DOBRE PRAKTYKI wykorzystania ochrony własności intelektualnej w rozwoju firmy

Transkrypt

1 DOBRE PRAKTYKI wykorzystania ochrony własności intelektualnej w rozwoju firmy

2

3 DOBRE PRAKTYKI wykorzystania ochrony własności intelektualnej w rozwoju firmy

4 Opracowanie: dr inż. Karol Lityński Cweti Czyżycka Dorota Bienias Konsultacja merytoryczna: Marcin Barycki Opracowanie graficzne: Magdalena Sakwa Fundacja Centrum Innowacji FIRE, Warszawa 2015 Publikacja bezpłatna Projekt pt. Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MSP współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka ISBN: Skład, druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. ul. Brzeska 4, Włocławek tel , sekretariat@expol.home.pl

5 SPIS TREŚCI Wstęp...5 O projekcie...8 Co z tą własnością intelektualną? Konkurencyjność a własność intelektualna...12 Wybrane aspekty ochrony praw własności intelektualnej...12 Prawo do wynalazku Monitoring naruszenia IP...26 Unieważnienie patentu...27 Dobre praktyki Badania patentowe Badanie stanu techniki...31 Badanie zdolności patentowej Badanie zdolności ochronnej wzoru użytkowego Badanie czystości patentowej...35 Wynalazki i patentowanie...35 Wzory użytkowe Wzory przemysłowe Znaki towarowe...49 Analizy rynkowe...53 Kilka słów na zakończenie...57 O Fundacji Centrum Innowacji FIRE

6

7 Wstęp Niniejsza broszura powstała w wyniku realizacji przez Fundację Centrum Innowacji FIRE projektu finansowanego w ramach Działania 5.2 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka pt. Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP. Jest to kolejny projekt doradczy realizowany przez Fundację Centrum Innowacji FIRE, którego celem jest zwiększanie udziału własności przemysłowej w działalności przedsiębiorców. Projekt pt. Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP służył wsparciu przedsiębiorców sektora MŚP w uświadomieniu im znaczenia wykorzystania własności intelektualnej w prowadzeniu biznesu. Działania podjęte w projekcie były prowadzone dwukierunkowo poprzez: akcję popularyzacji znaczenia usług opartych na wiedzy we wprowadzaniu rozwiązań innowacyjnych w przedsiębiorstwie (spotkania i warsztaty z udziałem przedsiębiorców, seminaria itp.), bezpośrednie wsparcie udzielane przedsiębiorcom w działaniach związanych z ochroną własności intelektualnej. Zebrane doświadczenia stanowiły podstawę do opracowania niniejszej broszury, której celem jest zwrócenie uwagi przedsiębiorcom na coraz większe znaczenie zagadnień związanych z własnością intelektualną (IP) w zwiększaniu konkurencyjności na wolnym rynku. W czasach postępującej globalizacji wiedza z zakresu ochrony własności intelektualnej stanowi coraz częściej ważny instrument skutecznego prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego w broszurze położono szczególny nacisk na ochronę IP pod kątem opłacalności przeprowadzenia procedury ochronnej. Przedstawiono różne metody postępowania z wykorzystaniem biznesowego podejścia do zagadnień IP, w zależności od docelowych zamierzeń przedsiębiorcy. W warunkach otwartego rynku nakłady na innowacyjność i technologiczną modernizację przedsiębiorstwa stały się koniecznością i ważnym elementem warunkującym zdobycie przewagi konkurencyjnej. Znajomość 5

8 zagadnień związanych z ochroną własności intelektualnej ułatwia przedsiębiorcom nie tylko przeprowadzenie samego transferu technologii z instytucji naukowych, lecz także bezpośrednie relacje na tym polu z innymi firmami, również w zakresie problemów z naruszeniem IP. Szybkie, korzystne przeprowadzenie transakcji transferu technologii wymaga obecnie od przedsiębiorcy odpowiednich kompetencji i zasobu wiedzy również na temat transferowanej IP. Dotyczy to w szczególności przedsiębiorców sektora MŚP, którzy z reguły napotykają w tym zakresie na wiele trudności. Wynikają one głównie z braku niezbędnego zasobu wiedzy, kapitału, doświadczenia, jak również z niedostatecznych zasobów ludzkich. W odróżnieniu od dużych firm, niewielu przedsiębiorców MŚP stać na korzystanie z usług ekspertów zewnętrznych zajmujących się IP. Szczególnie w początkowym okresie działalności firmy przyjmują oni z aprobatą wszelkie racjonalne i kwalifikowane oferty wspierania ochrony IP, szczególnie, jeśli doradztwo i usługi są dofinansowane ze środków publicznych. Określenie właściwego sposobu ochrony IP oraz czasu utrzymania praw ochronnych na rynku, do którego adresowane jest rozwiązanie, stanowi podstawę strategii rozwoju firmy w oparciu o nową technologię, produkt lub usługę. Wdrożenie w firmie opracowanej dla niej strategii ochrony IP przynosi wiele korzyści. Wśród najważniejszych można wymienić: dostęp do nowych rynków zbytu, uzyskanie wyższych przychodów, wzmocnienie pozycji rynkowej, a w rezultacie przewagę konkurencyjną, uzyskanie przychodów ze sprzedaży praw wyłącznych, możliwość wniesienia do spółki (w formie aportu) praw do IP, dostęp do technologii w wyniku nabycia licencji, itp. Doświadczenia Fundacji Centrum Innowacji FIRE ze współpracy z przedsiębiorcami wskazują, że praktyczne stosowanie w bieżącej działalności firmy procedur i rozwiązań prawnych, związanych z szeroko pojętą tematyką własności przemysłowej, mimo dostępu do wielu programów upowszechniających, jest ciągle niewystarczające. Większość przedsiębiorców w ogóle nie podejmuje działań w tym obszarze z przekonania, że jest to przedsięwzięcie zbyt kosztowne, czasochłonne i nieefektywne. Z drugiej strony, często mamy do czynienia z przypadkami naruszania przez przedsiębiorców cudzych praw 6

9 ochronnych z powodu braku świadomości lub z przekonania o bezkarności tego rodzaju działań. Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej (1 maja 2004 r.) wiele regulacji obowiązujących w UE, których wcześniej nie brano pod uwagę w planowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej, objęło również przedsiębiorców w Polsce. Nasz kraj, na tle innych państw należących do UE, jest stosunkowo dużym rynkiem zbytu, a zainteresowanie nim zdecydowanie wzrosło z chwilą zniesienia barier celnych i dostosowania przepisów i uregulowań do porządku prawnego UE. Ponadto, globalizacja gospodarki przyczyniła się do wzrostu działań konkurencyjnych na rynkach, uznawanych dotychczas za lokalne, a własność intelektualna jest jednym z narzędzi służących temu celowi. Nie oznacza to wcale, że warunkiem sukcesu na rynkach zagranicznych jest posiadanie przez przedsiębiorcę praw do patentu. Niemniej, coraz większą rolę odgrywa świadomość znaczenia tego rodzaju aktywów dla pozycji rynkowej firmy, a znajomość zagrożeń wynikających z naruszeń cudzych praw własności intelektualnej dla prowadzonej działalności, staje się niezbędna. Aktualnie obserwowane są coraz silniejsze związki między ochroną własności intelektualnej a sukcesem i bezpieczeństwem prowadzonego biznesu, jednak nie wszyscy przedsiębiorcy sektora MŚP posiadają świadomość tej korelacji. Wielu z nich ciągle wprowadza na polski rynek kopiowane wzory rozwiązań z katalogów zagranicznych firm lub kopie produktów zakupionych podczas swoich wakacyjnych podróży po świecie. Stąd głównym zadaniem niniejszej broszury jest wskazanie na znaczenie związków biznesu z zagadnieniami dotyczącymi praw własności intelektualnej. 7

10 O projekcie W ramach Działania 5.2 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Fundacja Centrum Innowacji FIRE zrealizowała pięcioletni projekt pod nazwą Proinnowacyjna usługa zwiększania roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP (w skrócie Pro-Inno IP ). Projekt był realizowany w okresie 1 września 2010 roku 31 sierpnia 2015 roku. Celem projektu Pro-Inno IP było zwiększenie ilości innowacji w działaniach małych i średnich przedsiębiorstw, w tym usprawnienie procesów opracowania i wdrażania innowacyjnych rozwiązań dzięki kompleksowym usługom doradczym. Dzięki projektowi możliwe było dostarczenie przedsiębiorcom fachowego doradztwa w zakresie strategicznego zarządzania własnością przemysłową. Na podstawie przeprowadzonych badań, Fundacja Centrum Innowacji FIRE opracowała katalog potrzeb przedsiębiorców i usług dostępnych dla firm w ramach projektu. Stworzono kompleksowy pakiet proinnowacyjnych usług, których efektem jest zwiększanie roli produktów i usług opartych na wiedzy w działaniach MŚP (knowledge intensive services). Doradztwo dotyczyło w szczególności kwestii ochrony i zarządzania własnością intelektualną. Wsparciem objęto zarówno przedsiębiorców na początkowym etapie rozwoju firmy, jak i firmy z sektora MŚP obecne od wielu lat na rynku i posiadające pewien potencjał w zakresie własności intelektualnej. Zakres świadczonych usług był każdorazowo dostosowany do indywidualnych potrzeb każdego beneficjenta projektu. Oferta obejmowała w szczególności: budowę strategii zarządzania własnością intelektualną w przedsiębiorstwie pomoc w wyznaczaniu strategicznych kierunków działań przyczyniających się do wzrostu wartości firmy (m.in. poprzez zwiększenie udziału kapitału intelektualnego w jej działalności), przeprowadzenie badań i analiz poprzedzających zgłoszenie rozwiązania do ochrony; określenie właściwego zakresu i rodzaju ochrony, pomoc w ochronie własności przemysłowej: wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, know-how i praw autorskich; przygotowanie zgłoszeń do właściwego urzędu patentowego, przygotowania korespondencji w sprawie naruszenia praw ochronnych oraz odwołań do UPRP itp., 8

11 opracowanie analiz rynkowych dla nowych, innowacyjnych produktów, usług i procesów, pomoc w organizacji projektów badawczo-rozwojowych dla firm pracujących nad nowymi produktami i technologiami (optymalizacja zakresu i kosztów projektów badawczo, uzgodnienie warunków współpracy z instytutami naukowymi, itp.), wsparcie przedsiębiorcy w pozyskaniu informacji (m.in. z baz danych, cyfrowych bibliotek technicznych, itp.) w celu przygotowania projektów B+R oraz zgłoszeń do urzędu patentowego, doradztwo przy zakupie własności intelektualnej. Usługi doradcze świadczone przedsiębiorcom przez Fundację Centrum Innowacji FIRE były nieodpłatne, w ramach pomocy de minimis. Poza usługami doradczymi, Fundacja organizowała w ramach projektu konferencje i seminaria poświęcone zagadnieniom IP w praktyce gospodarczej. Odbyto wiele indywidualnych spotkań i konsultacji z firmami zainteresowanymi tą tematyką, a także przygotowano materiały informacyjne i promocyjne. Na podstawie tych spotkań stwierdzono, że wiele firm ma ograniczoną wiedzę na temat dostępnego wsparcia dla przedsiębiorców finansowanego ze środków publicznych, w tym w zakresie ochrony własności intelektualnej. Fundacja Centrum Innowacji FIRE w pełni osiągnęła założone wskaźniki projektu (Tab. 1). Tabela 1. Poziom realizacji wskaźników rezultatu projektu Wskaźnik Liczba przedsiębiorców, którzy skorzystali z usług Fundacji Liczba nowych projektów B+R prowadzonych przez wsparte przedsiębiorstwa Liczba procesów innowacyjnych zainicjowanych u przedsiębiorców Liczba przedsiębiorców objęta działaniami informacyjnymi Plan [szt.] Realizacja [szt.] Źródło: opracowanie własne 9

12 Realne zainteresowanie projektem potwierdziło potrzebę realizacji wysokospecjalistycznych usług z zakresu zarządzania własnością intelektualną, szytych na miarę konkretnych potrzeb klientów. Mimo zakończenia projektu Pro-Inno IP, Fundacja Centrum Innowacji FIRE, wykorzystując zdobyte doświadczenia, będzie kontynuować działalność doradczą dla przedsiębiorców w zakresie ochrony własności intelektualnej. 10

13 Co z tą własnością intelektualną? Nadrzędnym, najbardziej ogólnym i niezbędnym do dalszych wywodów jest pojęcie własności intelektualnej, która obejmuje całość wytworów działalności człowieka w dziedzinie literackiej, artystycznej, naukowej i przemysłowej. Są to dobra o charakterze niematerialnym i prawnym (WNiP), które mogą zostać wykorzystane w działalności gospodarczej. Zasady regulacji ochrony własności intelektualnej są określone przez szereg przepisów krajowych i międzynarodowych traktatów, których Polska jest sygnatariuszem. Należy obiektywnie stwierdzić, że praktyczne działanie na rzecz ochrony własności intelektualnej jest zajęciem czasochłonnym, a ponadto wymaga od podmiotu zaangażowania finansowego. Od razu więc powstaje pytanie o biznesową zasadność tych działań. W niniejszej broszurze autorzy starają się przekonać czytelnika, że ochrona IP może być silnym narzędziem w walce konkurencyjnej na globalnym rynku. Broszura jest adresowana głównie do przedsiębiorców sektora MŚP. Z ochrony prawnej własności intelektualnej mogą korzystać na takich samych zasadach podmioty o różnym statusie prawnym pod warunkiem, że są do niej uprawnione. Najczęściej oznacza to, że posiadają stosowne prawa majątkowe do przedmiotu ochrony. Na wstępie, należy zwrócić uwagę, że nie każdy nowy pomysł może być objęty ochroną prawną. Sprawy te są szczegółowo regulowane w obowiązujących przepisach. Prawa ochronne w zakresie własności intelektualnej dotyczą zarówno twórców/autorów, jak i właścicieli IP. Ochrona IP polega na zapewnieniu uprawnionemu wyłączności do czerpania korzyści z eksploatacji przedmiotu ochrony. Należy zaznaczyć, że nie zawsze twórca jest właścicielem IP. To rozróżnienie jest o tyle istotne, że w przypadku, gdy wynalazek/utwór powstał w ramach zatrudnienia twórcy, a umowa między stronami nie stanowi inaczej, właścicielem praw majątkowych do IP jest pracodawca. 11

14 Konkurencyjność a własność intelektualna Nieuniknionym skutkiem wyczerpywania się prostych sposobów zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw, np. poprzez oferowanie klientowi kredytu kupieckiego, wydłużony serwis gwarancyjny, dostawy typu just in time, itp., jest podejmowanie przez przedsiębiorców działań wprowadzających w firmie rozwiązania innowacyjne dotyczące nie tylko organizacji pracy i marketingu, lecz również przedsięwzięć w zakresie rozwiązań produktowych i technologicznych. Ochrona własności intelektualnej jest tu nie tylko jednym ze sposobów zabezpieczenia osiągnięć twórców przed nieuprawnionym wykorzystywaniem lub kopiowaniem, ale również metodą zmniejszenia ryzyka ponoszonego przez przedsiębiorcę wdrażającego zakupione innowacyjne rozwiązania. Dzięki możliwości nabycia praw ochronnych do IP, przedsiębiorca zapewnia sobie rodzaj wyłączności czasowej i terytorialnej, ograniczając działania podmiotów, które nie poniosły kosztów zakupu rozwiązania. Poprawia to znacząco jego konkurencyjność na docelowym rynku. Potrzeba ochrony własności przemysłowej w Polsce dotyczy nie tylko krajowych producentów, którzy coraz częściej wykorzystują w swojej działalności oryginalne, konkurencyjne rynkowo rozwiązania, lecz również działających na polskim rynku wytwórców zagranicznych, którzy chcą zapewnić sobie ochronę prawną przed nieuprawnionym kopiowaniem. Tak więc ochrona własności przemysłowej oparta na rejestrowanym charakterze praw wyłącznych, wraz z postępującą globalizacją, zaczęła odgrywać coraz większą rolę w tworzeniu przewagi konkurencyjnej. Ochrona ta może przybierać zróżnicowaną postać, w zależności od przedmiotu ochrony (wynalazek, wzór użytkowy, wzór przemysłowy, znak towarowy, oznaczenie geograficzne lub know-how) i zastosowanej w tym celu formuły prawnej. Wybrane aspekty ochrony praw własności intelektualnej Własność intelektualna to rozmaite rezultaty intelektualnej działalności człowieka. Określa się je również mianem dóbr niematerialnych i grupuje zasadniczo w dwa zbiory: własność przemysłową oraz własność autorską. Własność intelektualna ma jednak charakter dynamiczny. Dlatego też jej zakresem 12

15 obejmowane są coraz to nowe dobra. Własność przemysłową chronią przepisy zwane prawem własności przemysłowej. Własności autorskiej dotyczą przepisy prawa autorskiego. Własność intelektualna odnosi się także do takich dóbr, których ochrona prawna wykracza poza przepisy prawa własności przemysłowej oraz prawa autorskiego. Wynika ona z wielu szczegółowych i zróżnicowanych ustaw oraz regulacji. Chodzi tutaj o prawne zabezpieczenie takiej własności intelektualnej, jak: folklor, wiedza tradycyjna, zasoby genowe, formaty programów telewizyjnych i radiowych, domeny internetowe. Skuteczność prawnej ochrony własności przemysłowej wymaga zgłoszenia przedmiotu do ochrony i uzyskania prawa wyłącznego w urzędzie patentowym. Jednak pojęcie własności przemysłowej nie wyczerpuje zagadnienia ochrony prawnej IP. Jak już wyżej wspomniano, poza rozwiązaniami, do których stosuje się prawo własności przemysłowej, pozostaje grupa definiowana jako utwory. Są one chronione za pomocą prawa autorskiego i praw pokrewnych 1. Podstawowym wyróżnikiem ochrony za pomocą praw autorskich, w stosunku do przedmiotów chronionych w ramach prawa własności przemysłowej jest brak wymogu ich rejestracji oraz, w przypadku autorskich praw majątkowych, długi okres obowiązywania ochrony (70 lat), podczas, gdy ochrona wynalazku obejmuje do 20 lat od daty zgłoszenia rozwiązania do urzędu patentowego. Pojęcie własności intelektualnej wiąże się ściśle ze zbiorem aktów prawnych, do których zalicza się m.in.: ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych - Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r., Nr 24, poz. 83 z późn. zm.) ustawę Prawo własności przemysłowej - ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. (Dz.U Nr 49 poz. 508 z późn. zm.) ustawę o ochronie baz danych ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. (Dz.U nr 128 poz z późn. zm.) ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz z późn. zm.). 1 T. Sieniow, W. Włodarczyk, Własność Intelektualna w Społeczeństwie Informacyjnym, ISBN , UPRP- Instytut na Rzecz Państwa Prawa, 2009, str.8, 13

16 Jak wynika z powyższego zestawienia, własność intelektualna jest pojęciem obejmującym swoim zakresem zarówno prawną ochronę praw autorskich, jak i ochronę własności przemysłowej. Do ochrony rozwiązań stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa można wykorzystać prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. O ile ustawa Prawo własności przemysłowej dotyczy nowatorskich i oryginalnych rozwiązań technicznych, które mogą być wykorzystywane do celów produkcyjnych, to z ochrony prawem autorskim korzystają również twórcy oprogramowania (software) oraz baz danych. Mimo, że w działalności technicznej główną rolę odgrywa ochrona własności przemysłowej, to jednak przedsiębiorca nie powinien zaniedbywać wiedzy z zakresu ochrony praw autorskich, szczególnie w zakresie przygotowania i podpisywania umów z podwykonawcami. Brak staranności w przygotowaniu treści umowy może prowadzić do nieświadomych naruszeń cudzych praw autorskich. Z kolei dla wynalazcy, brak wiedzy w tym zakresie może przyczynić się do podpisania niekorzystnej umowy, która nie tylko pozbawia twórcę oczekiwanej satysfakcji finansowej, ale także może utrudnić przyszłą jego aktywność twórczą. Do grupy wartości niematerialnych i prawnych zaliczono ponadto programy komputerowe, które, jak już wspomniano, są w Polsce chronione prawem autorskim. Należy jednak pamiętać, że jest pewna kategoria programów komputerowych zintegrowanych z urządzeniem, które chronione są łącznie jak patenty. Rozważając biznesowy aspekt ochrony programów komputerowych za pomocą prawa autorskiego, powstaje pytanie o korzyści i wady płynące z takiego sposobu ochrony. Jak wiadomo, utwory chronione prawem autorskim nie wymagają rejestracji przez urząd patentowy, a w konsekwencji nie wymagane jest także wnoszenie opłat z tego tytułu. Należy jednak uwzględnić stosunkowo krótki czas życia oprogramowania, które szybko traci cechy nowości lub wręcz wychodzi z użycia. Sytuacja ta w zestawieniu z kilkuletnim okresem oczekiwania na uzyskanie świadectwa wynalazczego doprowadziłaby do ochrony rozwiązania, które jest już dawno zdezaktualizowane. W takim przypadku łatwo dostrzec przewagę ochrony oprogramowania za pomocą autorskich praw majątkowych. Jednak, mimo, że ta forma ochrony obejmuje okres 70 lat, to zaledwie kilkuletni czas życia produktu powoduje, 14

17 że utwór w postaci oprogramowania szybko przestanie przynosić korzyści uprawnionemu podmiotowi. Ponadto, ujawnienie utworu w wielu przypadkach może twórczo inspirować innych programistów, pracujących nad podobnymi zagadnieniami. Opisany mechanizm prawny ochrony własności intelektualnej polega na nadaniu twórcy/właścicielowi praw wyłącznych. Oznacza to, że przyznane uprawnionemu prawa ochronne blokują dostęp innym użytkownikom do chronionego rozwiązania, utworu lub tajemnicy. W okresie obowiązywania ochrony zainteresowani wykorzystaniem cudzej własności intelektualnej muszą uzyskać od właściciela zgodę na jej eksploatację. Przybiera ona zwykle formę umowy o przeniesieniu/sprzedaży praw autorskich lub o udzieleniu licencji. O ile ochrona własności intelektualnej należącej do przedsiębiorcy, powinna być dla niego źródłem dodatkowych korzyści, to nawet nieumyślne kopiowanie cudzych rozwiązań, wzorów itp. może mu przynieść poważne straty. Niedostateczne zainteresowanie tematyką IP lub brak dostatecznej wiedzy na temat prawnych aspektów naruszania praw własności intelektualnej naraża przedsiębiorcę nie tylko na utratę środków wydatkowanych na uruchomienie produkcji, a następnie, jeśli takie będzie orzeczenie sądu, na jej zaniechanie, ale także na wypłatę odszkodowania uprawnionemu z tytułu naruszenia cudzej własności intelektualnej. Kolejnym argumentem na rzecz potrzeby zainteresowania się przedsiębiorcy własnością intelektualną jest jej charakter kapitałowy. Jak już wspomniano, IP jest zaliczana do WNiP i dzięki temu, po dokonaniu wyceny, stanowi ona formę kapitału, który może być wniesiony aportem do spółki lub stać się przedmiotem obrotu gospodarczego (sprzedaż, licencja, zastaw itp.). Ten aspekt własności intelektualnej jest szczególnie ważny dla wynalazców i niezasobnych w kapitał początkujących przedsiębiorców: usiłujących spieniężyć prawa do opracowanego wynalazku poprzez ich sprzedaż lub udzielenie licencji, poszukujących inwestora kapitałowego w celu uruchomienia przedsięwzięcia, w którym staną się udziałowcem, w zamian za wniesione aportem prawa do wynalazku. 15

18 Podobny charakter ma wykorzystanie własności intelektualnej do budowania wartości firmy, co ma szczególne znaczenie przy planowanej sprzedaży udziałów/akcji. Przedstawione powyżej korzyści płynące z ochrony własności intelektualnej, poza IP chronioną prawami autorskimi, wiążą się z koniecznością ponoszenia przez właściciela kosztów, nie tylko na etapie przygotowania dokumentacji zgłoszenia wynalazku, wzoru, znaku, lecz również opłat wnoszonych w celu otrzymania świadectwa ochronnego i ostatecznie, utrzymania w mocy praw ochronnych. Niewypełnienie obowiązków finansowych przez właściciela pozbawia rozwiązanie ochrony prawnej. W tym aspekcie uwidacznia się biznesowy charakter ochrony patentowej, ponieważ działania przedsiębiorcy w zakresie IP powinny być racjonalne ekonomicznie, a więc po prostu przynosić konkretną korzyść w określonej perspektywie. Ze wszech miar pożądane jest, żeby: suma kosztów przygotowania zgłoszenia oraz opłat za ustanowienie i utrzymanie ochrony patentowej w określonym przedziale czasowym były wielokrotnie niższe od szacowanych korzyści ze sprzedaży lub oszczędności w wyniku stosowania chronionego rozwiązania; wydatkowane na ochronę środki w określonej perspektywie wpływały na wzrost dochodów w porównaniu z sytuacją, gdy przedsiębiorca nie podejmuje działań ochronnych. Jeśli powyższe warunki nie są spełnione, to ochrona, poza realizacją osobistych ambicji twórcy, nie znajduje uzasadnienia ekonomicznego i nie przynosi firmie korzyści. Należy zwrócić uwagę, że w jednostkach naukowych, ze względu na system oceny pracownika, sytuacja w zakresie ochrony IP kształtuje się dotychczas zgoła odmiennie. Zgłoszenie patentowe jest w większym stopniu świadectwem aktywności naukowca, niż źródłem pozyskania przychodów z komercjalizacji rozwiązania. W wielu przypadkach naukowcy, których miarą dorobku jest m.in. ilość publikacji, preferują upublicznienie informacji o wynalazku w postaci artykułu lub wystąpienia na konferencji niż przygotowanie zgłoszenia patentowego. Przekreśla to jednak możliwość uzyskania praw ochronnych dla opracowanego rozwiązania. Należy więc zwrócić uwagę, że 16

19 obszary korzyści przedsiębiorcy i współpracującej z nim jednostki naukowej nie muszą się pokrywać. Należy zaznaczyć, że przedsiębiorcy kierujący się przesłankami ekonomicznymi, nie zawsze powinni dążyć do uzyskania wyłącznych praw ochronnych na rozwiązanie. Przed podjęciem decyzji w tej kwestii, w każdym przypadku należy przeprowadzić analizę opłacalności przedsięwzięcia i wybrać formułę pod kątem optymalnej relacji kosztów ochrony do potencjalnych korzyści. Poniżej przedstawiono kilka przykładów działań podejmowanych prez przedsiębiorców, którzy świadomie wykorzystują procedury prawa własności przemysłowej, w celu realizacji swoich przedsięwzięć biznesowych. Jak wykazano, nie sprowadzają się one tylko do uzyskania praw wyłącznych i wnoszenia opłat przez cały, maksymalny okres ochrony. I. Jak wiadomo, po uzyskaniu pozytywnej opinii w zakresie stanu techniki rozwiązania, zgłoszenie patentowe - zapewniając prawo pierwszeństwa - otwiera drogę do uzyskania ochronny patentowej, jednak przed zakończeniem procedury badawczej prowadzonej przez urząd patentowy i wniesieniem stosownych opłat uprawnionemu nie przysługują jeszcze prawa wyłączne do rozwiązania. Z drugiej strony, koszt zgłoszenia jest niewielki, w porównaniu z całkowitymi kosztami procedury uzyskania i utrzymania ochrony patentowej. Przedsiębiorca, może świadomie ograniczyć się jedynie do dokonania zgłoszenia patentowego, kierując się następującymi przesłankami: a) Gdy koszty ochrony są zbyt wysokie, w porównaniu z dochodami z przedsięwzięcia, samo zgłoszenie zarejestrowane w urzędzie patentowym zapobiega działaniom konkurencji próbującej zablokować działalność zgłaszającego poprzez uzyskanie prawa ochronnego na to samo rozwiązanie. Jeżeli zgłoszenie jest formalnie poprawne i nie budzi merytorycznych zastrzeżeń urzędu patentowego, to, ze względu na przysługujące zgłaszającemu prawo pierwszeństwa, wyklucza ono możliwość opatentowania rozwiązania przez inny podmiot. Jeśli jednak zgłaszający nie zdecyduje się na sfinalizowanie całości procedury patentowej i pozostanie przy zgłoszeniu, rozwiązanie przechodzi do tzw. domeny publicznej, co oznacza, nie można na nie uzyskać praw ochronnych. Wówczas każdy zainteresowany wdrożeniem 17

20 rozwiązania może je bezpłatnie wykorzystać, również w celach komercyjnych. Przedsiębiorca, który posiada przewagę konkurencyjną, może ocenić zagrożenie ze strony potencjalnej konkurencji jako mało istotne. Ograniczając procedurę ochronną wyłącznie do zgłoszenia, może więc skutecznie kontynuować sprzedaż na wszystkich rynkach, a więc w tym przypadku może to być bardziej korzystne biznesowo niż sfinansowanie pełnej procedury ochronnej. b) Podobną strategię może stosować wynalazca/przedsiębiorca w sytuacji, gdy poszukuje inwestora kapitałowego, a koszty samodzielnego uruchomienia przedsięwzięcia opartego na wynalazku zdecydowanie przekraczają jego możliwości finansowe. Jak wiadomo, procedura uzyskania ochrony patentowej trwa na ogół kilka lat od daty zgłoszenia. W tym okresie koszty zgłoszenia, a nawet rozszerzenia zakresu przyszłej ochrony na inne kraje, są relatywnie niskie, w porównaniu z kosztami ustanowienia i utrzymania ochrony patentowej, szczególnie w przypadku ochrony o zakresie międzynarodowym. Wynalazca/ przedsiębiorca może ten okres z powodzeniem wykorzystać na podjęcie próby pozyskania inwestora, którego wkład kapitałowy umożliwi realizację pomysłu na skalę przemysłową. Jeśli więc właścicielowi pomysłu nie uda się pozyskać inwestora w trakcie trwania procedury przyznawania ochrony, świadczy to na ogół: o niskiej atrakcyjności biznesowej samego pomysłu lub o braku odpowiednich umiejętności uprawnionego w zakresie pozyskiwania inwestora. Ponadto, w większości przypadków, po upływie kilku lat starań na rzecz pozyskania inwestora, samo innowacyjne rozwiązanie traci na atrakcyjności, a więc szanse na znalezienie inwestora w niedalekiej przyszłości także zdecydowanie maleją. W takiej sytuacji wezwanie urzędu patentowego do zakończenia postępowania patentowego powinno stać się dla wynalazcy/przedsiębiorcy sygnałem do ponownego przeprowadzenia analizy biznesowej przedsięwzięcia. W przypadku jej negatywnego wyniku, racjonalną decyzją będzie rezygnacja z ochrony wynalazku. W rezultacie, przedsiębiorca rezygnując z przeprowadzenia pełnej procedury ochronnej ogranicza poniesione nakłady do poziomu wyznaczonego przez koszty przygoto- 18

21 wania zgłoszenia wynalazku i ewentualnie rozszerzenia jego zakresu terytorialnego. Podobnie, jak w przypadku a), po podjęciu decyzji o rezygnacji kontynuowania procedury ochronnej, zgłoszone rozwiązanie przechodzi do domeny publicznej i nie może już być opatentowane. Taka ścieżka postępowania nie tylko blokuje innym podmiotom możliwość uzyskania ochrony patentowej na omawiane rozwiązanie, lecz również umożliwia przedsiębiorcy ograniczenie zbędnych wydatków na przeprowadzenie pełnej procedury ochronnej w sytuacji braku finansowych możliwości i perspektyw wdrożenia rozwiązania. c) Inną przesłanką postępowania w zakresie ochrony patentowej jest chęć udostępnienia wynalazku szerokiej społeczności, w celu uniemożliwienia czerpania korzyści wyłącznie przez uprawnionego z patentu. Najprostszą formą realizacji takiego zamiaru jest publikacja istotnych szczegółów rozwiązania przed dokonaniem zgłoszenia patentowego. W rezultacie wynalazek traci formalne cechy nowości i z definicji nie może już być objęty ochroną. W przypadku, gdy właściciel rozwiązania podejmuje taką decyzję już po dokonaniu zgłoszenia, zawsze może ograniczyć procedurę wyłącznie do tego etapu procedury. Decyzja o ujawnieniu istoty wynalazku nie musi wypływać wyłącznie z przesłanek humanitarnych. Może również stanowić element strategii przynoszącej korzyści przedsiębiorcy w kontekście długofalowej promocji firmy, w ramach realizowanego przez nią programu Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR 2 ), np. w zakresie ochrony środowiska. d) Kolejnym przykładem, w którym właściciel chronionego rozwiązania świadomie rezygnuje z dalszego utrzymywania ochrony prawnej wynalazku, jest wdrożenie przez przedsiębiorcę modelu tzw. otwartych innowacji (open innovation) 3. Implementacja tego modelu przede wszystkim przynosi przedsiębiorcy oszczędności finansowe w zakresie utrzymywania praw wyłącznych do wynalazków, których nie planuje wdrożyć, np. ze względu na niskie zainteresowanie rynku lub małą przydatność technologiczną. W takiej sytuacji utrzymywa- 2 A. Pyszka, Społecznie odpowiedzialne innowacje - konieczność czy moda?, 2012,

22 nie ochrony patentowej nie znajduje uzasadnienia. Rezygnacja z dalszej ochrony patentowej nie przekreśla jednak możliwości uzyskania dodatkowych korzyści, na przykład płynących z konsultowania przedsiębiorców zainteresowanych wdrożeniem rozwiązania oraz ze świadczenia im specjalistycznych usług. Open innovation, jako przykład zarządzania własnością intelektualną, dotyczy głównie jednostek naukowych lub dużych firm, dysponujących zwykle własnym zapleczem B+R i wieloma rozwiązaniami chronionymi prawami wyłącznymi. Niemniej, przedsiębiorcy sektora MŚP powinny mieć świadomość, że to właśnie oni stanowią grupę docelową tej strategii. Praktycznym przykładem podejmowania inicjatyw w zakresie wykorzystania otwartych innowacji do rozwoju przedsiębiorstw sektora MŚP jest m.in. projekt Platformy Transferu Technologii (PTT), tworzonej przez Agencję Rozwoju Przemysłu SA ( Celem PTT jest m.in. zwiększenie dostępności MŚP do rozwiązań opracowanych przez jednostki naukowe lub duże firmy w ramach polityki otwartych innowacji. II. III. Innym przykładem strategii, tym razem wskazującej na korzyści płynące z nakładów na prawną ochronę wynalazków, jest tzw. wymiana patentów między firmami, np. w takich sektorach, jak farmacja lub elektronika użytkowa. W tych dziedzinach zwykle każdy produkt zawiera wiele rozwiązań chronionych patentami. Nakładanie się zastrzeżeń posiadanych patentów często staje się przyczyną wojen patentowych. Spory te, w których każda z firm wykazuje, że naruszono jej prawa wyłączne, są długotrwałe i wyczerpujące finansowo. Gdy przedstawiciele stron w końcu uznaja, że korzystniejszym rozwiązaniem od wyniszczającego obustronnie sporu prawnego jest ugoda, dochodzi wówczas m.in. do wymiany patentów będących przedmiotem konfliktu lub podziału rynków zbytu. Przykładem takiego rozwiązania jest ugoda, do której doszło między Apple i HTC. W 2012 r. wzajemne pozwy dotyczące naruszenia patentów zostały wycofane w rezultacie podpisania między stronami sporu umowy licencyjnej dot. praw patentowych. Biznesowe wykorzystanie ochrony patentowej, a właściwie zakończenie okresu ochronnego, jest często spotkaną strategią w przemyśle farma- 20

23 ceutycznym. Przedsiębiorcy działający w tej branży, często mogliby z powodzeniem produkować substancje lecznicze o podobnym działaniu, jak stosowane przez światowe koncerny farmaceutyczne, lecz koszty samodzielnego opracowania oryginalnego specyfiku omijającego zastrzeżenia patentowe lub zakupu licencji znacznie przekraczają ich możliwości finansowe. Zamiast negocjować wysokie ceny licencji, oczekują oni na wygaśnięcie praw ochronnych. Po zakończeniu okresu ochronnego, produkcja polegająca na kopiowaniu opatentowanego rozwiązania już nie wymaga zakupu licencji, a więc również wydatki na ten cel stają się zbędne. Wytwarzany przez naśladowców specyfik oparty jest na tej samej substancji czynnej i teoretycznie wyprodukowany farmaceutyk powinien przynosić identyczny efekt leczniczy. Mowa tu o tzw. lekach generycznych. Uruchomienie produkcji sprowadza się więc głównie do kosztów opracowania i wdrożenia technologii wytwarzania, ponieważ wieloletnie badania nad wyborem i skutecznością działania substancji leczniczej zostały już wcześniej potwierdzone w praktyce przez dotychczasowych producentów. Oznacza to, że koszty wprowadzenia na rynek nowego leku generycznego, a więc i jego cena mogą być konkurencyjne w stosunku do leku oryginalnego z okresu, gdy skład chemiczny substancji leczniczej był prawnie chroniony. Producenci dotychczas korzystający z ochrony patentowej nie pozostają jednak bezczynni i podejmują działania na rzecz przedłużenia ochrony. W przypadkach, kiedy kończy się okres ochronny na jakieś rozwiązanie, a jest ono nadal popularne na rynku, podejmują oni próby modyfikacji elementów zgłoszenia, co ma im pomóc w kontynuacji ochrony wynalazku i ograniczeniu konkurencji. Innym sposobem przedłużenia ochrony rozwiązania po wygaśnięciu patentu może być zgłoszenie go jako wzoru użytkowego. IV. Ważnym sposobem zabezpieczenia IP jest objęcie chronionych rozwiązań tajemnicą przedsiębiorstwa. Wówczas ich opis nie jest przeznaczony do publikacji, a więc nawet nie dochodzi do zgłoszenia wynalazku. Taka strategia ochrony ma swoje uzasadnienie, o ile jest realizowana w wyniku świadomej decyzji przedsiębiorcy wprowadzającego odpowiednie procedury ochronne oraz służące temu środki techniczne, a także zapisy w umowie o zatrudnieniu pracowników. Praktyczna ochrona know-how pozostaje w wyłącznej gestii właściciela rozwiązania, ponieważ informa- 21

24 cja o przedmiocie ochrony nie jest rejestrowana przez żadną instytucję. Prawną podstawą ochrony jest w tym przypadku ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Czynem nieuczciwej konkurencji jest m.in.: przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli czynność ta zagraża interesowi właściciela know-how. Naruszenie poufności informacji jest co prawda wystarczającym powodem do sformułowania roszczenia ze strony właściciela rozwiązania, niemniej formalne wykazanie nieuczciwych praktyk jest na ogół trudne, ponieważ ani nieuczciwi pracownicy, ani konkurenci nie są zainteresowani wskazaniem źródła pochodzenia informacji. W takiej sytuacji, ciężar postępowania dowodowego spoczywa na poszkodowanym przedsiębiorcy. Podobnie, jak w pozostałych formach ochrony, także w tym przypadku należy rozważyć korzyści i towarzyszące im koszty. W celu dochodzenia ewentualnych roszczeń należy wykazać naruszenie obowiązujących procedur. Chronione rozwiązanie powinno zostać zmaterializowane w formie opracowanej dokumentacji oraz wymagane jest wprowadzenie formalnych procedur zapewniających jego niejawność. Odbywa się to zwykle w wyniku podpisania przez pracowników oraz ewentualnie przez osoby współpracujące (dostawcy, serwisanci itp.), oświadczenia o utrzymaniu w poufności informacji, z którymi się stykają. W interesie przedsiębiorcy jest również segmentacja informacji, aby zmniejszyć do minimum liczbę osób posiadających do niej pełny dostęp. Do podstawowych zalet ochrony poprzez uznanie rozwiązania za tajemnicę przedsiębiorstwa należy zaliczyć: prostota procedury i możliwość jej ustanowienia niezależnie od decyzji podmiotów zewnętrznych, możliwość ochrony cennych dla firmy rozwiązań, które z definicji nie są wynalazkami, jak np.: wnioski racjonalizatorskie, plany, zasady i metody postępowania dotyczące działalności umysłowej lub gospodarczej, które stanowią wartość dla przedsiębiorstwa, możliwość ochrony rozwiązań, nad którymi jeszcze nie zakończono prac B+R i co do których nie podjęto jeszcze decyzji o innym sposobie ochrony, brak opłat za rejestrację i utrzymanie prawa ochronnego, 22

25 brak konieczności ujawnienia opisu chronionego rozwiązania, jak to ma miejsce w postępowaniu przed urzędem patentowym, możliwość zapewnienia produkcji określonych wyrobów o identycznej jakości i takich samych parametrach technicznych i estetycznych przez kooperantów, dzięki przekazaniu im szczegółów procesu technologicznego, możliwość szybkiego wprowadzenia zmian do dokumentacji chronionego rozwiązania, możliwość uzyskania korzyści finansowych z komercjalizacji know -how (np. z udzielonej licencji lub wniesienia aportem do spółki), bez względu na status zgłoszenia złożonego do urzędu patentowego. Przykładem oczywistych korzyści z wyboru ochrony w formie know-how jest sytuacja, w której przedsiębiorca w krótkich odstępach czasu, np. 2 3 lat, wprowadza na rynek kolejne modyfikacje produktu, z których każda ma charakter wynalazku. Jeśli czas uzyskania świadectwa wynalazczego jest dłuższy niż okres, w którym wytwarzany jest wyrób, to w rezultacie mamy do czynienia z sytuacją, w której przedsiębiorca nigdy nie posiada ważnego świadectwa ochronnego na aktualnie wytwarzany produkt. Jeśli więc celem przedsiębiorcy jest sprzedaż produkowanego wyrobu, a nie samego rozwiązania, to nie ma on możliwości czerpania korzyści finansowych z jego ochrony, ponieważ będzie on dysponował świadectwem wynalazczym dającym mu prawa wyłączne do produktu, którego produkcji zaprzestał kilka lat wcześniej. Ponadto, w wyniku konieczności publikacji informacji w biuletynie urzędu patentowego, wynalazca jest zobligowany do ujawnienia konkurencji istoty wynalazku. W opisanej sytuacji znalazł się m.in. producent specjalistycznych czujników promieniowania podczerwonego, które mogą pracować w temperaturze pokojowej, bez powszechnie stosowanego, niskotemperaturowego układu chłodzenia. Z zasady firma ta nie ubiega się o ochronę patentową dla swoich produktów. Chyba najbardziej znanym przykładem korzyści ochrony poprzez know -how jest receptura napoju Coca Cola opracowana w 1886 r. przez Johna Stitha Pembertona. Gdyby receptura chroniona była patentem, ochrona wygasłaby po 20 latach od daty zgłoszenia. Po tym okresie każdy mógłby czerpać korzyści z produkcji tego napoju, stosując znaną powszechnie recepturę. Tak więc wybrana forma ochrony okazała się korzystniejsza i już od blisko 130 lat zapewnia ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa. 23

26 Ochrona rozwiązania poprzez know-how posiada wiele korzyści, lecz wiąże się również z określonym ryzykiem, a mianowicie: przejęcia poufnej informacji przez konkurencję, odtworzenia procesu technologicznego wyłącznie na podstawie analizy cech gotowego produktu, opatentowania rozwiązania chronionego tajemnicą przedsiębiorstwa przez inny podmiot. Przedsiębiorca powinien mieć świadomość występowania powyższych ryzyk i zapobiegać im w miarę swoich możliwości. Ochrona rozwiązania w formie know-how nie zwalnia przedsiębiorcy ze śledzenia innych chronionych rozwiązań, m.in. w celu uniknięcia naruszania cudzej, rejestrowanej własności intelektualnej. Prawo do wynalazku Wzrost innowacyjności przedsiębiorstw wiąże się z zacieśnieniem ich współpracy z instytucjami naukowymi. Wynikiem tej współpracy są m.in. rozwiązania spełniające kryteria wynalazku. To pracownicy naukowi są najczęściej autorami innowacyjnych rozwiązań zamówionych przez przedsiębiorcę. Współpracy tej zawsze towarzyszy problem ustalenia własności opracowanych rozwiązań, czyli wskazania podmiotu uprawnionego. W celu uniknięcia konfliktów z instytucją naukową, zasady współpracy z przedsiębiorcą powinny być zawsze jednoznacznie ustalane przed jej rozpoczęciem. Najlepiej, jeśli zostaną określone w umowie między stronami. Jak już wspomniano, w aspekcie praw własności przemysłowej interesy naukowców, pod kątem dalszego wykorzystania wyników prac badawczych, mogą być rozbieżne z interesami przedsiębiorcy, ponieważ: przedsiębiorca jest przede wszystkim zainteresowany wykorzystaniem wyników prac B+R w swojej praktyce gospodarczej w celu poprawy swojej pozycji konkurencyjnej, a w rezultacie zwiększenia dochodu w wyniku zastosowania opracowanego rozwiązania. Wymaga to na ogół długiego okresu utrzymywania wyników w tajemnicy. Celem naukowca jest natomiast jak najszybsze opisanie przeprowadzonych badań i uzyskanych wyników, a następnie ich publikacja w uznanym 24

27 periodyku. Opublikowanie w jakiejkolwiek formie istotnych wyników przeprowadzonych prac badawczych może uniemożliwić starania przedsiębiorcy o uzyskanie prawa ochronnego dla wynalazku, jeśli opis został ujawniony zanim rozwiązanie zostało zgłoszone do urzędu patentowego. Treść publikacji wchodzi bowiem w zakres badania stanu techniki. W takiej sytuacji rozwiązanie traci cechę nowości, co znacząco obniża jego wartość w sensie finansowym, ponieważ nie można już dla niego uzyskać ochronnych praw wyłącznych. Żeby zapobiec powstawaniu opisanych problemów, wystarczy najpierw dokonać zgłoszenia rozwiązania do urzędu patentowego, a dopiero w drugiej kolejności dokonać publikacji wykonanych prac badawczych. problem autorstwa wynalazku co do zasady nie budzi większych kontrowersji, chociaż w środowisku naukowym często spotykaną praktyką jest wskazywanie jako współtwórców członków zespołu badawczego wykonujących prace o charakterze pomocniczym, którzy nie brali bezpośrednio udziału w opracowaniu wynalazku. Taka sytuacja może potencjalnie prowadzić do konfliktów, w przypadku sukcesu komercjalizacji rozwiązania. W celu uniknięcia późniejszych nieporozumień, podstawowe uzgodnienia w ww. kwestii powinny również znaleźć swoje odbicie w umowie między przedsiębiorcą a jednostką naukową. Problemem, który odgrywa duże znaczenie w praktyce gospodarczej i powinien być zawczasu uregulowany, jest kwestia własności wynalazku w sytuacji, gdy przedsiębiorca pokrywa koszty prowadzonych badań. Jak już wspomniano, twórca nie zawsze posiada prawo własności wynalazku. Zwykle, jeśli wynalazek powstał w trakcie obowiązków twórcy wynikających ze stosunku pracy, to właścicielem rozwiązania jest pracodawca. Wyjątkiem jest możliwość uwłaszczenia się na wynalazku twórców zatrudnionych w szkołach wyższych i instytutach naukowych PAN 4. Ustalenie właściciela IP jest kwestią szczególnie istotną dla przedsiębiorcy przystępującego do prowadzenia negocjacji, na przykład w sprawie nabycia licencji od instytucji naukowej. Często wynalaz- 4 Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. 2014, poz

28 26 com (twórcom IP) z placówek naukowych wydaje się, że skoro mają dogłębną wiedzę o szczegółach wynalazku, to właśnie oni powinni reprezentować instytucję, mimo że nie posiadają stosownego pełnomocnictwa. Należy zwrócić uwagę, że ustalenia z takich negocjacji, co prawda mogą być pomocne dla przedsiębiorcy, lecz nie mają charakteru wiążącego. Monitoring naruszenia IP Niezwykle istotną kwestią, oprócz formalnej ochrony własności intelektualnej, jest konieczność bieżącego śledzenia przez przedsiębiorcę ewentualnych naruszeń praw wyłącznych należących do niego z tytułu posiadanej własności intelektualnej. Samo zastrzeżenie rozwiązania i uzyskanie formalnego świadectwa prawa z rejestracji wydanego przez urząd patentowy, mimo iż zapewnia właścicielowi ochronę, nie eliminuje prób naśladownictwa, szczególnie, gdy wdrożenie rozwiązania wiąże się ze znacznym zyskiem. Przedsiębiorca, który chce aktywnie realizować własną politykę w zakresie IP, powinien na bieżąco śledzić sytuacje naruszenia należących do niego praw wyłącznych. Wiąże się to w oczywisty sposób z dodatkowymi nakładami na prowadzenie monitoringu. W przypadku zaniechania monitoringu, firma może ponieść wymierne straty na skutek wprowadzenia na rynek konkurencyjnej oferty opartej na jej skopiowanym rozwiązaniu. Z drugiej strony, gdy przedsiębiorca przygotowuje wejście na nowy rynek, powinien przeprowadzić analizę tzw. czystości patentowej konkurencyjnych rozwiązań. Badanie dostarcza informacji o opublikowanych zgłoszeniach lub patentach i zgłoszonej liście zastrzeżeń patentowych dla konkretnych rozwiązań. Ze względu na terytorialny charakter badania czystości patentowej, pozytywny wynik badania nie oznacza jeszcze zdolności patentowej, ponieważ rozwiązanie może nie spełniać warunku nowości. Prawidłowo wykonane badanie pozwala uniknąć ewentualnych roszczeń związanych z naruszaniem praw wyłącznych osób trzecich. Ze względu na wysokie koszty utrzymania praw wyłącznych, uprawnione podmioty ograniczają ochronę do wybranych rynków docelowych, zapewniających największe dochody ze sprzedaży. Uwzględniając fakt, że po upływie 12 miesięcy od daty zgłoszenia do urzędu patentowego dalsze rozszerzenie zakresu ochrony

29 rozwiązania jest już niemożliwe, taka analiza dostarcza informacji o zakresie terytorialnym, na którym zainteresowany przedsiębiorca może działać bez konieczności zakupu licencji na podobne rozwiązanie. Z kolei, przeprowadzona analiza potencjału rynków nie objętych ochroną patentową, daje przedsiębiorcy odpowiedź, czy plasowanie na nich wyrobów jest nie tylko legalne, ale również czy jest opłacalne. Wielu przedsiębiorców sektora MŚP nie przywiązuje jednak należytej wagi do badań patentowych na etapie poprzedzającym decyzję o uruchomieniu produkcji nowego wyrobu uznając, że ich wieloletnie doświadczenie w branży jest wystarczającym argumentem przesądzającym o decyzji w tej kwestii. Uznają oni prowadzenie monitoringu naruszeń IP za przedsięwzięcie czasochłonne i stanowiące nieuzasadniony koszt etapu przygotowania produkcji. Tymczasem, śledzenie stanu techniki pozwala przedsiębiorcy zapobiec naruszeniu cudzych praw wyłącznych, jak również z odpowiednim wyprzedzeniem umożliwia modyfikację własnego rozwiązania w taki sposób, żeby nie naruszało cudzej IP. Działania te podejmowane na odpowiednio wczesnym etapie, stwarzają większe możliwości uniknięcia kosztów z tytułu naruszenia cudzych praw wyłącznych oraz pozwalają zweryfikować opłacalność przedsięwzięcia, gdy nie można uniknąć zakupu licencji. Odpowiednio wczesne zdiagnozowanie sytuacji poprawi pozycję przedsiębiorcy, ponieważ w tym czasie może jeszcze podjąć inne decyzje niż przyjęcie często wymuszonej ugody z konkurentem z tytułu zaspokojenia jego roszczeń. Unieważnienie patentu Celem działania na rzecz unieważnienia patentu jest wykazanie, że patent posiadany przez inny podmiot lub osobę jest nieważny, ponieważ został udzielony niezgodnie z prawem. Aby dowieść, że patent jest nieważny, należy przeprowadzić wyczerpujące badanie zdolności patentowej pod kątem treści zastrzeżeń patentu, który zamierzamy unieważnić. Przedsiębiorca zamierzający podważyć patent powinien przeprowadzić analizę konkurencyjnego rozwiązania pod kątem możliwości wykonania urządzenia/wyrobu przez wykwalifikowanego specjalistę z tej dziedziny lub otrzymania określonego rezultatu w wyniku zastosowania opisanej metody. 27

30 W przypadku, gdy te wysiłki zakończą się niepowodzeniem, powstają podstawy do zakwestionowania patentu. Oznacza to, że istnieją poważne wątpliwości, czy wyrób lub sposób będący wynalazkiem mogą być faktycznie uzyskane lub technicznie zrealizowane w sposób powtarzalny, zgodnie z opublikowanym opisem patentowym. Jest to tzw. kryterium przemysłowej stosowalności, będące jednym z podstawowych kryteriów warunkujących uznanie pomysłu za wynalazek. Wykazanie, że to kryterium jest niespełnione stanowi podstawę do unieważnienia patentu. Na mocy art. 89 ust. 1. Prawa Prawo własności przemysłowej: Patent może być unieważniony w całości lub w części, na wniosek każdej osoby, która ma w tym interes prawny, jeżeli wykaże ona, że nie zostały spełnione ustawowe warunki wymagane do uzyskania patentu 5. Wynikiem badania czystości patentowej może być również ujawnienie wielokrotnego patentowania tego samego rozwiązania przez różne podmioty co również może być podstawą do unieważnienia patentu. Podważenie patentu jest możliwe przez cały okres trwania ochrony patentowej, począwszy od momentu jego przyznania. Uznanie wniesionych zastrzeżeń przez urząd patentowy powoduje unieważnienie przyznanej ochrony wynalazku, a licencjobiorca może na tej podstawie dochodzić odszkodowania. Przykładem postępowania mającego na celu podważenie patentu jest sytuacja powstała wokół wynalazku pana Lucjana Łągiewki, który w latach dziewięćdziesiątych opracował urządzenie pochłaniające energię mechaniczną i zgłosił je jako wynalazek do UPRP. Rozwiązanie spotkało się z negatywną opinią Urzędu, a w konsekwencji wniosek wynalazcy o uzyskanie ochrony patentowej został odrzucony. Wynalazek był następnie wielokrotnie prezentowany przez twórcę w prasie i telewizji. Publicznie przeprowadzane eksperymenty miały m.in. na celu pozyskanie finansowego wsparcia na rozwój zastosowań. Podobne rozwiązanie o nazwie inerter, opracowane kilka lat później przez prof. Malcolma C. Smitha z Cambridge University, otrzymało patent w USA 6. Rozwiązanie zostało sprzedane zespołowi McLaren biorącemu udział w wyścigach samochodowych Formuły 1. Urządzenie było wykorzystywane w celu 5 USTAWA z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej, Dz.U Nr 49 poz. 508, art. 89 ust Force-controlling mechanical device, U.S. Patent B2, Jan. 8,