Platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym

Transkrypt

1 Platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym Podsumowanie wyników ankiety przeprowadzonej przez Platformę Monitorowania Strategii Europa 2020 PL

2 - 1 - Przedstawione wnioski są oparte na notatce analitycznej Raport końcowy: ocena inicjatywy przewodniej «Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym» sporządzonej przez Ecologic Institute (Tanja Srebotnjak, Beata Vargova, Franziska Stuke, Johanna von Toggenburg i Chiara Mazzetti), Ecologic Institute USA (Cathy Schechter) oraz ICLEI (Naike Alberti i Ana-Luiza Holub). Nie reprezentują one oficjalnego stanowiska Komitetu Regionów. Więcej informacji na temat Unii Europejskiej i Komitetu Regionów można znaleźć na stronach internetowych: odpowiednio i Unia Europejska, maj 2013 r. Częściowe powielanie jest dozwolone pod warunkiem wyraźnego podania źródła.

3 - 2 - Podsumowanie wyników ankiety na temat inicjatywy przewodniej strategii Europa 2020 Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym Komitet Regionów przeprowadził tę ankietę, by zebrać informacje dotyczące potencjalnej wartości dodanej, jaką dla społeczności i regionów w całej Europie ma inicjatywa przewodnia strategii Europa 2020 Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym 1. Kwestionariusz zawierał 15 pytań. Na ankietę nadesłano w sumie 37 odpowiedzi z 15 krajów. Tabela 1: Odpowiedzi nadesłane na ankietę poświęconą Europejskiej platformie współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym według krajów Większość odpowiedzi udzieliły regiony lub nadesłano je w ich imieniu (35 %), następnie duże i mniejsze miasta oraz gminy (32 %) i powiaty/województwa (19 %). Dwie odpowiedzi (6 %) zostały nadesłane przez sieci (Europejską Sieć Społeczną i Dynamo International Network of Social Workers), a jedna (3 %) przez stowarzyszenie władz lokalnych i regionalnych (Konwent Szkockich Władz Lokalnych). 1 Więcej informacji na temat tej inicjatywy przewodniej można znaleźć tutaj:

4 - 3 - Tabela 2: Rozkład odpowiedzi na ankietę według typu organu władzy Analiza informacji pozwala na wyciągnięcie szeregu wniosków dotyczących: wyzwań stojących przed regionami i miastami w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym; rodzajów programów i działań na rzecz włączenia społecznego i walki z ubóstwem, które już zostały wdrożone lub są obecnie wdrażane przez władze lokalne i regionalne oraz typów partnerstw wykorzystywanych w tym procesie; stopnia, w jakim inicjatywy sprzyjające integracji kulturowej i uczestnictwu są postrzegane jako środek na rzecz zmniejszenia ubóstwa i wykluczenia społecznego; znaczenia programu na rzecz inwestycji społecznych Komisji Europejskiej dla polityki lokalnej i regionalnej; mocnych i słabych stron inicjatywy przewodniej Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym z perspektywy władz lokalnych i regionalnych; stopnia, w jakim krajowe programy reform adekwatnie odpowiadają na potrzeby władz lokalnych i regionalnych, z uwzględnieniem celów i działań Europejskiej platformy współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz zdolności władz lokalnych i regionalnych do wnoszenia wkładu w ich opracowanie;

5 - 4 - źródła finansowania, w szczególności unijnych funduszy strukturalnych, a także wpływu na nie polityki konsolidacji budżetowej, jeżeli chodzi o spełnienie celów i zamierzeń platformy; oraz roli nowej umowy partnerskiej w rozwiązywaniu problemu ubóstwa i potencjalnych zmian tej umowy po przeglądzie śródokresowym w 2014 r. Wyzwania stojące przed regionami i miastami Respondenci byli stosunkowo zgodni co do głównych wyzwań stojących przed władzami lokalnymi i regionalnymi: 72 % wszystkich respondentów wymieniło wśród nich przystępne cenowo mieszkalnictwo odpowiednie dla osób i rodzin zagrożonych ubóstwem, a także osób bezdomnych. Choć polityka dotycząca mieszkalnictwa leży w gestii władz lokalnych i regionalnych, mieszkania wspierane ze środków publicznych ( mieszkalnictwo socjalne ) nie są dostępne w wystarczającej ilości, a na niektórych obszarach (3 odpowiedzi) były one od wielu lat zaniedbywane, w związku z czym mają niski standard. Kryzys gospodarczy tylko pogorszył sytuację, więc kwestia ta pozostaje jednym z priorytetowych obszarów działań. Kryzys gospodarczy i kryzys finansowy został również wskazany bezpośrednio i pośrednio jako ważna przyczyna rosnącego poziomu ubóstwa. Oba kryzysy doprowadziły do wzrostu stopy bezrobocia (wzmianka w 36 % odpowiedzi), co wpędziło wiele osób i rodzin w ubóstwo ze względu na długoterminową niezdolność do znalezienia nowej, godziwej pracy. Ten dwojaki kryzys obnażył też pogłębiające się problemy systemowe i strukturalne (wspomniane przez 14 %), takie jak brak równowagi finansów publicznych, przekształcenia w strukturze gospodarki oraz zmiany demograficzne. Być może najbardziej niepokojące jest często wspominane wyzwanie w zakresie walki z ubóstwem dzieci (36 % odpowiedzi), zwłaszcza groźba powstania samoutrwalającego się cyklu ubóstwa, który może pochłonąć dzieci z ubogich rodzin na całe życie. Rodzaje realizowanych programów i działań oraz typy zawieranych partnerstw Władze lokalne i regionalne wskazują na wielowymiarowe skutki ubóstwa. Oprócz inicjatyw na rzecz poprawy sytuacji mieszkaniowej, skupiają się w szczególności na zwalczaniu ubóstwa dzieci i jego skutków. Działania na rzecz rodzin bądź gospodarstw domowych samotnie wychowujących dzieci obejmują zapewnianie i dotowanie opieki nad dziećmi, bezpośrednie wsparcie finansowe, pomoc mieszkaniową, edukację i wspieranie rodziców w poszukiwaniu pracy.

6 - 5 - Pracuje się też nad znalezieniem rozwiązań z zakresu ograniczania ubóstwa i wykluczenia społecznego innych mniej uprzywilejowanych grup, takich jak integracja (zwłaszcza młodych) osób na rynku pracy, wspieranie imigrantów, osób niepełnosprawnych, nisko wykwalifikowanych i przedwcześnie porzucających naukę, rodzin o niskim dochodzie, w których są dzieci, i osób bezdomnych. Aby osiągnąć te cele, władze lokalne i regionalne współpracują z władzami krajowymi (partnerstwa wertykalne) i/lub z innymi podmiotami lokalnymi, takimi jak organizacje nienastawione na zysk, przedsiębiorstwa i agencje (partnerstwa horyzontalne) (100 % respondentów). Partnerstwa te obejmują formalnie zawarte porozumienia, a także współpracę nieformalną oraz mniej lub bardziej regularną. Oprócz współpracy opartej na upoważnieniach lub podstawach prawnych (np. rząd krajowy zapewnia finansowanie działań wdrażanych na szczeblu lokalnym), partnerstwa zwykle mają wspólne interesy lub misje, potrzebę łączenia zasobów i/lub wiedzy specjalistycznej oraz zajęcia się problemem wielowymiarowego ubóstwa i wykluczenia społecznego w sposób skoordynowany. Jednocześnie 28 % respondentów ankiety wnosi o jeszcze większy poziom współpracy między pionowymi szczeblami rządowymi. Rola integracji kulturowej i uczestnictwa Platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym przyczynia się do realizacji celu strategii Europa 2020 dotyczącego tworzenia społeczeństwa bardziej sprzyjającego włączeniu społecznemu 2. Dostęp dla ubogich i zmarginalizowanych członków społeczeństwa oraz ich integracja przyczyniają się więc w znacznym stopniu do realizacji tego celu. Można stwierdzić, że władze lokalne i regionalne starają się aktywnie zapewnić mieszkańcom możliwość udziału w działalności kulturalnej, edukacyjnej i nastawionej na budowanie społeczności lokalnej (94 % respondentów ankiety). Działania te są często wspierane ze środków publicznych (zob. poniższe wnioski dotyczące finansowania) i skierowane do najmniej uprzywilejowanych grup. W ramach wielu z nich oferuje się dotowane lub darmowe bilety na wydarzenia w danym mieście lub regionie (56 %). Jednakże działania wspomniane przez władze lokalne i regionalne obejmują też festiwale w małych i dużych miastach, dostęp do możliwości rekreacji ruchowej, 2 STRATEGIA EUROPA 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, COM(2010) 2020 final, Bruksela, : s.19.

7 - 6 - uroczystości historyczne i związane z dziedzictwem oraz programy radiowe i filmy. Podkreśla się również, że władze lokalne i regionalne na obszarach obejmujących ludność romską stworzyły lub wsparły konkretne programy kulturalne na rzecz lepszej integracji tej grupy ze społeczeństwem, podnoszenia świadomości oraz eliminowania stygmatyzacji historycznie związanej z tą społecznością (3 na 3 respondentów) Rola pakietu w sprawie inwestycji społecznych Pakiet w sprawie inwestycji społecznych 3 zapewnia państwom członkowskim wytyczne w zakresie jak najlepszego wykorzystania wsparcia finansowego UE, szczególnie z Europejskiego Funduszu Społecznego, oraz wdrażania wyznaczonych celów. Pakiet ten ma na celu wzmocnienie obecnego i przyszłego potencjału poszczególnych osób oraz poprawę ich możliwości udziału w społeczeństwie i na rynku pracy. Komisja Europejska będzie ściśle monitorować funkcjonowanie systemów ochrony socjalnej w poszczególnych państwach członkowskich poprzez semestr europejski oraz, w razie potrzeby, sformułuje zalecenia dla poszczególnych krajów. Znaczenie pakietu dla władz lokalnych i regionalnych postrzegane jest na trzy różne sposoby: stanowi on uzasadnienie prac władz lokalnych i regionalnych, służy jako narzędzie orientacji i jest ogólnie uznawany za istotny (50 %); jest nadal zbyt nowy, żeby brać go pod uwagę lub korzystać z niego (19 %); nie ma bezpośredniego wpływu na ich prace (14 %). Jak stwierdziło 6 % respondentów, pakiet w sprawie inwestycji społecznych może nie być istotny dla prac władz lokalnych i regionalnych, ponieważ nie oferuje znaczących zmian w podejściu do polityki społecznej. Mocne i słabe strony inicjatywy przewodniej Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym Odpowiedzi na to pytanie ankiety dowodzą, że platforma odzwierciedla wielowymiarowy charakter ubóstwa i wykluczenia społecznego, jak wskazuje zestawienie mocnych i słabych stron w poniższej tabeli (punkt a mocne strony i b słabe strony). 3 Więcej informacji na temat pakietu w sprawie inwestycji społecznych można znaleźć na stronie:

8 - 7 - Wśród mocnych stron platformy najczęściej wymieniano nagłośnienie odnośnych problemów, przejrzystość oraz bardziej skoordynowane (horyzontalnie i wertykalnie) podejście do zwalczania ubóstwa. Jeżeli chodzi o słabe strony, krytyka skupia się na wdrażaniu platformy, niejasnościach w krajowych programach reform, braku finansowania, rozbieżności priorytetów krajowych i lokalnych, złożonym charakterze programów i braku koordynacji oraz wykluczeniu środków równoważenia budżetu w ramach platformy czy strategii Europa Ponadto za ważne uważa się regularne monitorowanie i ocenę postępów w realizacji celów i zamierzeń strategii Europa a) Mocne strony Uproszczenie i lepsze ukierunkowanie polityki społecznej, nadanie odpowiednich ram poszczególnym zagadnieniom i wyraźne określenie priorytetów i działań Odpowiednie powiązania między programami unijnymi i terytorialnymi oraz zaangażowanie we współpracę horyzontalną i wertykalną, obejmującą także inne podmioty (organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa itp.). Zwiększanie świadomości na temat ubóstwa i wykluczenia społecznego, w tym nagłośnienie kwestii Romów, ubóstwa dzieci, bezdomności i innych problemów dotykających najmniej uprzywilejowanych grup Uznanie potrzeby tworzenia innowacji i realizacji nowych programów i działa Po raz pierwszy liczbowy wskaźnik pomiaru ubóstwa i wykluczenia społecznego został uwzględniony w polityce UE Wzmocnienie działań na rzecz integracji osób wykluczonych społecznie Uznanie wielowymiarowego charakteru ubóstwa i wykluczenia społecznego Duża liczba najlepszych praktyk i innych informacji jest teraz dostępna dzięki wymogom w zakresie sprawozdawczości Liczba odpowiedzi

9 b) Słabe strony Problem polega na wdrażaniu platformy, niejasnościach w krajowych programach reform, braku finansowania, rozbieżności priorytetów krajowych i lokalnych, złożonym charakterze programów i braku koordynacji oraz wykluczeniu środków równoważenia budżetu w ramach platformy czy strategii Europa Potrzeba stałego monitorowania i oceny, lepszych i bardziej kompleksowych wskaźników oraz uznania wielowymiarowego charakteru ubóstwa i wykluczenia społecznego Zbyt mało uwagi poświęca się poszczególnym konkretnym kwestiom: Poprawa sytuacji finansowej osób ubogich Ożywienie wzrostu gospodarczego tworzącego miejsca pracy i tym samym usuwającego jedną z głównych przyczyn ubóstwa Liczba odpowiedzi (suma pojedynczych kwestii) Większe skupienie się na ubogich pracujących Uznanie wartości działań zapobiegawczych Platformie brakuje bezpośredniego wpływu i działań 1 Brak widoczności polityki UE w dziedzinie ubóstwa 1 i wykluczenia społecznego Tabela 3: Podsumowanie mocnych i słabych stron zgłoszonych w ankiecie. Odpowiedź nadesłana przez Europejską Sieć Społeczną (ESN) 4 jest szczególnie przydatna do analizy mocnych i słabych stron inicjatywy przewodniej ukierunkowanej na walkę z ubóstwem, ponieważ przedstawia ona zbiorczo poglądy poszczególnych członków sieci. W szczególności ESN wskazuje na niekiedy silne kontrasty między programami socjalnymi a usługami dostępnymi w poszczególnych krajach oraz na rozbieżności występujące czasem nawet w obrębie jednego kraju. Podobnie jest w przypadku dostępu oraz informacji dla osób potrzebujących. Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym nie została specjalnie zaprojektowana w celu usunięcia tych różnic; oferuje ona raczej nadrzędną strategię działania, która musi zostawić margines na dostosowania na szczeblu lokalnym i regionalnym. 4 ESN to niezależna sieć lokalnych publicznych usług socjalnych w Europie założona w 1998 r. Obecnie liczy ponad 90 członków w 30 krajach. Więcej informacji można znaleźć na stronie:

10 - 9 - Odzwierciedlenie w krajowych programach reform potrzeb władz lokalnych i regionalnych w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz zdolność tych władz do udziału w ich opracowaniu Krajowe programy reform powinny odpowiednio odzwierciedlać potrzeby władz lokalnych i regionalnych oraz odpowiadać na nie. Według ankiety 28 % respondentów stwierdziło, że program w ich kraju odpowiada kwestiom poruszonym w ramach platformy współpracy na rzecz walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Krytyka skupia się na zbyt wąskiej koncentracji (przede wszystkim na tworzeniu miejsc pracy, 3 %), zbyt niejasnych politykach i celach (6 %), ukierunkowaniu na abstrakcyjne rozważania polityczne zamiast na rzeczywistość lokalną (3 %), nieuwzględnianiu różnic lokalnych i regionalnych (8 %) oraz niedostatecznych informacjach w zakresie konkretnych wytycznych i finansowania (3 %). Władze lokalne i regionalne na ogół chciałyby mieć większy wpływ na opracowywanie krajowych programów reform, choć 31 % respondentów ankiety mogłoby wnieść bezpośredni, pośredni lub bardzo ograniczony wkład. Taki udział mógłby pomóc w zapewnieniu, że działania i programy odzwierciedlać będą lokalne potrzeby i uwarunkowania oraz zawierać odpowiednie środki w zakresie mierzenia postępów. Czternaście procent respondentów ankiety stwierdziło, że nie mieli okazji wnieść wkładu w opracowanie programów. Źródła finansowania i wpływ polityki konsolidacji budżetowej Zwrócono uwagę, że fundusze strukturalne UE odgrywają rolę tylko w przypadku 50 % budżetów respondentów na programy i działania związane z platformą współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Kolejne 36 % respondentów stwierdziło, że działania są finansowane przez połączenie środków lokalnych i/lub regionalnych, unijnych, a czasem prywatnych, lecz poziom finansowania jest różny. Recesja gospodarcza miała wpływ na zdolność większości władz lokalnych i regionalnych do finansowania istniejących programów oraz wspierania nowych, które są potrzebne ze względu na wzrost poziomu ubóstwa i wykluczenia społecznego. Jednak 11 % respondentów ankiety zauważyło, że konsolidacja budżetowa nie doprowadziła (jeszcze) do ograniczeń lub trudności finansowych w zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego. Główny wniosek dotyczący finansowania jest taki, że programy społeczne i ukierunkowane na walkę z ubóstwem są zwykle wielowymiarowe i długoterminowe, co oznacza, że ich kontynuacja i sukces zależy silnie od

11 konsekwentnego planowania i stabilnego przydziału środków, co jest zagrożone przedłużającą się dekoniunkturą i konsolidacją fiskalną. Rola i potencjalne zmiany przyszłej umowy partnerskiej Przyszła umowa partnerska jest postrzegana jako okazja do wzmocnienia roli, widoczności i horyzontalnego uwzględniania kwestii ubóstwa w politykach UE. Umowa nie jest jednak wystarczająco powszechnie znana ani rozumiana. Pięciu respondentów nie potrafiło udzielić odpowiedzi na to pytanie. Jeżeli chodzi o proponowane zmiany umowy partnerskiej, można je podzielić na zmiany dotyczące treści i finansowania: Treść: Platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym powinna być spójna, a jej cele powinny być konkretne i możliwe do zmierzenia na poziomie makro i mikro przez władze lokalne. Platforma powinna podlegać przeglądowi i być oceniana co roku. Zwiększenie widoczności przekrojowych powiązań i wspólnych elementów platformy i innych inicjatyw przewodnich, zwłaszcza inicjatywy na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia oraz inicjatywy Mobilna młodzież. Także w tym kontekście istnieje potrzeba większego uznania, że polityka dotycząca ubóstwa i wykluczenia społecznego ma wpływ na wzrost i że nie można tych kwestii rozważać osobno. W zamian konieczny jest bezpośredni związek między wydobyciem ludzi z ubóstwa/wykluczenia społecznego oraz wzrostem i celami gospodarczymi UE i rządów krajowych. Zwiększenie ogólnej wiedzy na temat polityki UE w tym sektorze, także na szczeblu lokalnym i regionalnym. Lepsza koordynacja działań UE i państw członkowskich, aby umożliwić lepsze odzwierciedlenie różnic w obrębie państw członkowskich oraz zaoferowanie szerszego wachlarza rozwiązań. Włączenie środków zapobiegawczych do platformy. Finansowanie: Przyznanie większej ilości środków na walkę z ubóstwem, ponieważ to długoterminowe i wielowymiarowe działanie jest hamowane przez (i) budżetowe środki oszczędnościowe, (ii) brak pewności finansowania oraz (iii) trudności osób potrzebujących w dostępie do finansowania i informacji.

12 Uznanie prawdziwego wpływu recesji gospodarczej i ograniczonych budżetów dla władz lokalnych oraz zapobieganie ich skutkom, które mogą mieć negatywy wpływ na wyniki. Uproszczenie i dostosowanie mechanizmów finansowania unijnych funduszy strukturalnych oraz zezwolenie na jednoczesne staranie się o finansowanie z różnych źródeł. Są to kluczowe źródła wsparcia finansowego dla działań prowadzonych w ramach inicjatywy. Zwiększenie wiedzy na temat inicjatywy i jej środków w państwach członkowskich UE, w tym na temat pakietu w sprawie inwestycji społecznych. Należałoby wyjaśnić, które instytucje w danym kraju są odpowiedzialne za wdrażanie środków wymienionych w konkretnej inicjatywie. Uproszczenie biurokracji i systemu starania się o dotacje, a także procedur księgowych. CDR _00_00_TRA_BRO EN - AW(ASZ)/ab