inwestycji w nowoczesne technologie. Prace nad projektem ustawy napotkały ponadto na duże trudności w określeniu mechanizmów wsparcia, które zapewnią uzyskanie wymaganych, wymiernych oszczędności energii bez ograniczania możliwości rozwojowych Polski i hamowania jej wzrostu gospodarczego. W odróżnieniu od rozwiązań funkcjonujących w innych krajach europejskich, typu pożyczki, kredyty, dotacje, ulgi podatkowe, wprowadzenie proponowanego systemu białych certyfikatów przyczyni się do wzmocnienia prokonkurencyjnych i ekonomicznie racjonalnych kierunków rozwoju gospodarki. Korzyści z nowej regulacji odniosą również wszyscy obywatele, gdyż wzrośnie poziom bezpieczeństwa energetycznego kraju i niższy będzie poziom zanieczyszczeń generowanych w procesie wytwarzania, przesyłu i wykorzystywania energii. Dodatkowo, ustawa o efektywności energetycznej przewiduje, że wpływy z opłat zastępczych oraz kar związanych z wprowadzanym systemem białych certyfikatów będą stanowiły przychód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Środki zgromadzone na tym funduszu wesprą m.in. działania inwestycyjne w zakresie poprawy efektywności energetycznej. Aby ustawa była skuteczna musi dawać narzędzia dla realizacji zakładanych celów Jednym z podstawowych mechanizmów ustawy jest wprowadzenie systemu świadectw efektywności energetycznej tzw. białych certyfikatów, które potwierdzają przeprowadzenie działań skutkujących określoną oszczędnością energii. W ramach systemu będą wspierane przedsięwzięcia proefektywnościowe, np. modernizacja lokalnych sieci ciepłowniczych i źródeł ciepła, budynków, oświetlenia, urządzeń przeznaczonych do użytku domowego, oraz izolacja instalacji czy też odzysk energii w procesach przemysłowych. Zakładamy, że w pierwszym roku funkcjonowania systemu białych certyfikatów jednostkowa opłata zastępcza zostanie ustalona na poziomie bliskim maksymalnemu tj. od 2000 do 2700 zł za 1 toe. Będzie to stanowiło zachętę dla potencjalnych inwestorów do przystąpienia do systemu. Do wydawania tych świadectw oraz ich umarzania został upoważniony Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Prawa majątkowe wynikające ze świadectw będą zbywalne i będą stanowiły towar podlegający obrotowi na giełdzie towarowej lub rynku regulowanym. Na przedsiębiorstwa sprzedające energię elektryczną, ciepło lub gaz ziemny odbiorcom końcowym nałożony zostanie obowiązek pozyskania i przedstawienia do umorzenia prezesowi URE określonej ilości świadectw efektywności energetycznej lub uiszczenia opłaty zastępczej. Świadectwa efektywności energetycznej będzie można uzyskać tylko za przedsięwzięcia, które charakteryzują się najwyższą efektywnością ekonomiczną. Będą one wyłaniane w drodze przetargu organizowanego przez prezesa URE. Przetarg wygrają te podmioty, które zadeklarowały największe oszczędności energii w stosunku do otrzymanej wartości świadectwa efektywności energetycznej. Wprowadzenie systemu białych certyfikatów jest rozwiązaniem korzystnym z wielu względów. Przede wszystkim pozwala osiągnąć jak największe oszczędności energii w jak najkrótszym czasie. Jednocześnie wykorzystanie mechanizmu przetargowego pozwala wyłonić oszczędności po jak najniższym koszcie, czyli uwzględniona zostanie efektywność ekonomiczna poszczególnych przedsięwzięć. Niewątpliwą zaletą systemu jest fakt, iż obejmuje on szeroką grupę odbiorców i w związku z tym pozwala osiągnąć optymalne oszczędności energii. Obciążenie budżetu państwa związane z jego funkcjonowaniem jest mniejsze w porównaniu z innymi, możliwymi do wprowadzenia mechanizmami służącymi poprawie efektywności energetycznej. Harmonogram wprowadzenia systemu białych certyfikatów rozpocznie się od organizacji i ogłaszaniu przetargów przez Prezesa URE już w 2012 r. W kolejnym roku na podmioty zobligowane, czyli te które sprzedają energię elektryczną, ciepło i gaz, zostanie nałożony obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia białych certyfikatów. Zostanie on rozliczony do 31 marca 2014 r. Podmiot, który nie przedstawi certyfikatu może uiścić opłatę zastępczą. Niewywiązanie się z obowiązku skutkuje nałożeniem wysokich kar. Czy Ustawa ta pozwoli nam przybliżyć się do standardów jakie w zakresie oszczędzania energii obowiązują w tych krajach Wspólnoty, które problem efektywności energetycznej od lat stawiają sobie jako priorytet w gospodarce? Przyjmując ustawę o efektywności energetycznej Sejm spowodował, że Polska jako pierwszy z krajów członkowskich nowej Unii Europejskiej wprowadza mechanizm białych certyfikatów. Zgodnie z Komunikatem Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. z dnia 8 marca 2011 r. Komisja Europejska planuje wprowadzić w całej Unii system wsparcia polegający na nałożeniu obowiązku w zakresie oszczędności energii na przedsiębiorstwa energetyczne będące dostawcami energii do odbiorcy końcowego. Obecnie na forum UE ten system będzie dyskutowany, jednak Polska będzie mogła zaprezentować swoje doświadczenie. Dodatkową zaletą jest fakt, że Polski system białych certyfikatów jest najbardziej rynkowym mechanizmem efektywnościowy z obecnie stosowanych w innych krajach tj. Francja, Włochy, Dania czy Wielka Brytania. Środki unijne będą zapewne pomocne w osiągnięciu tych celów? Ustawa o efektywności energetycznej przewiduje, że wpływy z opłat zastępczych oraz kar związanych z wprowadzanym systemem białych certyfikatów będą stanowiły przychód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Środki zgromadzone na tym funduszu wesprą m.in. działania inwestycyjne w zakresie poprawy efektywności energetycznej. Służą temu wypracowane i wdrażane w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej programy priorytetowe, w tym programy objęte systemem zielonych inwestycji (Green Investment Schemes). Realizowane będą w latach trzy programy priorytetowe: Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej przewiduje się termomodernizację ok budynków (budżet 3165 mln zł), Efektywne zarządzanie energią w celu zmniejszenia jej zużycia w przedsiębiorstwach planuje się wsparcie audytów energetycznych i modernizację 150 instalacji (budżet 2000 mln zł) oraz Modernizacja i rozwój ciepłownictwa wsparcie dla przedsięwzięć z zakresu efektywnego przesyłu i dystrybucji energii cieplnej (budżet 1050 mln zł). Ponadto w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata pomoc finansową otrzymają projekty dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska, w tym w szczególności zapewniające odzysk energii w procesach przemysłowych (działanie 4.3 Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania najlepszych dostępnych technik ) oraz projekty infrastrukturalne z zakresu efektywności energetycznej (działanie 9.1 Wysokosprawne wytwarzanie energii, działanie 9.2 Efektywna dystrybucja energii i działanie 9.3 Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej ). 7

8 Antonina Kaniszewska Program Inteligentna Energia Europa warto wziąć udział Antonina Kaniszewska, Krajowy Punkt Kontaktowy Programu IEE, KAPE S.A. Unia Europejska umożliwia polskim beneficjentom korzystanie z bardzo wielu różnych programów i funduszy. Programy te z założenia mają się uzupełniać i każdy z nich ma swoje ściśle określone miejsce w sieci instrumentów wsparcia. Program Inteligentna Energia Europa (IEE) dofinansowuje działania nieinwestycyjne w zakresie promowania poprawy efektywności energetycznej i wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Program ten został ustanowiony przez Komisję Europejską w 2003 r., a od 2007 roku stanowi część Programu Ramowego na rzecz Konkurencyjności i Innowacji (CIP). Całkowity budżet Programu IEE na lata wynosi 730 mln euro. Co roku publikowany jest Program Roboczy zawierający roczny budżet, Udział polskich podmiotów w Programie IEE Podmioty z Polski biorą udział w Programie IEE od 2004 roku, ale już od końca lat 90-tych, polscy beneficjenci brali udział w projektach realizowanych w ramach jego poprzedników programów SAVE, ALTENER i STEER. Z roku na rok rośnie liczba składanych wniosków o dofinansowanie projektów z udziałem polskich beneficjentów. Oczywiście nie wszystkie złożone projekty zostały zakwalifikowane do dofinansowania. W latach stanowiły one ok. 50% wniosków, a od 2007 roku około 25% wszystkich złożonych propozycji. Związane jest to z coraz większym zainteresowaniem udziałem w Programie IEE, a co za tym idzie z coraz większą konkurencją w ubieganiu się o te środki. Od 2004 roku ponad 80 podmiotów w Polski otrzymało dofinansowanie na realizację 165 projektów rozpowszechniająco-promocyjnych. W chwili obec- priorytety szczegółowe oraz dostępne w danym roku instrumenty finansowe. Oferowane przez Program IEE formy finansowania dostosowywane są do bieżących potrzeb UE wynikających z przyjętych celów do 2020 r., związanych z redukcją emisji CO 2 i zwiększeniem efektywności energetycznej oraz udziału odnawialnych źródeł energii. W ramach Programu IEE wyróżnić można kilka instrumentów wsparcia: dotacje na projekty rozpowszechniająco-promocyjne, przetargi oraz inicjatywę ELENA. nej w trakcie realizacji jest 60 projektów z udziałem polskich beneficjentów. Trudno określić dominującą grupę wśród beneficjentów. Na pewno znaczącą część stanowią agencje energetyczne, jednak z czasem coraz bardziej powiększa się grupa instytucji publicznych, placówek naukowych oraz zakładów przemysłowych. W latach Program IEE duży nacisk kładzie na zwiększenie udziału firm z sektora MŚP. Jakie korzyści z udziału w Programie IEE odnoszą Polska i polscy beneficjenci? Projekty rozpowszechniająco-promocyjne realizowane są przez międzynarodowe konsorcja. Wiele korzyści wynika z samego faktu współpracy w ramach projektów, a co za tym idzie nawiązywania kontaktów biznesowych z podmiotami z całej Europy. Wspólna realizacja projektów sprzyja wymianie doświadczeń i zwiększaniu kompetencji poprzez czerpanie wiedzy od bardziej doświadczonych partnerów. Natomiast konieczność angażowania w działania projektowe różnych krajowych uczestników rynku owocuje lepszą współpracą tych instytucji w przyszłości oraz uproszczeniem wielu procedur formalnych. Projekty IEE to jednak nie tylko możliwość współpracy w zespołach ekspertów, to także bezcenne źródło informacji. W ramach projektów IEE tworzone są ogromne zasoby różnych narzędzi i opracowań z zakresu efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. Rezultatem wielu projektów jest powstanie konkretnych opracowań np. studiów wykonalności, planów zrównoważonego zużycia energii czy też schematów procedur przetargowych na zakup efektywnego energetycznie sprzętu. Agencja Wykonawcza ds. Konkurencyjności i Innowacji (EACI) udostępniła na swoich stronach bibliotekę narzędzi i opracowań powstałych w projektach oraz liczne platformy tematyczne (np. BUILD UP dedykowaną zagadnieniu efektywności energetycznej w budownictwie). Dogłębne zapoznanie się z Programem IEE i jego działaniami daje dostęp do niezrównanej ilości fachowej wiedzy. Więcej informacji na temat Programu IEE można uzyskać w Krajowym Punkcie Kontaktowym Programu IEE prowadzonym przez Krajową Agencję Poszanowania Energii S.A. Serdecznie zapraszamy do kontaktu. kpkiee@kape.gov.pl tel Działalność KPK IEE jest finansowana ze środków Ministerstwa Gospodarki. 8

9 Monika Jarzemska szanuj energię Mieszkańcy kontra Miasto przyłączysz się do zakładu? Monika Jarzemska, Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. W bieżącym numerze miesięcznika Euro 25 chciałabym przedstawić Państwu projekt Energy Neighbourhoods 2, realizowany przez Krajową Agencję Poszanowania Energii S.A. w ramach programu Inteligentna Energia Europa. Projekt ten jest kontynuacją idei i rozwinięciem działań zrealizowanych w ramach nagrodzonego przez Komisję Europejską projektu Energy Neighbourhood. W Polsce projekt będzie realizowany po raz pierwszy. Ambicją pomysłodawców przedsięwzięcia jest przełożenie celów wynikających z protokołu z Kyoto na działania realizowane na poziomie gospodarstw domowych bezpośrednio przez indywidualnych mieszkańców. Tak jak krajowe cele Pakietu Klimatycznego nie zostaną zrealizowane bez pomocy samorządów lokalnych i regionalnych, tak też działania realizowane przez te samorządy nie osiągną odpowiedniej skali bez zaangażowania ich mieszkańców. Energy Neighbourhoods 2 wychodzi naprzeciw władzom lokalnym proponując udział w ogólnokrajowej i europejskiej kampanii oszczędzania energii w domach. Kampania oszczędzania energii będzie zbudowana wokół dwóch czteromiesięcznych konkursów oszczędzania energii, realizowanych na przełomie lat 2011/2012 oraz 2012/2013. W ramach obu konkursów mieszkańcy skupieni w obrębie kilkudziesięciu sąsiedztw będą zakładali się z właściwymi terytorialnie urzędami miast lub gmin, że w trakcie 4 miesięcy uda im się zaoszczędzić co najmniej 9% energii. A zatem, konkurs będzie wymagał współpracy zarówno ze strony władz miejskich jak i samych mieszkańców. Kampania ruszy jesienią, ale już dziś możecie Państwo zgłaszać zainteresowanie udziałem w konkursie. Realizacja konkursu będzie możliwa tylko w obrębie miast i gmin, których urzędy wyrażą zainteresowanie akcją i zadeklarują swoje zaangażowanie w jej realizację Kontakt: na ich obszarze. W obrębie tych ośrodków terytorialnych będziemy rekrutować mieszkańców, którzy połączą się w sąsiedztwa. Każde sąsiedztwo będzie skupiało od 8 do 12 domów lub mieszkań. Co istotne sąsiedztwa nie muszą być rzeczywiste. Mogą to być sąsiedztwa utworzone przez pracowników jednej firmy, członków tego samego klubu, rodziców dzieci z tej samej szkoły, lub po prostu grupę przyjaciół itp. Doświadczenia poprzedniego projektu wskazują, że znacznie sprawniej działają sąsiedztwa utworzone przez ludzi wcześniej powiązanych ze sobą. Ich współpraca jest zdecydowanie lepsza i łatwiej wypracowują oszczędności energii. Nad każdym sąsiedztwem będzie czuwał opiekun, którego zadaniem będzie pośredniczenie w komunikacji między mieszkańcami a organizatorami konkursu, oraz organizowanie spotkań roboczych i omawianie pośrednich wyników oszczędności i dalszych działań realizowanych przez sąsiedztwo. Celem każdego sąsiedztwa będzie osiągnięcie jak największych oszczędności energii elektrycznej i ciepła poprzez zmianę zachowań i działania niskonakładowe takie jak wymiana źródeł oświetlenia, czy zwyczajowa wymiana starego sprzętu na nowy o wysokiej klasie efektywności energetycznej. Jeśli sąsiedztwa zaoszczędzą co najmniej 9%, będące przedmiotem zakładu z miastem, zostaną przez to miasto nagrodzone. W ramach każdej rundy konkursu nagrodzone zostaną również 3 najlepsze sąsiedztwa na poziomie krajowym. Wszystkie sąsiedztwa będą także rywalizowały na arenie międzynarodowej wraz z sąsiedztwami z 15 innych krajów europejskich, w obrębie których realizowany jest projekt Energy Neighbourhoods 2. Trzy sąsiedztwa europejskie, które zaoszczędzą najwięcej energii w pierwszej lub drugiej rundzie konkursu, zostaną uhonorowane podczas Gali rozdania nagród w Brukseli. Równolegle do konkursów prowadzone będą debaty społeczne na temat działań realizowanych przez miasta i gminy na rzecz zrównoważonej polityki energetycznej. Podczas debat klimatycznych to mieszkańcy będą mogli postawić wyzwania swoim samorządom lokalnym. Zapraszamy do udziału w akcji wszystkich, którzy chcą wprowadzić do swojego życia i pracy pozytywne wzorce związane z racjonalnym użytkowaniem energii. My dostarczymy Państwu wskazówki, narzędzia i wiele ciekawych wyzwań pośrednich. Od Państwa oczekujemy zaangażowania i konsekwencji w działaniu. Mam nadzieję, ze niebawem będziemy się razem dobrze bawić przy oszczędzaniu energii. Monika Jarzemska Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. ul. Nowowiejska 21/25, Warszawa mjarzemska@kape.gov.pl tel fax

10 Lokalna gospodarka energetyczna jako składowa zrównoważonej polityki miejskiej to temat konferencji, która odbyła się w dniu r. w Częstochowie i zakończyła Projekt CityRegion.Net realizowany od kwietnia 2008 r. w ramach unijnego Programu URBACT II. Częstochowa od trzech lat aktywnie uczestniczyła w projekcie CityRegion.Net, gromadząc w ten sposób cenne doświadczenia podczas spotkań z Partnerami miastami europejskimi, takimi jak Graz (Austria), Monachium (Niemcy) i Zurych (Szwajcaria). Głównym tematem projektu realizowanego przez Częstochowę wraz z Kielcami była współpraca między miastem a ościennymi gminami. Podczas projektu Częstochowa rozszerzyła współpracę z przedstawicielami sąsiadujących gmin wchodzących w skład Lokalnej Grupy Wsparcia, odgrywającej kluczową rolę w procesie wdrażania każdego z projektów URBACT. Prezydent Częstochowy Krzysztof Matyjaszczyk, otwierając konferencję w Częstochowskim Parku Przemysłowym, podziękował Ferdynandowi Morskiemu, dyrektorowi Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, za zaangażowanie i wsparcie dla Częstochowy oraz wielu miast śląskich uczestniczących w Sieciach Tematycznych URBACT II. Przypomniał także, że zacieśnianie współpracy ponadlokalnej to dzisiaj konieczność. Najlepiej widać to w takich dziedzinach jak zagospodarowanie przestrzenne, ochrona środowiska, gospodarka odpadami, systemy wodociągowo-kanalizacyjne, transport publiczny czy aktywność gospodarcza. Jesteśmy zależni od siebie, uczyńmy z tego wartość. Na atrakcyjność inwestycyjną miasta w dużej mierze wpływa atrakcyjność terenów ościennych dodał prezydent. Krzysztof Matyjaszczyk Prezydent Miasta Częstochowy otwierał konferencję Podczas konferencji wystąpili następujący prelegenci: dr Ferdynand Morski, dyrektor Śląskiego Związku Gmin i Powiatów Zrównoważona polityka miejska, dr hab. inż. Jacek Leszczyński z Katedry Ogrzewnictwa, Wentylacji i Ochrony Atmosfery, Wydziału Inżynierii i Ochrony Środowiska Politechniki Częstochowskiej Doświadczenia w realizacji projektów oraz pozyskiwanie środków w ramach budowy infrastruktury inteligentnego miasta, Dr Ferdynand Morski, dyrektor Śląskiego Związku Gmin i Powiatów Dr hab. inż. Jacek Leszczyński z Katedry Ogrzewnictwa, Wentylacji i Ochrony Atmosfery, Wydziału Inżynierii i Ochrony Środowiska Politechniki Częstochowskiej 10

11 środki unijne dr inż. Sławomir Pasierb, dyrektor ds. Badawczo-Rozwojowych Fundacji na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii Pozorny czy rzeczywisty konflikt interesów lokalnych i globalnych w gospodarce energetycznej miasta, Dr inż. Sławomir Pasierb, dyrektor ds. Badawczo-Rozwojowych Fundacji na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii dr inż. Stefan Nowak, pracownik naukowy Politechniki Częstochowskiej i doradca Prezydenta Miasta Rola świadectw charakterystyki energetycznej w budowaniu świadomości i odpowiedzialności ekologicznej społeczeństwa, Bożena Herbuś, naczelnik Wydziału Komunalnego Inżynier Miejski Lokalna polityka energetyczna szanse i zagrożenia dla Gminy Aneta Myga, koordynator Projektu CityRegion.Net Doświadczenia Miasta Częstochowy z udziału w Sieci Tematycznej CityRegion.Net. Bożena Herbuś i Aneta Myga z Urzędu Miasta podsumowały konferencję Dr Ferdynand Morski, dyrektor Śląskiego Związku Gmin i Powiatów podsumowując realizację Projektu CityRegion.Net w Częstochowie stwierdził, iż bardzo wysoko ocenia zarówno wkład pracy i zaangażowanie koordynatora Anety Mygi w prawidłowe wdrożenie założeń Sieci Tematycznej CityRegion.Net, jak i przyjęty zakres tematyczny obejmujący jeden z najważniejszych problemów rozwoju polskich miast, czyli brak współpracy horyzontalnej pomiędzy miastami i gminami w ramach jednego regionu. Dr inż. Stefan Nowak, pracownik naukowy Politechniki Częstochowskiej i doradca Prezydenta Miasta Uczestnicy konferencji Uczestnictwo w Projekcie CityRegion.Net dało Częstochowie i sąsiadującym gminom możliwość wyjścia poza myślenie sektorowe i tradycyjne schematy administracyjne. Zrozumienie tego i wdrożenie w życie zaskutkuje wymiernymi korzyściami dla naszego regionu. EUROPEAN PROGRAMME FOR URBAN SUSTAINABLE DEVELOPMENT 11

12 Lidia Geringer de Oedenberg Złe wieści na temat decyzji o CO 2 Komisja Europejska niedawno ogłosiła oficjalnie kontrowersyjną decyzję z sprawie Handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, co oznacza niestety definitywne NIE dla postulatów złagodzenia pewnych zapisów, które od kilku miesięcy spędzały sen z powiek wielu firm, które zainwestowały w Polsce, a teraz obawiają się drastycznego wzrostu kosztów produkcji i w konsekwencji... plajty. Tematyka związana ze zmianami klimatu nie wchodzi w zakres merytorycznych obowiązków Komisji Prawnej, w której pracuję w Parlamencie, do nas należy jedynie określenie właściwej podstawy prawnej konkretnej propozycji legislacyjnej, tym niemniej chciałabym przybliżyć Państwu proces wypracowywania tego typu eurodecyzji z prawnego punktu widzenia, właśnie na tym przykładzie ponieważ uważam, że taka wiedza może nam się przydać w przyszłości. Przypomnę, że reforma systemu emisji CO 2 w Unii zaczęła się od decyzji politycznej szefów państw UE z 2008 r., kiedy to Rada Europejska (szefowie naszych rządów) przyjęła zobowiązanie redukcji emisji C0 2 o 20% do 2020 r. Komisja Europejska podchwyciła temat i przygotowała projekty konkretnych aktów prawnych, jednym z nich jest właśnie wspomniana decyzja w sprawie tzw. systemu aukcyjnego związanego z emisją CO 2 po Kto będzie emitował ponad przyznany limit zapłaci ogromne kary, ale kto wyemituje mniej dwutlenku węgla niż to wynika z limitu będzie mógł sprzedać z zyskiem na wolnym rynku swoje oszczędności innym. My, z naszą energetyką opartą na węglu kwalifikujemy się niestety do płacenia ogromnych kar, w konsekwencji za droższą o kary energię zapłacimy niestety my wszyscy, ceny wzrosną za każdy produkt, w którego cenie zawarty jest koszt prądu, transportu itd... Wracając jednak do samej procedury, ostatnia decyzja jest aktem wykonawczym do dyrektywy 2009/29 ustanawiającej wspólnotowy system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Zasady przyjmowania tego typu decyzji potocznie zwane są komitologią. W dużym uproszczeniu, zastosowana w tym przypadku procedura regulacji połączonej z kontrolą, wygląda następująco: najpierw negocjuje się dany projekt decyzji wśród wysoko postawionych przedstawicieli administracji państw członkowskich (zwykle Kto będzie emitował ponad przyznany limit zapłaci ogromne kary, ale kto wyemituje mniej dwutlenku węgla niż to wynika z limitu będzie mógł sprzedać z zyskiem na wolnym rynku swoje oszczędności innym. 12 odpowiednich ministrów zasiadających w tzw. komitetach), następnie decyzja jest przesyłana do Parlamentu i Rady, które w ciągu trzech miesięcy mogą się jej sprzeciwić (w przypadku PE konieczna jest większość głosów, a w przypadku Rady większość kwalifikowana). Jeżeli ani PE ani Rada w terminie 3 miesięcy nie sprzeciwią się projektowi decyzji, jest ona formalnie ogłaszana przez Komisję Europejską. W przypadku decyzji o handlu uprawnieniami do emisji CO 2 tak się niestety nie stało. Polscy posłowie (w tym Pani Jolanta Hibner i Pan Bogusław Sonik) podjęli w ostatnim momencie dość desperacką próbę zablokowania projektu KE przedstawiając nowy projekt rezolucji parlamentarnej. Niestety nie uzyskał on nawet poparcia na poziomie parlamentarnej Komisji ds. Środowiska, właściwej w sprawie pakietu energetycznoklimatycznego, tak więc nie zostanie on w ogóle poddany pod głosowanie na sesji plenarnej. Szkoda, ponieważ liczyłam, że na forum plenarnym może istniałaby jeszcze jakaś nikła szansa... Decyzja uzyskała już bowiem kilka miesięcy temu aprobatę wszystkich przedstawicieli państw UE, w tym naszego rządu. Została jednogłośnie przyjęta na posiedzeniu Komitetu ds. Zmian Klimatu UE, które odbyło się w listopadzie 2010 r., i w którym reprezentowane są wszystkie państwa członkowskie. Nasz rząd poparł tę decyzję, mam nadzieję, że wiedział co robi. Przykład pakietu energetyczno-klimatycznego pokazuje, że w Unii decyzje są wypracowywane w sposób wieloetapowy i, że jeżeli ktoś chce nadać im jakiś konkretny kształt, to musi podjąć działania lobbingowe obejmujące bardzo wiele szczebli: konkretne departamenty Komisji Europejskiej, przedstawicieli administracji krajowej oraz posłów do Parlamentu Europejskiego. Bitwa na jedną parlamentarną rezolucję, jak pokazał to choćby wspominany wyżej przykład czy też na jedną poprawkę szczególnie bez wsparcia własnego rządu jest skazana na porażkę. W UE konieczne jest myślenie systemowe i tego powinniśmy sobie życzyć także w kontekście nadchodzącej polskiej prezydencji. Z pozdrowieniami z Parlamentu Europejskiego Lidia Geringer de Oedenberg PS. Swoją drogą jakoś nie zauważyłam żadnej, choćby medialnej paniki związanej z nieuchronnym wkrótce znacznym wzrostem cen na polskim rynku. Fakt, to będzie dopiero po 2013 r. Nie wiadomo kto będzie wtedy rządził? Tak czy siak na niego spadnie wina za zaakceptowane teraz podwyżki.

13 eurofelieton MALEŃKA Wstępowaliśmy do Unii Europejskiej jako 25 kraj Wspólnoty ZŁOTA SZUBIENICA Maleńka złota szubienica to tytuł felietonu (a potem zbioru felietonów) jednego z prawdziwych mistrzów tego gatunku, Jana Zbigniewa Słojewskiego, bardziej znanego pod pseudonimem Hamilton. Maleńka złota szubienica odwołuje się do wyobraźni. Cóż by to było, gdybyśmy na szyjach przewieszali zamiast małych złotych krzyży, maleńkie złote szubienice? Na jednych i drugich ludzie tracili wszak życie. W roku 95 przed Chrystusem na Golgocie (co się na polski tłumaczy Trupia Czaszka) wyrósł las krzyży, to jeden z judejskich królów likwidował opozycję, takie lasy krzyży wyrastały na Golgocie co kilkanaście lat; wcześniej jeszcze, szereg 6000 tysięcy krzyży stanęło na drodze między Kapuą a Rzymem tak skończyło się powstanie Spartakusa. A przecież znak krzyża jest znakiem szczególnym. Hamilton przedstawiał się jako niewierzący ale wierzył w nieśmiertelność ukrzyżowanego Chrystusa. W szczególny sposób uważał, iż jest on nieśmiertelny w tym samym sensie co Hamlet. Pisał nie ma kultury europejskiej bez Golgoty, podobnie jak nie ma bez Elsynoru. Ewangelia była dla Hamiltona bardziej niż tekstem sakralnym, tekstem literackim. Tekstem dla kultury europejskiej tak ważnym, iż nie zawahał się go nazwać arcytekstem. Wydawnictwo Znak zebrało ostatnio w jednym tomie szkice profesora Leszka Kołakowskiego. Tytuł zbioru Kościół w krainie wolności. O Janie Pawle II Kościele, i chrześcijaństwie. W jednym z esejów pisze Kołakowski: / / uważam, że kultura europejska jest w organiczny sposób zrośnięta z tradycja chrześcijańską i że gdyby ta tradycja przestała żyć, to kultura nasza pogrążyłaby się w nicości. Znany nie tylko z błyskotliwości umysłu, ale i co warto w tym kontekście podkreślić - silnego antyklerykalizmu filozof Bronisław Łagowski przyznał, że krzyż należy w Polsce do symboliki narodowej. Nie spierałbym się o to, czy jest dzisiaj krzyż symbolem aktywnym, czy pasywnym. To określenia mające znaczenie dla prawniczej sofistyki. Dobrze, kiedy co, przyznajmy, zdarza się rzadko udaje się przy pomocy sofistyki obronić zdrowy rozsądek. Jakiś czas temu Wielka Izba Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu orzekła, że krzyże mogą wisieć we włoskich szkołach. Przypominam, że ten ostateczny werdykt kończy sprawę, która zapoczątkowana została przed paru laty przez Włoszkę fińskiego pochodzenia, Soile Lautsi. Jako ateistka zaprotestowała przeciwko obecności krzyży w szkole, w której nauki pobierały jej dzieci. Idący za tym postulat zdjęcia krzyża dyrekcja szkoły odrzuciła. Zaś skierowane na drogę sądową skargi pani Lautsi odrzucały po kolei wszystkie instancje łącznie z Trybunałem Konstytucyjnym i Radą Stanu. Wtedy pani Lautsi poskarżyła się w Trybunale w Strasburgu, który jesienią 2009 roku powołując się na Krzysztof Łęcki konwencję o ochronie praw człowieka nie tylko przyznał jej rację, ale także 5 tys. euro odszkodowania za straty moralne. Wyrok ów w Polsce zachęcił kilku nadwrażliwych na symbol krzyża osobników do podobnych protestów. W Europie, a zwłaszcza we Włoszech, wyrok strasburskiego Trybunału z roku 2009 wywołał zrozumiałe oburzenie. Nie tylko wśród katolików, nie tylko wśród chrześcijan. Nawet niewierzący szef lewicowej Partii Demokratycznej, były komunista Pierluigi Bersani przekonywał, że krzyż jest prastarym symbolem, który nie może nikogo obrażać, a w orzeczeniu Trybunału, mowa tu o werdykcie z roku 2009, otóż w werdykcie tym zdaniem Bersaniego zdrowy rozsądek padł ofiarą prawa. Dzisiaj, wiosną 2011 roku Wysoka Izba Trybunału Praw Człowieka orzekła zupełnie inaczej. Co prawda argumentacja była, jak nakazuje prawnicza logika, pokrętna, ale okazuje się, że logika prawnicza nie zawsze musi deptać zdrowy rozsądek. Że nie było to łatwe, przekonuje oświadczenie szefa włoskiego MSZ-tu, Franco Frattiniego, który powiedział, że odważny werdykt przyznał rację większości Włochów pragnących bronić wyznawanych wartości i własnej tożsamości. To, że Franetti nazwał werdykt dopuszczający obecność krzyża w klasach szkolnych odważnym, wiele mówi o punkcie, do którego w rozwoju Europy doszliśmy. Możemy mieć tylko nadzieję, że jest to punkt zwrotny. Pozostaje jednak pytanie, co z urażoną wrażliwością i protestami przeciwko obecności krzyża osób takich, jak pani Soile Lautsi? Na pewno nie wystarczy powołanie się na fragment pochwały demokracji ateńskiej, wygłoszonej przez Peryklesa, w której powiada on, że ateński ustrój jest demokracją m.in. dlatego, że opiera się na większości obywateli, a nie na mniejszości. Tak, takie sformułowanie najpewniej nie wystarcza, bo żyjemy w czasach tryumfu liberalnej demokracji i praw człowieka. Powtórzę, co więc zrobić, z protestami nadwrażliwców, którzy najwyraźniej cierpią, kiedy przebywają w obecności krzyża? Otóż, niestety, niewiele się da w ich sprawie zrobić. Sędziowie Trybunału stwierdzili, że zarzuty wniesione przez panią Lautsi są wyrazem jej subiektywnych odczuć. A wiadomo, o subiektywnych odczuciach, jak o odmiennych gustach, po prostu się nie dyskutuje. Amerykański autor Dinesh d Souza w swej książce Listy do młodego konserwatysty podaje przykład traumatycznych przeżyć pewnej pani profesor. Otóż czuła się ona dyskomfortowo przechodząc obok budynku biblioteki w uniwersyteckim campusie. Czuła się źle, bo budynek odbierała jako wrogi jej, związany z kulturą patriarchalną, symbol falliczny. No cóż Czy po to, by pani profesor poczuła się komfortowo, trzeba będzie w Nowym Jorku wyburzać wieżowce? 13

14 Magdalena A. Kolka Widziane z Europy Amerykanie wobec swojego zadłużenia Obciążeniem amerykańskiej gospodarki jest dziś wysoki deficyt budżetowy i szybko rosnący dług publiczny. W perspektywie najbliższych lat dodatkowo niekorzystnie wpłyną na te wskaźniki czynniki demograficzne (wzrastająca długość życia) oraz realizowany program powszechnej opieki zdrowotnej. Tegoroczny deficyt budżetowy wyniesie ok. 1,65 bln USD, a dług publiczny już w marcu przekroczył 14,3 bln USD (ok. 44,5 tys. USD/osobę) i będzie dalej szybko wzrastał. Zdaniem ekspertów zatrzymanie tego procesu nie jest możliwe bez zasadniczych cięć w wydatkach i bez podwyższenia podatków. Jaki jest stosunek amerykańskiego społeczeństwa do tego problemu? Nie ulega wątpliwości, że poważnym problemem nie tylko dla Stanów Zjednoczonych i amerykańskiego społeczeństwa, ale i dla świata jest stan i perspektywy gospodarki amerykańskiej. Według prognoz z początku roku gospodarka USA ma się w tym roku rozwijać w tempie 2,8 procent i 2,9 procent w Tegoroczny deficyt jest szacowany na 1,65 bln USD i jak to wynika z informacji dochodzących do nas z Kongresu trudno przychodzi administracji amerykańskiej jego ograniczenie. Dług publiczny zwiększa się w szybkim tempie (wiele wskazuje na to, że w marcu jego wielkość przekroczyła już 14,3 bln USD). W tej sytuacji MFW zwraca uwagę na pilną konieczność zajęcia się zmianami tak w systemie podatkowym jak i w politycznie ryzykownych reformach systemu Social Security. Eksperci jednak wskazują, że wobec wysokiego tempa wzrostu zadłużenia, szybko zawęża się pole manewru w możliwych do zastosowania środkach zmierzających do uzdrowienia amerykańskich finansów. Są oni zdania, że rząd nie uniknie podniesienia podatków, a ich podniesienie na pewno będzie miało negatywny wpływ na tempo wzrostu gospodarczego. Wielu ekspertów zwraca uwagę na amerykański sposób utrzymywania wzrostu gospodarczego. Niestety odbywa się to także przez psucie dolara międzynarodowej waluty (przez dodruk pustego pieniądza) i w konsekwencji spadek jego wartości. Z punktu widzenia USA jest to korzystne, bo zmniejsza realną wartość zadłużenia oraz zwiększa konkurencyjność amerykańskiego eksportu. Malejąca wartość dolara pozwala przerzucić amerykańskie kłopoty na wierzycieli i banki centralne krajów, które w dolarach utrzymują swoje rezerwy. Warto więc zadać sobie po raz kolejny pytanie, kiedy zostanie zakwestionowana pozycja dolara jako światowej waluty i jakie to będzie miało znaczenie dla amerykańskiej gospodarki. Nie trudno zauważyć, że wartość dolara wobec osłabionego przecież euro systematycznie spada. Dziś kurs amerykańskiej waluty jest już na poziomie ok. 1,48 i patrząc na ostatni okres można mówić, że mamy do czynienia ze świadomą, kontrolowaną dewaluacją amerykańskiej waluty. Jeszcze kilka lat temu uważano, że wskaźnik ten na poziomie 1,5 wywoła trzęsienie ziemi w światowej gospodarce. Wiele wskazuje też na to, że amerykańska Rezerwa Federalna dalej będzie prowadzić (podobnie jak dotąd) łagodną politykę monetarną. Nic więc dziwnego, że gospodarki wschodzące oskarżają dziś Stany Zjednoczone (ale też inne gospodarki rozwinięte), że swoją polityką monetarną wywołują potencjalnie destabilizujący napływ kapitału do ich krajów (Brazylia już wprowadziła kontrolę kapitału, by móc opanować napływ środków inwestycyjnych). 14

15 Henryk S. Tuszyński Trudna jest dziś odpowiedź na pytanie, jak odchodzenie od dolara wpłynie na procesy gospodarcze w USA i w konsekwencji na globalną gospodarkę. Dziś można odnieść wrażenie, że Amerykanie w swojej masie nie do końca zdają sobie sprawę z tego, jakie zagrożenie stwarza wysoki dług publiczny dla ich kraju i dla globalnej gospodarki, nie mają świadomości przyczyn swoich kłopotów i niezbędnych sposobów zaradczych, które muszą być podjęte. Ostatnie sondaże potwierdzają tę tezę. Z badań sondażowych wynika, że Większość obywateli USA jest przeciwna najczęściej proponowanym rozwiązaniom prowadzącym do zmniejszenia deficytu budżetowego i długu publicznego. I tak wg sondażu Washington Post i telewizji ABC News: 78 proc. (w tym 67 procent zdecydowanie ) sprzeciwia się redukcji przyjętej w obecnej kadencji ustawy o Medicare (federalnego funduszu ubezpieczeń zdrowotnych dla emerytów), co proponuje republikańska większość w Kongresie. Ich koncepcja miałaby doprowadzić do pokrywania przez emerytów części kosztów leczenia z własnych środków. 69 proc. sprzeciwia się obcięciu wydatków na Medicaid (państwowy fundusz ubezpieczeń zdrowotnych dla osób o najniższych dochodach). To także propozycja republikańska. 53 proc. odrzuca cięcia federalnego funduszu emerytalnego (Social Security). 56 procent nie chce redukcji wydatków na zbrojenia (w tym 41 proc. zdecydowanie). (53 procent) sprzeciwia się generalnej podwyżce podatków, obejmującej wszystkich obywateli. 72 proc. popiera proponowaną przez demokratów propozycję wyższego opodatkowania osób o większych dochodach. Niestety zmiany w polityce wydatkowej są niezbędne. Z danych kongresowych wynika, że ponad 85 proc. wydatków budżetowych jest związanych z funduszami: Social Security, Medicare i Medicaid oraz ze zbrojeniami. Zmniejszenie deficytu nie będzie możliwe bez redukcji w tych obszarach. Nie będzie też możliwe poprawienie sytuacji w polityce podatkowej. Należy więc liczyć się z ostrą walką w Kongresie, a jej przebieg na pewno będzie miał istotny wpływ na wynik przyszłorocznych wyborów. Rewolucje w krajach islamskich czyli same niewiadome Wielu analityków obserwując procesy zachodzące w krajach Północnej Afryki i Bliskiego Wschodu zadaje sobie dziś pytania: w jakim kierunku pójdą zmiany i jaki ustrój zapanuje w nich, ale też jakie to będzie miało znaczenie dla układu sił w świecie i dla światowej gospodarki. Podejmując próbę odpowiedzi na te pytania proponuję spojrzeć na te dynamiczne dziś procesy z większego dystansu. Świat i Europa nie mogą powiedzieć, że nie były im znane realia w ostatnich kilkudziesięciu latach w zrewoltowanych dziś krajach. Doskonale wiedziano o sytuacji politycznej i o sposobach sprawowania władzy, a także o sytuacji gospodarczej i poziomie życia społeczeństwa w tych krajach. Mimo to szermując szeroko w świecie takimi hasłami jak demokracja i prawa obywatelskie udawały, że nie zauważają problemów, a nawet poważnych zagrożeń w wielu krajach arabskich. W imię własnych interesów praktycznie bez większych zastrzeżeń popierały istniejące autorytarne reżimy tak militarnie jak i finansowo. Wielki Świat miał doskonałe rozeznanie w atutach gospodarczych tych krajów. Były nimi złoża surowców energetycznych, a więc ropy i gazu, które miały dotąd i w dalszym ciągu będą miały strategiczne znaczenie dla światowej gospodarki. W zamian dyktatorskie rządy dawały krajom rozwiniętym gwarancję systematycznych i korzystnych finansowo dostaw tych surowców w połączeniu bezpieczeństwem i stabilnością polityczną na terenach bogatych w złoża ropy i gazu. Z tej koncepcji kiedyś wyłamał się Iran, który stał się niezależnym krajem islamskim, ale gdy zdano sobie z tego sprawę, było już za późno. Co prawda podjęto próby odwrócenia tej sytuacji, szermując hasłem zagrożenia bronią jądrową, ale dotąd okazało się to nieskuteczne. Nieco inny sposób przyjęto wobec Iraku, który stał się poligonem, na którym sprawdzono metodę kontroli eksploatacji bogatych złóż ropy (przy bardzo niskich kosztach jej wydobycia) za pośrednictwem siły militarnej. 15