DZIADKOWIE I WNUKI. WSPÓLNA HISTORIA.

Transkrypt

1 DZIADKOWIE I WNUKI. WSPÓLNA HISTORIA. Fundacja Dzieci Niczyje 2013

2 Autorzy: Katarzyna Makaruk Badania przeprowadzono w ramach projektu "Być Babcią, Być Dziadkiem" współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej Copyright 2011 Fundacja Dzieci Niczyje Fundacja Dzieci Niczyje Warszawa, ul. Walecznych 59 Tel. (22) ; fdn@fdn.pl; 2

3 Spis treści 1. Wprowadzenie Cele badań Metoda badawcza Międzypokoleniowa więź Wzajemna pomoc i wsparcie Rozpieszczanie wnuków Opieka nad wnukami Rodzinne konflikty Odległość Mały wnuczek, duży wnuczek Wnioski Bibliografia

4 1. Wprowadzenie Raport prezentuje wyniki badań jakościowych przeprowadzonych z wnukami oraz dziadkami na temat ich wzajemnych relacji. Badania towarzyszyły realizowanej z okazji Dnia Babci oraz Dnia Dziadka kampanii społecznej Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia". Podczas badań starano się poznać doświadczenia respondentów płynące z bycia dziadkami lub wnukami oraz opinię respondentów na temat ról odgrywanych przez dziadków i wnuków. Dotychczasowe badania zrealizowane w Polsce przez CBOS pokazały, że według deklaracji respondentów trzy czwarte z nich widywało swoich dziadków często lub bardzo często. Znaczna większość (86%) badanych, którzy znali swoich dziadków, twierdzi, że utrzymywała z nimi bliskie relacje. Prawie trzy czwarte (72%) respondentów przyznaje, że zawdzięcza coś swoim dziadkom, podczas gdy w grupie młodych dorosłych (osób w wieku lat) odsetek ten wynosi aż 88%. Polacy najczęściej są wdzięczni swoim dziadkom za opiekę i wychowanie, poczucie bycia kochanym, znajomość dziejów rodziny, zasady moralne oraz wiarę religijną. Z kolei z badań przeprowadzonych przez Dom Badawczy Maison dla Rzecznika Praw Obywatelskich wynika, że w przypadku młodych dorosłych kontakty z osobami starszymi nie mają intensywnego charakteru. Najczęstszą okazją do spotkań są uroczystości rodzinne, podczas których osoby młode czują się oceniane i krytykowane przez osoby starsze. Jednak młodzi twierdzą także, że obcowanie z seniorami daje im możliwość pogłębienia wiedzy na temat wojny oraz historii lokalnych, a także młodości swoich dziadków. Natomiast dla starszych osób takie spotkania stanowią okazję do powspominania historii rodzinnych oraz udzielenia młodym życiowych porad. 2. Cele badań Celem badań było: Poznanie opinii na temat kontaktów dziadków z wnukami Określenie roli dziadków i wnuków Poznanie relacji dziadków i wnuków Określenie czynników wpływających na kontakty dziadków z wnukami Określenie wpływu rodziców na kontakty dziadków z wnukami. 4

5 3. Metoda badawcza Badania zostały przeprowadzone metodą zogniskowanych wywiadów grupowych w styczniu 2013 w Warszawie przez Dzieł Badawczy Fundacji Dzieci Niczyje. W badaniach wzięła udział grupa wnuków (uczniów drugiej klasy gimnazjum) oraz dwie grupy dziadków: jedną z grup seniorów stanowili słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku natomiast, drugą członkowie Klubu Seniora. 4. Międzypokoleniowa więź Analizując wywiady można stwierdzić, że relacje między dziadkami a wnukami układają się różnie. Z niektórymi dziadkami młodzi respondenci łatwo znajdują wspólny język, z innymi trudno im się porozumieć. Dziadkowie natomiast nie zawsze mają możliwość utrzymywania bliskich kontaktów z wnukami. Zarówno seniorzy, jak i młodzi respondenci zgadzają się jednak co do tego, że pielęgnowanie stosunków rodzinnych jest bardzo ważne, a czasem wręcz niezbędne. Dzięki temu możliwe jest budowania więzi rodzinnych, które pomagają dziadkom aktywnie uczestniczyć w życiu wnuków, a wnukom w życiu dziadków. Z kolei przekazywanie przez seniorów tradycji i historii pomaga wnukom w budowaniu własnej tożsamości oraz w poznaniu świata. Opowieści dziadków czasami wydają się wnukom nudne. Nastolatki skarżą się, że dziadkom zdarza się powtarzać kilka razy te same, dobrze znane wszystkim historie. Mimo tego, doceniają one dużą wiedzę dziadków na temat przeszłości oraz ich doświadczenie, ponieważ dzięki seniorom mogą poznać historie rodzinne, dowiedzieć się czegoś o przodkach oraz czasach młodości dziadków. Tak mi się wydaje, że jedna istotna rzecz to jest więź międzypokoleniowa. To znaczy z przeskoczeniem jednego pokolenia, prawda? Dziadkom otwiera się horyzont na to, co dzieje się wśród młodych. Z kolei ci wnukowie jakoś dowiadują się o przeszłości. [Dziadek] Właśnie dziadkowie jeszcze przekazują informacje o tych naszych przodkach, o tych prababciach i tak dalej, jacy oni byli i w ogóle. To jest właśnie takie fajne, bo dowiadujesz się o swojej rodzinie jeszcze więcej. [Wnuczka] 5

6 5. Wzajemna pomoc i wsparcie Młodzi respondenci przyznają, że, gdy zajdzie taka potrzeba, mogą liczyć na różnego rodzaju wsparcie ze strony dziadków. Wnuki zwracają się także do dziadków wtedy, gdy potrzebują oderwać się od trosk i zrelaksować albo chcą porozmawiać o codziennych sprawach. Młodzi respondenci kontaktują się z dziadkami, gdy mają jakiś problem i potrzebują kogoś, kto ich wysłucha. Dzielą się z dziadkami swoimi troskami, a czasem proszą o poradę, ponieważ darzą dziadków zaufaniem. Mogą powierzyć im swoje sekrety mając pewność, że nikomu ich nie wyjawią. Zdaniem wnuków dziadkowie chętniej wysłuchują ich niż rodzice. Również seniorzy twierdzą, że mają oni więcej czasu i cierpliwości do wnuków niż rodzice. Z ich obserwacji wynika, że współcześni rodzice są zabiegani i nie zawsze mogą poświęcić dzieciom tyle uwagi, ile jest im potrzebne. Natomiast dziadkom, szczególnie tym, którzy już nie pracują, łatwiej jest wygospodarować czas dla wnuków. No i to jest takie fajne, że ma się taką rodzinę, która jest zawsze przy tobie i można powiedzieć różne rzeczy, takie problemy, których czasami rodzicom no to tak głupio powiedzieć. [Wnuczka] Starsi i młodsi respondenci przyznają, że dziadkowie bywają mediatorami między dziećmi a rodzicami, gdy tamci nie potrafią się ze sobą porozumieć. Wnuki wzywają dziadków w sytuacjach, gdy trudno im przekonać rodziców do swoich racji np. namówić ich na kupno nowego telefonu. Seniorzy zdają sobie sprawę z tego, że wnuki prosząc ich o wsparcie u rodziców niejako wykorzystują ich słabość. ( ) kilka było takich sytuacji że moi rodzice się na coś nie zgadzali i dzwoniłam po moją babcię ( ), ona przyjeżdżała i pomagała mi przekonać rodziców. [Wnuczka] Niektóre nastolatki zwracają się do dziadków o pomoc przy odrabianiu pracy domowej lub przygotowaniu do sprawdzianów. Respondenci przyznają, że dziadkowie, jeśli tylko są w stanie, wytłumaczą zadanie lub pomogą w napisaniu wypracowania. Jedna z badanych nastolatek jest zdania, że prosząc dziadków o wsparcie sprawia, że czują się oni potrzebni. Ja tam po dziadka dzwonię zawsze, gdy nie rozumiałam jakiegoś tematu i mój tata też nie potrafił mi pomóc w tym temacie. Zresztą mój dziadek zawsze po prostu znajdzie czas i zawsze przyjedzie do mnie i właśnie wytłumaczy mi, albo mojemu bratu. [Wnuczka] 6

7 Jednak nie we wszystkich przypadkach wnuki spotykają się ze wsparciem ze strony dziadków. Niektórzy seniorzy nie okazują zainteresowania życiem wnuków. Z wypowiedzi jednej z wnuczek można wnioskować, że mimo tego, że czasami potrzebna jest jej pomoc ze strony dziadków, to niestety nie może na nią liczyć. Starsi respondenci twierdzą, że ich miłość do wnuków jest bezinteresowna i nie mają w stosunku do nich określonych oczekiwań. Zależy im jedynie na tym, aby młodzi utrzymywali z nimi kontakt. Z wypowiedzi wnuków wynika jednak, że również dziadkowie mogą liczyć na wsparcie. Nastolatki są zdania, że ich rolą jest odwiedzanie dziadków, rozmawianie z nimi o ich problemach i pomaganie im, gdy zajdzie taka potrzeba, np. przy cotygodniowych porządkach i zakupach. Młodzi ludzie zdają sobie sprawę z tego, że odwiedzając dziadków sprawiają im tym dużą przyjemność. ( ) moja babcia ( ) lubi się dzielić z kimś własnymi problemami, tak jakby. Znaczy no mówić właśnie o tych problemach, żeby no rozmawiać. Bo ona tak naprawdę to nie ma z kim rozmawiać o tym. I dlatego właśnie jak do niej przyjeżdżam, to ją wysłucham. [Wnuczka] W przypadku wnuków mieszkających z dziadkami pod jednym dachem zdarza się, że do ich obowiązków należy pomoc w opiece nad starszymi członkami rodziny. Bywa to czasem dla młodych osób uciążliwe, szczególnie, gdy dziadkowie są chorzy. Nastolatki narzekają, że pomimo ich starań w opiece nad dziadkami, ci nie zawsze doceniają ich trud. Moja babcia np. też ma Parkinsona i to też zawsze trzeba właśnie nie wiem nalać jej wody do butelki, nie wiem.. założyć skarpetki, położyć do łóżka, no i to już czasami się robi też takie męczące strasznie. [Wnuczka] 6. Rozpieszczanie wnuków Zarówno młodzi, jak i starsi respondenci są zdania, że dziadkowie często rozpieszczają wnuki dając im pieniądze, prezenty lub przygotowując dla nich ich ulubione dania. Wiedzą jednak, że spełnianie zachcianek wnuków nie zawsze jest właściwe. Starsi respondenci nie są też zadowoleni, gdy wnuki przyzwyczajają się do otrzymywania od dziadków upominków i zaczynają cenić seniorów głównie za prezenty. Jednak mimo tego dziadkowie chętnie troszczą się o wnuki i dogadzają im. Są oni również skorzy do pochwał i pobłażania wnukom. Czasami przymykają oko na niewłaściwe zachowanie młodych osób. My np. zawsze jesteśmy bardziej rozpieszczani niż np. ich dzieci. Bo my jesteśmy dziećmi ich dzieci no i dlatego (śmiech) no i dlatego właśnie lubią nas rozpieszczać. [Wnuczka] 7

8 ( ) ja mam dobry z nią kontakt, bo ona zawsze jest nie wiem opiekuńcza, zawsze zrobi jakieś ciasto np. które ja lubię i przywiezie mi do domu i ona tak o mnie dba, prawda? I dlatego ją bardzo lubię. [Wnuczka] 7. Opieka nad wnukami Dziadkowie odgrywają znaczącą rolę w opiece nad wnukami. Szczególnie wtedy, gdy te są jeszcze małe. Chętnie zajmują się nimi, gdy zajdzie taka potrzeba. Organizują wspólne wyjazdy, rozrywkę, chodzą do kina, na spacery, uprawiają sport. Młodzi respondenci miło wspominają wakacje spędzane z dziadkami i wspólne zabawy. Niejednokrotnie zawdzięczają dziadkom naukę pływania, gry w szachy czy warcaby. Nastolatki twierdzą, że dziadkowie mogą opiekować się wnukami nie tylko w przypadku wyjazdów wakacyjnych czy popołudniowych zabaw, ale także pod dłuższą nieobecność rodziców lub gdy zdarzy się jakaś kryzysowa sytuacja. Wtedy dziadkowie troszczą się o codzienne potrzeby wnuków. Jak byłam jeszcze mniejsza, to zawsze dziadkowie mnie zabierali nad morze. Co było bardzo fajne, bo wtedy nauczyłam się pływać.[wnuczka] Kiedy rodzice gdzieś muszą wyjechać albo coś im się stało, to właśnie ( ) na kilka dni, tak na dłuższy termin przyjeżdżają [dziadkowie], żeby się nami zaopiekować, to zrobić jakieś posiłki i pomóc nam w lekcjach. [Wnuczka] Seniorzy uważają jednak, że wychowywanie wnuków i opieka nad nimi niej jest ich powinnością, a jedynie przejawem dobrej woli. Dlatego zawsze mają prawo odmówić zajmowania się wnukami, gdy nie mają na to siły, ochoty lub mają inne plany. Zdarza się jednak, że rodzice wykorzystują dziadków, zbyt często prosząc ich o codzienną pomoc w opiece nad dziećmi. Niektórzy nie potrafią w takiej sytuacji odmówić, mimo tego, że nie mają siły lub ochoty na zajmowanie się wnukami. Starsi respondenci bardzo negatywnie oceniają takie sytuacje, ponieważ uważają, że nikt nie powinien być zmuszanym do opieki nad wnukami. Co do tego, że dziadkowie nie muszą zajmować się wnukami, zgodne są również nastolatki. Są one przekonane, że dla wielu dziadków spędzanie czasu z wnukami stanowi przyjemność. Zawsze kiedy trzeba było dzieci wziąć, czy odebrać, czy w ogóle z dziećmi gdzieś jechać na jakieś zajęcia, wiedzą, że nie odmówimy, jeśli jesteśmy wolni. Jeśli nas nie zaskoczą. [Babcia] 8

9 Ale myślę, że większość dziadków, oczywiście są wyjątki, ale myślę, że bardzo duża część dziadków po prostu chce się zajmować wnukami i np. nie wiem zabierają ich na różne wyjazdy, albo coś. [Wnuczka] 8. Rodzinne konflikty Kontakt dziadków z własnymi dziećmi ma duży wpływ na relacje między dziadkami a wnukami. Konflikty, nieporozumienia czy nawet odmienne zdania w niektórych kwestiach mogą zaważyć na stosunkach rodzinnych. Mogą one powstawać z powodu różnic w metodach wychowawczych, gdy dziadkowie mają swoje zdanie na temat tego, jak powinno się postępować w określonych sytuacjach. Czasami zdarza się seniorom podważać zakazy rodziców, czy podejmować różne decyzje dotyczące wnuków bez zgody rodziców. Niektórzy dziadkowie, którym nie podoba się postępowanie rodziców, angażują się w kwestie wychowawcze do tego stopnia, że próbują przejąć ich obowiązki. Takie zachowanie może doprowadzić do konfliktów i nieprzyjemnych sytuacji. Seniorzy uważają zatem, że gdy mają odmienną opinię niż rodzice, lepiej jest się nie wtrącać. Dlatego starają się nie krytykować rodziców, ani nie sprzeciwiać się ich decyzjom względem dzieci. Po pierwsze zdają sobie oni sprawę z tego, że rodzice mają prawo wychowywać dzieci według swoich wartości i zasad, po drugie wiedzą, że podważanie zdania rodziców może negatywnie odbić się na ich relacjach rodzinnych. Również wnuki są zdania, że dziadkowie nie powinni ingerować w ich wychowanie bez wcześniejszego uzgodnienia tego z rodzicami ( ) dziadek tam chce rozpieścić, dać jakieś tam pieniążki, a to dziecko narzeka, że nie ma czegoś tam, jakiegoś załóżmy telefonu czy coś, to on od razu pójdzie, kupi bez zgody rodziców. Rodzice są źli, że takie decyzje podejmuje duże... bez konsultacji. [Wnuczka] Konflikty prowadzą do rozluźnienia stosunków rodzinnych i wzajemnej niechęci. Z wypowiedzi zarówno starszych jak i młodych respondentów wynika, że brak sympatii rodziców do dziadków nierzadko może przekładać się na taki sam stosunek wnuków do swoich dziadków. Jedna z młodych respondentek przyznaje, że jej niechęć do babci podyktowana jest w dużym stopniu uprzedzeniem mamy. ( ) moja mama, też za bardzo nie lubi mojej babci, dlatego.. no moja mama to jest taka porządnisia, można to tak nazwać prawda, taka perfekcyjna pani domu, a właśnie moja babcia to jest taka trochę nie higieniczna prawda i właśnie dlatego moja mama za bardzo za nią nie przepada, no i uważa ją też za taką egoistkę prawda, egocentryczkę. No i to jednak, 9

10 ja też mam coś takiego, że jak moja mama nie lubi tej babci, to u mnie też się rodzi coś takiego, że no rzeczywiście tak. [Wnuczka] 9. Odległość Odległość między miejscami zamieszkania dziadków i wnuków jest ważnym czynnikiem decydującym o intensywności ich relacji. Duży dystans dzielący rodzinę z pewnością negatywnie wpływa na możliwość wspólnego spędzania czasu. Wnuki skarżą się, że rodzice niechętnie pozwalają im odwiedzać dziadków, którzy mieszkają w drugiej części miasta lub innej miejscowości. Rodzice no to tak trochę kiepsko są - bo moi dziadkowie strasznie daleko mieszkają od nas no i po prostu nie są zbyt przychylni do tego, żebym ja do nich często jeździła. [Wnuczka] Szczególnie trudne jest utrzymywanie bliskich relacji dziadków z wnukami mieszkającymi zagranicą. Jedna z babć opowiadała, że z powodu dużej odległości komunikuje się z wnukami głównie przez telefon. Inny respondent żali się, że jego wnuki nie są uczone języka polskiego, co uniemożliwia mu z utrzymywanie z nimi kontaktu. U mnie małe wnuczki, to są poza Polską, po polsku nie rozmawiają, nie chcą rozmawiać. Ona rozumie po polsku, jak ja do niej mówię, ale nic nie chce powiedzieć po polsku. [Dziadek] 10. Mały wnuczek, duży wnuczek Relacje dziadków z wnukami zmieniają się z wiekiem. Starsi respondenci podkreślają, że kontakt z wnukami jest szczególnie intensywny, gdy wnuki są jeszcze małe i często to z ich inicjatywy dochodzi do spotkań z dziadkami. Wśród seniorów pojawiły się głosy, że dla młodszych wnuków dziadkowie stanowią wzór do naśladowania, w związku z czym wnuki bardzo cenią sobie zdanie dziadków. Natomiast nastolatki rzadziej i mniej chętnie spędzają czas z seniorami. Z wypowiedzi wnuków wynika, że pomimo tego, że kontaktują się z dziadkami dosyć regularnie, to ograniczają się do rozmów i wspólnego świętowania różnych uroczystości. Zdaniem seniorów wiąże się to z posiadaniem przez starszych wnuków większej ilości obowiązków i ciągłym brakiem czasu. Dziadkowie zauważają także, że ich nastoletnie wnuki posiadają odmienne zdania na różne tematy i przestają być posłuszni w stosunku do starszych. ( ) widzę, że te stosunki się rozluźniają z czasem. Tu się nie ma co dziwić, bo to są osoby dojrzałe. Jedna jeszcze studiuje, i to dwa fakultety, więc czasu ma mało. Druga już pracuje. 10

11 Tak że tutaj się rozrzedza. Najistotniejszy chyba jest ten kontakt chyba w szkole. Dzieciństwo. [Dziadek] Niektórzy seniorzy wyrażają nawet przekonanie, że do kontaktu starszych wnuków z dziadkami dochodzi zazwyczaj z inicjatywy rodziców. Wnuczki są przez nich zachęcane do odwiedzania dziadków czy rozmowy telefonicznej. Respondenci twierdzą natomiast, że kontaktom ze starszymi wnukami sprzyjają uroczystości typu urodziny czy imieniny, gdy wnuki odwiedzają dziadków lub dzwonią, aby złożyć im życzenia. A szczególnie dzwonią starsze wnuczki, jak się zbliżają albo imieniny, albo urodziny, to wtedy przypominają sobie. [Babcia] 11. Wnioski Respondenci w podobny sposób postrzegają wzajemne stosunki. Utrzymywanie kontaktów rodzinnych jest bardzo ważne zarówno dla dziadków, jak i wnuków, ponieważ pomaga pielęgnować międzypokoleniową więź. Dziadkowie mają najlepszy kontakt z wnukami, gdy te są jeszcze małe. Dziadkowie mogą odegrać w życiu wnuków istotną rolę, spędzając z nimi wolny czas, bawiąc się, przekazując historię i tradycję, a w razie potrzeby opiekując się nimi. Dziadkowie chętnie rozpieszczają wnuki, choć wiedzą, że nie zawsze jest to wskazane. Nastolatki cenią sobie obecność dziadków w ich życiu, chociaż przyznają, że czasami kontakty z seniorami mogą być dla nich męczące. Starsi respondenci prawie zawsze pozytywnie wypowiadają się o wnukach. Nawet gdy nie mają z nimi bliskich kontaktów, tłumaczą to licznymi obowiązkami młodych, brakiem czasu lub dzielącą ich dużą odległością. Obie grupy respondentów zgadzają się co do tego, że do utrzymania bliskich relacji dziadków z wnukami potrzebne są również dobre stosunki dziadków z rodzicami. 11

12 12. Bibliografia Komunikat CBOS Rola dziadków w naszym życiu, styczeń 2012 (oprac. K. Kowalczuk) Dom Badawczy Maison Osoby starsze w oczach młodzieży, młodzież w oczach osób starszych, czerwiec