Wykroczenia przeciwko prawom pracownika

Transkrypt

1 Praktyczny poradnik Wykroczenia przeciwko prawom pracownika Edyta Wiszowata Czym jest wykroczenie przeciwko prawom pracownika? Jakie są zasady odpowiedzialności za kodeksowe wykroczenia przeciwko prawom pracownika? Kto może być pociągnięty do odpowiedzialności za popełnienie kodeksowego wykroczenia przeciwko prawom pracownika?

2 BIBLIOTEKA MONITORA PRAWA PRACY Edyta Wiszowata Wykroczenia przeciwko prawom pracownika

3 Polecamy nasze publikacje z zakresu prawa pracy: MONITOR PRAWA PRACY Miesięcznik Andrzej Marian Świątkowski KODEKS PRACY. KOMENTARZ, wyd. 1 Komentarze kodeksowe Pod red. Wojciecha Muszalskiego KODEKS PRACY. KOMENTARZ, wyd. 8 Duże Komentarze Becka Jerzy Wratny, Krzysztof Walczak ZBIOROWE PRAWO PRACY. KOMENTARZ Komentarze kodeksowe Ludwik Florek PRAWO PRACY. ORZECZNICTWO, wyd. 2 Zbiory orzecznictwa Becka Piotr Korzuch, Piotr Grzebyk ZBIOROWE PRAWO PRACY. ORZECZNICTWO Zbiory orzecznictwa Becka KODEKS PRACY. PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY. BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY. AKTY WYKONAWCZE. wyd. 8 Edycja Sądowa

4 Edyta Wiszowata Wykroczenia przeciwko prawom pracownika

5 Redakcja: Anna Kamińska Stan prawny: styczeń 2012 roku Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wydawnictwo C.H. Beck ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: PanDawer Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wykaz skrótów... VII Wstęp... XIII Rozdział I. Pojęcie wykroczenia przeciwko prawom pracownika i usytuowanie tej kwestii w systemie prawnym... 1 Rozdział II. Wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym a przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową Kryteria rozgraniczające przestępstwa popełnione przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową od wykroczeń antypracowniczych Zbieg znamion przestępstwa przeciw prawom osób wykonujących pracę zarobkową i wykroczenia przeciw prawom pracowniczym Rozdział III. Przedmiot wykroczeń przeciwko prawom pracowniczym a strona przedmiotowa tych wykroczeń Przedmiot wykroczenia godzącego w prawa pracownika Strona przedmiotowa wykroczenia przeciwko uprawnieniom pracowniczym A. Czyn B. Związek przyczynowy C. Bezprawność i okoliczności uchylające bezprawność czynu D. Znamiona czynów stypizowanych w dziale trzynastym KP Rozdział IV. Podmiot wykroczeń antypracowniczych a strona podmiotowa tych wykroczeń Podmiot wykroczeń godzących w uprawnienia pracowników Strona podmiotowa wykroczeń przeciwko prawom pracowniczym Rozdział V. Prawna jedność wykroczenia i zbieg przepisów wykroczeniowych z kodeksowymi wykroczeniami przeciwko prawom pracownika Rozdział VI. Formy zjawiskowe i stadialne wykroczeń przeciwko prawom pracownika Rozdział VII. Przedawnienie i zatarcie ukarania w tematyce wykroczeń popełnionych przeciwko prawom pracowniczym Rozdział VIII. Sposób realizacji funkcji prawa pracy i prawa wykroczeń przez kodeksowe wykroczenia przeciwko prawom pracownika V

7

8 Wykaz skrótów Wykaz skrótów 1. Akty prawne ChemMieszU... ustawa z r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. Nr 63, poz. 322) EuroRadyZakł... ustawa z r. o europejskich radach zakładowych (Dz.U. Nr 62, poz. 556 ze zm.) EuroSpółdzU... ustawa z r. o spółdzielni europejskiej (Dz.U. Nr 149, poz ze zm.) EuroZgrupU... ustawa z r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz.U. Nr 62, poz. 551 ze zm.) FundŚwSocU... ustawa z r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (t.jedn.: Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.) InfKonsU... ustawa z r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz.U. Nr 79, poz. 550 ze zm.) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KK... ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KN... ustawa z r. Karta Nauczyciela (t.jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) Konstytucja... ustawa z r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KP... ustawa z r. Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24, poz. 141 ze zm.) KPA... ustawa z r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.jedn.: Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz ze zm.) KPC... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) VII

9 Wykaz skrótów KPK... KPW... KW... MinWynagU... NarZasóbArchU... OgrSwobDziałU... PańInsSanU... PracPodwU... PracStatkiU... PracTranSpółU... PracTymU... PromocZatrudU... RehNiepłU... RozpChorZaw... RozpDokPrac... ustawa z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) ustawa z r Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.jedn.: Dz.U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848) ustawa z r. Kodeks wykroczeń (t.jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) ustawa z r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz ze zm.) ustawa z r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (t.jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr123, poz. 698) ustawa z r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (t.jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 216, poz ze zm.) ustawa z r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (t.jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263) ustawa z r. o wykonywaniu prac podwodnych (Dz.U. Nr 199, poz ze zm.) ustawa z r. o pracy na morskich statkach handlowych (Dz.U. Nr 61, poz. 258 ze zm.) ustawa z r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spółek (Dz.U. Nr 86, poz. 525) ustawa z r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U. Nr 166, poz ze zm.) ustawa z r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.jedn.: Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.) ustawa z r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.) rozporządzenie z r. Rady Ministrów w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. Nr 105, poz. 869) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz.U. Nr 62, poz. 286) VIII

10 Wykaz skrótów RozpOgólBHP... RozpŚwiadPrac... RozpUrlopWyp... SpołInsPracU... SporyzbiorU... SysOcenZgodU... UoPIP... WypadChorU... ZwolGrupU... ZwZawU... rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 129, poz. 844) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (Dz.U. Nr 60, poz. 282) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14) ustawa z r. o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. Nr 35, poz. 163 ze zm.) ustawa z z r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. Nr 55, poz. 236 ze zm.) ustawa z r. o systemie oceny zgodności (t.jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 138, poz. 935 ze zm.) ustawa z r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. Nr 89, poz. 589 ze zm.) ustawa z r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz ze zm.) ustawa z r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) ustawa z r. o związkach zawodowych (t.jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) 2. Organy orzekające SN... TK... Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny 3. Publikatory Legalis... MoP... System Informacji Prawnej Monitor Prawniczy IX

11 Wykaz skrótów OSN... OSNAPiUS... OSNC... OSNCP... OSNK... OSNKW... OSNP... PiP... PiZS... PP... SP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Izba Pracy Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Państwo i Prawo Praca i Zabezpieczenie Społeczne Prawo Pracy Studia Prawnicze 4. Inne %... procent... paragraf art.... artykuł BHP... bezpieczeństwo i higiena pracy Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzędowy GIP... Główny Inspektor Pracy itd.... i tak dalej itp.... i tym podobne KWPPP... kodeksowe wykroczenia przeciwko prawom pracownika lit.... litera mln... milion nast.... następne np.... na przykład Nr, nr... numer OIP... Okręgowy Inspektorat Pracy op.cit.... opus citatum PIP... Państwowa Inspekcja Pracy pkt... punkt X

12 Wykaz skrótów por.... porównaj poz.... pozycja PPPOWPZ... przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową r.... rok red.... redakcja s.... strona T., t.... tom t.jedn.... tekst jednolity tj.... to jest tys.... tysiąc UE... Unia Europejska ust.... ustęp w zw.... w związku WPPP... wykroczenia przeciwko prawom pracownika z.... zeszyt zd.... zdanie zł... złoty zob.... zobacz XI

13

14 Wstęp Wstęp Prawo pracy to gałąź prawa powstała wskutek działania ustawodawcy ukierunkowanego na zniwelowanie dysproporcji, jaka istnieje między stronami stosunku pracy pracownikiem i pracodawcą. Pracownik ma tu zasadniczo słabszą pozycję. Pracodawca, będąc świadomym tego faktu, może mieć skłonność do naruszania uprawnień pracowniczych. By temu zapobiec, ustawodawca wprowadził przepisy wykroczeniowe, typizujące czyny łamiące prawa pracownicze. Znalazły się one w KP w dziale trzynastym. Wykroczenia tego typu ujęto też w innych aktach prawnych 1. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika (dalej WPPP) są istotnym problemem na linii pracownik pracodawca. Wskazuje na to fragment sprawozdania Głównego Inspektora Pracy (dalej: GIP), w którym stwierdzono, że w wyniku przeprowadzonych kontroli w 2008 r. inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy (dalej PIP) ujawnili WPPP, tj. o 2,6 tys. (3%) więcej niż w 2007 r. 2. Te informacje dotyczą tylko czynów wykrytych. Nie odzwierciedla to jednak rzeczywistości popełnionych wykroczeń może być kilkakrotnie więcej niż wykroczeń ujawnianych. Wynika to z faktu, że wielu pracowników, uważając się za słabszych od pracodawców, nie podejmuje prób zgłoszenia do organów ścigania czynów zabronionych. Na taki krok decydują się dopiero, gdy wykroczenie jest poważne i dotyczy ważnych dla nich uprawnień (np. wynagrodzenia). Ustawodawca, zauważając problem wynikający z dysproporcji między podmiotami stosunku pracy, stworzył dział trzynasty KP. Motywy działania prawodawcy w kierunku karania niektórych naruszeń prawa pracy i traktowania ich jako wykroczeń leżą też u podstaw funkcji ochronnej prawa pracy 3. Funkcję tę 1 Niniejsza praca będzie jednak poruszała tylko temat wykroczeń przeciwko prawom pracownika (które niżej będą zwane też wykroczeniami antypracowniczymi, godzącymi w prawa pracownika, bądź przeciwpracowniczymi) umieszczonych w KP. Należą one bowiem do najczęstszych naruszeń prawa pracy. W dodatku dotykają wszystkich rodzajów pracowników. Rozważania na temat kary wyłączono z wywodu, gdyż według niektórych autorów kara należy do kwestii procesowych, które nie są przedmiotem opracowania M. Roman, Wykroczenia przeciwko prawom pracownika (art. 281 KP), MoP Nr 11/2000, s XIII

15 Wstęp realizują normy, które zostały ustanowione, by chronić interes pracowników 1, a w tym właśnie celu stworzono art KP. Nie jest to jednak jedyna funkcja, jaką spełniają kodeksowe wykroczenia przeciwko prawom pracownika (dalej: KWPPP). Normy te, jak również inne normy prawa pracy, cechują się multifunkcjonalnością 2. W ramach analizy dokonywanej w niniejszej pracy podjęta zostanie próba odpowiedzenia na pytanie, jakie funkcje pełnią KWPPP. Mówiąc o funkcjach prawa pracy, które odnoszą się do KWPPP, nie sposób nie wspomnieć, że przepisy ustanawiające te wykroczenia należą też do prawa wykroczeń. Spełniają one zatem funkcje charakterystyczne dla materialnych przepisów wykroczeniowych. Jedną z nich jest funkcja ochronna WPPP, która przejawia się w ochronie stosunku pracy przed naruszeniami porządku prawnego, głównie prawa pracy. Inną funkcją prawa wykroczeń, którą odnosić należy do przepisów działu trzynastego KP, jest funkcja prewencyjno-wychowawcza. Działa ona w dwóch sferach ogólnej i indywidualnej. Pierwsza z tych płaszczyzn polega na oddziaływaniu na ogół pracodawców, by nie dopuszczali się naruszeń prawa pracy, oraz na próbie pokazania im, że nakazy i zakazy ustanowione w dziale trzynastym KP są słuszne. Druga sfera polega na wywieraniu wychowawczego wpływu (głównie przez sprawiedliwe karanie) na pracodawców, którzy dopuścili się już wykroczenia. Normy wykroczeniowe mogą spełniać też funkcję gwarancyjną. Funkcja ta jest spełniana także przez KWPPP. Wynika ona z oparcia odpowiedzialności wykroczeniowej na zasadach: nulla contraventio et nulla poena sine lege (ustawowego określenia czynu zabronionego i kary), nulla poena sine culpa (braku możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności bez zaistnienia winy) i zasadzie stosowania ustawy obowiązującej w momencie orzekania, chyba że wcześniejsze przepisy są korzystniejsze dla sprawcy (art. 2 KW). Podmioty WPPP mogą się zatem nie obawiać odpowiedzialności za czyny nieuznane za wykroczenia czy w sytuacji braku zawinienia. Mają też pewność, jakiego rodzaju represja karna grozi im za popełnienie KWPPP (grzywna od 1000 do zł) i że nie będą oni karani za czyny, które w chwili ich popełnienia nie były penalizowane. Znajomość funkcji, jakie pełnią dane przepisy, pomaga przy ich interpretacji. Jest to tym istotniejsze, że WPPP są położone na granicy dwóch gałęzi prawa, co może wzmagać problemy przy ich stosowaniu. Warto wówczas sięgnąć do funkcji obu gałęzi prawa i dokonać wykładni za ich pomocą. Innym powodem, dla którego poruszyłam kwestię funkcji prawa pracy i prawa wykroczeń, jest chęć pokazania, że KWPPP prawidłowo spełniają niektóre wyżej wskazane funkcje i jednocześnie niewłaściwie realizują inne z nich. 1 A.M. Świątkowski, Polskie prawo pracy, Warszawa 2010, s K.W. Baran, [w:] K.W. Baran, B. Ćwiertniak, D. Dörre-Nowak, K. Walczak, Prawo pracy, Warszawa 2009, s. 42. XIV

16 Wstęp Problemy interpretacyjne przy stosowaniu KWPPP mogą pomóc rozwiązywać także zasady prawa pracy i zasady prawa wykroczeń. Warto w szczególności wspomnieć o tego rodzaju zasadach prawa pracy, które konotują z przepisami wykroczeniowymi z działu trzynastego KP. Jedną z takich zasad ustanawia art. 24 Konstytucji, według którego państwo ma obowiązek ochraniania pracy i sprawowania nadzoru nad warunkami jej wykonywania. Przejawem realizacji tego obowiązku jest stypizowanie czynów zabronionych stanowiących KWPPP. Inną zasadą pomocną przy interpretowaniu norm działu trzynastego KP jest zasada z art. 30 Konstytucji, który nakazuje szanować i chronić godność człowieka i obywatela. Z zasady tej można wywieść zasadę poszanowania godności pracowniczej, której ochronie służyć mają przepisy działu trzynastego KP. Artykuł 47 Konstytucji wprowadzający prawo do ochrony życia rodzinnego może stanowić podstawę interpretacyjną przepisu wykroczeniowego z art. 281 pkt 5 KP. Nie da się bowiem chronić życia rodzinnego pracowników bez zapewnienia im ochrony uprawnień związanych z rodzicielstwem. Kolejną zasadą pomocną przy wykładni KWPPP jest art. 65 ust. 3 Konstytucji, przewidujący zakaz zbyt wczesnego zatrudniania dzieci. Konkretyzacją tej zasady jest art pkt 9 KP. Z kolei art. 65 ust. 4 Konstytucji wskazuje na istnienie minimalnej wysokości wynagrodzenia za pracę. Przepis ten może korespondować z art pkt 1 KP. Warto wspomnieć też o art. 66 ust. 1 Konstytucji, który wprowadza prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (zasadę ochrony życia i zdrowia w stosunkach pracy). Przepis ten może stanowić pomoc w egzegezie art i 2 pkt 1 5 KP. Zasady wprowadzone przez art. 66 ust. 2 Konstytucji (prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów) korespondują z treścią art. 281 pkt 5 i art pkt 2 KP. Przepisy działu trzynastego KP korespondują także z zasadami wprowadzonymi przez KP. Głównie chodzi tu o art. 11 KP chroniący godność pracownika, art. 13 KP wprowadzający prawo co najmniej do minimalnego wynagrodzenia, art. 14 KP stanowiący o prawie do wypoczynku i art. 15 KP stanowiący o ochronie życia i zdrowia pracowników poprzez zapewnianie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Również i te zasady mogą być wykorzystane w egzegezie przepisów działu trzynastego KP. Do WPPP mają zastosowanie także zasady prawa wykroczeń. Część z nich przytoczono przy omawianiu funkcji gwarancyjnej. Innymi zasadami są: zakaz stosowania analogii, zasada terytorialności (art. 3 KW), zasada równowartości działania i skutku (art. 4 2 KW). Zasady te, z uwagi na omówienie ich w literaturze dotyczącej prawa wykroczeń i brak modyfikacji w przypadku WPPP, nie będą bliżej analizowane. Założeniem niniejszej pracy było wskazanie sposobu działania norm wykroczeniowych zamieszczonych w KP nie tylko od strony teoretycznej, lecz też XV

17 Wstęp od strony praktycznej. Kierując się chęcią zdobycia informacji potrzebnych do kompleksowego ujęcia tematu KWPPP, przeprowadziłam badania w Okręgowym Inspektoracie Pracy (dalej: OIP) w Krakowie. Przedmiotem zainteresowania były kontrole dokonane w krakowskim okręgu PIP (inspektoraty w Krakowie, Tarnowie i Nowym Sączu) w latach Z uwagi na znaczną ilość kontroli, w których stwierdzono WPPP w każdym z roczników, analizie poddano tylko 1% kontroli przeprowadzonych w danym roku. Poniższa tabela obrazuje liczbę kontroli w poszczególnych latach, w których wykryto WPPP, i liczbę zbadanych kontroli Poniżej problemy teoretyczne zostaną zilustrowane wynikami analiz. W czasie badań odkryto kilka ciekawych przypadków prawnych, które zostaną przytoczone w celu zobrazowania kwestii wyłaniających się przy dokonywaniu kwalifikacji prawnych zdarzeń godzących w uprawnienia pracownicze. XVI

18 Rozdział I. Pojęcie wykroczenia przeciwko prawom pracownika... Rozdział I. Pojęcie wykroczenia przeciwko prawom pracownika i usytuowanie tej kwestii w systemie prawnym Ustawodawca w KW nie zawarł definicji legalnej terminu wykroczenie. W art. 1 1 KW stwierdzono tylko, kto podlega odpowiedzialności za wykroczenie ( ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany ). W 2 dodano, że nie popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. Doktryna podkreśla, że wymienione przepisy specyfikują wszystkie elementy, jakimi powinien cechować się czyn, by stanowił wykroczenie. Jest to zatem: 1) czyn człowieka, 2) bezprawny (zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie popełnienia czynu), 3) karygodny (społecznie szkodliwy), 4) karalny (zabroniony pod groźbą kary), 5) zawiniony. Dla zaistnienia wykroczenia elementy te muszą wystąpić łącznie. Brak któregokolwiek będzie oznaczał brak wykroczenia 1 i dlatego są nazywane podstawowymi zasadami odpowiedzialności za wykroczenia 2. W niniejszej pracy (w rozdziałach II IV) scharakteryzowano te elementy. Wraz z wyjaśnianiem ich znaczenia przybliżono termin wykroczenie przeciwpracownicze. Ono bowiem zawiera się w pojęciu wykroczenia i ma wszystkie ze wspomnianych elementów określających pojęcie wykroczenia. Poza tym ma jednak dodatkowe cechy, które powodują, że WPPP wyróżniane są z innych rodzajów wykroczeń. Poniżej zostaną przedstawione cechy, które są charakterystyczne tylko dla wykroczeń antypracowniczych. Zapamiętaj 1 W. Kotowski, Kodeks wykroczeń komentarz, Warszawa 2009, s P. Kozłowska-Kalisz, [w:] M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa, Kodeks wykroczeń komentarz, pod red. M. Mozgawy, Warszawa 2009, s

19 Rozdział I. Pojęcie wykroczenia przeciwko prawom pracownika... Podstawową cechą WPPP jest ich przedmiot, którym co do zasady są uprawnienia pracowników, głównie z zakresu indywidualnego prawa pracy. Wyjątkiem jest ochrona prawa do partycypacji pracowniczej (prawo z zakresu zbiorowego prawa pracy) 1. Zbiorowe prawa pracownicze ustawodawca wziął pod ochronę w inny sposób przez stworzenie w ustawach z zakresu zbiorowego prawa pracy odpowiednich typów przestępstw. Chodzi tu o ZwZawU (art. 35) i SporyZbiorU (art. 26), gdzie przedmiotem ochrony są m.in. wolności związkowe i prawo do prowadzenia i rozwiązywania sporów zbiorowych (zbiorowe prawa pracownicze) 2. Można zatem przyjąć, że WPPP mają za przedmiot ochrony indywidualne prawa pracownicze. Bez żadnych wyjątków można to stwierdzenie odnieść do KWPPP. Kwestia przedmiotu wykroczeń godzących w uprawnienia pracownicze będzie bliżej scharakteryzowana w rozdziale III. Inną cechą identyfikującą WPPP jest to, że w zasadzie odpowiedzialność mogą ponosić tylko określone podmioty (jest to konsekwencją przedmiotu wykroczeń), czyli osoby, które są uprawnione do ingerencji w prawa pracownika lub do określania kształtu tych praw. Z tego powodu WPPP generalnie są wykroczeniami indywidualnymi: ich sprawcą nie może być każdy podmiot, lecz taki, który spełnia określone wymagania. Analiza podmiotów WPPP zostanie przeprowadzona w dalszej części opracowania (rozdział IV). WPPP odróżniają się od innych rodzajów wykroczeń postępowaniem w sprawach o wykroczenia. Mimo że postępowanie w sprawach o WPPP toczy się według ogólnych reguł KPW, to pojawiają się tu pewne odrębności. Przede wszystkim wniosek o ukaranie przez sąd (którym w I instancji jest sąd rejonowy) może wnosić tylko państwowy inspektor pracy lub według zasad ogólnych prokurator. Organem powołanym do ścigania tych wykroczeń jest PIP (art. 10 ust. 1 pkt 15 UoPIP). Na zasadach ogólnych (powołanie do strzeżenia praworządności) ścigać te czyny może też prokuratura. Postępowanie wyjaśniające, służące stwierdzeniu okoliczności popełnienia wykroczenia, może przeprowadzać w tych sprawach inspektor pracy, prokurator bądź na zlecenie prokuratora policja (art. 54 KPW). Następną wyróżniającą cechą jest to, że w sprawach mniejszej wagi inspektor pracy, zamiast złożyć wniosek o ukaranie do sądu, sam może ukarać sprawcę. Czyni to w trybie mandatowym grzywną od 20 do 2000 zł lub do 5000 zł w warunkach recydywy 3. Wskazane wyżej odrębności postępowania wydają się najistotniejsze. Obok nich istnieją jeszcze inne specyficzne cechy, wynikające m.in. z Konwencji 1 Przewidziana: w EuroRadyZakł (art. 39); w EuroZgrupU (art. 133); w InfKonsU (art. 19); w EuroSpółdzU (art. 111). 2 W. Radecki, Granice ingerencji prawa karnego w stosunki pracy, Prok. i Pr. Nr 6/2005, s T. Liszcz, Prawo pracy, Warszawa 2009, s. 485; J. Iwulski, W. Sanetra, Komentarz do Kodeksu pracy, Warszawa 2009, s i nast. 2

20 Rozdział I. Pojęcie wykroczenia przeciwko prawom pracownika... Nr 81 Międzynarodowej Organizacji Pracy 1 oraz UoPIP. Ze względu na fakt, że przedmiotem niniejszej analizy jest tylko aspekt materialnoprawny WPPP, w dalszej części wywodu niuanse te zostaną pominięte. Inną cechą wyróżniającą WPPP jest ich regulacja poza KW w wielu aktach ustawodawstwa prawa pracy. Wydawać by się mogło, że wykroczenia tego typu stanowią wszystkie wykroczenia pojawiające się w: KP (art ), w przepisach wprowadzających KP (art. XII) 2, w SpołInsPracU (art. 22), w PromocZatrudU (art ), w FudnŚwSocU (art. 12a), w PracStatkiU (art ), w EuroSpółdzU (art. 111), w PracTymU (art. 27), w EuroRadyZakłU (art. 39), w EuroZgrupU (art. 133), w InfKonsU (art. 19), w PracTranSpółU (art. 52), w PracPodwU (art. 30) czy w OgrSwobDziałU (art. 15). Warto jednak wskazać, że ustawodawca oprócz pojęcia WPPP, używanego w tytule działu trzynastego KP, wprowadza do ustawodawstwa pojęcie wykroczenia związanego z wykonywaniem pracy zarobkowej 3 (tytuł działu VII KPW). Wyodrębnienie tego pojęcia i nieposługiwanie się określeniem WPPP wynika z tego, że nie wszystkie czyny stanowiące wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej godzą w uprawnienia pracownicze i dlatego nie wszystkie z nich można nazwać WPPP 4. Część z nich narusza inne niż prawa pracownicze dobra i wartości chronione przez ustawodawstwo pracy. Na podstawie powyższego można skonstruować następujący podział wykroczeń pojawiających się w ramach ustaw prawa pracy. W podziale tym, w celu zobrazowania otoczenia prawnego omawianych wykroczeń, uwzględniono też inne niż wykroczenia czyny o charakterze karnym odnoszące się do stosunków prawnych związanych z wykonywaniem pracy o charakterze zarobkowym przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (dalej: PPPOWPZ). 1 Konwencja Nr 81 dotycząca inspekcji pracy w przemyśle i handlu z r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 72, poz. 450); L. Florek, Zakres kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, PiZS Nr 3/2008, s Ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks pracy (Dz.U. z 1974 r. Nr 24, poz. 142). 3 To określenie nawiązuje brzmieniem do tytułu rozdziału XVIII KK: Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową ; zauważa to też T.M. Nycz, wskazując, że wynika to z chęci ustawodawcy ujednolicenia nazewnictwa przestępstw i wykroczeń w sprawach pracowniczych z uwagi na chronienie przez te przepisy tego samego dobra prawnego (T.M. Nycz, Kodeks pracy z komentarzem, Kraków Tarnobrzeg 2009, s. 799 i nast.). 4 T.M. Nycz, Kodeks pracy..., s. 799 i nast. 3