KINETYKA OSMOTYCZNEGO ODWADNIANIA DYNI

Transkrypt

1 YWNO. Nauka. Technologia. Jako, 2006, 2 (47) Supl., HANNA KOWALSKA KINETYKA OSMOTYCZNEGO ODWADNIANIA DYNI S t r e s z c z e n i e Kostki dyni odmiany Melonowa ółta w kształcie prostopadłocianu o wymiarach 5 x 50 x 50 mm odwadniano osmotycznie w roztworach sacharozy i syropu skrobiowego w temp. 30, 50 i. Czas odwadniania wynosił od 0 do 180 min. Proces prowadzono w dyfuzorze umoliwiajcym przepływ roztworu osmotycznego w stałej temperaturze. Równolegle prowadzono odwadnianie osmotyczne dyni w temp. 30 i z zastosowaniem wstpnej obróbki termicznej poprzez 3-minutowe zanurzanie w wodzie o temp.. Zawarto i ubytki wody w dyni odwadnianej osmotycznie w roztworze sacharozy zaleały od temperatury i rodzaju substancji osmotycznej oraz w niewielkim stopniu od wstpnej obróbki termicznej. W przypadku zastosowania roztworu syropu skrobiowego tylko próbki dyni odwadniane w temp. 80ºC róniły si istotnie pod wzgldem zawartoci wody od próbek odwadnianych w temp. 30 i 50 o C. Najwiksze wartoci stosunku ubytku wody do przyrostu masy suchej substancji odnotowano podczas osmotycznego odwadniania dyni w temp. 30ºC bez wstpnej obróbki termicznej. Słowa kluczowe: odwadnianie osmotyczne, dynia, ubytek wody, wnikanie substancji osmotycznej Wprowadzenie Zastosowanie zjawiska odwadniania osmotycznego w przetwarzaniu ywnoci wynika z potrzeby polepszania cech jakociowych produktu. Proces ten moe by stosowany jako jeden z etapów produkcji ywnoci przy wykorzystaniu rónych surowców rolinnych [9, 11, 12]. Wielu autorów analizowało kinetyk odwadniania osmotycznego owoców i warzyw [1, 4, 5, 7]. Zakres temperatury 20- uznano za najwłaciwszy dla tego procesu, szczególnie przy produkcji ywnoci mało przetworzonej. Działanie temp. wyszej od powoduje utrat właciwoci półprzepuszczalnych przez błony komórkowe i zakłócenia procesu osmozy. Podwyszenie temperatury wpływa znaczco na kinetyk odwadniania osmotycznego oraz skład chemiczny i właciwoci produktu kocowego. Jednoczenie wysza temperatura powoduje straty składników odywczych (np. witamin), zmiany struktury, niszczenie błon komórkowych, utrat selektywnoci i wzrost iloci substancji osmotycznej wnikajcej do wntrza tkanki [7, 8]. Dr in. H. Kowalska, Katedra Inynierii ywnoci i Organizacji Produkcji, Wydz. Technologii ywnoci, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, ul. Nowoursynowska 159C, Warszawa

2 136 Hanna Kowalska Przedłuenie okresu trwałoci oraz jakoci produktu kocowego mona uzyska przy zastosowaniu odpowiednich parametrów odwadniania osmotycznego. Zastosowanie syropu skrobiowego jako roztworu osmotycznego moe doprowadzi do znacznego zmniejszenia zawartoci wody w surowcu. Jednoczenie przyrost masy substancji osmotycznej jest ograniczony w porównaniu z zastosowaniem innych roztworów osmotycznych. Przetrzymywanie surowców rolinnych w roztworze sacharozy, charakteryzujcej si mniejsz mas czsteczkow, wpływa na wiksze zmniejszenie zawartoci wody, ale jednoczenie wiksze jest równie wnikanie substancji osmotycznej do odwadnianego materiału [4, 5]. Dynia jest cenionym surowcem pod wzgldem składu chemicznego i znajduje zastosowanie z uwagi na wykorzystanie nasion i czci mikiszowej (przeciery, marynaty, demy) [2, 3]. Charakteryzuje si do wysok zawartoci składników odywczych takich, jak: β-karoten, witamina C i mniejsze iloci witaminy E, B 6, tiaminy, ryboflawiny, niacyny oraz składników mineralnych, m.in. potas, wap, fosfor i mniejsze iloci sodu, magnezu, elaza, cynku, miedzi [6]. Do tej pory opublikowano niewiele prac dotyczcych jej suszenia lub odwadniania osmotycznego. Ze wzgldu na walory ywieniowe istnieje potrzeba prowadzenia bada dotyczcych odwadniania osmotycznego dyni w celu opracowania technologii w małym stopniu przetwarzajcych ten surowiec, który nie moe by przechowywany przez dłuszy okres. Celem pracy było okrelenie kinetyki odwadniania osmotycznego dyni w zalenoci od temperatury i rodzaju substancji osmotycznej oraz wstpnej obróbki termicznej. Materiał i metody bada Z dyni odmiany Melonowa ółta wycinano prostopadłociany o wymiarach 5 x 50 x 50 mm (tylko cz miszow i odwadniano osmotycznie w roztworach sacharozy i syropu skrobiowego o równowaniku glukozowym DE wynoszcym Stenia roztworów osmotycznych odpowiadały aktywnoci wody 0,9. Proces prowadzono w dyfuzorze umoliwiajcym przepływ roztworu osmotycznego w stałej temp. 30, 50 i. Czas odwadniania wynosił od 0 do 180 min. Równolegle prowadzono odwadnianie osmotyczne dyni w temp. 30 i z zastosowaniem wstpnej obróbki termicznej (blanszowani poprzez 3-minutowe zanurzanie w wodzie o temp.. Badania przeprowadzono w trzech powtórzeniach przy zastosowaniu tych samych warunków odwadniania osmotycznego. Oznaczano zawarto suchej masy metod suszarkow w suszarce komorowej [10]. Szczegółowe badania dotyczyły analizy: zmian zawartoci wody (u) [g/g s.m.] opisanej równaniem: τ u = a + b exp( ) (1) c

3 KINETYKA OSMOTYCZNEGO ODWADNIANIA DYNI 137 ubytków wody (U) [g/g p.s.m.] i wnikania substancji osmotycznej (S) [g/g p.s.m.] wyraonych równaniem: U( S ) = a(1 exp ( τ b )) (2) gdzie: a, b, c parametry równania, τ czas odwadniania osmotycznego [min]. Analiz statystyczn wykonano za pomoc programu komputerowego Microsoft Excel, Table curve (Jandel Scientific) oraz Statgraphics Plus. Wyniki opracowano statystycznie przeprowadzajc wieloczynnikow analiz wariancji (Multifactor ANOVA) i sprawdzono efekty współdziała pomidzy parami cech na podstawie okrelenia najmniejszej istotnej rónicy (NIR). Wnioskowanie statystyczne przeprowadzono na poziomie istotnoci α=5. Wyniki i dyskusja Zawarto wody w dyni odwadnianej osmotycznie w roztworze sacharozy zaleała od obróbki termicznej, temperatury oraz rodzaju substancji osmotycznej (rys.1a, 1. Podobne zalenoci wykazano w badaniach Mayor i wsp. [9] dotyczcych odwadniania osmotycznego dyni w roztworach soli (NaCl). Wstpna obróbka termiczna spowodowała wiksze, o około 30 i 15%, zmniejszenie zawartoci wody w dyni odwadnianej osmotycznie przez 180 min w roztworze sacharozy, odpowiednio w temp. 30 i 50ºC (rys. 1. Podwyszenie temperatury z 30 do 80ºC wpłynło na uzyskanie statystycznie istotnych rónic jej zawartoci od około 0,52 i 0,30 do 0,18 g/g s.m. w surowcu odwadnianym przez 45 min w roztworze sacharozy (rys.1. Zastosowanie temp. 30 i 50ºC oraz wstpnej obróbki termicznej nie miało wpływu na zmiany zawartoci wody w dyni odwadnianej w roztworze syropu skrobiowego (rys. 1, ale w temp. 80 o C zawarto wody w odwadnianym surowcu była znaczco nisza w porównaniu z odwadnianiem w temp. 30 i 50ºC (rys. 1. Równoczenie stwierdzono, e dynia odwadniana osmotycznie w roztworze syropu skrobiowego w temp. 30 i 50 o C charakteryzowała si o około 25-30% mniejsz zawartoci wody w porównaniu z odwadnianiem w roztworze sacharozy (rys. 2a i 2. Natomiast w temp. 80 o C wartoci te były porównywalne (rys. 2. Ubytki wody w dyni odwadnianej w roztworze sacharozy zaleały w sposób istotny statystycznie (p 5) od temperatury procesu (rys. 2. Po 45 min jej osmotycznego odwadniania w temp. 30, 50 i 80 o C ubytki te wynosiły odpowiednio 1,69; 2,85 i 5,26 g/g p.s.m. Nie zaobserwowano statystycznie istotnych rónic pomidzy ubytkami wody w surowcu odwadnianym ze stosowaniem wstpnej obróbki termicznej i bez niej. Przy zastosowaniu tej obróbki uzyskano tylko nieznacznie wiksze ubytki wody w dyni (rys. 2.

4 138 Hanna Kowalska Zawarto wody, u [wart. bezwym. Water content, u [undimensional value] 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 Zawarto wody, u [wart. bezwym. Water content, u [undimensional value] 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0 Rys. 1. Fig. 1. Zawarto wody, u [wart. bezwym.] Water content, u [undimensional value] Rys. 2. Fig Wpływ temperatury i obróbki termicznej na kinetyk odwadniania osmotycznego dyni w roztworze: sacharozy, syropu skrobiowego. The effect of temperature and thermal treatment on osmotic dehydration of pumpkin kinetic in: sucrose solution, starch syrup solution. 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0 -sacharoza/saccharose -syrop skrobiowy/starch syrup -sacharoza/saccharose -syrop skrobiowy/starch syrup Zawarto wody, u [wart. bezwym.] Water content, u [undimensional value] 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 -sacharoza/saccharose -syrop skrobiowy/starch syrup 0 Wpływ rodzaju substancji osmotycznej na kinetyk odwadniania osmotycznego dyni: w temperaturze30 i ;. The kind of osmotic substance effect on osmotic dehydration of pumpkin kinetic: at temperature 30 and ;. Nie stwierdzono wpływu temp. w zakresie do 50ºC i wstpnej obróbki termicznej na ubytki wody w dyni odwadnianej w roztworze syropu skrobiowego (rys. 2. Natomiast zastosowanie w tym procesie temp. 80ºC wpłynło istotnie statystycznie (p 5) na zwikszenie ubytków wody w porównaniu z jej ubytkami w niszej temperaturze.

5 KINETYKA OSMOTYCZNEGO ODWADNIANIA DYNI 139 Ubytek wody, U [g/g p.s.m.]/water loss [g/g i.d.m.] 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Rys. 3. Fig. 3. Przyrost suchej masy, S [g/g p.s.m.] Solids gain, S [g/g i.d.m.] 1,5 1,2 0,9 0,6 0,3 Rys. 4. Fig. 4. Ubytek wody, U [g/g p.s.m.]/water loss [g/g i.d.m.] 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Wpływ temperatury i obróbki termicznej na kinetyk odwadniania osmotycznego dyni w roztworze: sacharozy, syropu skrobiowego. The effect of temperature and thermal treatment on osmotic dehydration of pumpkin kinetic in: sucrose solution, starch syrup solution. Przyrost suchej masy, S [g/g p.s.m.] Solids gain, S [g/g i.d.m.] 1,5 1,2 0,9 0,6 0,3 Wpływ temperatury i obróbki termicznej na kinetyk odwadniania osmotycznego dyni w roztworze: sacharozy, syropu skrobiowego. The effect of temperature and thermal treatment on osmotic dehydration of pumpkin kinetic in: sucrose solution, starch syrup solution.

6 140 Hanna Kowalska Stos. ubytku wody do przyrostu suchej masy, U/S Water loss and solids gain relation, U/S 18,0 15,0 12,0 Rys. 5. Fig. 5. 9,0 6,0 3,0 Stos. ubytku wody do przyrostu suchej masy, U/S Water loss and solids gain relation, U/S Wpływ temperatury i obróbki termicznej na kinetyk odwadniania osmotycznego dyni w roztworze: sacharozy, syropu skrobiowego. The effect of temperature and thermal treatment on osmotic dehydration of pumpkin kinetic in: sucrose solution, starch syrup solution. Zaobserwowano równie istotny wpływ rodzaju substancji osmotycznej na ubytki wody dyni (rys. 3a, 3. Dynia odwadniana przez 45 min w temp. 80ºC w roztworze syropu skrobiowego wykazywała około 15% wiksze ubytki wody w porównaniu z zastosowaniem roztworu sacharozy, a w temp. 30ºC rónice te były około 2,5-krotnie wiksze. Zblione zalenoci uzyskano w badaniach Lewickiego i wsp. [8] oraz Kowalskiej i Lenarta [4]. Na przyrost masy suchej substancji w dyni w najwikszym stopniu miała wpływ temperatura i zastosowanie wstpnej obróbki termicznej (rys. 4). Jednoczenie zaobserwowano, e jej przyrost w najwikszym stopniu nastpował na pocztku odwadniania osmotycznego (do około 60 min), po czym zmieniał si nieznacznie. Podczas odwadniania osmotycznego badanego surowca przez 45 min w roztworze sacharozy przyrost masy suchej substancji ulegał zwikszeniu wraz z podwyszaniem temperatury i był ponad 2,5- i 3-krotnie wikszy odpowiednio w temp. 50 i 80ºC w porównaniu z odwadnianiem w temp. 30ºC (rys. 4. Zastosowanie wstpnej obróbki termicznej spowodowało rozlunienie tkanki dyni, a tym samym blisko 3-krotne zwikszenie wnikania do niej substancji osmotycznej dyni w procesie odwadniania przez 45 min w temp. 30ºC. W temp. 50ºC wpływ obróbki termicznej był mniejszy, ale równie statystycznie istotny. Odwadnianie osmotyczne dyni w roztworze syropu skrobiowego w temp. 30 i 50ºC (rys. 4 spowodowało uzyskanie bardziej zblionych wartoci przyrostu masy suchej substancji i wynosiły one około 0,27 i 0,46 g/g p.s.m., podczas gdy w temp. 80ºC były około 2-3,5-krotnie wiksze. Podobnie wstpna obróbka termiczna wpłynła

7 KINETYKA OSMOTYCZNEGO ODWADNIANIA DYNI 141 na 2-3-krotnie wikszy przyrost masy suchej substancji w dyni odwadnianej w roztworze syropu skrobiowego ni w próbkach odwadnianych bez obróbki termicznej. Stosunek ubytku wody do przyrostu masy suchej substancji w badanym materiale był znacznie wikszy przy zastosowaniu roztworu syropu skrobiowego (12- i 18-krotnie wikszy odpowiednio w temp. 50 i 30 o C po 180 min odwadniani w porównaniu z zastosowaniem roztworu sacharozy (4- i 10-krotnie wikszy odpowiednio w temp. 50 i 30 o C) (rys. 5a, 5. Wykazano przy tym negatywny wpływ obróbki termicznej na stosunek ubytku wody do przyrostu masy suchej substancji w odwadnianej dyni (był tylko od 3- do 7-krotnie wikszy). Najwiksze wartoci tego wskanika stwierdzono przy zastosowaniu temp. 30ºC i obu roztworów osmotycznych, a najmniejsze w dyni poddawanej obróbce termicznej i odwadnianej w roztworze syropu skrobiowego w temp. 30 i 50ºC. W badaniach Kowalskiej i Lenarta [4] wykazano, e ubytek wody w dyni w kształcie kostek o boku 10 mm odwadnianej w roztworze sacharozy w temp. 30ºC przez 180 min był 5-10-krotnie wikszy w odniesieniu do przyrostu masy suchej substancji. Wnioski 1. Zawarto i ubytki wody w dyni odwadnianej osmotycznie w roztworze sacharozy zaley od temperatury i rodzaju substancji osmotycznej oraz w niewielkim stopniu od wstpnej obróbki termicznej. 2. Zastosowanie temperatury 30 i 50ºC oraz wstpnej obróbki termicznej nie ma wpływu na zmiany zawartoci i ubytki wody w dyni odwadnianej w roztworze syropu skrobiowego, ale w temperaturze 80ºC zawarto jej jest o około 51-70% mniejsza ni w niszej temperaturze. 3. Przyrost masy suchej substancji w czasie odwadniania osmotycznego dyni zaley od temperatury i wstpnej obróbki termicznej oraz w mniejszym stopniu, ale istotnym statystycznie, od rodzaju substancji osmotycznej. 4. Zastosowanie roztworu syropu skrobiowego do osmotycznego odwadniania dyni wpływa na uzyskanie wikszych wartoci stosunku ubytku wody do przyrostu masy suchej substancji w porównaniu z odwadnianiem w roztworze sacharozy. Najwiksze wartoci stosunku ubytku wody do przyrostu masy suchej substancji odnotowano przy zastosowaniu temperatury 30ºC. Literatura [1] Cerkowniak M, Lenart A.,: Kinetyka odwadniania osmotycznego jabłek oraz układu modelowego, Mat. XXVII Sesji Nauk. KTiCh PAN, Szczecin 1996, s [2] Chang Bon Choi, Yong Kon Park, Yoon Han Kang, Mee Weon Park: Effects of pumpkin powder on chemically induced stomach and mammary cancers in Sprague-Dawley rats, J. Korea Society Food Sci. Nutr (5), [3] Dbrowski A., Gałzka J., Zalewski S.: Technological properties, nutritional value and storage properties of new pumpkin varieties, Acta Alimentaria Polonica, (2), [4] Kowalska H., Lenart A.: The influence of plant tissue structure on osmotic dehydration, 12th Int. Drying Symp. (IDS 2000), Netherlands 2000, paper, nr 242.

8 142 Hanna Kowalska [5] Kowalska H., Lenart A.: Mass exchange during osmotic pretreatment of vegetables, J. Food Eng. 2001, 49 (2/3), [6] Kuchanowicz H., Nadolna L., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele wartoci odywczej produktów spoywczych. Prace I, 1998, 85, 434. [7] Lenart A., Lewicki P.P., Karandys S.: Kinetic of osmotic dehydration of pumpkin, Proc. of the Fifth Seminar Properties of Water in Foods, eds. Lewicki P.P., Wyd. SGGW. Warszawa 1993, pp [8] Lewicki P.P., Kowalska H., Lenart A.: Effect of temperature on mass transfer during osmotic dehydration of plant tissue. Proc. of Industrial Seminar, Industrial Application of Osmotic Dehydration Treatments of Food, Bertinoro, Italy 1998, pp [9] Mayor L., Moreira R., Chenlo F., Sereno A.M.: Kinetics of osmotic dehydration of pumpkin with sodium chloride solutions, J. Food Eng. 2006, 74, [10] PN-90/A : Przetwory owocowe i warzywne. Oznaczenie zawartoci suchej masy metod wagow. [11] Rastogi N.K., Raghavarao K.S.M.S., Niranjan K., Knorr D.: Recent developments in osmotic dehydration: methods to enhance mass transfer, Trends in Food Sci. Technol., 2002, (13) 2, [12] Soliva-Fortuny R.C., Belloso O.M.: New advances in extending the shelf-life of fresh-cut fruits: a review. Trends in Food Sci. Technol. 2003, 14, KINETIC OF OSMOTIC DEHYDRATION OF PUMPKIN S u m m a r y Osmotic dehydration of pumpkin v. Melonowa ółta by 5 x 50 x 50 mm in shape of plate was carried out in the diffuser enabling the flow of osmotic solution and constant temperature. Solutions of saccharose and starch syrup at temperature 30, 50 and were applied to this process. Time of osmotic dehydration of pumpkin was changed since 0 to 180 min. Simultaneously before osmotic dehydration of pumpkin at 30 and was preliminary thermal treatment for 3 minutes immersion in water at temperature. The water content and water loss from osmo-dehydrated pumpkin in saccharose solution was depended from temperature and kind of osmotic substance as well as in small stages from preliminary thermal processing. There was no temperature and thermal treatment effect on pumpkin during osmotic dehydration in starch syrup solution at 30- temperature range; the differences were appeared in comparison only. The highest value of water loss to solids gain relation was noted down in osmo-dehydrated pumpkin in starch syrup solution at temperature without of preliminary thermal treatment. Key words: osmotic dehydration, pumpkin, water loss, solids gain