Zrozumieć tekst. zrozumieć człowieka. Język polski. Podręcznik. online LICEUM TECHNIKUM. Język polski. w ćwiczeniach. zakres podstawowy i rozszerzony

Transkrypt

1 LICEUM TECHNIKUM zakres podstawowy i rozszerzony Zrozumieć tekst zrozumieć człowieka Język polski w ćwiczeniach online Oferta: sklep.wsip.pl Język polski Podręcznik

2 Autorzy: Dariusz Chemperek, Adam Kalbarczyk Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania języka polskiego, na podstawie opinii rzeczoznawców: dr Jadwigi Bednarek, dr. Wojciecha Kaliszewskiego, mgr Teresy Zawiszy-Chlebowskiej. Zakres kształcenia: podstawowy i rozszerzony. Etap edukacyjny: IV. Typ szkoły: szkoły ponadgimnazjalne. Rok dopuszczenia: Numer ewidencyjny w wykazie: 463/1/2012 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2012 Wydanie I (2012) ISBN (całość) ISBN (część I) Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Małgorzata Magenta-Siemiaszko (redaktor cyklu, redaktor merytoryczny), Anna Rogowska (współpraca redakcyjna) Redakcja językowa: Renata Bronikowska Redakcja techniczna: Iwona Białkowska Projekt okładki: Paweł Rafa Projekt graficzny: Katarzyna Trzeszczkowska Projekt infografik i wykonanie: Katarzyna Trzeszczkowska Opracowanie graficzne: Katarzyna Trzeszczkowska Fotoedycja: Natalia Marszałek Skład i łamanie: Iwona Białkowska Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 Tel.: Infolinia:

3 SPIS TREŚCI 3 1 Zrozumieć kulturę zrozumieć człowieka W świecie znaków J Literatura i jej klasyfikacje Homer Odyseja Safona [Wierz mi, że chciałabym umrzeć...] 4 Wiesz i nie powiesz? Mowa zamiast milczenia wypowiedź językowa jako akt komunikacji J 27 TABLICA CHRONOLOGICZNA starożytność BIBLIA W LITERATURZE I KULTURZE 5 U źródeł kultury: Biblia Oto jestem. Człowiek i Bóg w Biblii historia Abrahama Księga Rodzaju 7 Strach, niepowstrzymany strach. Świat ludzkich uczuć wobec próby wiary Gustaw Herling-Grudziński Ofiarowanie 8 W boleści mej duszy... Obraz ludzkiego cierpienia w Biblii Księga Hioba 9 Gdyby przeżyła, miałaby dzisiaj siwe włosy... Opowieść o współczesnym Hiobie R Hanna Krall Czerwiec 1996, Florencja INFOGRAFIKA: Miejsca biblijne Marność nad marnościami... Biblijna wizja losu ludzkiego R Księga Eklezjasty Konstandinos Kawafis Monotonia 11 Jak śmierć potężna jest miłość... Biblijna poezja miłosnego wyznania Pieśń nad Pieśniami Edward Stachura Pejzaż 1 List świętego Pawła do Koryntian 12 Psalm będę śpiewać... W świecie poezji biblijnej Psalm 23 Jan Kochanowski Psalm 91 [Qui habitat in adiutorio Altissimi...] 13 Skarb jest nieprzebrany... Parafrazy psalmów w poezji dawnej i współczesnej Mikołaj Sęp Szarzyński Psalmu CXXX paraphrasis: De profundis clamavi, ad Te, Domine Czesław Miłosz Psalm Człowiek z gnoju Hiob... Biblia w świecie poetyckim Tadeusza Nowaka R Psalm 51 Tadeusz Nowak Psalm nad śnieg bielszy Tadeusz Nowak Psalm o chorych nogach 15 Twój brat był umarły, a znów ożył... Parabola i jej funkcja w Ewangeliach Przypowieść o synu marnotrawnym 16 Ujrzał go jego ojciec i wzruszył się głęboko... Ewangeliczne przesłanie miłości w obrazie Rembrandta Rembrandt van Rijn Powrót syna marnotrawnego 17 I piąty anioł zatrąbił... Biblijna wizja końca świata Apokalipsa świętego Jana

4 4 18 Nie możesz mnie teraz opuścić... Współczesna wizja Sądu Ostatecznego Zbigniew Herbert U wrót doliny 19 Z piekielnymi zmagam się widmami... Obraz biblijnych kobiet w wierszach poetek XIX i XX wieku Wisława Szymborska Żona Lota Ewangelia według świętego Marka Kazimiera Zawistowska Herodiada 20 Skoro wszystkie kobiety pochodzą od Ewy... Biblijny wzorzec kobiety M Adam Szostkiewicz Ewa, czyli milczenie kobiet INFOGRAFIKA: Postacie biblijne ²¹ Między mitem a historią. Wiedza o przeszłości i świecie w Biblii M Anna Świderkówna Biblia między mitem a historią 22 Biblia wędrówka przez motywy i symbole BIBLIA W LITERATURZE I KULTURZE POLECENIA NA KONIEC DZIAŁU BIBLIA W LITERATURZE I KULTURZE WYPRACOWANIA KROK PO KROKU Pięć kroków do sukcesu jak napisać wypracowanie maturalne M LITERATURA GREKÓW I RZYMIAN 24. Literatura starożytnych Greków i Rzymian Safona *** [Wydaje mi się samym bogom równy...] Tyrtajos Rzecz to piękna Lekko trącam struny... Zabawa z tradycją antyczną R Anakreont Śniadanie Anakreont Bój z Erosem Anonim Eros w pułapce Konstanty Ildefons Gałczyński O wróbelku 26. Wiem, że nic nie wiem... Filozofia grecka Platon Obrona Sokratesa Platon Państwo 27 Pieśń od Muz Helikońskich zacznijmy... Mitologiczna wizja świata Hezjod Teogonia 28 Klasyczne piękno. Apollo Sauroktonos Praksytelesa Praksyteles Apollo zabijający jaszczurkę Janusz Pasierb Sauroktonos R 29 Apollo między mrokiem a światłem. Wina i oczyszczenie w kulturze greckiej M Zygmunt Kubiak Apollo między mrokiem a światłem 30 Ponad wytrzymałość boga... Pojedynek boskości i człowieczeństwa Jan Parandowski Marsjasz Zbigniew Herbert Apollo i Marsjasz INFOGRAFIKA: Postacie mitologii greckiej Tak wielki był jej smutek... Cierpienie w mitologii greckiej R Do Demeter zrozumieć tekst zrozumieć człowieka spis treści

5 SPIS TREŚCI 5 32 Na ścieżce do Hadesu... Miłość i śmierć w micie o Orfeuszu i w utworze Jacka Kaczmarskiego R Jacek Kaczmarski Przechadzka z Orfeuszem 33 Swoje słowa układał przeciw śmierci... Reinterpretacja mitu orfickiego w wierszu Czesława Miłosza Czesław Miłosz Orfeusz i Eurydyka 34 Zaczadzona pięknem mojego ciała... Współczesne interpretacje mitu o Narcyzie R Zbigniew Herbert Narcyz Halina Poświatowska Lustro 35 Pytania zadawane mitowi... Naukowa interpretacja mitu o Narcyzie M R Michał Głowiński Narcyz i jego odbicia 36 W śmierć nie odejdę bez sławy... Wojna i walka w eposie bohaterskim Homer Iliada 37 Uosobienie przewrotności losu. Tragedia grecka bohater tragiczny i jego tragizm Janusz Misiewicz Tragedia attycka M 38 Nic się wasze życie nie liczy... Koncepcja losu ludzkiego w tragedii antycznej Sofokles Król Edyp 39 Nie widzisz swego marnego żywota... Fatum i wina w tragedii greckiej Sofokles Król Edyp INFOGRAFIKA: Teatr grecki Więcej nie powiem... Porozumienie i nieporozumienie w języku J Jeśli słusznie mówią, iż władasz wszystkim... Religijny charakter Króla Edypa Sofokles Król Edyp 42 I oto staje się puszczykiem... Antyk we współczesnym odczytaniu R Ośrodek Praktyk Teatralnych,,Gardzienice Metamorfozy albo Złoty osioł 43 Furia i wrzask... Współczesna bliskość antyku M R Włodzimierz Lengauer Gardzienickie gesty 44 Nie stroń od zabawy... Epikureizm w pieśni Horacego R Horacy Pieśń zimowa [Vides ut alta...] 45 Czemu wędrujemy wiecznie? Refleksje o życiu w pieśniach Horacego R Horacy Do Mecenasa [Tyrrhena regnum...] Horacy Do Pompejusza Grosfusa [Otium divos rogat...] 46 Nie wszystek umrę... Horacy poeta natchniony R Horacy Wzniosłem pomnik 47 Trzymaj się portu! Horacy wychowawca R Horacy Ojczyzna okrętem [O navis, referent...] Josif Brodski W stylu Horacego Cyprian Norwid Do Spółczesnych 48 Wielokulturowa natura świata... Herodot czytany przez Ryszarda Kapuścińskiego Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem 49 Jak korzystać z języka? J Wędrówka przez motywy i symbole antyczne LITERATURA GREKÓW I RZYMIAN POLECENIA NA KONIEC DZIAŁU LITERATURA GREKÓW I RZYMIAN WYPRACOWANIA KROK PO KROKU Pięć kroków do sukcesu jak przygotować wystąpienie publiczne M

6 6 ŚREDNIOWIECZE TABLICA CHRONOLOGICZNA średniowiecze Tysiąc lat kultury średniowiecza Wszystko jest dobre... Filozofia średniowieczna Święty Augustyn Wyznania 54 Gaude, Mater Polonia... Hymn pierwszego polskiego poety Wincenty z Kielczy Hymn do świętego Stanisława Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem Kronika polska R 55 Pieśń ojczysta Bogurodzica Bogurodzica 56 Sztuka romańska i Bogurodzica Madonna z Dzieciątkiem, XII w. Maryja z Dzieciątkiem, XI w. 57 A na świecie zbożny pobyt... Trwałość i zmiana języka w dziejach J Język jako system znaków J [Ach, miłość...] 59 Gotyk piękno uduchowione i pełne emocji Julian Przyboś Widzenie katedry w Chartres 60 Symbolika katedry gotyckiej w filmie animowanym Katedra, reż. Tomasz Bagiński 61 Dualizm wyobrażeń... Symbolika przestrzeni w średniowieczu M Aron Guriewicz Kategorie kultury średniowiecznej INFOGRAFIKA: Idee średniowiecza Pełna smutku i żałości... Liryzm i dramatyzm planktu średniowiecznego Posłuchajcie, bracia miła... Stabat Mater dolorosa 63 Wszytko cirpiał prze Bog rad... Średniowieczne idee asceza Legenda o świętym Aleksym 64 Czemu za tobą?... Średniowieczne idee franciszkanizm Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu Jan Twardowski Malowani święci 65 Okrutność śmirci poznajcie!... Średniowieczny motyw danse macabre R Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią 665 Już ci zgotowana deszczka... Satyra i humor w literaturze średniowiecza R Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią Miron Białoszewski Wywiad 67 Wiernie ci służę... Obraz miłości dwornej w poezji średniowiecza Walther von der Vogelweide Piękność i wdzięk Halina Poświatowska Śpiący jednorożec 68. Widziałbym tylko jedną ciebie... Średniowieczna opowieść o prawdziwej miłości Dzieje Tristana i Izoldy 69. Ty mnie uleczysz... Współczesna opowieść o nieszczęśliwej miłości R Jarosław Iwaszkiewicz Kochankowie z Marony zrozumieć tekst zrozumieć człowieka spis treści

7 SPIS TREŚCI 7 70 Raczej umrzeć niż popaść w osławę... Roland jako wzór rycerza Pieśń o Rolandzie 71 Wydam mu bitwę... Etos rycerski w średniowieczu Dzieje Tristana i Izoldy 72. Idę na wojnę... Współczesna dekonstrukcja mitu rycerza Jaroslav Hašek Przygody dobrego wojaka Szwejka 73. W głębi ciemnego lasu... Poetycka summa średniowiecza R Dante Alighieri Boska Komedia 74. Porzućcie wszelką nadzieję... Średniowieczna i współczesna wizja piekła R Dante Alighieri Boska Komedia Tadeusz Różewicz Brama 75. Oto się w gwiazdach lepsza dola święci... Świat i jego przyszłość R Dante Alighieri Boska Komedia 76. W świecie idei i motywów literatury średniowiecza Dlaczego nie mogę się pozbyć Boga? Siódma pieczęć Ingmara Bergmana R Siódma pieczęć, reż. Ingmar Bergman Apokalipsa świętego Jana ŚREDNIOWIECZE POLECENIA NA KONIEC DZIAŁU ŚREDNIOWIECZE WYPRACOWANIA KROK PO KROKU Więcej o tekstach i kontekstach. Lektury Indeks pojęć Alfabetyczny spis tekstów zamieszczonych w podręczniku Źródła ilustracji R Treści zakresu rozszerzonego Treści przygotowujące do egzaminu maturalnego Ocena, wartościowanie Analiza porównawcza Zagadnienia z nauki o języku Analiza dzieła sztuki

8 8 Jak korzystać z podręcznika Podręcznik składa się z części odpowiadających kolejnym epokom literackim. Części te zostały podzielone na rozdziały tworzące osobne lekcje. Numer kolejnej lekcji i temat Przypisy objaśniające dawne wyrażenia i trudne fragmenty utworów Osie czasu ułatwiające zapamiętanie czasu powstania utworów literackich Schematy i wykresy porządkujące ważne informacje Wiedzieć więcej..., czyli interesujące wiadomości pogłębiające wykład Odesłanie do elektronicznego zeszytu ćwiczeń na WSiPnet.pl

9 9 Atrakcyjne infografiki przybliżające wybrane zagadnienia R Treści zakresu rozszerzonego pozwalające przygotować się do egzaminu maturalnego na poziomie rozszerzonym Autor i gatunek, czyli ważne informacje na temat autora i gatunku, jaki reprezentuje dany utwór Konteksty współczesne Treści przygotowujące do egzaminu maturalnego Zagadnienia z nauki o języku» POJĘCIA KLUCZOWE DEFINICJE terminów niezbędnych do analizy tekstu lub dzieła sztuki Ocena, wartościowanie Analiza porównawcza Analiza dzieła sztuki Polecenia do tekstu: Pytania i polecenia do danego tekstu, opracowane na wzór zadań maturalnych

10 10 1 Zrozumieć kulturę zrozumieć człowieka Aby zrozumieć człowieka, trzeba mieć świadomość zarówno jego przynależności do świata natury, jak i jego miejsca w tym świecie. Mimo iż od niektórych gatunków małp człekokształtnych dzieli nas zaledwie 2% genów, a zjawisko tworzenia społeczeństw obserwujemy już u owadów, to jednak homo sapiens jest jedynym gatunkiem w przyrodzie, który tworzy skomplikowany świat własnych wytworów określany mianem kultury. Żaden inny gatunek, poza ludzkim, nie stworzył tak rozbudowanej rzeczywistości materialnej i niematerialnej. Wprowadzeniu w świat kultury poświęcimy pierwszą lekcję naszego podręcznika. POJĘCIE KULTURY W najszerszym rozumieniu kultura to zbiór wszystkich rzeczy i zjawisk będących wytworami człowieka. Rzeczywistość kultury odróżniamy w ten sposób od świata przyrody, który powstał w wyniku procesów naturalnych podczas ewolucji organizmów żywych. KULTURA NATURA nauki społeczne (humanistyczne) nauki przyrodnicze Tak rozumiana kultura obejmuje zarówno przedmioty materialne (począwszy od kamiennych narzędzi po najbardziej skomplikowane komputery), jak i zjawiska niematerialne (wyuczone zachowania od czynności życiowych, np. sposobów jedzenia, przez zabawę aż po naukę i pracę, a także uczucia, utrwalone relacje społeczne, instytucje, idee, przekonania, wreszcie wartości). Wakacyjne wspomnienie pobytu na plaży dostarczy nam, po chwili zastanowienia, wielości przykładów ludzkiej kultury. MYŚLICIEL Z CERNOVODA, figura neolityczna, ok p.n.e., Muzeul Naţional de Artă al României (czytaj: muzeul nacjonal de arta al romuniej), Bukareszt Wszystkie wytwory ludzkiej kultury (materialne i niematerialne) nazywamy artefaktami (łac.). Szczególne miejsce zajmują wśród nich te, które określamy mianem dzieł sztuki, ponieważ pełnią funkcje estetyczne. wprowadzenie lekcje propedeutyczne