Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska 722 [02].O1.01

Transkrypt

1

2

3 MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Zdzisław Anglart Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska 722 [02].O1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

4 Recenzenci: mgr inŝ. Renata Mroczek mgr inŝ. GraŜyna Uhman Opracowanie redakcyjne: mgr inŝ. Paweł Krawczak Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722 [02].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu operator obrabiarek skrawających 722[02]. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

5 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania Prawna ochrona pracy Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów 4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŝliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Wymagania bezpieczeństwa dotyczące procesów pracy Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Likwidacja lub ograniczenie zagroŝeń mechanicznych, elektrycznych, chemicznych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów ZagroŜenia poŝarowe, zasady ochrony przeciwpoŝarowej Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów

6 4.9. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji 60 zagroŝenia poŝarem Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Pierwsza pomoc przy urazach mechanicznych, poraŝeniu prądem elektrycznym, zatruciach substancjami chemicznymi. Zabezpieczenie miejsca wypadku Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów 5. Sprawdzian osiągnięć Literatura

7 1. WPROWADZENIE Poradnik ten będzie pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej pojęć z zakresu bhp, zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ogólnych zasad bezpieczeństwa na stanowisku pracy, a takŝe w kształtowaniu umiejętności dostrzegania zagroŝeń dla zdrowia lub Ŝycia, występujących na stanowisku pracy i ich skutecznego eliminowania lub ograniczania. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać abyś mógł rozpocząć pracę z poradnikiem, cele kształcenia czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku realizacji programu jednostki modułowej, materiał nauczania, który składa się z jedenastu podrozdziałów o takiej samej strukturze i zawierają: wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań sprawdzających czy opanowałeś juŝ podane treści, ćwiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposaŝenie stanowiska pracy, które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne, sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umoŝliwi Ci sprawdzenie wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu danej jednostki modułowej, literaturę związaną z programem jednostki modułowej umoŝliwiającą pogłębienie wiedzy z zakresu programu tej jednostki. Szczególnie waŝne są treści zawarte w podrozdziale Wymagania bezpieczeństwa dotyczące procesów pracy, gdyŝ prezentują wymagania i zasady bezpieczeństwa odnoszące się bezpośrednio do stanowisk pracy operatorów obrabiarek skrawających. 4

8 722[02] Operator obrabiarek skrawających 722[02].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciw poŝarowej i ochrony środowiska 722[02].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 722[02].O1.03 Wykonywanie rysunków części maszyn z wykorzystaniem programu CAD 722[02].O1.04 Wykonywanie pomiarów warsztatowych 722[02].O1.05 Dobieranie materiałów konstrukcyjnych, narzędziowych i eksploatacyjnych 722[02].O1.06 RozróŜnianie cech charakterystycznych obróbki cieplnej, cieplnochemicznej, plastycznej i odlewnictwa 722[02].O1.07 Rozpoznawanie części maszyn, mechanizmów i urządzeń transportu wewnątrzzakładowego Schemat układu jednostek modułowych 5

9 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć: komunikować się w zespole, dokonywać oceny swoich umiejętności, korzystać z róŝnych źródeł informacji, wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje niezbędne do wykonywania zadań zawodowych, analizować treść zadania, dobierać metody i plan rozwiązania, planować czynności, interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień, samodzielnie podejmować decyzje, charakteryzować zjawiska fizyczne, charakteryzować zjawiska biologiczne, identyfikować elementy anatomii człowieka, identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka. 6

10 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: zinterpretować podstawowe przepisy prawa, prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przewidzieć konsekwencje naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania zadań zawodowych, określić wymagania bhp dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno- -sanitarnych, rozpoznać zagroŝenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy oraz wskazać sposoby ich usunięcia, dobrać sprzęt ochrony indywidualnej w zaleŝności od prowadzonych prac, określić prace zabronione młodocianym w zakładach mechanicznych, zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony przeciwpoŝarowej, zareagować zgodnie z instrukcją przeciwpoŝarową w przypadku zagroŝenia poŝarowego, zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, zastosować obowiązujące zasady ochrony środowiska, zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas eksploatacji maszyn i urządzeń, zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. 7

11 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Prawna ochrona pracy Materiał nauczania System ochrony pracy jest to system środków zapewniających pracownikom bezpieczne dla ich Ŝycia i zdrowia warunki wykonywania pracy i jedna z waŝniejszych instytucji prawa pracy. Obejmuje zagadnienia techniczne, higieniczne, sanitarne, organizacyjne i prawne. OCHRONA NORM CZASU PRACY OCHRONA PRAWA DO WYNAGRODZENIA OCHRONA PRACY KOBIET BHP OCHRONA INNYCH PRAW PRACOWNICZYCH OCHRONA PRACY MŁODOCIANYCH OCHRONA PRAWA DO URLOPU Rys. 1. System ochrony pracy [9, str. 645]. Na rysunku 1 przedstawiono najwaŝniejsze elementy a na rysunku 2 najwaŝniejsze organy władzy i kontroli oraz inne podmioty systemu ochrony pracy w Polsce. Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy a takŝe warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS). Bezpieczeństwo i higiena pracy obejmuje ogół środków i urządzeń słuŝących do zapewnienia warunków pracy eliminujących zagroŝenie Ŝycia lub zdrowia zatrudnionych; usuwanie lub ograniczanie szkodliwości związanych z procesem pracy i ze środowiskiem pracy, do których naleŝą: zagroŝenia ze strony maszyn i urządzeń technicznych, szkodliwe gazy, pary i mgły, promieniowanie, temperatura (za wysoka i za niska), hałas, wstrząsy. Bezpieczeństwo i higiena pracy wiąŝe się z zapobieganiem wypadkom przy pracy, chorobom zawodowym oraz innym szkodliwym wpływom pracy na zdrowie. Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy. Prawo pracy, jako jedna z gałęzi prawa, wyróŝnia się przedmiotem regulacji, którym są stosunki społeczne związane z pracą czyli stosunki pracy oraz inne stosunki związane z pracą. Stosunki pracy są to bezpośrednie stosunki między pracodawcą a pracownikiem. W tej dziedzinie przepisy prawa pracy regulują takie zagadnienia, jak: nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy oraz prawa i obowiązki stron stosunku pracy (jak na przykład obowiązek pracodawcy zapłaty 8

12 wynagrodzenia za pracę, obowiązek pracownika przestrzegania czasu pracy ustalonego w zakładzie). Inne stosunki związane z pracą, poddane regulacji prawa pracy, to w szczególności stosunki: powstające w związku z rozpatrywaniem roszczeń wynikających ze stosunku pracy, powstające w związku z poszukiwaniem pracy i sytuacją osób pozostających bez pracy, między organizacjami pracowników i pracodawców (zbiorowe stosunki pracy), powstające na tle ingerencji organów państwa w stosunki pracy (w szczególności Państwowej Inspekcji Pracy oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej). Prawo pracy jest skodyfikowane, co oznacza, Ŝe podstawowe uregulowania z tego zakresu znajdują się w kodeksie pracy. Kodeks pracy reguluje sprawy związane ze stosunkiem pracy (nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy, wynagrodzenie za pracę, czas pracy, urlopy pracownicze, ochronę pracy, odpowiedzialność pracowniczą), a takŝe wiele innych z tej dziedziny (jak nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, układy zbiorowe pracy, rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy, odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika). Kodeks pracy to podstawowe, ale nie jedyne źródło prawa pracy. Innymi źródłami są ustawy regulujące kwestie, które nie są uregulowane w kodeksie pracy lub są w nim tylko częściowo uregulowane. Są to na przykład ustawy: o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, kodeks postępowania cywilnego (w części regulującej postępowanie z zakresu prawa pracy). Źródłami prawa pracy są ponadto liczne akty wykonawcze do ustaw, jak rozporządzenia i zarządzenia ministrów. Istotne znaczenie dla regulacji stosunków pracy mają równieŝ układy zbiorowe pracy i inne, opierające się na ustawie, porozumienia zbiorowe, a takŝe regulaminy (pracy, wynagradzania) oraz statuty. Akty te, jako podrzędne w stosunku do aktów stanowionych przez organy państwowe, muszą być z nimi zgodne. W szczególności nie mogą zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracowników. SĄD NAJWYśSZY PARLAMENT RP SĄDY WOJEWÓDZKIE REJONOWE GRODZKIE RADA OCHRONY PRACY RADA MINISTRÓW NAJWYśSZA IZBA KONTROLI PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY WYśSZY URZĄD GÓRNICZY MINISTERSTWO PRACY MINISTERSTWO ZDROWIA MINISTERSTWO GOSPODARKI INNE MINISTERSTWA GOSPODARCZE I FUNKCJONALNE GÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY CENTRALNY INSTYTUT OCHRONY PRACY INSTYTUT MEDYCYNY PRACY PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA URZĄD DOZORU TECHNICZNEGO INNE ORGANY NADZORU I KONTROLI INNE INSTYTUTY NAUKOWO- BADAWCZE ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH SŁUZBA BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY PRACODAWCA LEKARZ PROFILAKTYK PONADZAKŁADOWE ORGANIZACJE PRACODAWCÓW KOMISJA BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY SPOŁECZNA INSPEKCJA PRACY ZAKŁADOWE ORGANIZACJA ZWIĄZKOWE PONADZAKŁADOWE ORGANIZACJE ZWIAZKÓW ZAWODOWYCH Rys. 2. NajwaŜniejsze organy władzy i kontroli oraz inne podmioty systemu ochrony pracy [9, str. 644]. 9

13 Podstawowe zasady prawa pracy: kaŝdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy, minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo, nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika, pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika, jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna. Podstawowe prawa pracownika: prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę, prawo do wypoczynku, prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich, prawo do powstrzymania się od wykonywanej pracy w przypadku, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagroŝenie dla Ŝycia lub zdrowia pracownika bądź innych osób (zachowując przy tym prawo do wynagrodzenia). Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy reguluje szczególności dział dziesiąty kodeksu pracy: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Zgodnie z art. 207 kodeksu pracy podstawowe obowiązki pracodawcy są następujące: 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciąŝących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. 4. W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez róŝnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek: współpracować ze sobą, wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu, ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagroŝeń dla zdrowia lub Ŝycia pracowników. 5. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności. Prawa i obowiązki pracownika zawarte są w art. 210 kodeksu pracy: 1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagroŝenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika albo, gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, 10

14 pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełoŝonego. 2. JeŜeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagroŝenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagroŝenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełoŝonego. 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagroŝenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. 4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełoŝonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagroŝenie dla innych osób. Natomiast podstawowe obowiązki pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy wynikają z art. 211 kodeksu pracy. Artykuł ten stanowi, Ŝe przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany: znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktaŝu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełoŝonych, dbać o naleŝyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy, stosować środki ochrony zbiorowej, a takŝe uŝywać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieŝy i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, niezwłocznie zawiadomić przełoŝonego o zauwaŝonym w zakładzie pracy wypadku albo zagroŝeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a takŝe inne osoby znajdujące się w rejonie zagroŝenia, o groŝącym im niebezpieczeństwie, współdziałać z pracodawcą i przełoŝonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Zatrudnianie polega na tym, Ŝe osoba zatrudniona zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz podmiotu zatrudniającego, a podmiot zatrudniający zobowiązuje się do zatrudnienia tej osoby za wynagrodzeniem. WyróŜnia się: zatrudnianie na podstawie stosunku pracy, zatrudnianie na podstawie stosunku cywilnoprawnego. Zgodnie z art. 22 kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Stosunek pracy powstaje w wyniku zawarcia umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Aby zatrudnienie miało charakter stosunku pracy, musi posiadać następujące cechy: 1) podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy, 2) odpłatność wykonywanej pracy, 3) wykonywanie pracy osobiście przez pracownika, 4) powtarzanie pracy w codziennych lub dłuŝszych odstępach czasu, 5) wykonywanie pracy na ryzyko gospodarcze pracodawcy, 6) wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. W przypadku zawarcia stosunku pracy pracodawca musi stosować się do przepisów kodeksu pracy, a pracownik uzyskuje prawa i obowiązki wynikające z tego kodeksu. 11

15 Stosunek cywilnoprawny powstaje w wyniku zawarcia jednej z umów cywilnoprawnych, takich jak umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej czy umowy przewozu. Aby zatrudnienie miało charakter stosunku cywilnoprawnego musi posiadać następujące cechy: 1) osoba zatrudniona nie podlega kierownictwu podmiotu zatrudniającego, 2) nie ma bezwzględnego obowiązku osobistego wykonywania pracy, o ile nie wynika to z umowy, z ustawy lub z właściwości pracy, 3) ryzyko gospodarcze prowadzenia działalności ponosi osoba zatrudniona. 4) W konsekwencji zawarcia stosunku cywilnoprawnego strony obowiązują przepisy prawa cywilnego. Nie obowiązują teŝ przewidziane prawem pracy świadczenia na rzecz osoby zatrudnionej ani ochrona trwałości zatrudnienia. To strony umowy o zatrudnienie decydują, jaki charakter prawny będzie miała umowa, której przedmiotem będzie wykonywana praca. Strony muszą pamiętać, Ŝe rodzaj zawieranej umowy o pracę musi być zgodny z charakterem pracy wykonywanej przez osobę zatrudnioną oraz z efektem, który strony chcą osiągnąć Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp? 2. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp? 3. Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp? 4. Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami? 5. Na czym polega stosunek pracy? 6. W jakiej sytuacji zawiera się umowę o pracę, a w jakiej umowę cywilnoprawną? 7. Kto w zakładzie pracy (jakie osoby) zajmują się ochroną zdrowia pracowników? 8. W jaki sposób moŝna nawiązać stosunek pracy? 9. Na czym polega wykonywanie pracy na własne ryzyko gospodarcze > 10. Którą ze stron pracy silniej chronią przepisy kodeksu pracy? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ moŝliwe konsekwencje poszczególnych rodzajów zatrudnienia dla pracownika i pracodawcy. WskaŜ istotę stosunku pracy i stosunku cywilnoprawnego. Zastanów się, jakie prace wykonują Twoi znajomi. Czy do ich wykonania zawarto prawidłowe umowy? Czy spotkałeś się z przypadkami naruszenia zasad zatrudnienia? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zastanowić się, jakie musisz podjąć czynności organizacyjne i wpisz wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów nie krytykując Ŝadnego z pomysłów Twoich koleŝanek/kolegów), 2) zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (byś mógł w razie potrzeby powołać się na konkretne zapisy), 3) uporządkować zapisane pomysły (odrzucić ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy), 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. 12

16 WyposaŜenie stanowiska pracy: kodeks pracy, wybrane rozporządzenia, duŝe arkusze papieru, mazaki, tablica flipchart Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp? 2) wymienić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp? 3) wymienić prawa pracownika w zakresie bhp? 4) wymienić róŝnice między stosunkiem cywilnoprawnym a stosunkiem pracy? 5) sformułować definicję stosunku pracy? 6) objaśnić obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bhp?

17 4.3. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŝliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy Materiał nauczania Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, Ŝe 52% światowej populacji aŝ jedną trzecią dorosłego Ŝycia przebywa w pracy, aktywnie uczestnicząc w wytwarzaniu dóbr dla potrzeb ogółu społeczeństwa. Wykonywaniu pracy towarzyszą z reguły niebezpieczne, szkodliwe i uciąŝliwe czynniki. Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagroŝeń decyduje o tym, czy człowiek w porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagraŝających Ŝyciu lub zdrowiu a przez to uniknąć wypadku bądź ograniczyć jego skutki urazowe. Z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy rozpoznanie zagroŝeń stanowi jeden z najwaŝniejszych elementów kształtowania warunków pracy. ZagroŜeniem jest taki stan środowiska pracy, który moŝe spowodować wypadek lub chorobę, na przykład: potencjalnie niebezpieczny przepływ energii, źródło ryzyka, fizyczne lub chemiczne cechy materiału, procesu, systemu, obiekt lub okoliczności, ogół czynników lub zjawisk. Czynnikiem zagroŝenia jest kaŝdy czynnik środowiska pracy, który informuje o tym co zagraŝa. Czynniki zagroŝenia zgodnie z obowiązującą w Polskich Normach klasyfikacją dzieli się na: czynniki fizyczne, czynniki chemiczne, czynniki biologiczne, czynniki psychofizyczne. Z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na organizm człowieka rozróŝnia się: czynniki niebezpieczne (zagraŝające Ŝyciu), czynniki szkodliwe (zagraŝające zdrowiu), czynniki uciąŝliwe. Praca w warunkach naraŝenia na oddziaływanie wymienionych czynników stwarza niebezpieczeństwo wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia i Ŝycia człowieka. Skutkiem naraŝenia jest uraz lub choroba, w krańcowych przypadkach śmierć pracownika. Z naraŝenia pracownika na działanie czynników zagroŝeń występującego na stanowisku pracy wynika poziom ryzyka zawodowego, jakie wiąŝe się z wykonywaną pracą. Przez ryzyko zawodowe rozumie się prawdopodobieństwo występowania niepoŝądanych zdarzeń negatywnych związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagroŝeń występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z naraŝenia pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciąŝliwych występujących na stanowisku pracy oraz cięŝkości urazów, jakie one mogą spowodować. Czynniki niebezpieczne są to czynniki, których oddziaływanie moŝe prowadzić do cięŝkiego urazu lub natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia śmiertelnego. Oddziaływanie czynników szkodliwych prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia człowieka. 14

18 Czynniki uciąŝliwe to czynniki, które nie stanowią bezpośredniego zagroŝenia dla Ŝycia lub zdrowia człowieka, ale utrudniają pracę lub przyczyniają się do obniŝenia sprawności do wykonywania pracy bądź teŝ wpływają na zmniejszenie wydajności. Rys. 3. Czynniki zagroŝeń [opracowanie własne]. Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagroŝeń zaliczane są zagroŝenia fizyczne. Ich rozpoznanie uzaleŝnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ich identyfikacja moŝliwa często poprzez pomiar odpowiednimi miernikami obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacz cyfrowy. Wśród tej grupy zagroŝeń szczególną uwagę ze względu na powszechność występowania powodują: hałas, czynniki mechaniczne, drgania mechaniczne (wibracje), energia elektryczna i elektryczność statyczna, pola i promieniowanie elektromagnetyczne, oświetlenie, czynniki mikroklimatu. Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepoŝądanych w miejscu pracy. Źródłami hałasu są na ogół zuŝywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe instalacje, wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziaływuje przede wszystkim na narządy słuchu, ale równieŝ zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu nerwowego i układu krąŝenia. W zaleŝności od częstotliwości drgań fali dźwiękowej rozróŝnia się cztery rodzaje hałasu: hałas słyszalny o częstotliwości od 16 Hz (herców) do Hz, hałas infradźwiękowy o częstotliwości f < 16 Hz, hałas ultradźwiękowy o częstotliwości od Hz do Hz, hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości f > Hz. 15

19 ZagroŜenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na człowieka czynników, które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych. Niebezpieczne czynniki mechaniczne moŝna podzielić na następujące grupy: przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty, elementy ruchome, elementy ostre, wystające, chropowate, elementy spadające, płyny pod ciśnieniem, śliskie, nierówne powierzchnie, ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy), połoŝenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoŝa (praca na wysokości oraz w zagłębieniach), powierzchnie gorące lub zimne, Ŝrące substancje, Ŝywe zwierzęta i inne. Do podstawowych zagroŝeń mechanicznych zalicza się zagroŝenie: zgniataniem (zgnieceniem, zmiaŝdŝeniem), ścinaniem, cięciem (obcięciem, odcięciem), wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem (zmiaŝdŝeniem, złamaniem), uderzeniem (obtarciem, uderzeniem, pęknięciem, złamaniem), kłuciem (przekłuciem, przebiciem), ścieraniem (starciem lub obtarciem), wytryskiem cieczy pod wysokim ciśnieniem (uderzeniem, poparzeniem). Przykłady przyczyn i skutków z powodu zagroŝeń mechanicznych przedstawia rysunek 4. ZagroŜenia mechaniczne moŝna identyfikować poprzez uwaŝną obserwację wszystkich elementów i urządzeń środowiska pracy i infrastruktury technicznej pomieszczeń pracy. Rys. 4. Przyczyny i skutki urazów z powodu zagroŝeń mechanicznych [2, s. 2]. Źródłem drgań są ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii oraz wyposaŝenie technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez podesty, podłogi, pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo-kostny 16

20 człowieka. Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groźne dla człowieka są częstotliwości niskie od 0,7 do 90 Hz, gdyŝ mogą pokrywać się z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu człowieka. Przenoszone do organizmu drogą bezpośredniego kontaktu z drgającym źródłem mogą teŝ wywierać ujemny wpływ na zdrowie pracowników i doprowadzać do trwałych zmian chorobowych. Drgania mechaniczne przekazywane są do organizmu człowieka przez bezpośredni kontakt z drgającym urządzeniem lub pośrednio poprzez podłogi hal fabrycznych, podesty, pomosty wprawione w drgania, przez źle posadowione maszyny stacjonarne i przenośne, siedziska, platformy drgające. Skutki szkodliwego oddziaływania drgań wywołują zaburzenia w sferze funkcjonalnej takie jak: zakłócenia koordynacji ruchów, zwiększenie czasu reakcji wzrokowych, zwiększenie czasu reakcji ruchowej, nadmierne zmęczenie, oraz zaburzenia w sferze biologicznej człowieka, takie jak: zakłócenie czynności narządów wewnętrznych, zmiany w układzie nerwowym, schorzenia naczyń krwionośnych, zmiany w układzie kostno-stawowym, zaburzenia czynności mięśni i ścięgien. Powszechne obecnie stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą róŝnego rodzaju zagroŝenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Są to zagroŝenia: poraŝeniem oraz poparzeniem prądem bądź łukiem elektrycznym, poŝarem, wybuchem, elektrycznością statyczną, ze strony zjawisk związanych z wyładowaniami atmosferycznymi. ZagroŜeń tych nie moŝna uniknąć, ale moŝna i trzeba zmniejszać zarówno ryzyko ich występowania, jak i skutki wypadków elektrycznych. Skutki poraŝenia prądem elektrycznym zaleŝą od: wielkości i rodzaju prądu, drogi przepływu prądu przez organizm człowieka, czasu przepływu prądu, rezystancji ciała człowieka w warunkach otaczającego mikroklimatu środowiska pracy. Prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz i napięciu 400/230 V jest najbardziej rozpowszechnionym rodzajem energii elektrycznej. Większość poraŝeń i poparzeń prądem elektrycznym, występuje przy styczności człowieka z urządzeniami elektroenergetycznymi prądu przemiennego, przy czym najczęstsze są poraŝenia na drodze ręka-nogi lub ręka-ręka. Najgroźniejsze dla Ŝycia organizmu reakcje wywołuje prąd przemienny o częstotliwości od 15 do 100 Hz. Oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm ludzki moŝe być pośrednie lub bezpośrednie. Działanie pośrednie, które powstaje bez przepływu prądu przez ciało człowieka, powoduje takie urazy, jak: oparzenia ciała wskutek poŝarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane dotknięciem do nagrzanych elementów, groźne dla Ŝycia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a takŝe metalizacja skóry spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu, uszkodzenia wzroku wskutek duŝej jaskrawości łuku elektrycznego, 17

21 uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia trzymanego przedmiotu. Rys. 5. Oddziaływanie prądu przemiennego na organizm [1, str. 3]. Działanie bezpośrednie, którego źródłem jest przepływ prądu przez ciało ludzkie moŝe wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych w organizmie (a nawet śmierć człowieka), poprzez oddziaływanie na układ nerwowy oraz w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych. PoraŜenie elektryczne moŝe objawiać się: odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni moŝe uniemoŝliwić samouwolnienie się poraŝonego), zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krąŝenia krwi, zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi, utratą przytomności, migotaniem komór sercowych (fibrylacja) bardzo groźnym dla Ŝycia człowieka, gdyŝ zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego, oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie. Przy poraŝeniu prądem, bezpośrednio po przerwaniu przepływu prądu, moŝe wystąpić wstrząs, objawiający się przeraŝeniem, bladością, drŝeniem ciała lub kończyn, nadmiernym wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. MoŜe równieŝ wystąpić obrzęk mózgu i utrata przytomności, połączona z zatrzymaniem krąŝenia krwi i brakiem oddechu. Skutki te mogą się ujawnić takŝe po pewnym czasie od kilku minut do kilku miesięcy. 18

22 Rys. 6. Oddziaływanie prądu stałego na organizm [1, str. 5]. Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na ciało człowieka jak i na materialne elementy środowiska pracy, zaleŝą od ich częstotliwości i natęŝenia. Pola elektromagnetyczne w przeciwieństwie do wielu fizycznych czynników środowiska, jak na przykład. hałas, nie są z reguły rejestrowane przez zmysły człowieka, dlatego niemoŝliwe jest intuicyjne dostosowanie sposobu postępowania człowieka do stopnia zagroŝenia. Pola elektromagnetyczne o róŝnych częstotliwościach znajdują liczne zastosowania praktyczne w przemyśle, słuŝbie zdrowia, telekomunikacji i Ŝyciu codziennym. Energia pól elektromagnetycznych absorbowana bezpośrednio w organizmie powoduje powstawanie w nim elektrycznych prądów indukowanych oraz podgrzewanie tkanek. MoŜe to być przyczyną niepoŝądanych efektów biologicznych i w konsekwencji zmian stanu zdrowia (czasowego i trwałego). Przykładowymi źródłami pola elektromagnetycznego mogą być linie energetyczne wysokiego napięcia oraz anteny nadawcze telefonii komórkowej. Światło na stanowisku pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość i pewność widzenia oraz określa, w jaki sposób widzimy formy, sylwetki, barwę i właściwości powierzchni przedmiotów tam występujących. Najkorzystniejszym dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliŝonej do koloru jasnoŝółtego. Aby praca wzrokowa była optymalna, stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się ono znajduje, muszą być odpowiednio oświetlone. Oświetlenie wnętrz powinno zapewniać: bezpieczeństwo ludziom przebywającym we wnętrzu, odpowiednie warunki do wykonywania zadań wzrokowych. Złe oświetlenie prowadzi w dłuŝszym okresie do trwałego osłabienia wzroku. Jest zagroŝeniem uciąŝliwym, powodującym nadmierne obciąŝenia narządu wzroku, a w ich następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie. Z kryterium minimalnego poziomu natęŝenia oświetlenia wynika, Ŝe natęŝenie oświetlenia na poziomej płaszczyźnie roboczej, które moŝna zaakceptować w pomieszczeniach, w których ludzie 19

23 przebywają przez długi czas, niezaleŝnie od tego, jakie jest wykonywane zadanie wzrokowe, powinno wynosić minimum 200 luksów. Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza: temperatura powietrza, prędkość ruchu powietrza, temperatura promieniowania, wilgotność powietrza. Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto: wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych, czas aklimatyzacji w pomieszczeniu, cechy termiczne odzieŝy roboczej, wiek. Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek czuje się najlepiej. O zagroŝeniach występujących w procesie pracy winny informować znaki bezpieczeństwa i higieny pracy umieszczone w miejscach zagroŝeń (tabela 1). Tabela 1. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [14]. OstrzeŜenie przed silnym polem magnetycznym OstrzeŜenie przed niebezpieczeństwem obcięcia palców OstrzeŜenie butle z gazem OstrzeŜenie przed poraŝeniem prądem elektrycznym Uruchamia się automatycznie 20

24 Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki jest podział zagroŝeń występujących w środowisku pracy? 2. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego? 3. Od czego zaleŝą skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych? 4. Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia? 5. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas? 6. Jakie częstotliwości drgań mechanicznych są najbardziej groźne dla człowieka? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zidentyfikuj zagroŝenia, jakie mogą wystąpić w pracy operatora obrabiarek skrawających. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić, jakie zagroŝenia mogą wystąpić w pracy operatora obrabiarek skrawających i wypisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów nie krytykując Ŝadnego z pomysłów Twoich koleŝanek/kolegów), 2) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagroŝenia (odrzucić ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy), 3) zapisać zagroŝenia w formie mapy myśli, 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy, 5) wziąść udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagroŝenia są najbardziej niebezpieczne w pracy operatora obrabiarek skrawających. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki, tablica flipchart Ćwiczenie 2 Dokonaj inspekcji stanowisk pracy w pomieszczeniach warsztatów szkolnych i dołóŝ starań, aby nie pominąć wszystkich waŝnych zagroŝeń, które mogą być przyczyną wypadków i innych strat. Zwróć uwagę na: ruchome elementy maszyn i urządzeń, stan powierzchni na których istnieje moŝliwość poślizgnięcia się lub upadku, ostre krawędzie, wystające elementy, połoŝenie stanowiska pracy, urządzenia pracujące pod ciśnieniem, wysoką temperaturę obrabianych powierzchni, stan i rodzaje podestów wokół maszyn, stan i rodzaj oświetlenia, stan instalacji i urządzeń elektrycznych, pyły, 21

25 zjawiska akustyczne, hałas, uŝywanie substancji chemicznych, zagroŝenia poŝarowe, obciąŝenie fizyczne i psychiczne, itd. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zastanowić się i zapisać co jest zagroŝeniem wypadkowym w pracy, 2) dokonać inspekcję warsztatu i zapisać stwierdzone nieprawidłowości, 3) uporządkować zapisane spostrzeŝenia odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy, 4) zaprezentować efekty pracy. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, film dydaktyczny w środowiskach pracy, mazaki, tablica flipchart. Ćwiczenie 3 Rysunek do ćwiczenia 3. Na rysunku pokazano źródła urazów wypadkowych typowe dla zagroŝeń mechanicznych. Zinterpretuj przedstawione źródła w odniesieniu do prac i czynności wykonywanych na obrabiarkach skrawających. Określ stopień cięŝkości urazów powodowanych przez te źródła. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić, jakie czynności realizowane są podczas pracy na obrabiarkach skrawających, zapisać wszystkie pomysły na kartce, 2) uporządkować zapisane pomysły odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy, 3) omówić w grupie przedstawione na rysunku przypadki źródeł zagroŝenia wypadkowego, 4) zaprezentować efekty pracy. 22

26 WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki, tablica flipchart Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) rozpoznać zagroŝenia związane z wykonywaną pracą? 2) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku pracy? 3) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy? 4) rozpoznać czynniki niebezpieczne, uciąŝliwe i szkodliwe? 5) wymienić sposoby rozpoznawania zagroŝeń? 23

27 4.3. Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych Materiał nauczania Pomieszczeniami pracy nazywamy pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników w celu wykonywania czynności produkcyjnych, usługowych, badawczych itp. Pomieszczenia pracy i ich wyposaŝenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy naleŝy zapewnić: oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza, zabezpieczenie przed wilgocią, zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, zabezpieczenie przed drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwym dla zdrowia i uciąŝliwościami, odpowiednie wymiary pomieszczeń, prawidłową ewakuację, właściwą odporność ogniową elementów budowlanych. W zaleŝności od czasu przebywania pracowników, pomieszczenia dzielimy na: pomieszczenia stałej pracy w których łączne czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej dobry przekracza 4 godziny, pomieszczenia czasowej pracy w których łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin, pomieszczenie uwaŝane za nieprzeznaczone na pobyt pracowników. W pomieszczeniach pracy naleŝy zapewnić wymianę powietrza w całym pomieszczeniu lub jego części, mającą na celu usunięcie powietrza zuŝytego i zanieczyszczonego oraz wprowadzenie powietrza zewnętrznego. Dokonuje się tego poprzez wentylację naturalną lub mechaniczną. Krotność wymiany powietrza wynika z potrzeb uŝytkowych i funkcji pomieszczeń pracy, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. Rysunek 7 przedstawia przykładowy system wentylacji pomieszczenia pracy. Rys. 7. System wentylacyjny pomieszczenia pracy [7, str. 185]. 24

28 W pomieszczeniach pracy naleŝy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niŝszą niŝ 14 C (287 K), chyba, Ŝe względy technologiczne na to nie pozwalają. Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz. NatęŜenie oświetlenia dla prac wykonywanych przy obrabiarkach do metali powinno być nie mniejsze jak: 200 lx dla prac mało precyzyjnych, 300 lx dla prac średniodokładnych (tolerancja obróbki powyŝej 0,1 mm), 500 lx dla prac dokładnych (tolerancja obróbki = 0,1 mm), 750 lx dla prac dokładnych (tolerancja obróbki poniŝej 0,1 mm). Wysokość pomieszczenia pracy w przypadku stanowisk obróbki skrawaniem powinna wynosić 3,3 m. Podstawowe wymiary pomieszczenia powinny zapewniać 2 m 2 wolnej powierzchni podłogi oraz co najmniej 13 m 2 wolnej objętości przypadającej na kaŝdego pracownika. Pracownikom naleŝy zapewnić pomieszczenia i urządzenia higieniczno sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana. NaleŜy zapewnić dostateczną ilość wody zdatnej do picia oraz do celów higieniczno sanitarnych, gospodarczych i przeciwpoŝarowych. Ilość wody przypadającej dziennie na kaŝdego pracownika nie moŝe być mniejsza niŝ: 120 l przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, trującymi lub zakaźnymi albo powodującymi silne zabrudzenie pyłami, w tym 90 l w przypadku korzystania z natrysków, 90 l przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub wymagających zapewnienia naleŝytej higieny procesów technologicznych, w tym 60 l w przypadku korzystania z natrysków, 30 l przy pozostałych pracach. Do pomieszczeń higieniczno sanitarnych zalicza się łaźnie, sauny, natryski, łazienki, ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie, pralnie, jak teŝ pomieszczenia słuŝące do odkaŝania, oczyszczania oraz suszenia odzieŝy i obuwia. Pomieszczenia higieniczno sanitarne powinny być ogrzewane, oświetlane i wentylowane. Wysokość pomieszczeń higieniczno sanitarnych nie powinna być w świetle mniejsza niŝ 2,5 m. Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie dla kobiet i męŝczyzn (nie dotyczy to zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest do dziesięciu pracowników pod warunkiem zapewnienia moŝliwości osobnego korzystania przez kobiety i męŝczyzn z tych pomieszczeń). OdzieŜ powinna być przechowywana w szatniach. W szatniach naleŝy zapewnić przynajmniej czterokrotną wymianę powietrza na godzinę. W szatni powinny być zapewnione miejsca siedzące dla co najmniej 50% zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Szatnie powinny być dostosowane do rodzaju prac, stopnia naraŝenia pracownika na zabrudzenie ciała i zanieczyszczenia jego odzieŝy substancjami szkodliwymi, trującymi lub materiałami zakaźnymi. W związku z tym szatnie dzielimy na: szatnie odzieŝy własnej pracowników, szatnie odzieŝy roboczej i ochronnej, szatnie podstawowe przeznaczone do przechowywania odzieŝy własnej pracowników oraz odzieŝy roboczej i środków ochrony indywidualnej, szatnie przepustowe. 25

29 W skład zespołu szatni powinny wchodzić umywalnie łatwo dostępne dla pracowników i zapewniające bezkolizyjny ruch pracowników juŝ umytych i przebranych w odzieŝ własną. W pomieszczeniach umywalni naleŝy zapewnić co najmniej dwukrotną wymianę powietrza w ciągu godziny. Odległość od stanowiska pracy lub miejsca przebywania ludzi do najbliŝszego ustępu nie moŝe być większa niŝ 75 m. W budynkach ustępy powinny być urządzone na kaŝdej kondygnacji. W pomieszczeniach ustępów naleŝy zapewnić wymianę powietrza w ilości nie mniejszej niŝ 50 m 3 na godzinę na jedną miskę ustępową i 25 m 3 na jeden pisuar. Jadalnie powinny być zapewnione, jeŝeli zakład zatrudnia więcej jak 20 pracowników. W pomieszczeniu jadalni naleŝy zapewnić przynajmniej dwukrotną wymianę powietrza w ciągu godziny. Palenie tytoniu w zakładach pracy jest dozwolone wyłącznie w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach (palarniach) wyposaŝonych w odpowiednią liczbę popielniczek. W palarni powinno przypadać co najmniej 0,l m 2 powierzchni podłogi na kaŝdego pracownika najliczniejszej zmiany, z tym jednak Ŝe powierzchnia poszczególnych pomieszczeń przeznaczonych na palarnie nie powinna być mniejsza niŝ 4 m Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest pomieszczenie pracy stałej? 2. Jakie normy natęŝenia oświetlenia obowiązują przy pracy na obrabiarkach do metali? 3. Jakim wymiarom powinno odpowiadać pomieszczenie pracy stałej? 4. Czy w pomieszczeniach pracy dozwolone jest palenie tytoniu? 5. Jaka wymianę powietrza naleŝy zapewnić w szatniach? 6. Jakie są rodzaje szatni? 7. Co zalicza się do pomieszczeń higieniczno sanitarnych? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ minimalne wymiary pomieszczenia pracy (hali) dla zorganizowania stanowisk pracy dla 20 operatorów obrabiarek skrawających. Wysokość pomieszczenia pracy w przypadku stanowisk obróbki skrawaniem powinna wynosić 3,3 m. Podstawowe wymiary pomieszczenia powinny zapewniać 2 m 2 wolnej powierzchni podłogi oraz co najmniej 13 m 2 wolnej objętości przypadającej na kaŝdego pracownika. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić wymagania przestrzenne dla pracy 2) zapisać wymagania na kartce papieru, 3) obliczyć minimalne wymiary pomieszczenia, korzystając z wymagań normatywnych, 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki, tablica flipchart 26

30 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić wymagania przestrzenne dla pomieszczeń pracy stałej? 2) wymienić rodzaje pomieszczeń higieniczno sanitarnych? 3) wymienić rodzaje szatni? 4) określić wymagania dla wymiany powietrza w szatniach? 5) określić normy natęŝenia oświetlenia dla pracy przy obrabiarkach skrawających? 6) określić, jaką ilość wody naleŝy zapewnić przy pracach brudzących? 7) wyjaśnić, w jaki sposób jest realizowana wymiana powietrza w pomieszczeniach pracy? 27

31 4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej Materiał nauczania Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposaŝenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagroŝeniem lub większą liczbą zagroŝeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy. Zgodnie z obowiązującymi postanowieniami kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w kaŝdym aspekcie związanym z pracą. Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikom nieodpłatnie: 1. środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy, 2. odzieŝ i obuwie robocze spełniające wymagania określone w Polskich Normach: jeŝeli odzieŝ własna pracownika moŝe ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy. Wydając pracownikowi środki ochrony indywidualnej, pracodawca jest równocześnie obowiązany poinformować go o sposobach posługiwania się tymi środkami w celu zapewnienia skutecznej ochrony przed zagroŝeniami. Pracownik jest zobowiązany do stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę. Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie moŝna uniknąć zagroŝeń lub nie moŝna ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy. Środki ochrony indywidualnej powinny: być odpowiednie do istniejącego zagroŝenia, uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy, uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika, być przeznaczone do osobistego uŝytku. Środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod względem ich ogólnego przeznaczenia, na dziewięć grup: 1) odzieŝ ochronna, np. fartuchy, kombinezony, 2) środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne, 3) środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe), 4) środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy, 5) środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki, 6) środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe, 7) sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki, 8) dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści, 9) środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa. W tabeli 2 przedstawiono przykładowe rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej. 28

32 Tabela 2. Wybrane rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej [opracowanie własne]. Rodzaje środków Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony Lp. ochrony indywidualnej indywidualnej Prace w naraŝeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych, mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury stwarzające ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników, w tym w szczególności: prace na zewnątrz pomieszczeń w naraŝeniu na deszcz lub chłód, 1 OdzieŜ ochronna prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze, spawanie, kucie oraz odlewanie metali, prace stwarzające ryzyko zapalenia odzieŝy od płomienia, gorących odprysków metali lub ŜuŜla, Prace naraŝające pracowników na urazy głowy, w tym w szczególności: prace na konstrukcjach stalowych, masztach, wieŝach, Środki ochrony prace na stacjach energetycznych, 2 głowy prace w kuźniach i odlewniach metali, prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów i przenośników, prace, przy których włosy pracowników są naraŝone na wciągnięcie przez ruchome części maszyn lub urządzeń mechanicznych. Prace stwarzające ryzyko urazów kończyn dolnych (w tym oparzenia), ich zamoczenia lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, draŝniącymi, Ŝrącymi, podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach niskiej lub wysokiej temperatury, a w szczególności: prace przy wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach, stacjach energetycznych, duŝych zbiornikach i rurociągach, Środki ochrony kończyn dolnych Środki ochrony przed upadkiem z wysokości Środki ochrony kończyn górnych oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie jakichkolwiek przedmiotów, prace w kuźniach lub przy odlewaniu stopionych metali, prace remontowe i renowacyjne, transport i magazynowanie cięŝkich elementów, których upadek na stopę moŝe spowodować jej zranienie, prace w naraŝeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami toksycznymi, Ŝrącymi lub draŝniącymi, Prace wykonywane w warunkach naraŝających na upadek z wysokości, w tym w szczególności: prace na rusztowaniach, prace w kabinach wysokich dźwigów, Prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych równieŝ z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych), prace w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, Ŝrącymi lub draŝniącymi, oraz prace w niskiej temperaturze, w tym w szczególności: prace z uŝyciem przedmiotów lub materiałów ostrych, tnących, kłujących, parzących lub szczególnie chropowatych albo inne naraŝające na uszkodzenia rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn, przy których istnieje niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy, spawanie lub cięcie metali przy pomocy łuku elektrycznego i wszelkie inne czynności wymagające uŝycia lamp łukowych lub teŝ innych źródeł promieniowania ultrafioletowego, 29

33 Lp Rodzaje środków ochrony indywidualnej Środki ochrony twarzy i oczu Środki ochrony układu oddechowego Środki ochrony słuchu Dermatologiczne środki ochrony indywidualnej Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej Prace, przy których twarz lub oczy pracowników są naraŝone na urazy albo podraŝnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, w tym w szczególności: spawanie lub cięcie metali przy pomocy palnika lub łuku elektrycznego, obserwowanie intensywnych punktów świetlnych lub substancji silnie rozŝarzonych, takich jak roztopiona stal albo szkło, szlifowanie na sucho, oczyszczanie oraz inne prace powodujące rozpryskiwanie mogących przedostać się do oczu ostrych cząsteczek, stopionych metali lub Ŝrących płynów, prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału, podczas której powstają wióry odpryskowe, Prace w warunkach ryzyka naraŝenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu w powietrzu, w tym w szczególności: prace w zbiornikach i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie moŝe występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu, prace w naraŝeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par lub dymu, Prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyŝsze dopuszczalne natęŝenie, w tym w szczególności: prace przy obsłudze pras do metalu, prace przy uŝyciu narzędzi pneumatycznych, Prace naraŝające na podraŝnienia skóry, w tym w szczególności: garbowanie skóry, prace w naraŝeniu na wdychanie chromianów, dwuchromianów alkalicznych, kwasu chromowego lub innych substancji Ŝrących lub draŝniących, wpływających na owrzodzenia lub perforację przegrody nosowej. Środki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach. Środki ochrony zbiorowej moŝna podzielić na: środki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej, środki chroniące przed działaniem zbyt wysokich lub niskich temperatur powierzchni urządzeń, maszyn, wyrobów i półwyrobów, środki chroniące przed hałasem, środki chroniące przed wilgocią, środki chroniące przed ultradźwiękami, środki chroniące przed infradźwiękami, środki chroniące przed promieniowaniem nadfioletowym, środki chroniące przed promieniowaniem podczerwonym, środki chroniące przed promieniowaniem jonizującym, środki chroniące przed promieniowaniem generatorów kwantowych, środki chroniące przed polem elektromagnetycznym, środki chroniące przed polem elektrostatycznym, środki chroniące przed elektrycznością statyczną, środki chroniące przed poraŝeniem prądem elektrycznym; środki chroniące przed działaniem czynników chemicznych, 30

34 środki chroniące przed działaniem czynników biologicznych, środki chroniące przed działaniem płynów, środki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach przemysłowych i na stanowiskach pracy, środki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych i na stanowiskach pracy. Rys. 8. Miejsca gdzie jest obowiązkowe stosowanie środków ochrony indywidualnej powinny być oznakowane [7, str. 213] Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co rozumiemy pod pojęciem środki ochrony indywidualnej? 2. Co rozumiemy pod pojęciem środków ochrony zbiorowej? 3. Kiedy powinniśmy stosować środki ochrony indywidualnej? 4. Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej? 5. Jakie stosuje się rodzaje środków ochrony indywidualnej? 6. Jakie stosuje się rodzaje środków ochrony zbiorowej? 31

35 Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przedstawione na fotografii środki ochrony indywidualnej przyłbica siatkowa i kask ochronny winny być zastosowane podczas wykonywania niektórych operacji technologicznych obróbki metali na obrabiarkach skrawających. Podaj przykłady obowiązkowego stosowania przyłbicy oraz kasku. Sposób wykonania ćwiczenia Rysunek do ćwiczenia 1. Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zastanowić się, jakie zagroŝenia mogą wystąpić podczas czynności pracy na obrabiarkach skrawających i zapisać je na kartce a następnie tablicy flipchart, 2) wskazać te zagroŝenia, przed którymi chroni przyłbica siatkowa i kask ochronny, 3) zaprezentować efekty pracy grupy, 4) wziąść udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jaki sposób ochrony przed zagroŝeniami jest lepszy niŝ zaproponowany kask i przyłbica. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki, pokaz multimedialny: zastosowanie i dobór środków ochrony indywidualnej, tablica flipchart. Ćwiczenie 2 Sprawdź czy w warsztatach szkolnych znajdują się odpowiednie środki ochrony indywidualnej podobne do pokazanych na rysunku do ćwiczenia 1. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) sprawdzić teren warsztatów szkolnych, 2) zwrócić uwagę na środki ochrony indywidualnej, 3) przedstawić nauczycielowi swoje spostrzeŝenia. 32

36 WyposaŜenie stanowiska pracy: arkusze papieru, mazaki Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić nazwy środków ochrony przed hałasem? 2) wymienić przed jakimi czynnikami chroni twarz przyłbica siatkowa? 3) określić wymagania dla kasku ochronnego? 4) właściwie dobrać środki ochrony indywidualnej w zaleŝności od zagroŝeń lub szkodliwych czynników występujących w środowisku pracy? 5) rozróŝnić odzieŝ roboczą i odzieŝ ochronną? 33

37 4.5. Wymagania bezpieczeństwa dotyczące procesów pracy Materiał nauczania Obrabiarki skrawające do metali to maszyny słuŝące do nadawania przedmiotom obrabianym Ŝądanego kształtu i wymiarów w procesie skrawania nadmiaru materiału. Wśród obrabiarek skrawających wyróŝnia się róŝne typy wiertarek, tokarek, szlifierek, frezarek, strugarek, dłutownic, przeciągarek, kopiarek, obrabiarek wielofunkcyjnych sterowanych numerycznie, wielofunkcyjnych centr obróbczych. Charakterystyczną cechą obrabiarek skrawających z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy jest powstawanie w procesie skrawania, ostrych i o wysokiej temperaturze wiórów metalowych o róŝnej konfiguracji, stanowiących czynnik zagroŝeń. Z racji swej konstrukcji pracujące w ruchu obrotowym i postępowym elementy obrabiarek stwarzają niebezpieczeństwo urazów kończyn i głowy. W konstrukcji współczesnych obrabiarek powszechnie stosuje się elementy napędu i sterowania hydrauliczne i pneumatyczne, pracujące przy wysokich ciśnieniach czynnika roboczego, co przy błędach popełnianych w obsłudze i konserwacji powoduje dodatkowe zagroŝenie. Powszechnie do schładzania obrabianych detali metalowych stosuje się emulsje olejowo-wodne, posiadające szkodliwe dla zdrowia własności toksyczne i alergiczne. Podczas obróbki niektórych materiałów metalowych, jak na przykład Ŝeliwa, a takŝe w procesach szlifowania wytwarzane są duŝe ilości pyłu metalicznego, o bardzo drobnej granulacji. Pyły te w połączeniu z kurzem oraz oparami emulsji chłodzących są źródłem podraŝnień oczu i układu oddechowego. Wszystko to oraz zagroŝenia występujące wokół stanowisk pracy, w infrastrukturze technicznej powodują stan podwyŝszonego ryzyka zawodowego w procesach obróbki skrawaniem. Dlatego w procesach obróbki skrawaniem kładzie się szczególny nacisk na przestrzeganie zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Stanowisko pracy przy obrabiarce powinno się znajdować na powierzchni poziomej, równej, nieśliskiej, bez progów i pochyłości. Obrabiarki o duŝych rozmiarach powinny być obsługiwane z pomostów, spełniających odpowiednie wymagania szczegółowe. Obrabiarki powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa w całym okresie uŝytkowania, a takŝe w czasie montaŝu, napraw, transportu i przechowywania. Ze względu na zagroŝenia, jakie występują w procesach obróbki metali, obrabiarki muszą posiadać urządzenia zatrzymania awaryjnego. Układ zatrzymania awaryjnego winien mieć pierwszeństwo przed układem sterowania przeznaczonym do jej uruchamiania. MontaŜ i eksploatacja obrabiarek powinny być zgodne z dokumentacją techniczno ruchową i z instrukcją obsługi. Natomiast praca powinna być wykonywana zgodnie z zasadami podanym w instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy na danej maszynie. Stanowiska pracy obrabiarek powinny być tak organizowane, aby zapewniać łatwy dostęp do maszyny, oddzielne miejsca dla narzędzi, półfabrykatów i przedmiotów gotowych. Wióry i odpady produkcyjne powinny być na bieŝąco usuwane z pomieszczenia pracy. Niedopuszczalne jest usuwanie wiórów spręŝonym powietrzem lub bez odpowiednich narzędzi. Podczas przerw w pracy obrabiarki narzędzia skrawające muszą być odsunięte od przedmiotu obrabianego. Niedopuszczalne jest podczas przerw w pracy pozostawianie obrabiarki bez nadzoru lub na jej obsługiwanie osobom nieuprawnionym. W czasie unieruchomienia obrabiarki na okres dłuŝszy niŝ jedna zmiana robocza, powinny być zablokowane wyłączniki główne i awaryjne. Przedmioty obrabiane winny być tak mocowane w uchwytach obróbczych, aby nie zmieniły połoŝenia podczas procesu obróbki lub nie zostały wyrwane z uchwytu mocującego, w wyniku działania sił odśrodkowych, sił bezwładności lub sił skrawania. Podczas ruchu obrabiarki niedopuszczalne jest: 34

38 chłodzenie narzędzia lub obrabianego przedmiotu za pomocą mokrego czyściwa, dokonywanie czynności konserwacyjnych w przypadku, gdy instrukcja bhp nie zezwala na taką czynność, zatrzymywania wrzeciona lub uchwytu ręką, nakładanie pasów napędowych i regulacja ich naciągu [11]. JeŜeli obrabiarki zostały zainstalowane przy przejściach przeznaczonych dla ruchu pracowników, przy drogach transportu wewnątrzzakładowego lub ustawione obok siebie, to naleŝy je zabezpieczyć przed zagroŝeniami stwarzanymi dla: sąsiednich stanowisk pracy, ruchu pracowników, transportu wewnętrznego [11]. Stanowiska pracy przy obsłudze centrum obróbkowego, magazynów narzędzi skrawających oraz przedmiotów powinny być zabezpieczone osłonami stałymi. Przestrzeń przemieszczania się podajnika przedmiotów poza obrys obrabiarki powinna być zabezpieczona osłonami a w przypadku braku technicznej moŝliwości zastosowania takiej osłony centrum obróbkowe powinno być wyposaŝone w sygnalizację świetlną lub akustyczną uruchamianą w czasie przemieszczania się podajnika z przedmiotem poza obrys centrum [11]. Uchwyty i tarcze zabierakowe obrabiarek niezabezpieczone na całej przestrzeni roboczej stałymi osłonami powinny być osłonięte osłonami z urządzeniem blokującym, uniemoŝliwiającym otwarcie osłony w czasie pracy maszyny [11]. Stoły obrotowe, w szczególności tokarek karuzelowych, powinny być wyposaŝone na całym obwodzie w osłony chroniące przed zagroŝeniami powodowanymi przez wióry lub ciecz chłodzącą [11]. Osłony uchwytów przedmiotów obrabianych powinny być dostosowane do wymiarów uchwytu i wielkości tarczy zabierakowej obrabiarki. Urazy mechaniczne powodowane są najczęściej w procesach obróbki skrawaniem odpryskami ciał stałych oraz uderzeniami o wystające i ruchome elementy maszyn. Do ochrony oczu i twarzy przed czynnikami mechanicznymi naleŝy stosować okulary ochronne (z bocznymi osłonkami), gogle ochronne oraz osłony twarzy. Środki ochrony wzroku i twarzy mają za zadanie zapobiec uszkodzeniom oczu oraz twarzy przed zranieniami i uszkodzeniami mogącymi powstać poprzez: uszkodzenia mechaniczne (kurze, odpryski, wióry itp.), czynniki chemiczne i biologiczne, szkodliwe promieniowanie i czynniki termiczne. Do jednych z najczęściej powtarzających się urazów mechanicznych stóp naleŝy przekłucie podeszwy (np. nadepnięcie na gwóźdź), przecięcie bądź otarcie. Aby uniknąć uszkodzenia stóp naleŝy uŝywać obuwia ochronnego, które jest produkowane w szerokim asortymencie i najczęściej przeznaczone jest do ochrony przed kilkoma rodzajami zagroŝeń jednocześnie. Jego parametry ochronne zaleŝą głównie od materiałów uŝytych do ich produkcji, a takŝe konstrukcji i ewentualnego wyposaŝenia w dodatkowe elementy (np. podnoski stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki). Przecięcia, przekłucia oraz otarcia rąk naleŝą równieŝ do urazów występujących na stanowiskach pracy obróbki skrawaniem. Środkiem ochrony indywidualnej są w tym przypadku rękawice ochronne. W szerokiej ofercie rękawic ochronnych moŝemy wyróŝnić rękawice chroniące przed przekłuciem i skaleczeniami o ostre krawędzie. 35

39 Rękawice Rys. 9. Rękawice dwuwarstwowe z ochronną warstwą ze stalowych płytek [5]. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w procesach pracy na obrabiarkach skrawających, to równieŝ do stosowanie się do znaków bezpieczeństwa i higieny pracy, a w szczególności do znaków zakazu i znaków nakazu oraz instrukcji stanowiskowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (tabela 3 i 4). Tabela 3. Wybrane znaki z grupy znaków zakazu [15] NieupowaŜnionym wstęp wzbroniony Zakaz uruchamiania maszyny (urządzenia) Nie dotykać Zakaz smarowania urządzeń w ruchu 36

40 Tabela 4. Wybrane znaki z grupy znaków nakazu [15]. Nakaz stosowania ochrony oczu Nakaz stosowania osłony Nakaz stosowania ochrony słuchu Nakaz stosowania ochrony twarzy W przedstawionej instrukcji bezpiecznej obsługi tokarki, zawarte są zasady bezpiecznej pracy obowiązujące dla tej grupy obrabiarek skrawających. Instrukcje obsługi tokarki Uwagi ogólne Do wykonywania pracy na tokarce moŝe być dopuszczony pracownik, który ma: ukończona szkołę zawodową o specjalności obróbka metali lub przygotowanie zawodowe, potwierdzone właściwym dokumentem, dobry stan zdrowia, potwierdzony świadectwem lekarskim, ukończone 18 lat. Uczniowie odbywający praktyczną naukę zawodu i pracownicy młodociani, mogą wykonywać pracę wyłącznie pod nadzorem nauczyciela. Do pracy naleŝy przystąpić wypoczętym, trzeźwym, ubranym w odzieŝ roboczą bez luźnych i zwisających elementów; rękawy kurtki (kombinezonu) opięte wokół nadgarstków lub podwinięte. Włosy powinny być przykryte beretem lub czapką. Przed rozpoczęciem pracy pracownik powinien: zapoznać się z zakresem zleconej pracy i dokumentacją wykonawczą detalu, zaplanować kolejność wykonywanych czynności, przygotować potrzebne narzędzia, pomoce warsztatowe, środki ochrony indywidualnej (rękawice robocze, okulary ochronne), zmiotkę, haczyk do usuwania wiórów. Przed uruchomieniem tokarki pracownik powinien: sprawdzić stan techniczny tokarki, a przede wszystkim czy osłony i zabezpieczenia są sprawne, ekrany ochronne dostatecznie przezroczyste, czy obrabiany przedmiot jest dostatecznie mocno zamocowany, czy w uchwycie lub tarczy nie pozostawiono klucza, czy narzędzia skrawające (noŝe) są prawidłowo zaostrzone, czy element wystający 37

41 z wrzeciennika (pręt) jest zabezpieczony, czy w instalacji elektrycznej i oświetleniowej nie ma widocznych uszkodzeń, czy uchwyty i tarcze nie są nadmiernie zuŝyte. uruchomić tokarkę na biegu jałowym i sprawdzić prawidłowość działania poszczególnych elementów i układów. Podczas pracy tokarki: obrabiany element mocować w sposób pewny w uchwycie lub tarczy, narzędzia skrawające muszą być zamocowane w imaku w sposób pewny, długie elementy (rury, pręty) powyŝej 800 mm mocować przy pomocy kła i konika, a powyŝej 1500 mm stosować okular lub podtrzymkę, przy obróbce materiałów odpryskowych i pylących (Ŝeliwo, tworzywa sztuczne i inne) stosować okulary ochronne i sprzęt ochrony dróg oddechowych, narzędzia w imaku wymieniać tylko po zatrzymaniu tokarki, przy wygładzaniu elementu przy pomocy płótna ściernego, umocować je na specjalnej deseczce, zabezpieczyć wystające elementy z wrzeciennika specjalnymi wspornikami, do usuwania wiórów wstęgowych uŝywać tylko haczyka z gardą, obrabiany przedmiot i narzędzie chłodzić emulsją przy pomocy pompki w układzie chłodzenia lub olejarki, przy szczególnie hałaśliwym procesie (skrawanie twardych materiałów z duŝą prędkością skrawania) stosować sprzęt ochrony przeciwhałasowej (ochronniki, wkładki), przy pracy stosować osłonę uchwytu lub tarczy, narzędzie dosuwać ostroŝnie do obrabianego przedmiotu, obserwować stale proces obróbki, do zakładania lub zdejmowania cięŝkich przedmiotów stosować pomocnicze urządzenia dźwignicowe (Ŝurawiki, podnośniki, suwnice i inne), do pracy uŝywać tylko nie uszkodzonych, właściwych narzędzi i osprzętu, podczas wykonywania pracy koncentrować uwagę tylko na wykonywanych czynnościach, nie zostawiać pracującej tokarki bez dozoru, zachowywać prawidłową pozycję ciała w czasie obsługi tokarki, kaŝdy zaistniały wypadek przy pracy zgłaszać swojemu przełoŝonemu, a stanowisko pracy pozostawić w takim stanie, w jakim nastąpił wypadek. Pracownikowi pracującemu na tokarce jest zabronione: obsługiwać tokarkę w ruchu w rękawicach ochronnych lub z luźno obandaŝowanymi dłońmi, chłodzić obrabiany element i narzędzie przy pomocy mokrych szmat lub pakuł w czasie trwającej obróbki, dokonywać pomiarów lub sprawdzać ręką gładkość obrabianego przedmiotu w czasie ruchu wrzeciona, hamować ręką uchwyt tokarski, usuwać bezpośrednio ręką wióry, zdejmować osłony w czasie ruchu tokarki, smarować i konserwować tokarkę będącą w ruchu, wykonywać pracę bez zabezpieczenia włosów beretem, czapką lub chustką, stosować do oświetlenia miejscowego lamp na napięcie wyŝsze jak 24 V, dopuszczać do obsługi tokarki inne osoby bez zgody przełoŝonego, naprawiać samodzielnie tokarkę, układać w trakcie obróbki na łoŝu tokarki narzędzia, osprzęt, przyrządy pomiarowe, 38

42 obsługiwać urządzenia dźwignicowe bez posiadania odpowiednich uprawnień. Po zakończeniu pracy pracownik powinien: odłoŝyć obrobione przedmioty na wyznaczone miejsce odkładcze, wyłączyć dopływ energii elektrycznej do tokarki, oczyścić łoŝe tokarki z odpadów i wiórów i zakonserwować je olejem, uporządkować stanowisko pracy, narzędzia, sprzęt ochronny i pomocniczy, zlikwidować rozlane chłodziwo i olej. W przypadkach awarii naleŝy: w razie poŝaru ściśle stosować się do instrukcji ochrony przeciwpoŝarowej, z którą powinien być zapoznany kaŝdy pracownik, w innych przypadkach natychmiast zawiadomić przełoŝonego i (w razie potrzeby) właściwe słuŝby ratownicze Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jaki sposób powinieneś chronić się przed szkodliwymi czynnikami mechanicznymi? 2. W jaki sposób powstają urazy mechaniczne? 3. W jaki sposób powinieneś chronić się przed upadkiem na tym samym poziomie? 4. Jakie zasady BHP obowiązują podczas konserwacji? 5. Jak naleŝy postępować w przypadkach awarii? 6. Co jest zabronione pracownikom obsługującym obrabiarki skrawające? 7. Jakie części ciała naleŝy szczególnie chronić podczas pracy na obrabiarkach skrawających? 8. Jakim napięciem elektrycznym powinny być zasilane lampy oświetlenia miejscowego na obrabiarkach skrawających? 9. Co to jest i do czego słuŝy urządzenie zatrzymania awaryjnego? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ czynności związane z zabezpieczeniem, które naleŝy podjąć, gdy w czasie pracy maszyny ujawnił się niespodziewanie wyraźny hałas pochodzący z okolic skrzynki napędowej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określ, jakie czynności i w jakiej kolejności związane z przestrzeganiem przepisów BHP naleŝy podjąć, wypisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów nie krytykując Ŝadnego z pomysłów koleŝanek/kolegów), 2) uporządkować zapisane pomysły odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy, 3) zaprezentować efekty pracy. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki, tablica flipchart. 39

43 Ćwiczenie 2 Rysunek do ćwiczenia 2. Na rysunku pokazany jest znak nakazu urządzenie moŝe obsługiwać tylko osoba uprawniona. Zastanów się, w jakich przypadkach i dlaczego znak ten winien być wykorzystany przy pracy na obrabiarkach skrawających. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić, jakie czynności są szczególnie niebezpieczne w pracy na obrabiarkach skrawających, zapisać wszystkie pomysły na kartce, 2) zastanowić się, które czynności decydują o konieczności oznakowania obrabiarki tym znakiem nakazu, 3) określić wymagania dla obsługi obrabiarki oznakowanej znakiem, 4) uporządkować zapisane pomysły odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy, 5) zaprezentować efekty pracy. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, pokaz multimedialny: znaki i sygnały bezpieczeństwa pracy, mazaki, tablica flipchart. Ćwiczenie 3 Na rysunku pokazano dwa znaki ostrzegawcze. W jakich miejscach pomieszczeń pracy powinny znajdować się te znaki? Jakie są róŝnice w stosowaniu obu znaków? Sposób wykonania ćwiczenia Rysunek do ćwiczenia 3. 40

44 Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić, jakie czynności są szczególnie niebezpieczne w pracy na obrabiarkach skrawających, zapisać wszystkie pomysły na kartce, 2) zastanowić się, które czynności decydują o konieczności oznakowania obrabiarki tym znakiem nakazu, 3) określić wymagania dla obsługi obrabiarki oznakowanej znakiem, 4) uporządkować zapisane pomysły odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy, 5) zaprezentować efekty pracy. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, pokaz multimedialny: znaki i sygnały bezpieczeństwa pracy, mazaki, tablica flipchart Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać czynniki i źródła zagroŝeń mechanicznych w procesach obróbki skrawaniem? 2) wskazać najlepsze sposoby ograniczania zagroŝeń mechanicznych w procesach obróbki skrawaniem? 3) określić charakterystyczne urazy występujące w procesach skrawania metali? 4) określić czynności, jakie powinien wykonać operator obrabiarki przed uruchomieniem obrabiarki? 5) określić czynności, jakie powinien wykonać operator obrabiarki podczas pracy na obrabiarce? 6) określić czynności, jakie powinien wykonać operator obrabiarki po zakończeniu pracy na obrabiarce? 41

45 4.6. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy Materiał nauczania Ergonomia jest dyscypliną wiedzy zajmującą się zasadami i metodami dostosowania warunków pracy do właściwości fizycznych i psychicznych człowieka, czyli tworzeniem takich konstrukcji urządzeń technicznych i kształtowania materialnego środowiska pracy, jakie wynikają z wymagań fizjologii i psychologii pracy. Jest to więc gałąź nauki zajmująca się osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy. Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywania na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, z uwzględnieniem wymagań ergonomii [11]. Rys. 10. Układ człowiek maszyna [2, str. 27] W układzie człowiek maszyna dominującym elementem jest człowiek. Zadaniem ergonomii jest tworzenie warunków do zrównowaŝonego stanu tego układu i niezawodności jego funkcjonowania, a jedną z waŝnych konsekwencji ma być zmniejszenie liczby wypadków przy pracy z przyczyn nieodpowiedniego zsynchronizowania techniki z moŝliwościami psychofizycznymi człowieka. Cele ergonomii to: osiąganie wydajnej produkcji, osiąganie wyŝszej jakości warunków pracy, osiąganie wyŝszej jakości produktu, zachowanie zdrowia pracowników, zapewnienie bezpieczeństwa pracy. Praca powinna być wykonywana w pozycji neutralnej polegającej na: zachowaniu fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, unikaniu nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym kręgosłupa, z łokciami i barkami rozluźnionymi, z nadgarstkami w pozycji neutralnej, z kończynami górnymi zgiętymi w stawach łokciowych pod kątem około 90, 42

46 zachowaniu pozycji siedzącej wyprostowanej. Wszystko co jest potrzebne do pracy powinno być w zasięgu rąk: często uŝywane przedmioty powinny być na wyciągnięcie ręki, bardzo często uŝywane przedmioty powinny być w zasięgu przedramion (rys. 11). Rys. 11. Strefy zasięgu rąk [7, str. 85 i 127]. Elementy sterujące maszyn powinny być dobrze widoczne i wygodne w obsłudze. NaleŜy zapewnić wygodny dostęp do wszystkich elementów sterowniczych zarówno w pozycji stojącej jak i siedzącej (rys. 12). Rys. 12. Dostęp do elementów sterowania [7, str. 85]. 43

47 Wyłączniki bezpieczeństwa powinny być wyraźnie oznakowane i rozmieszczone w ten sposób, aby były łatwo dostępne dla operatora maszyny znajdującego się w naturalnej pozycji ciała (rys. 13 i 14). Rys. 13. Wyłączniki bezpieczeństwa muszą być dobrze widoczne [7, str. 81]. Rys. 14. Przełączniki o róŝnych kształtach i wymiarach [7, str. 81]. JeŜeli przełączniki są do siebie podobne operatorzy mogą popełniać błędy, a przecieŝ uruchomienie nieprawidłowego przełącznika moŝe być przyczyną wypadku. Przełączniki, które moŝna łatwo znaleźć skracają czas działania i zmniejszają liczbę błędów operatora. Trudno dostępne lub źle widoczne elementy sterowania skłaniają operatorów do uŝywania ich zgodnie z nawykami bądź przyzwyczajeniami (nie zawsze poprawnie) lub metodą prób i błędów, co zawsze prowadzi do mniej lub bardziej groźnych omyłek. Elementy sterujące powinny być rozmieszczone w kolejności ich uŝywania, a ich ruch powinien odbywać się zgodnie z oczekiwanymi efektami (skojarzeniami). NaleŜy ograniczać liczbę przycisków noŝnych, a w przypadku konieczności ich uŝycia naleŝy ułatwiać operowanie nimi. Wyświetlacze i inne elementy sygnalizacyjne muszą być łatwe do rozróŝnienia i odczytu. Oznakowanie urządzeń informacyjnych, znaków bezpieczeństwa, etykiet, symboli, barw pomaga pracownikom w podejmowaniu decyzji. Nie moŝe być jednak przesady w stosowaniu elementów oznakowania, szczególnie w odniesieniu do ich liczby. Zbędne lub niepotrzebne czasowo oznakowania naleŝy usunąć lub zasłonić. Symboli moŝna uŝywać jedynie wtedy, gdy są one dobrze rozumiane przez wszystkich pracowników. Etykiety i oznaczenia, a przede wszystkim znaki ostrzegawcze muszą być dobrze widoczne, czytelne i właściwie rozumiane. 44

48 Rys. 15. Zastosowanie dodatkowych uchwytów do mocowania detali [7, str. 105]. Zastosowanie dodatkowych zacisków i uchwytów sprawia, Ŝe wykonywane prace są bezpieczne i wydajne. Uchwyty dodatkowe pozwalają utrzymać przedmioty pracy we właściwej pozycji, dzięki temu pozycja ciała jest bardziej stabilna a wykorzystanie uchwytów uwalnia ręce od konieczności trzymania detali obrabianych. Tym samym pozwalają na utrzymanie rąk z dala od narzędzi skrawających lub ruchomych części maszyn (rys. 16). Rys. 16. Dodatkowy uchwyt do mocowania detali na wiertarce [7, str. 105]. RównieŜ automatyczne lub mechaniczne podajniki i odbieralniki pozwalają eliminować ryzyko wypadków, a zwiększać wydajność pracy. Urządzenia zasilające i odbierające pozwalają utrzymać ręce pracowników z dala od niebezpiecznych elementów obrabiarek. Prawidłowo umocowane osłony i bariery, uniemoŝliwiają kontakt ciała z ruchomymi częściami maszyn. Osłony blokujące uniemoŝliwiają operatorom kontakt z niebezpiecznymi elementami maszyn w ruchu. Osłony regulowane dają moŝliwość zatrzymania maszyny w przypadku ich otwarcia. 45

49 Zasada działania wyłącznika Rys. 17. Osłona z automatycznym wyłącznikiem obrabiarki [7, str. 111]. Niskim pracownikom naleŝy zapewnić moŝliwość sięgania do wszystkich urządzeń sterowniczych i materiałów przy zachowaniu naturalnej pozycji ciała. NajwyŜsi pracownicy muszą mieć zapewnioną wystarczającą przestrzeń dla ruchów rąk i ciała. Pracownicy powinni mieć moŝliwość wykonywania pracy blisko osi ciała, stojąc w pozycji naturalnej z cięŝarem ciała rozłoŝonym równomiernie na obie stopy. NaleŜy umoŝliwić wykonywanie zadań zamiennie w pozycji stojącej i siedzącej. KaŜdy pracownik powinien mieć moŝliwość korzystania z ergonomicznego krzesła, wyposaŝonego w regulację siedziska i z dobrym oparciem pleców. Organizacja pracy powinna zapewniać odpowiednio: tempo pracy cykl pracy, przerwy w pracy, rotacje pracy, zmianowość pracy. Z punktu widzenia ergonomii i estetyki jednym z czynników najbardziej wpływających na motywację i wydajność pracowników są warunki w pomieszczeniu, na stanowisku pracy i jego najbliŝszym otoczeniu Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są cele i zadania ergonomii? 2. Dlaczego zajmujemy się ergonomią stanowisk pracy? 3. Jakie pozycje ciała są najlepsze podczas pracy? 4. Co to jest pozycja neutralna przy pracy? 5. Jakie są zalecenia ergonomii dla elementów i układów sterowania? 6. Jakie są zalecenia ergonomii dla oświetlenia stanowisk pracy? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ konieczną wydajność urządzeń wentylacyjnych w m 3 /godz, dla pomieszczenia pracy o wymiarach: długość 20 m, szerokość 60 m i wysokość 3 m. Uzasadnij sposób wentylacji tego pomieszczenia. 46

50 Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wykonać obliczenie objętości pomieszczenia, 2) pomnoŝyć otrzymaną wartość przez 2, 3) zapisać wynik obliczenia i porównać z wynikami innych uczniów, 4) zastanowić się jaki sposób wentylacji jest w tym przypadku najlepszy, 5) zaprezentować swoją koncepcję wentylacji pomieszczenia na forum klasy. WyposaŜenie stanowiska pracy: kartka papieru, flipchart, mazaki. Ćwiczenie 2 WskaŜ, które spośród prac wymienionych w tabeli związanych z dźwiganiem przedmiotów, moŝe wykonać pracownik młodociany. RODZAJ PRACY DZIEWCZĘTA CHŁOPCY Dźwiganie na odległość do 25 m, praca dorywcza 14 kg 20 kg 14 kg 20 kg Dźwiganie na odległość do 25 m, obciąŝenie powtarzalne 8 kg 12 kg 8 kg 12 kg Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się i wskazać, jakie są dopuszczalne wartości cięŝarów dźwiganych przez pracowników młodocianych, 3) wypisać z tabeli wartości cięŝarów, które mogą przenosić na terenie płaskim, na odległość do 25 m osoby młodociane, 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy, 5) brać udział w podsumowaniu ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki, tablica flipchart Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić zasady ergonomii? 2) wskazać niezgodności z zaleceniami ergonomii występujące w warsztacie szkolnym? 3) objaśnić zasadę działania wyłącznika osłony z automatycznym wyłącznikiem obrabiarki? 4) objaśnić najkorzystniejszą pozycję przy pracy operatora obrabiarki? 5) objaśnić zalecenia ergonomii dla stanowisk pracy? 47

51 4.7. Likwidacja lub ograniczenie zagroŝeń mechanicznych, elektrycznych, chemicznych Materiał nauczania Teoretyczna i praktyczna znajomość metod wykrywania ryzyka zawodowego związanego z pracą oraz formułowanie wniosków zapobiegawczych, a takŝe stałe doskonalenie wiedzy i umiejętności działania w tym zakresie słuŝy ograniczaniu i likwidacji zagroŝeń i obowiązuje wszystkich, którzy uczestniczą w procesach pracy. Podczas identyfikacji zagroŝeń na stanowisku pracy naleŝy uwzględnić trzy obszary: zagroŝenia powodowane błędami w postępowaniu z czynnikami materialno- -technicznymi, energetycznymi i siłami przyrody, zagroŝenia powodowane złą organizacją pracy, zagroŝenia powodowane niewłaściwymi lub nieprawidłowymi zachowaniami ludzi. Często prawdopodobieństwo wypadku przy pracy zaleŝy od czasu naraŝenia na działanie czynnika zagroŝenia. Dlatego formułowanie wniosków profilaktycznych winno być ukierunkowane na przeciwdziałanie bezpośrednim przyczynom wypadków, to znaczy: proponowaniu takich rozwiązań technicznych, które eliminują bądź ograniczają zagroŝenia, zastosowaniu zmian w organizacji pracy, zmierzających do odsunięcia pracowników ze strefy bezpośrednich zagroŝeń, dokonania zmian w doborze pracowników pod względem kwalifikacji zawodowych, sprawności psychofizycznych i zdrowotnych, stwarzaniu pozytywnych motywacji do bezpiecznych zachowań. Często powodem nieszczęścia jest cały splot okoliczności, na które składa się lekkomyślność, brak szkolenia, nieodpowiednie narzędzie lub ubiór, a niekiedy nawet alkohol. Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być tak organizowane,aby w treściach zajęć dydaktycznych uwzględniały w szczególności tematykę z tego zakresu. Wśród zagroŝeń mechanicznych naleŝy brać pod uwagę drgania mechaniczne (wibracje) oraz niebezpieczeństwa powodowane przez ruch maszyn. Ograniczanie zagroŝeń drganiami mechanicznymi odbywa się metodami technicznymi, organizacyjno-administracyjnymi i profilaktyki medycznej. Metody techniczne polegają na: minimalizowaniu drgań u źródeł ich powstawania, zmniejszaniu aktywności wibracyjnej urządzeń, minimalizacji drgań na drodze ich przenoszenia, automatyzacji procesów i maszyn, zdalnym sterowaniu źródłami drgań. Metody organizacyjno-administracyjne dotyczą: skracania czasów naraŝenia na drgania w ciągu dnia pracy, wydzielaniu specjalnych pomieszczeń do wypoczynku, rotacji stanowisk pracy-przesuwaniu do pracy na inne stanowiska osób szczególnie wraŝliwych na dzianie drgań, zwiększaniu intensywności szkoleń uświadamiających i doskonalących w zakresie bezpiecznej obsługi maszyn, urządzeń i narzędzi. 48

52 Redukowanie zagroŝeń mechanicznych takich jak niebezpieczeństwa powodowane przez ruch maszyn odbywa się poprzez metody techniczne, proceduralne i edukację. Środki techniczne mogą być: skierowane bezpośrednio na źródła zagroŝeń, czyli: urządzenia zabezpieczające, fizyczne czynniki bezpieczeństwa, skierowane pomiędzy czynnik zagraŝający i osobę: urządzenia ochronne odgradzające (osłony), urządzenia ochronne nieodgradzające (elektroczułe bezdotykowe) bądź czułe na nacisk, urządzenia dystansujące, odległości (strefy) bezpieczeństwa, narzędzia pomocnicze, oraz skierowane bezpośrednio na osobę. Środkami proceduralnymi są dyrektywy, przepisy, normy, regulaminy i instrukcje. Ograniczanie ekspozycji na zagroŝenia mechaniczne zapewniają: niezawodność konstrukcji, mechanizacja i automatyzacja obsługi, odpowiednie umiejscowienie elementów sterowania i regulacji. Stosowane są dodatkowe środki ostroŝności jak urządzenia wyłączania awaryjnego oraz środki i systemy przyczyniające się do zmniejszania poziomu ryzyka: odłączanie i wytracanie energii, stateczność, systemy diagnozujące, rozpoznawcze, lokalizujące usterki, itp. Ostatecznym sposobem ograniczania wpływu czynników mechanicznych są środki ochrony indywidualnej takie jak: ubrania ochronne, ochrony tułowia, głowy, twarzy, oczu, kończyn dolnych i górnych. Bezpieczeństwo uŝytkowania urządzeń i instalacji elektrycznych sprowadza się do zapewnienia ochrony przed następującymi podstawowymi zagroŝeniami: poraŝeniem prądem elektrycznym, prądami przeciąŝeniowymi i zwarciowymi, przepięciami łączeniowymi i pochodzącymi od wyładowań atmosferycznych, skutkami cieplnymi, elektrycznością statyczną, promieniowaniem elektromagnetycznym. W urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu znamionowym nie wyŝszym niŝ l kv ochronę przeciwporaŝeniową naleŝy zapewnić przez zastosowanie napięć bezpiecznych, albo ochrony przeciwporaŝeniowej podstawowej oraz jednego z następujących środków ochrony przeciwporaŝeniowej dodatkowej: zerowania, uziemienia ochronnego, sieci ochronnej, wyłączników przeciwporaŝeniowych róźnicowoprądowych, separacji odbiorników, izolacji stanowiska, izolacji ochronnej. Ochronę przeciwporaŝeniową podstawową urządzeń elektrycznych o napięciu do l kv naleŝy wykonać przez zastosowanie, co najmniej jednego z następujących środków: izolacji roboczej, osłon, barier i ogrodzeń przenośnych w pomieszczeniach i na terenach z urządzeniami elektrycznymi dostępnymi tylko dla osób upowaŝnionych oraz w pomieszczeniach przemysłowych i na zewnątrz budynków, izolacji roboczej lub osłon w pomieszczeniach pozostałych. 49

53 Ochrona przeciwporaŝeniowa podstawowa, polegająca na umieszczeniu urządzeń elektrycznych poza zasięgiem ręki powinna być tak wykonana, aby w zasięgu ręki nie znajdowały się części jednocześnie dostępne o róŝnych potencjałach. JeŜeli części jednocześnie dostępne o róŝnych potencjałach są oddzielone od siebie osłoną (siatką), o niskim stopniu ochrony, to zasięg ręki naleŝy określić tak, jakby tej osłony nie było. Rys. 18. Sprawne przewody i połączenia elektryczne [7, str. 199]. Tabela 5. Napięcia bezpieczne [opracowanie własne]. Wartości napięcia bezpiecznego[v] Warunki środowiskowe, w których rezystancja ciała ludzkiego do ziemi wynosi min. 1 kώ. Rodzaj prądu Ma to miejsce np. w pomieszczeniach o wilgotności względnej nie przekraczającej 75% i podłodze nieprzewodzącej. Prąd przemienny o częstości Hz Warunki środowiskowe, w których rezystancja ciała ludzkiego do ziemi wynosi mniej niŝ 1 kώ. Ma to miejsce np. w pomieszczeniach o wilgotności względnej nie przekraczającej 75% i podłodze przewodzącej, na terenach otwartych, placach budowy Prąd stały Metody eliminacji źródeł zagroŝeń substancjami chemicznymi polegają na: zastępowaniu substancji mniej niebezpiecznymi, zaprzestaniu stosowania substancji niebezpiecznych, hermetyzacji procesów, automatyzacji i robotyzacji procesów, izolacji stanowisk pracy związanych z wydzielaniem substancji szkodliwych, odpowiednim magazynowaniem substancji, stałym monitorowaniu stęŝenia substancji niebezpiecznych w pomieszczeniu pracy, ocenianiu zgodności warunków pracy z normami dopuszczalnych stęŝeń, miejscowym i ogólnym wentylowaniu pomieszczenia pracy. Pracownicy powinni być wyposaŝani w maski filtrujące i absorbujące substancje, ochrony oczu, kończyn, tułowia i głowy. W zakładzie pracy stosującym substancje chemiczne niebezpieczne, powinny być dostępne karty charakterystyk takich substancji, w celu poznania ich właściwości oraz sposobów ochrony i udzielania pierwszej pomocy. 50

54 Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakimi metodami moŝna ograniczać oddziaływanie zagroŝeń mechanicznych? 2. Jakimi metodami moŝna ograniczać oddziaływanie zagroŝeń prądem elektrycznym? 3. Jakimi metodami moŝna ograniczać oddziaływanie zagroŝeń chemicznych? 4. Jakie są wartości napięć bezpiecznych prądu elektrycznego? 5. Na czym polega ochrona przeciwporaŝeniowa? 6. O czym informują wypadki bezurazowe? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 W zakładzie pracy, do smarowania i konserwacji stosowany jest olej mineralny. Opracuj sposób postępowania związany z bezpiecznym stosowaniem tego środka chemicznego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zaproponować odpowiednie zasady bezpiecznego przechowywania, magazynowania, przenoszenia i uŝywania oleju mineralnego, 2) dobrać właściwe tablice ostrzegawcze, informacyjne i zaproponować ich rozmieszczenie w pobliŝu składowania oleju, 3) zapisać kolejność czynności, które powinieneś wykonać. WyposaŜenie stanowiska pracy: przygotowane wcześniej papierowe atrapy tablic ze znakami bhp, kartka papieru, przybory do pisania. Ćwiczenie 2 Opis zdarzenia: W jednej ze szkół uczeń odbywający praktyczną naukę zawodu ciął na pilarce mechanicznej odcinki desek potrzebnych do realizacji ćwiczenia technicznego. W desce był sęk. Tarcza piły zmieniła rytm. Deska została wyrwana z ręki ucznia i poleciała w stronę innych osób obecnych w pomieszczeniu. Uczeń cudem uniknął skaleczeń spowodowanych zębami tarczy pilarki. Następnego dnia usunięto maszynę, która nie posiadała osłon. Po analizie opisanego zadania odpowiedz na pytania: 1. Czy opisane zdarzenie moŝe być uznane za wypadek przy pracy czy za incydent i dlaczego? 2. Jakie elementy zdarzenia decydują o uznaniu zdarzenia za wypadek przy pracy, przy załoŝeniu, iŝ stwierdzone okoliczności zostały prawidłowo zakwalifikowane? 3. Jakie są pośrednie i bezpośrednie przyczyny opisanego zdarzenia? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować opis zadania, 2) zastanowić się i wskazać, istotne okoliczności zdarzenia, 3) wskazać jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć zdarzeń wypadkowych, 51

55 4) wyniki pracy grupy zapisać na duŝym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy, 5) wziąść udział w podsumowaniu ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki, tablica flipchart Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić metody ograniczania zagroŝeń chemicznych? 2) wskazać źródła zagroŝeń mechanicznych? 3) wyjaśnić wykorzystanie informacji o wypadkach bezurazowych, dla poprawy bezpieczeństwa pracy? 4) wymienić metody ograniczania zagroŝenia prądem elektrycznym? 5) określić na czym polega bezpieczeństwo uŝytkowania urządzeń elektrycznych? 52

56 4.8. ZagroŜenia poŝarowe, zasady ochrony przeciwpoŝarowej Materiał nauczania PoŜarem nazywamy kaŝdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów palnych. Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia mechaniczna lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, Ŝar lub iskry, występuje niebezpieczeństwo poŝaru. Tabela 6. Grupy poŝarów [16]. Grupa poŝaru A B C D E Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania PoŜary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu, których obok innych zjawisk powstaje zjawisko Ŝarzenia. Na przykład: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma PoŜary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego się przy poŝarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen PoŜary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski PoŜary metali. Na przykład: magnez, sód, uran PoŜary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych ZagroŜenie poŝarowe występuje wszędzie tam, gdzie: jest duŝe nagromadzenie materiałów łatwopalnych, stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych, stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych, występuje proces samonagrzewania się materiałów, uŝywane są narzędzia iskrzące, istnieją moŝliwości wyładowania elektryczności statycznej, wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń, nie zachowane są odległości materiałów i wyposaŝenia od elementów oświetlenia (Ŝarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki itp.), występują reakcje egzotermiczne, nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje, pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne, oraz w innych przypadkach braku właściwej ostroŝności w postępowaniu z ogniem. Najczęściej spotykanymi przyczynami poŝarów jest ludzka nieostroŝność, nierzadko granicząca z bezmyślnością. Szczególnie powszechne jest nieprzestrzeganie zakazu palenia tytoniu w miejscach niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako niebezpieczne poŝarowo oraz lekcewaŝenie zagroŝeń związanych z uŝywaniem cieczy palnych. Drugą pod względem częstotliwości przyczyną występowania poŝarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń elektrycznych, objawiająca się nadmiernym obciąŝaniem obwodów zasilających, eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie, zwłaszcza z uszkodzonymi kablami i wtykami zasilającymi oraz uŝywanie elektrycznych, przenośnych urządzeń grzewczych w sposób niezgodny z przeznaczeniem i określonymi przez producenta zasadami uŝytkowania. Ochrona przeciwpoŝarowa polega głównie na zapobieganiu poŝarom i ich rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań ratowniczych. Zapobieganie poŝarom to ogół przedsięwzięć, czynności i zabiegów profilaktycznych mających na celu ochronę Ŝycia, zdrowia i mienia przed poŝarem. 53

57 Dla ochrony zdrowia i Ŝycia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpoŝarowe budynków. W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie czynności, które mogą spowodować poŝar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności: 1) uŝywanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących zainicjować zapłon występujących materiałów: w strefie zagroŝenia wybuchem, w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych poŝarowo, w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez właściciela lub uŝytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami, 2) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości mniejszej niŝ 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi, 3) wysypywanie gorącego popiołu i ŜuŜla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu umoŝliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych, 4) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niŝ 0,5 m od: urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 100 C, linii kablowych o napięciu powyŝej 1 kv, przewodów uziemiających oraz przewodów odprowadzających, instalacji odgromowej, jeŝeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej, 5) uŝytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłoŝu palnym, 6) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, 7) instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak: wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłoŝu palnym, jeŝeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoŝa przed zapaleniem, 8) składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej słuŝących ewakuacji, 9) ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających ewakuację, 10) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemoŝliwiający ich natychmiastowe uŝycie, 11) uniemoŝliwianie lub ograniczanie dostępu do: urządzeń przeciwpoŝarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze zabezpieczające, urządzenia odciąŝające, instalacje sygnalizacyjno alarmowe, hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpoŝarowe zbiorniki wodne, klapy przeciwpoŝarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów poŝarowych, urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa poŝarowego obiektu wyjść ewakuacyjnych, wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów gazu. Zapobieganie poŝarom od urządzeń elektrycznych polega na eliminacji i ograniczeniu zagroŝenia poŝarowego w sposób następujący: 1) wszędzie tam, gdzie jest to wskazane, stosuje się wyłączniki róŝnicowoprądowe o znamionowym prądzie wyzwalającym do 500 ma, 2) wykonuje się instalację i urządzenia tak, aby nie podtrzymywały i nie rozprzestrzeniały poŝaru, 3) instaluje się przewody i kable z izolacją wykonaną z materiałów niepalnych i nie wydzielających chloru ani chlorowodoru w przypadku ich przegrzania; 54

58 4) przy długich wiązkach przewodów i kabli zapewnia się ich zwiększoną odporność na działanie ognia, 5) wykonuje się ognioodporne przejścia przewodów przez przeciwpoŝarowe ściany i stropy, 6) w obiektach, w których łatwo jest wzniecić poŝar (w lakierniach, stolarniach), stosowane są tylko niezbędne urządzenia elektryczne i w odpowiednich osłonach, 7) w obiektach, w których poŝar zagraŝa Ŝyciu wielu osób lub mieniu o duŝej wartości (hotele, kopalnie i budynki uŝyteczności publicznej), instalacje i urządzenia elektryczne wykonuje się z materiałów, które podczas poŝaru wydzielają jak najmniej dymu i toksycznych gazów, 8) obiekty budowlane wyposaŝa się w instalacje piorunochronne, 9) instaluje się ochronniki przeciwprzepięciowe w instalacjach elektrycznych obiektów, 10) opraw lamp w ciągach świetlnych nie wykonuje się z materiałów łatwopalnych. Pracownicy powinni teŝ wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpoŝarowe wyposaŝony jest obiekt, w którym są zatrudnieni i umieć je uruchomić w razie konieczności. W obiektach i pomieszczeniach pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa poŝarowego oraz instrukcja postępowania na wypadek poŝaru Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co rozumiemy pod pojęciem poŝaru? 2. Gdzie występuje zagroŝenie poŝarowe? 3. Jakie są najczęstsze przyczyny poŝarów od urządzeń elektrycznych? 4. Jakie znasz grupy poŝarów? 5. Na czym polega ochrona przeciwpoŝarowa? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 WskaŜ, jakie zagroŝenia poŝarowe mogą wystąpić w pomieszczeniu spawalni w warsztacie szkolnym i jakie naleŝy zastosować środki bezpieczeństwa. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wskazać, co w pomieszczeniu spawalni moŝe stanowić zagroŝenie poŝarowe, 2) określić, jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć wskazanych zagroŝeń poŝarowych, 3) wyniki pracy zapisać na duŝym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy, 4) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki, tablica flipchart. 55

59 Ćwiczenie 2 Gaśnica pianowa Gaśnica śniegowa Gaśnica proszkowa Rysunek do ćwiczenia 2. Na rysunku przedstawiono trzy rodzaje gaśnic stosowanych do gaszenia poŝarów. W pomieszczeniu pracy, w którym pracują ludzie zapaliły się szmaty nasycone olejem wrzecionowym, wykorzystywanym do smarowania niektórych elementów obrabiarek. Dobierz spośród trzech gaśnic taką, która najbezpieczniej ugasi poŝar szmat. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zastanowić się i wskazać, co w pomieszczeniu zamkniętym moŝe stanowić przeciwwskazanie do zastosowania poszczególnych gaśnic, 2) wskazać gaśnicę, którą najbezpieczniej moŝna zastosować w tych warunkach, 3) wyniki pracy zapisać na duŝym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy, 4) wziąść udział w podsumowaniu ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki, tablica flipchart Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać przyczyny poŝarów? 2) wymienić ogólne zasady ochrony przeciwpoŝarowej? 3) wyjaśnić, jakie poŝary moŝna gasić gaśnicą z proszkiem typu ABC? 4) wskazać, jakie czynniki warunkujące powstanie poŝaru? 5) wskazać zagroŝenia poŝarowe przy pracy na obrabiarkach skrawających? 56

60 4.9. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy Materiał nauczania Ochrona środowiska jest dziedziną wiedzy o kompleksowych zmianach zachodzących w środowisku przyrodniczym, zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego, oraz o sposobach zapobiegania lub łagodzenia ujemnych skutków ich działania. Ochrona środowiska jest pojmowana równieŝ jako zespół idei, środków i działań zmierzających do utrzymania środowiska w stanie zapewniającym optymalne warunki bytowania człowieka i gwarantującym ciągłość najwaŝniejszych procesów w biosferze jako podstawy produkcyjnej działalności. Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciąŝliwości dla środowiska, jego zagroŝenia i zanieczyszczenia. UciąŜliwościami dla środowiska są zjawiska fizyczne lub stany utrudniające Ŝycie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami. Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciąŝliwości szkodliwe dla środowiska, jeŝeli występują w natęŝeniu utrudniającym Ŝycie, takŝe, jeŝeli są dokuczliwe w stopniu powodującym zagroŝenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska. Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi) substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim składzie, Ŝe moŝe to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę Ŝywą, glebę, wodę lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym równieŝ kulturowym. Niekiedy przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń. Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń naleŝą dwutlenek węgla (CO 2 ), tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO 2 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), fosfor (P), rtęć (Mg), ołów (Pb), ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące i jonizujące. Według prawa, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez: utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniŝej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach, zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez: utrzymywanie jakości wód powyŝej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach, doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty, poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych. Wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają ochronie polegającej w szczególności na: zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania, utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód. Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności poprzez: 57

61 racjonalne gospodarowanie, zachowanie wartości przyrodniczych, zachowanie moŝliwości produkcyjnego wykorzystania, ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, utrzymanie jakości gleby i ziemi na poziomie wymaganych norm jakościowych, doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury. Człowiek jest jednym z elementów środowiska. RównieŜ człowiek oddziałuje na miejsce, w którym Ŝyje niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań moŝemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku. MoŜemy poprzez zmianę własnych zachowań, wytworzyć nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia środowiska w naszym otoczeniu. Pierwszym, najbardziej oczywistym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości odpadów oraz ich segregacja. Dotyczy to szkła, wyrobów metalowych (puszek), makulatury i innych materiałów. Starajmy się segregować śmieci, zamiast co się często zdarza, wyrzucać je w jednym worku do wspólnego kontenera. UmoŜliwi to ich ponowne przetworzenie i wykorzystanie. Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Są proste sposoby oszczędzania energii. Jeśli wychodzimy z pomieszczenia zgaśmy światło, wyłączmy telewizor czy urządzenia, których w danej chwili nie uŝywamy. Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne, naleŝą do produktów, które po zuŝyciu stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje szkodliwe takie jak ołów, kadm i rtęć. Nie naleŝy wyrzucać baterii do odpadów komunalnych, a wyrzucać je do specjalnych pojemników Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co naleŝy rozumieć pod pojęciem środowiska? 2. Co naleŝy rozumieć pod pojęciem zanieczyszczenia środowiska? 3. Jak naleŝy postępować ze zuŝytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi? 4. Jakie są podstawowe sposoby oszczędzania energii elektrycznej? 5. Na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami ziemi? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ zasady ochrony środowiska, jakich powinien przestrzegać pracownik zajmujący się konserwacją urządzeń elektrycznych w duŝej firmie branŝy elektrycznej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić, jakie zagroŝenia środowiska są związane ze sprzętem elektrycznym, zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów nie krytykując Ŝadnego z pomysłów koleŝanek/kolegów), 2) uporządkować zapisane pomysły. Ustalić, co moŝna zrobić ze zuŝytymi elementami urządzeń elektrycznych i jakie metody wypracować na stanowiskach pracy, by doprowadzić do zmniejszenia zuŝycia energii elektrycznej, 3) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy. 58

62 WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki, tablica flipchart Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić najgroźniejsze rodzaje zanieczyszczeń środowiska? 2) podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej? 3) podać sposoby postępowania ze zuŝytym sprzętem elektrycznym? 4) określić, na czym polega ochrona ekologiczna wód? 5) określić, na czym polega ochrona ekologiczna powietrza? 59

63 4.10. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji zagroŝenia poŝarem Materiał nauczania Celem postępowania ratowniczego w zakładzie pracy jest zabezpieczenie poszkodowanego, zapewnienie mu opieki do czasu przybycia wykwalifikowanych ratowników medycznych lub lekarza. Obowiązkiem pracownika jest niezwłoczne zawiadomienie przełoŝonego. PowaŜny stan poszkodowanego oznacza konieczność jak najszybszego wezwania słuŝb medycznych (tel. 999 lub 112 z telefonu komórkowego) lub powiadomienia o zaistniałym wypadku, bezpośrednio po zdarzeniu, odpowiednich osób. Z punktu widzenia zasad udzielania pierwszej pomocy, naleŝy wzywać pomoc tak, aby poszkodowany nie pozostał bez opieki. Istotne teŝ jest, aby meldunek o zaistniałym wypadku zawierał zwięzłą i dokładną informację w kolejności na temat: miejsca zdarzenia i liczby poszkodowanych, rodzaju uszkodzeń, przebiegu wydarzeń, zakresu udzielonej pierwszej pomocy, wzywającego pomoc. Awaria technologiczna jest to zdarzenie, w szczególności emisja, poŝar lub eksplozja powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzących do natychmiastowego powstania zagroŝenia Ŝycia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagroŝenia z opóźnieniem. KaŜdy, kto zauwaŝy wystąpienie awarii, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym osoby znajdujące się w strefie zagroŝenia oraz jednostkę organizacyjną Państwowej StraŜy PoŜarnej albo policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. W przypadku zauwaŝenia poŝaru naleŝy niezwłocznie zaalarmować osoby przebywające w strefie zagroŝenia oraz wezwać straŝ poŝarną. Telefoniczne alarmowanie naleŝy wykonać w następujący sposób: po wybraniu numeru alarmowego straŝy poŝarnej 998 lub 112 i zgłoszeniu się dyŝurnego, spokojnie i wyraźnie podaje się informacje w następującej kolejności: gdzie się pali, adres i nazwę obiektu, co się pali, na którym piętrze, czy jest zagroŝenie dla Ŝycia i zdrowia ludzkiego, swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja o zdarzeniu. Po podaniu ostatniej informacji nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia. Po zgłoszeniu zdarzenia naleŝy przystąpić niezwłocznie do likwidacji poŝaru za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego i nieść pomoc osobom zagroŝonym, a w przypadku koniecznym przystąpić do ewakuacji ludzi i mienia. Środki gaśnicze stosuje się zaleŝnie od rodzaju poŝaru to znaczy, Ŝe nie kaŝdy środek jest przydatny do gaszenia kaŝdego poŝaru. Woda jest całkowicie niepalna, pobiera z palącego się ciała ogromne ilości ciepła, oziębiając palące się ciało do temperatury uniemoŝliwiającej dalsze palenie się. W zetknięciu się z ogniem zamienia się w parę wodną, która wypiera z ogniska poŝaru powietrze (tlen), hamując proces palenia się. Wodą nie moŝna gasić płynów łatwo palnych lŝejszych od wody, poniewaŝ opada ona na dno, powodując przelanie lub rozbryzgi palącej się substancji. Wodą nie wolno gasić instalacji elektrycznych pod 60

64 napięciem. RównieŜ niekorzystne jest oziębianie wodą nagrzanych maszyn lub Ŝelaznych konstrukcji, które mogą ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów. Tabela 7. Grupy poŝarów oraz środki gaśnicze [14]. Grupa poŝarów Rodzaj płonącego materiału Środki gaśnicze Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu woda, piana, dwutlenek węgla, A których występuje zjawisko Ŝarzenia (drewno, papier, proszki gaśnicze tworzywa sztuczne, itp.) B Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek wytworzonego przy poŝarze ciepła (benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen, itp.) piana, dwutlenek węgla, halony, proszki gaśnicze C Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.) proszki gaśnicze, halony D Metale (magnez, sód, uran, itd.) specjalne proszki gaśnicze E PoŜary grupy A D występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem dwutlenek węgla, halony, proszki gaśnicze Łatwo dostępnym środkiem gaśniczym jest piasek, którego właściwości polegają na odcinaniu dostępu powietrza od ogniska poŝaru, zmniejszeniu promieniowania ciepła oraz zapobieganiu rozpryskom. Nadaje się do gaszenia niewielkich zarzewi ognia i małych bomb zapalających. Nie naleŝy go stosować do gaszenia płynów łatwopalnych w zbiornikach, maszynach, aparaturze precyzyjnej. Bardzo skutecznym środkiem gaśniczym jest dwutlenek węgla. Dwutlenek węgla nadaje się do gaszenia wielu rodzajów poŝaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów, rozpuszczalników) i gazów, poniewaŝ nie zwilŝa gaszonych materiałów. Dwutlenek węgla nie przewodzi prądu elektrycznego, moŝe więc być uŝyty do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem. Tabela 8. Wybrane znaki ochrony przeciwpoŝarowej [12]. Hydrant wewnętrzny Gaśnica Kierunek do miejsca rozmieszczenia sprzętu poŝarowego lub urządzenia ostrzegawczego Zestaw sprzętu poŝarowego 61

65 Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Kogo i w jaki sposób zawiadomisz o wypadku przy pracy? 2. Czy znasz numer telefonu do straŝy poŝarnej? 3. Co powinieneś zrobić, gdy zauwaŝysz poŝar? 4. Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą słuŝyć? 5. Jakie czynności naleŝy podjąć w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w pracowni elektrycznej zauwaŝyłeś ogień wydobywający się z podłączonego do układu transformatora. Jak się zachowasz w takiej sytuacji? Sposób wykonania ćwiczenia: Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać, 2) dokonać wyboru właściwego sprzętu gaśniczego, 3) wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów, 4) uzasadnić swój wybór. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, sprzęt gaśniczy, mazaki, tablica flipchart. Ćwiczenie 2 W czasie prac konserwacyjnych przy tokarce zauwaŝono dym wydobywający się ze skrzynki napędu elektrycznego. Jak naleŝy zachować się w takiej sytuacji? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać, 2) dokonać dobrania odpowiedniego sprzętu gaśniczego, 3) wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów, 4) uzasadnić swoją propozycję postępowania. WyposaŜenie stanowiska pracy: instrukcja alarmowa, duŝe arkusze papieru, mazaki. 62

66 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zareagować w przypadku zagroŝenia poŝarowego zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpoŝarowej? 2) scharakteryzować środki gaśnicze? 3) zareagować w przypadku poŝaru obrabiarki? 4) sformułować meldunek do straŝy poŝarnej? 5) podać numery telefonów do najwaŝniejszych słuŝb ratunkowych? 63

67 4.11. Pierwsza pomoc przy urazach mechanicznych, poraŝeniu prądem elektrycznym, zatruciach substancjami chemicznymi. Zabezpieczenie miejsca wypadku Materiał nauczania Pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby znajdującej się w stanie nagłego zagroŝenia Ŝycia lub zdrowia, wykonywanych bez uŝycia wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nie posiadające uprawnień do podejmowania medycznych działań ratowniczych. Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, naleŝy podjąć czynności związane z rozpoznaniem stanu poszkodowanych, na które składają się oceny: przytomności (świadomości), droŝności dróg oddechowych, obecności lub braku oddychania, akcji serca i wydolności krąŝenia, obraŝeń ciała poszkodowanego. NaleŜy zapewnić pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. W szczególności naleŝy zapewnić: punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), apteczki z wyposaŝeniem w środki opatrunkowe. Obsługa punktów i apteczek, powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy. W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach, powinny być wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz wykazy pracowników przeszkolonych w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczek powinny być odpowiednio oznakowane i łatwo dostępne (rys. 19). Rys. 19. Oznakowanie apteczki lub punkt udzielania pierwszej pomocy. NaleŜy pamiętać, Ŝe udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach jest prawnym obowiązkiem kaŝdego. Kolejność postępowania pierwszej pomocy jest następująca: 1. Zachować spokój, nie wpadać w panikę ubezpieczyć siebie i poszkodowanego. 2. Rozpoznać stan poszkodowanego. 3. Usunąć poszkodowanego z rejonu zagroŝenia. 64

68 4. JeŜeli stwierdzisz, Ŝe sam nie potrafisz udzielić pierwszej pomocy, zorganizuj ją, zawiadamiając placówkę słuŝby zdrowia lub kogoś z otoczenia, kto potrafi jej udzielić. 5. Poszkodowanemu zapewnić spokój, odsunąć z otoczenia zbędne osoby, w kaŝdej sytuacji zapewnić poszkodowanemu ciepłe okrycie. 6. Nie lekcewaŝyć nawet drobnych skaleczeń. 7. W razie poraŝenia prądem, braku oddechu, braku pracy serca, krwotoku, lub zatrucia i innych powaŝnych urazów bezwzględnie wezwać lekarza (pogotowie ratunkowe). 8. Do chwili przybycia lekarza nie przerywać rozpoczętego sztucznego oddychania. 9. Poszkodowanego z krwotokiem wolno tylko przenosić lub przewozić. 10. Poszkodowanemu z utratą świadomości nie wolno podawać leków w postaci płynnej ani stałej (tabletki). 11. Przy podejrzeniu uszkodzenia kręgosłupa nie wolno bez koniecznej potrzeby zmieniać pozycji poszkodowanego. 12. Nie pozostawiać poszkodowanego bez opieki. Zranienia OstroŜnie usunąć z rany i okolic ewentualne zanieczyszczenia. Ranę przemyć ciepłą wodą i zdezynfekować. następnie nałoŝyć opatrunek jałowy i zabandaŝować. Uwaga: Nie stosować bezpośrednio na ranę waty ani ligniny. Krwotoki zewnętrzne W przypadku krwotoku tętniczego, Ŝylnego lub miąŝszowego jak najszybciej zatamować wypływ krwi, uciskając miejsce krwawienia czystym, jałowym gazikiem i przytrzymać a następnie załoŝyć na miejsce krwawienia opatrunek uciskający. Zapamiętać lub zapisać godzinę załoŝenia opatrunku i podać ją lekarzowi. Konieczna jest fachowa pomoc medyczna. Uwaga: Chorego nie wolno naraŝać na wysiłek. Krwotoki wewnętrzne Ujawniają się przez; bladość, osłabienie, objawy wstrząsu (przyspieszone tętno, obniŝenie temperatury ciała, duszność, zaburzenie świadomości, zimny pot). Mogą takŝe wystąpić krwawe wymioty, wypływ krwi z narządów rodnych oraz ust. Konieczna jest niezwłoczna fachowa pomoc medyczna. Złamania kończyn Objawy złamania: silny ból w miejscu złamania, ograniczenie lub niemoŝność poruszania kończyną, deformacja kończyny, obrzęk. Unieruchomić złamaną kończynę. W przypadku złamania otwartego (rozerwanie zewnętrznych powłok tkanki i skóry), zranienie naleŝy prawidłowo opatrzyć. Niezbędna fachowa pomoc medyczna. Złamania w obrębie tułowia 1. Złamania Ŝeber Objawy: ból podczas głębokich oddechów, widoczna duszność, bolesność przy dotyku w miejscu złamania. Okolice złamanych Ŝeber podczas głębokiego wydechu opasać szerokim plastrem lub bandaŝem elastycznym, ręcznikiem, prześcieradłem itp., wezwać fachową pomoc. 2. Złamania lub uszkodzenia kręgosłupa Objawy: silny ból w okolicy kręgosłupa, niedowłady względnie poraŝenia kończyn dolnych, mimowolne oddawanie moczu/stolca. Unikać przenoszenia bez potrzeby. Przewozić chorego do szpitala tylko karetką pogotowia ratunkowego. 65

69 Oparzenia i udary cieplne 1. Oparzenia termiczne objawy: I stopień ból, rumień, ewentualnie lekki obrzęk skóry. II stopień rumień, ból i pęcherze wypełnione płynem surowiczym. III stopień zwęglenie skóry, martwica tkanek nawet kości. Stan poparzonego zaleŝy nie tyle od stopnia oparzenia, ile od powierzchni oparzonej skóry. Miejsce oparzenia ochładzać wodą. Nie wolno odrywać części ubrania przyklejonych do powierzchni oparzonej. Bez wskazań lekarza nie wolno stosować Ŝadnych maści lub innych środków. 2. Oparzenia chemiczne: Objawy: podobne jak przy oparzeniach termicznych. Powierzchnie oparzone naleŝy myć duŝą ilością wody. Bez wskazań lekarza nie wolno stosować Ŝadnych maści lub innych środków. Zatrucia Nie wolno powodować wymiotów. podawać duŝe ilości wody. Konieczna fachowa pomoc medyczna. Zatrucia pokarmowe Objawy: ostre zaburzenia Ŝołądkowo-jelitowe, ewentualnie podwyŝszona temperatura. PoŜądane wywołanie wymiotów. W przypadku silnych zatruć natychmiastowa pomoc lekarska. PoraŜenia prądem elektrycznym Objawy: Mogą występować miejscowe bóle, skurcz mięśni, oparzenia skóry, a takŝe zwichnięcia i złamania, ogólne poraŝenia ośrodków nerwowych, zatrzymanie krąŝenia i oddychania, utrata przytomności (stan śmierci pozornej). Postępowanie: uwolnić poraŝonego spod działania prądu przez wyłączenie napięcia, przecięcie przewodów lub odciągnięcie poraŝonego. JeŜeli poraŝony jest przytomny, ułoŝyć go wygodnie, zapewnić spokój, okryć, podać do picia ciepły napój. JeŜeli poraŝony jest nieprzytomny, ale ma zachowany oddech i krąŝenie, połoŝyć go wygodnie, odchylając maksymalnie głowę do tyłu (język nie moŝe blokować krtani), niezwłocznie wezwać pogotowie. JeŜeli poraŝony znajduje się w stanie śmierci pozornej, przystąpić niezwłocznie do wykonywania zabiegu sztucznego oddychania oraz zewnętrznego masaŝu serca. Zabiegi te wykonuje się aŝ do przybycia lekarza względnie do momentu odzyskania świadomości przez poraŝonego. Zachorowania nagłe 1. Omdlenie Objawy: zawroty głowy, bladość skóry, ogólne osłabienie, utrata przytomności, zwolnienie tętna. Chorego ułoŝyć z lekko uniesionymi kolanami, głowa powinna być umieszczona niŝej. Zapewnić dopływ świeŝego powietrza, rozluźnić ubranie, twarz spryskać zimną wodą. Po odzyskaniu przytomności choremu naleŝy podać płyn do picia. 2. Zawał mięśnia sercowego lub ostra niewydolność krąŝenia Objawy: długotrwały ból za mostkiem w okolicy serca, promieniujący do lewej kończyny górnej. Chory odczuwa lęk i duszność, jest blady i spocony, narastają objawy wstrząsu. Przed przybyciem lekarza naleŝy wygodnie ułoŝyć chorego na łóŝku, tapczanie, ławce itp. Zapewnić spokój i dostęp świeŝego powietrza. JeŜeli jest to moŝliwe, podać tabletkę nitrogliceryny pod język, wezwać fachową pomoc. 66

70 Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc? 2. W jaki sposób moŝna ocenić ogólny stan poszkodowanego? 3. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została poraŝona prądem? 4. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która ma objawy zatrucia pokarmowego? 5. Czego nie wolno czynić przy poparzeniach cieplnych? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Czy jest reakcja? TAK Czy jest reakcja? N I E ERC Rysunek do ćwiczenia 1. ERC Na rysunku przedstawione są dwa przypadki moŝliwej oceny wstępnej stanu przytomności poszkodowanego w wypadku. Poszkodowany jest nieprzytomny. Zaznacz w tabeli liczbami 1, 2 i 3 trzy pierwsze czynności, które wykonasz w przypadku reakcji poszkodowanego (TAK) oraz w przypadku braku reakcji u poszkodowanego (NIE). Sprawdź obraŝenia Oceń stan poszkodowanego Wezwij kwalifikowaną pomoc Wezwij pomoc UdroŜnij drogi oddechowe Sprawdź oddech Sposób wykonania ćwiczenia TAK Jest reakcja NIE Brak reakcji Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z algorytmem udzielania pierwszej pomocy, 2) przeanalizować czynności zawarte w tabeli, 3) uzupełnić tabelę, 4) zaprezentować wyniki na forum grupy. WyposaŜenie stanowiska pracy: karta papieru z tabelą według wzoru, ołówek, długopis, plansza lub slajdy wybrane z pokazu multimedialnego. 67

71 Ćwiczenie 2 Z. ANGLART ŁCDNiKP 48 Rysunek do ćwiczenia 2 Podczas pokazu multimedialnego przedstawiono sposób opatrzenia rany głowy. Jakich środków opatrunkowych uŝyto do wykonania opatrunku? Gdzie stosowany jest znak krzyŝa pokazany w lewym górnym rogu rysunku? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapisać na arkuszu papieru środki opatrunkowe zastosowane do wykonania opatrunku rany głowy, 2) zapisać na arkuszu papieru wskazane punkty rozmieszczenia apteczek w szkole oznakowane znakiem krzyŝa, pokazanego na fotografii, 3) wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów, 4) uzasadnić swoją propozycję postępowania. WyposaŜenie stanowiska pracy: duŝe arkusze papieru, mazaki Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) udzielić pierwszej pomocy w sytuacjach zagroŝenia Ŝycia i zdrowia? 2) wykonać opatrunek zranień i skaleczeń? 3) udzielić pomocy w przypadku poraŝenia prądem? 4) zatamować krwotok i opatrzyć ranę? 5) podać kolejność postępowania pierwszej pomocy? 6) wymienić czynności związane z rozpoznaniem stanu poszkodowanego? 68

72 5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ Instrukcja dla ucznia 1. Przeczytaj dokładnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi. 4. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 5. Test zawiera 20 zadań. 6. Do kaŝdego pytania podane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa. 7. Zaznacz prawidłową według Ciebie odpowiedź wstawiając literę X w odpowiednim miejscu na karcie odpowiedzi. 8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie literą X zaznacz odpowiedź prawidłową. 9. Za kaŝde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt. 10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niŝ jednej odpowiedzi otrzymujesz zero punktów. 11. UwaŜnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi. 12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeśli któreś z pytań sprawi Ci trudność przejdź do następnego. Do pytań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi moŝesz wrócić później. 13. Pamiętaj, Ŝe odpowiedzi masz udzielać samodzielnie. 14. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH Powodzenia 1. Za stan techniczny maszyn i urządzeń oraz wyposaŝenia pomieszczeń pracy odpowiedzialność ponosi a) pracownik. b) pracodawca. c) inspektor bhp. d) społeczny inspektor pracy. 2. Pracownik z przyczyn niezaleŝnych od niego, nie wykorzystał przysługującego mu za dany rok urlopu wypoczynkowego. Urlop winien mu być udzielony najpóźniej do końca a) roku kalendarzowego. b) przyszłego roku kalendarzowego. c) drugiego kwartału następnego roku kalendarzowego. d) pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego. 3. Pracownik jest zatrudniony u danego pracodawcy 6 lat. Jest to jego pierwsza praca. Okres wypowiedzenia umowy o pracę, jeŝeli była zawarta na czas nie określony wyniesie a) 2 tygodnie. b) 1 miesiąc. c) 3 miesiące. d) 6 miesięcy. 69

73 4. Pracownika, który dopuścił się naruszenia obowiązków pracowniczych nie moŝna ukarać karą regulaminową, jeśli od naruszenia obowiązków upłynęło a) 7 dni. b) 14 dni. c) 21 dni. d) 1 miesiąc. 5. W czasie obsługi maszyny tokarz nie uŝywał środków ochrony. W pewnym momencie koniec wirującego zabieraka zawadził o rękaw ubrania, co spowodowało wciągnięcie ręki w maszynę i jej okaleczenie. Bezpośrednią przyczyną wypadku mogło być nie załoŝenie przez tokarza a) rękawic. b) maski ochronnej. c) fartucha ochronnego. d) okularów ochronnych. 6. Czynnikiem zagroŝeń fizycznych, mechanicznych jest a) wirus grypy. b) tlenek węgla. c) promieniowanie podczerwone. d) wiór powstający podczas obróbki skrawaniem. 7. Minimalne natęŝenie oświetlenia na płaszczyźnie roboczej przy pracach o duŝej dokładności powinno wynosić a) 300 luksów. b) 500 luksów. c) 700 luksów. d) 900 luksów. 8. Na rysunku przedstawiono stanowisko robocze wiertacza. Aby poprawić warunki i higienę pracy pracownika naleŝy zastosować a) podnóŝek. b) wyŝszy stół. c) niŝsze siedzisko. d) inne ustawienie siedziska. 9. Środkiem ochrony indywidualnej przy obróbce skrawaniem jest a) koszula flanelowa. b) maska spawalnicza. c) fartuch Ŝaroodporny. d) obuwie z podeszwą twardą. 10. Oświetlenie miejscowe naleŝy zastosować na obrabiarce, jeŝeli a) nastąpiła awaria oświetlenia podstawowego w pomieszczeniu pracy. b) pracownik zgłosił potrzebę poprawy oświetlenia na stanowisku pracy. c) stwierdzono osłabienie wzroku pracownika potwierdzone badaniem wzroku. d) występuje potrzeba miejscowego zwiększenia natęŝenia oświetlenia ze względu na rodzaj pracy (jej dokładność). 70

74 11. Czynnikiem zagroŝenia według definicji jest a) hałas. b) ubytek słuchu. c) poraŝenie prądem. d) upadek z wysokości. 12. Ochronniki słuchu naleŝy bezwzględnie stosować, jeśli natęŝenie hałasu przekracza poziom a) 82 decybeli. b) 83 decybeli. c) 84 decybeli. d) 85 decybeli. 13. Dla ochrony przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa) stosuje się a) izolowanie stanowiska. b) obudowy dźwiękochłonne. c) izolowanie części czynnych. d) osłonę uniemoŝliwiającą dostęp do części czynnych obwodu. 14. Do gaszenia poŝaru oleju hydraulicznego naleŝy uŝyć gaśnicy a) wodnej. b) halonowej. c) pianowej. d) halogenowej. 15. Znak informacyjny przedstawiony na rysunku oznacza a) powierzchnię gorącą. b) zatrzymanie awaryjne. c) uruchomienie awaryjne. d) powierzchnię świeŝo malowaną. 16. Znak przedstawiony na rysunku oznacza nakaz stosowania a) ochrony rąk. b) rękawic skórzanych. c) środków do mycia rąk. d) rękawic pięciopalcowych. 71