Prawidłowa adaptacja dziecka do przedszkola rolą nauczycieli i rodziców.

Transkrypt

1 1 mgr Agnieszka Maryniak mgr Katarzyna Kowara Prawidłowa adaptacja dziecka do przedszkola rolą nauczycieli i rodziców. Według J. Tokarskiego adaptacja jest terminem zapożyczonym ze świata zwierząt głównie dzięki psychologii behawioralnej. Wywodzi się od łacińskiego adaptatio, czyli przystosowanie. Termin obecny już od czasów Darwina w biologii określa ogół reakcji fizjologicznych, mających na celu przystosowanie organizmów lub ich narządów do pełnienia funkcji przy zmianie warunków 1. Stanowisko to można w bezpośredni sposób przełożyć na adaptację dziecka do warunków przedszkolnych. Jednak, aby stworzyć dzieciom lepszy start przedszkolny należy zarówno siebie, jako rodzica, jak i dziecko odpowiednio do tego przygotować. Rozpoczęcie przez dziecko edukacji przedszkolnej jest momentem przełomowym w jego życiu społecznym. Dla wielu dzieci oznacza on pierwsze kontakty z dużą grupą nie tylko rówieśniczą, ale także osób dorosłych. To jak dziecko zareaguje w sytuacji adaptacji jest indywidualną sprawą, zależy od jego osobowości, tempa rozwoju, a także od tego, jak dziecko przygotują do tej sytuacji rodzice. W oczach dziecka przedszkole jest nowym, zupełnie nieznanym światem. Obce osoby, otoczenie, zabawki, sale, rytm dnia, zasady, normy. Wszystko toczy się inaczej niż w domu 2. Obserwujemy, co zrozumiałe, iż także rodzice oddający swoje zwłaszcza 3-letnie pociechy do przedszkola przeżywają stres i niepokój oraz są zaskoczeni wymaganiami wobec przyszłych przedszkolaków. Szczególnie trudne momenty przeżywają rodzice, gdy pojawiają się pierwsze problemy z przystosowaniem ich dziecka do warunków i wymagań placówki. Dlatego przedszkole jako profesjonalne środowisko wychowawcze, musi udzielać wsparcia, służyć radą i pomocą w rozwiązywaniu problemów z adaptacją oraz zapobiegać ich powstawaniu. Nasza placówka w dwojaki sposób pomaga dzieciom i rodzicom w procesie adaptacyjnym. Po pierwsze mowa tu o tzw. okresie, w którym rodzice dokonują wyboru przedszkola dla swojego dziecka, po drugie, stricte, o okresie adaptacyjnym dziecka do warunków przedszkolnych. W tzw. okresie przedadaptacyjnym rodzice i dzieci ubiegający się o miejsce w naszym przedszkolu zapraszani są na imprezy i uroczystości z naszym udziałem, tym samym mają możliwość obejrzenia przedszkola, jego bazy i wyposażenia. Mogą 1 J. Tokarski (red.) "Słownik wyrazów obcych", Wyd. PWN, Warszawa, Źródło internetowe ( r.)

2 2 zapoznać się nauczycielami, programem nauczania i wymogami przedszkola, a także mieć możliwość rozmowy z dyrektorem o ofercie i celach pracy placówki. Jest to ważne, chociażby z uwagi na bezpieczeństwo i zdrowie dzieci, np. alergicznych, wymagających stałego nadzoru nad specjalistycznymi dietami. Pomocne w tym względzie są także inne kanały informacyjne, tj. strona internetowa przedszkola, gazetki i ogłoszenia dla rodziców o tematyce adaptacji dziecka do przedszkola. Z drugiej strony nauczycielki corocznie opracowują szczegółowy plan działań adaptacyjnych związany nie tylko z przebiegiem zajęć, ale także ze wsparciem rodziców. Adaptacja dziecka 3,4-letniego rozpoczyna się z chwilą przekroczenia przez nie i rodziców progu przedszkola w czerwcu na pierwszych zajęciach z nauczycielami i personelem pomocniczym. Z reguły zajęcia te rozpoczynają się od wyjaśnienia ich specyfiki, omówienia przebiegu i oczekiwań nauczycieli. Zajęcia adaptacyjne mają charakter stopniowania trudności. Pierwszy dzień polega na zabawach dowolnych z rówieśnikami w sali i ogrodzie, oswajaniu się z nową sytuacja, otoczeniem, meblami, zabawkami, zapoznaniem się z nauczycielkami. Drugi dzień to zabawy kierowane przez nauczycieli, z udziałem i przy pomocy rodziców, podejmowanie pierwszych prób wspólnych zabaw z piosenką, wierszem, zabawy inscenizowane ruchem, zabawy plastyczne, zabawy z wykorzystaniem chusty animacyjnej, wyjście do ogrodu przedszkolnego. Trzeci dzień, to zazwyczaj próba rozstania rodziców z dziećmi, kiedy dzieci pozostają w grupie z nauczycielkami, starającymi się przeprowadzić pierwsze krótkie zajęcia dydaktyczne z wykorzystaniem ciekawych środków dydaktycznych. Poziom i przebieg tych zajęć uwzględnia wiek, możliwości i zainteresowania dzieci. Długość zajęć wyznacza zaciekawienie dzieci. Po zajęciach omawia się z rodzicami postępy dzieci, ich zaangażowanie oraz wyznacza się kierunki do dalszej pracy, tak by jak najlepiej przygotować dzieci do kolejnego etapu adaptacyjnego w sierpniu i w rezultacie uczęszczania od września do przedszkola. Zajęcia w sierpniu mają podobny przebieg, z tym, że są nieco bardziej rozbudowane. Istotnym elementem adaptacji jest również rozmowa nauczyciela z rodzicem. Po każdych zajęciach adaptacyjnych nauczyciele powinni być dostępni dla rodziców, wyjaśniać ich obawy, służyć radą, pomocą, dawać wskazówki do dalszej pracy, usamodzielniania dzieci czy rozwijania ich zainteresowań. Adaptacja do przedszkola dotyczy także dzieci 4 i 5 - letnich. Generalnie nie skupia się ona tak bardzo na zaspokajaniu czynności samoobsługowych i higienicznych, ale częściej polega na włączeniu dziecka w daną grupę rówieśniczą, w już panujące relacje koleżeńskie. Ważnym aspektem ze strony nauczycieli, jest włączanie dziecka w zajęcia dydaktyczne, ośmielanie na tle grupy, stopniowe włączanie w zabawy rówieśnicze i ruchowe, zachęcanie dziecka do zawierania pierwszych przyjaźni. Do pobudzenia zainteresowania dziecka przedszkolem oraz wyzwolenia motywacji i chęci współdziałania należy szukać talentów, mocnych stron

3 3 i zainteresowań. W razie konieczności należy udzielić dziecku specjalistycznej opieki i pomocy ze strony logopedy i psychologa. Nie wolno zapominać przy tej okazji o wprowadzeniu rodziców w życie i codzienną organizację pracy przedszkola. Proces adaptacji dziecka do nowego środowiska odbywa się we wszystkich sferach działania organizmu, a w szczególności: fizjologiczno-biologicznej, emocjonalnospołecznej i poznawczej 3. Nowe otoczenie, inne osoby, zmiana rytmu i trybu życia, a także inna pozycja dziecka w grupie przedszkolnej aniżeli w rodzinie często wywołuje u niego lęk, niepewność i niepokój przed nieznanym. Towarzyszyć temu może szereg objawów somatycznych i emocjonalnych. Dziecko może reagować krzykiem, nerwowością i płaczem. Może być zalęknione i bojaźliwe. Może przejawiać agresję wobec innych, a także wobec siebie samego. Często buntuje się, odmawia wykonywania poleceń nauczyciela lub rodzica. Zdarza się, że zachowaniom tym towarzyszy brak apetytu i moczenie nocne. Ale z reguły są to objawy przejściowe, ustępujące w zależności od dziecka po ok. 2 tygodniach. Jak więc przygotować dziecko do przedszkola, tak by stres i napięcie towarzyszące okresowi adaptacji było jak najmniejsze? rodzice powinni pozytywne myśleć o placówce, informować dziecko o tym, że w przedszkolu będzie spędzać czas w towarzystwie innych dzieci bez rodziców, dziecko powinno bez pośpiechu rozpocząć swój dzień, nie śpieszyć się za bardzo z wyjściem z domu. Trzeba pamiętać, że maluszki robią wszystko dużo wolniej niż dorośli. Poganianie malca powoduje, że jest jeszcze bardziej zestresowane i może gorzej znieść rozstanie z rodzicem, przez pierwszy miesiąc, jeśli jest taka możliwość, dziecko powinno być odbierane wcześniej z przedszkola, ważne jest, żeby rodzice dotrzymywali słowa. Jeżeli rodzic obieca dziecku, że dziś odbierze go zaraz po obiedzie, to powinien dotrzymać słowa. Każde dziecko powinno być pewne, że może polegać na swoich rodzicach. W ten sposób zapewnia się mu poczucie bezpieczeństwa, rodzice powinni okazywać spokój podczas rozstania. Rozstanie z dzieckiem nie jest łatwe zarówno dla rodziców jak i samego malca. Trzeba jednak zachować zimną krew i nie pozwolić sobie na to, żeby wspólnie z dzieckiem roztkliwiać się. Owszem dziecku należą się słowa otuchy, ale nie można pokazać, że jest to ciężkie przeżycie nie tylko dla niego. Część dzieci rozpacza tylko przez chwilę, a kiedy mama czy tata będą już poza zasięgiem wzroku, nagle uspokajają się i zachowują się zupełnie normalnie i spokojnie, rozstanie z rodzicami powinno być stanowcze. Dziecko nie może zobaczyć, że jego rodzice są przejęci, a nawet panikują. Da mu to podstawy do tego, żeby myśleć, że przedszkole to coś strasznego, skoro nawet rodzice się boją. Trzeba mówić stanowczo. Można uspokajać dziecko, ale nie za długo. Wystarczy 3 J. Lubowiecka, Przystosowanie psychospołeczne do przedszkola, Wyd. WSIP, Warszawa, 2000, str. 28.

4 4 powiedzieć parę słów otuchy. Jeśli to nie pomaga, to nie pozostaje nic innego jak wyjść z przedszkola, przydatnym może okazać się danie dziecku do przedszkola zabawki, która będzie się kojarzyła z domem (np. maskotka, z którą dziecko zasypia), nieodzownym elementem adaptacji jest czytanie dzieciom książeczek wspomagających zrozumienie nowej sytuacji np. Wesołe przedszkole M. Kownackiej, a także ujednolicenie rytmu dnia w domu. Jedno jednak nie ulega wątpliwości dziecko, aby mogło w pełni korzystać ze stymulującej roli środowiska przedszkolnego, powinno być do niego przystosowane, czyli musi uruchomić szereg mechanizmów i procesów wewnętrznych, zmodyfikować standardy swoich dotychczasowych zachowań, nauczyć się wchodzić w interakcje z nieznanym sobie otoczeniem 4. Łagodny start dziecka w środowisko przedszkolne może więc m.in. zapewnić opanowanie umiejętności samoobsługowych. Poziom opanowania tych umiejętności ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa i niezależności dziecka. Dziecko 3-letnie powinno: samodzielnie jeść łyżką, samodzielnie myć ręce i buzię, samodzielne korzystać z toalety, zdejmować i ubierać podstawowe części garderoby, samodzielnie czyścić nos, rozpoznawać swoje rzeczy, zarówno te przyniesione z domu jak i pozostawione w przedszkolu, rozpoznawać swój znaczek w szatni, znać swoje imię i nazwisko. Z uwagi na zrozumiały niepokój rodziców, działania nauczycieli przedszkola powinny być nastawione szczególnie na zapewnienie bieżącej i precyzyjnej informacji. Powinny polegać na wspieraniu, dawaniu właściwych wskazówek i wyjaśnień. Nauczyciele powinni: prowadzić spokojne, rzeczowe i konkretne rozmowy nt. pobytu dziecka w przedszkolu, jego zabawy, aspektu samoobsługowo higienicznego, zabaw z rówieśnikami, podkreślać sukcesy dziecka, nie ukrywać jednak aspektów, nad którymi należy popracować to nie tylko nie profesjonalne, ale także nie moralne, mieć stały kontakt z rodzicami drogą mailową wysyłanie wiadomości o charakterze informacyjnym, mających na celu bieżący kontakt i przekazywanie informacji o postępach dzieci, o pierwszych dniach pobytu dziecka w przedszkolu. 4 Tamże, str. 34.

5 5 Wychodząc na przeciw oczekiwaniom rodziców, nauczycielki naszego Przedszkola opracowały zestaw zwany Wyprawką Przedszkolaka, który zawiera rzeczy niezbędne dla każdego dziecka przekraczającego próg przedszkola. W zestawie tym mieszczą się: ulubiona przytulanka (lalka bądź miś), z którą dziecko będzie czuło się w przedszkolu bezpieczniej, dodatkowy ubiór na zmianę pozostawiony w szafce dziecka, wybór znaczka w szatni zależy od upodobań i zainteresowań dziecka, wygodne kapciuszki, najlepiej takie, które nie będą wymagały od dziecka zbytniej zręczności w ich zakładaniu, z białą niebrudzącą podeszwą, ubranie powinno być przystosowane do codziennej zabawy i pobytu dziecka w przedszkolu, powinno być wygodne, nie zawierać guzików, suwaków, a jedynie gumkę, przybory higieniczne w postaci szczoteczki, pasty i kubka, własny, podpisany ręcznik, kołderka i poduszeczka znana dziecku, ulubiona piżamka, chusteczki suche i mokre przyniesione z domu. Dla wielu dzieci pierwsze kontakty z przedszkolem są źródłem przykrych napięć emocjonalnych utrudniających im przystosowanie. Jednak przedszkole jest dobrym środowiskiem do uczenia dziecka niezależności i uspołecznienia. Kontakty z rówieśnikami uczą norm współżycia w grupie społecznej. Dziecko szybciej się do niego przystosuje i zniesie niedogodności życia zbiorowego, gdy będzie go postrzegało jako bezpieczne i atrakcyjne dla siebie. Do tego też będziemy dążyć w naszej pracy wychowawczej i dydaktycznej 5. 5 Źródło: strona internetowa ( r.).