Struktura i funkcjonowanie Inspekcji Ochrony Środowiska. Główne zadania PMŚ.

Transkrypt

1 Struktura i funkcjonowanie Inspekcji Ochrony Środowiska. Główne zadania PMŚ. Materiały dla studentów II roku kierunku Ochrona Środowiska przygotowujące do zajęć w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Krakowie

2 IOŚ Inspekcja Ochrony Środowiska jest instytucją, która nadzoruje przestrzeganie przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym wykorzystaniu zasobów przyrody.

3 IOŚ działa na podstawie ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcja Ochrony Środowiska. Do jej głównych zadań należą:

4 organizowanie Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ), nadzór nad instalacjami chroniącymi środowisko, kontrola przestrzegania przepisów o recyklingu, kontrola przestrzegania przepisów dot. GMO, nadzór nad wybranymi substancjami szkodliwymi, i kilka bardziej szczegółowych zadań.

5 1980 r. W tym roku powołano PIOŚ.

6 Inspekcja Ochrony Środowiska podlega ministrowi środowiska.

7 Struktura IOŚ (schemat uproszczony) Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska

8 Struktura GIOŚ

9 Kierownictwo GIOŚ

10 Monitoring Narzędzie ochrony środowiska: systematyczna ocena zmian w nim zachodzących w wyniku oddziaływania wielu czynników, w tym antropogenicznych. Jego intensywny rozwój rozpoczął się od połowy XX wieku.

11 Monitoring vs zanieczyszczenie System kontrolnodecyzyjny, umożliwiający identyfikację i prognozowanie stanów środowiska z możliwością oddziaływania na nie Ogół elementów przyrodniczych ożywionych i nieożywionych Składniki obce w jakimś elemencie systemu, które do niego nie należą i zniekształcają jego cechy i właściwości

12 Monitoring środowiska badanie, analiza, ocena stanu środowiska w celu obserwacji zachodzących w nim zmian, prognozowanie zmian środowiska. Ważnym uzupełnieniem monitoringu środowiska są pomiary ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska, np. wielkości emisji pyłów i gazów do atmosfery, ilości i składu ścieków odprowadzanych do wód, nagromadzenia i charakterystyki odpadów.

13 Imisja Te z emitowanych zanieczyszczeń, które zostaną włączone, przyjęte i zaistnieją w powietrzu atmosferycznym, w wodzie czy glebie, czyli jest to rzeczywiste stężenie zanieczyszczeń w środowisku naturalnym, wyrażane w jednostkach masy na masę lub objętość poszczególnego elementu środowiska.

14 Emisja Wprowadzanie do środowiska naturalnego zanieczyszczeń w postaci substancji stałych, ciekłych lub gazowych. Emisja zanieczyszczeń następuje z miejsca, w którym wytwarza się substancje zanieczyszczające. Miejsce to nazywa się źródłem emisji lub emiterem.

15 Skala monitoringu środowiska globalna (światowa) kontynentalna ogólnokrajowa lokalna (np. w strefie oddziaływania emitera)

16 Państwowy Monitoring Środowiska System pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania wyników badań i oceny elementów środowiska. PMŚ został utworzony na mocy ustawy z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 77, poz. 335 z późniejszymi zmianami). Koordynatorem PMŚ jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska

17 Cele i zadania PMŚ Systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o: jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów; występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych;

18 Cele i zadania PMŚ Informacje PMŚ wykorzystywane są przez jednostki administracji rządowej i samorządowej dla potrzeb operacyjnego zarządzania środowiskiem za pomocą instrumentów prawnych, takich jak: postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, programy i plany ochrony środowiska jako całości i jego poszczególnych elementów, plany zagospodarowania przestrzennego.

19 Cele i zadania PMŚ Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są także do celów monitorowania skuteczności działań i strategicznego planowania w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania.

20 Cele i zadania PMŚ W ramach PMŚ pozyskiwane są informacje niezbędne do obsługi międzynarodowych zobowiązań Polski, w tym procesu integracji z UE.

21 Wymogi PMŚ Warunkiem wypełnienia celów PMŚ stawianych mu przez ustawę jest wiarygodność danych: akredytacja laboratoriów badawczych; modernizacja infrastruktury pomiarowej; modernizacja narzędzi informatycznych do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania danych; opracowania metodyczne; wdrażanie systemów jakości w podsystemach monitoringu; organizacja i udział w krajowych i międzynarodowych badaniach porównawczych; szkolenia

22 Struktura PMŚ

23

24 Blok zawierać będzie informacje o źródłach i ładunkach substancji odprowadzanych do środowiska, a w szczególności informacje o emisjach pozyskiwane z systemu administracyjnego, statystyki publicznej oraz wytwarzane przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Informacje gromadzone w ramach bloków presje i stan zasilą blok- oceny i prognozy, w ramach którego będą wykonywane zintegrowane oceny i prognozy stanu środowiska, analizy przyczynowo-skutkowe wiążące istniejący stan środowiska z czynnikami kształtującymi ten stan, mającymi swoje źródło w społeczno-gospodarczej działalności człowieka. Podstawowym blokiem w systemie PMŚ jest blok-stan, obejmujący działania związane z pozyskiwaniem, gromadzeniem, analizowaniem i upowszechnianiem informacji o poziomach substancji i innych wskaźników charakteryzujących stan poszczególnych elementów przyrodniczych. W oparciu o dane zgromadzone w ramach tego bloku wykonywane będą oceny dla poszczególnych komponentów. Programy pomiarowo-badawcze realizowane będą w ramach podsystemów reprezentujących poszczególne komponenty środowiska lub specyficzne oddziaływania.

25 Cele i zadania PMŚ - dokładnie W Polsce do podstawowych zadań PMŚ należy dostarczanie informacji o: aktualnym stanie i stopniu zanieczyszczenia poszczególnych komponentów środowiska, ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska, dynamice antropogenicznych przemian środowiska przyrodniczego i przewidywanych skutkach użytkowania środowiska.

26 Monitoring hałasu Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. odnosząca cię do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku, określa hałas w środowisku jako niepożądane lub szkodliwe dźwięki powodowane przez środki transportu, ruch drogowy, ruch kolejowy, ruch samolotowy oraz hałas pochodzący z obszarów działalności przemysłowej. W ustawie Prawo ochrony środowiska zwanej dalej Poś (Dz. U. 2008r. Nr 25, poz.150 z późn. zm.) hałasem w środowisku nazywamy dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do Hz. Schemat procedury sporządzania kumulowanych ocen przejściowych.

27 W monitoringu środowiska stosuje się metody: manualne pomiary okresowe (nieautomatyczne), półautomatyczne stacje pomiarowe lub automatyczne systemy pomiarowoalarmowe pomiary ciągłe zdalne monitorowanie jakości środowiska teledetekcja przy użyciu promieniowania elektromagnetycznego.

28 Monitoring środowiska dotyczy: powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i podziemnych, gleby i ziemi, hałasu, odpadów, pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego, przyrody ożywionej.

29 Powietrze Zgodnie z obowiązującymi przepisami wojewoda, poprzez WIOŚ, dokonuje raz w roku oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie (strefa - obszar aglomeracji lub powiatu o liczbie mieszkańców > 250 tys.) oraz, przynajmniej raz na pięć lat, dokonuje klasyfikacji stref, odrębnie pod kątem poziomu każdej substancji i wyodrębnia strefy, w których przekroczone są wartości dopuszczalne. Strefom przydziela się następujące klasy: klasa I (jeżeli poziom przekracza górny próg oszacowania), klasa II (jeżeli poziom nie przekracza górnego progu), klasa III (jeżeli poziom nie przekracza dolnego progu).

30 Powietrze W stacjach monitoringu powietrza prowadzone są ciągłe pomiary takich zanieczyszczeń jak: dwutlenek siarki SO 2 tlenki azotu, tlenek węgla CO ozon O 3 pył zawieszony PM10 i PM2.5 benzen zawartości w pyle zawieszonym PM10: metali (Pb, As, Cd, Ni) oraz benzo(a)pirenu. Dodatkowo, na wybranych stacjach w kraju prowadzi się również monitoring szeregu wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych.

31 Powietrze woj. małopolskie Jakość powietrza w województwie małopolskim jest zła. Dlatego utworzony został specjalny serwis, gdzie można sprawdzić prognozy stężeń zanieczyszczeń w powietrzu: pyłu PM10, pyłu PM2,5, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla i ozonu. Określają one ryzyko wystąpienia przekroczeń poziomów dopuszczalnych oraz alarmowych w powietrzu, do których często dochodzi w miastach województwa małopolskiego, szczególnie zimą.

32 Wody powierzchniowe badanie i ocena stanu elementów hydromorfologicznych badania i ocena osadów dennych w rzekach i jeziorach badania i ocena stanu rzek badania i ocena stanu jezior badanie i ocena potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego zbiorników zaporowych badania i ocena stanu wód przejściowych i przybrzeżnych badania i ocena jakości środowiska morskiego Bałtyku

33 Monitoring elementów hydromorfologicznych jest jednym z elementów oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Celem badania tych elementów jest monitorowanie zmian zachodzących w środowisku wodnym części wód, które determinują warunki siedliskowe organizmów żywych. Bezpośredni nadzór nad realizacją programu badań sprawuje Departament Monitoringu w GIOŚ. Badania osadów dennych rzek i jezior obejmują określenie zawartości metali ciężkich i wybranych szkodliwych związków organicznych w osadach powstających współcześnie w rzekach i jeziorach na obszarze kraju. Serwis internetowy OSADY prezentuje publiczne dane dotyczące badań osadów wodnych rzek i jezior wykonywanych w ramach podsystemu PMŚ.

34 Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych w ramach PMŚ wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z 18 lipca 2001 r. Badania wód powierzchniowych w zakresie fizykochemicznym, chemicznym i biologicznym należą do kompetencji WIOŚ. Głównym celem jest dostarczenie wiedzy o stanie ekologicznym i stanie chemicznym rzek Polski, niezbędnej do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich ochrony przed eutrofizacją i zanieczyszczeniami antropogenicznymi. Częstotliwość badań jest zróżnicowana i zależy od celu, dla którego dany punkt pomiarowokontrolny został wyznaczony. Badania i ocena stanu jezior jest wykorzystywana dla potrzeb krajowych oraz na potrzeby raportowania do KE. Dyrektywa ustala 3 typy monitoringu: diagnostyczny, operacyjny i badawczy, których cele określa rozporządzenie MŚ (Dz.U. nr 81, poz. 685 z 13 maja 2009).

35 Wody podziemne Jest to system oceny stanu i oceny zmian stanu chemicznego wód podziemnych, polegający na prowadzeniu w wybranych, reprezentatywnych punktach pomiarowych, powtarzalnych pomiarów i badań, a także interpretacji wyników tych badań w aspekcie ochrony środowiska wodnego.

36 Wody inne Program monitoringu zbiorników zaporowych realizowany jest w ramach sieci regionalnej. Szczegółowy zakres badań określają wojewódzkie programy monitoringu środowiska. Badania i ocena stanu wód przejściowych i przybrzeżnych- celem zadania jest dostarczenie wiedzy o stanie ekologicznym i stanie chemicznym wód przejściowych i przybrzeżnych Polski, niezbędną do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich ochrony przed eutrofizacją i zanieczyszczeniami antropogenicznymi. Obowiązek badania i oceny jakości środowiska morskiego Bałtyku wynika z zobowiązań sprawozdawczych Polski określonych w Konwencji "O ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego".

37 Monitoring jakości gleby Cel: śledzenie zmian cech gleb użytkowanych rolniczo, szczególnie właściwości chemicznych, zachodzących w określonych przedziałach czasu, pod wpływem rolniczej i pozarolniczej działalności człowieka. Badania prowadzone są w cyklach 5-letnich w ramach krajowej sieci, na którą składa się 216 punktów pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na glebach użytkowanych rolniczo na terenie całego kraju. Dotychczas odbyły się 3 cykle badawcze: w 1995 i 2000 i 2005 roku. Pobierane są próby profili glebowych a następnie oznaczane następujące wskaźniki: skład granulometryczny (8 frakcji), % próchnicy, %CaCO 3, ph, kwasowość, zawartość przyswajalnych dla roślin form P, K, Mg i S, zawartości: azotu ogólnego, węgla organicznego, WWA, wymiennego Ca, L, Mg i Na, przewodnictwo elektryczne i radioaktywność.

38 Monitoring pól elektromagnetycznych WIOŚ jest ustawowo zobowiązany do wykonywania w ramach PMŚ zadań związanych z okresowymi badaniami kontrolnymi poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dla dwóch rodzajów terenu: terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową miejsc dostępnych dla ludności. Program pomiarowy, w tym lokalizację punktów oraz częstotliwość wykonywania pomiarów określa wojewódzki inspektor ochrony środowiska poprzez wojewódzki program monitoringu środowiska. Przy planowaniu prac należy wziąć pod uwagę lokalizację źródeł emisji PEM oraz natężenie ich oddziaływania na tereny o wysokiej gęstości zaludnienia.

39

40

41 Monitoring promieniowania jonizującego wykonywanie pomiarów na stacjach wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych IMGW. Sieć stacji IMGW realizuje powyższy program pomiarowy we wszystkie dni tygodnia, łącznie z dniami wolnymi od pracy. monitoring 137CS w glebie. Program pomiarowy obejmuje pobór próbek gleby w cyklu dwuletnim z terenu całej Polski w 254. punktach zlokalizowanych w ogródkach meteorologicznych stacji i posterunków IMiGW. pomiar skażeń promieniotwórczych wód powierzchniowych i osadów dennych. Praca ma na celu systematyczną kontrolę stężeń 137Cs i 90Sr w wodach rzek i jezior oraz 137Cs, 238Pu i 239,240Pu w ich osadach.

42 Monitoring odpadów Podstawowe źródło danych w zakresie odpadów przemysłowych stanowi centralna baza danych dotycząca wytwarzania i gospodarowania odpadami, prowadzona przez ministra właściwego ds. środowiska oraz bazy wojewódzkie, prowadzone przez marszałków województw. Na poziomie województwa stan gospodarki odpadami może być prezentowany również w oparciu o własne dane Inspekcji Ochrony Środowiska, gromadzone w ramach działalności kontrolnej. Dla potrzeb tego zadania mogą być wykorzystywane informacje przesyłane corocznie przez zarządzających składowiskami w zakresie określonym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów, które Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska gromadzi w ramach monitoringu składowisk.

43 Monitoring hałasu Dyrektywa PE i Rady z 25 czerwca 2002 r. odnosząca cię do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku, określa hałas w środowisku jako niepożądane lub szkodliwe dźwięki powodowane przez środki transportu, ruch drogowy, ruch kolejowy, ruch samolotowy oraz hałas pochodzący z obszarów działalności przemysłowej. W ustawie Prawo ochrony środowiska hałasem w środowisku nazywamy dźwięki od 16 Hz do Hz. WIOŚ został ustawowo zobowiązany do dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska na terenach nie objętych obowiązkiem opracowywania map akustycznych. Natomiast w odniesieniu do obszarów, na których mapy akustyczne są wykonywane, inspektor wojewódzki ma obowiązek gromadzenia danych wykonanych map i przechowywania ich w rejestrze.

44 Monitoring hałasu Problematyka ochrony środowiska przed hałasem zawarta w Dyrektywie 2002/49/WE oparta jest na sekwencji trzech rodzajów praktycznych: ustaleniu i wdrożeniu właściwych wskaźników oceny hałasu i wspólnych europejskich metod ich wyznaczania, stanowiących podstawowe kryteria oceny stanu akustycznego środowiska (art. 5 Dyrektywy wskaźniki oraz art. 6 metody), opracowaniu map akustycznych określonych obszarów (art. 7 Dyrektywy), opracowaniu i realizacji długofalowych programów ochrony środowiska przed hałasem, które mogą funkcjonować samodzielnie lub wchodzić w skład szerszych programów ochrony środowiska

45 Kraków jako pierwszy w Polsce ma najnowszą mapę akustyczną miasta. Najbardziej narażeni na hałas są mieszkańcy Alej Trzech Wieszczów. Zainstalowany tam punkt monitoringu hałasu stale wykazuje przekroczenie norm. Średnio poziom hałasu wynosi w dzień od 70 do 73 decybeli. Nocą od 66 do 68. Przebywanie przez dłuższy czas w takim hałasie może spowodować trwałe uszkodzenie słuchu - norma wynosi 60 decybeli.

46 Monitoring przyrody monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych monitoring ptaków monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych monitoring lasów Prowadzenie monitoringu przyrodniczego różnorodności biologicznej i krajobrazowej w tym sieci Natura 2000 w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska jest obowiązkiem wynikającym z art. 112 z ustawy z 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody. Jednocześnie w ramach podsystemu realizowane są zadania wynikające z innych międzynarodowych aktów prawnych: Konwencji o różnorodności biologicznej, Konwencji o obszarach wodno-błotnych mających, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego Konwencji o ochronie dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk (Konwencja Berneńska), Konwencji o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt

47 Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP) Funkcjonuje w ramach PMŚ, a jego zadaniem w odróżnieniu od monitoringów specjalistycznych jest prowadzenie obserwacji możliwie jak największej liczby elementów środowiska przyr., w oparciu o planowe, zorganizowane badania stacjonarne. Celem ZMŚP jest dostarczenie danych do określania aktualnego stanu środowiska oraz w oparciu o wieloletnie cykle obserwacyjne, przedstawienie krótko i długookresowych przemian środowiska w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji. Uzyskane wyniki z prowadzonych obserwacji stanowią podstawę do sporządzenia prognoz krótko i długoterminowych rozwoju środowiska przyrodniczego oraz przedstawienia kierunków zagrożeń i sposobów ich przeciwdziałania.

48 ZMŚP Program ZMŚP jest programem monitoringu funkcjonowania geoekosystemów (krajobrazów), służy zachowaniu struktury krajobrazowej Polski. Pod względem metodologicznym program ZMŚP opiera się na koncepcji funkcjonowania systemu, realizuje założenia zachowania georóżnorodności i bioróżnorodności całego kraju. W celu realizacji programu monitoringu zintegrowanego zorganizowano w różnych krajach sieć stacji pomiarowych zlokalizowanych możliwie daleko, poza zasięgiem oddziaływania lokalnych źródeł emisji zanieczyszczeń, co jednakże nie eliminuje oddziaływania zanieczyszczeń dalekiego zasięgu, przemieszczanych wraz z powietrzem.

49 ZMŚP Podstawowym obiektem badań w ZMŚP jest zlewnia rzeczna (jeziorna), w zasięgu której zlokalizowane są testowe powierzchnie badawcze, ujmujące możliwie wszystkie typy ekosystemów badanego krajobrazu. Stacje na ogół obejmują obszar zlewni, co pozwala na określenie przepływu składników (zanieczyszczeń powietrza) w układzie powietrze-woda-roślina-glebawoda i w układzie dopływ-akumulacja-odpływ.

50 ZMŚP Podstawą realizacji programu ZMŚP jest dobrze zorganizowany system pomiarowy w Stacjach Bazowych oraz sprawny system informatyczny. Docelowo Stacje Bazowe winny być zlokalizowane na obszarach reprezentujących przez podstawowe typy krajobrazów naszego kraju. Stabilność funkcjonowania Stacji Bazowych to niezbędny warunek prowadzenia studiów modelowych i symulacyjnych środowiska przyrodniczego Polski. Stacje Bazowe winny gwarantować uzyskanie wieloletnich serii obserwacyjnych. Dlatego między innymi planowano organizację Stacji Bazowych na terenie wszystkich Parków Narodowych. Zebrana informacja o środowisku przyrodniczym winna być szybko udostępniana do wykorzystania. W związku z tym istotną sprawą jest organizacja systemu informatycznego, zabezpieczającego przekazywanie, gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie danych. Program ZMŚP w zakresie organizacji systemu pomiarowego i metod badań nawiązuje do programu europejskiego Integrated Monitoring (International Cooperative Programme on Integrated Monitoring on Air Pollution Effects = ICP/IM).

51 Stacje bazowe ZMŚP Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Puszcza Borecka, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa; obejmuje obszar zlewni jeziora Łękuk (mezoregionu Pojezierza Ełckiego) Stacja Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Wigry, Wigierski Park Narodowy, Krzywe, zlewnia rzeki Czarna Hańcza

52 Stacja Geoekologiczna w Storkowie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań; zlewnia górnej Parsęty Ośrodek Biologii Stosowanej w Koniczynce, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika, Toruń; dorzecze Strugi Toruńskiej

53 Stacja Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Kampinos, Kampinoski Park Narodowy, Granica, stacja bada część zlewni Kanału Olszowieckiego Stacja Geoekologiczna Św. Krzyż, Akademia Świętokrzyska, Kielce; Świętokrzyski PN; stacja bazowa zlokalizowana w zlewni leśno - rolniczej na stoku stoku północnym głównego masywu Łysogóry. Stacja Naukowo-Badawcza w Szymbarku, Polska Akademia Nauk, potok Bystrzanka Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Białej Górze, Wyspa Wolin, na obszarze Wolińskiego PN; zlewnia Jeziora Gardno.

54 W trakcie zajęć w WIOŚ w Krakowie proszę zwrócić uwagę na: wyposażenie laboratoriów zakres wykonywanych analiz system prowadzenia badań główne rodzaje wykonywanych analiz

55 dr Łukasz J. Binkowski Instytut Biologii UP w Krakowie