Wybrane problemy starszych mieszkańców województwa opolskiego w kontekście zagranicznych migracji zarobkowych ich dzieci

Transkrypt

1 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Załącznik do zapytania ofertowego Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia/badania Wybrane problemy starszych mieszkańców województwa opolskiego w kontekście zagranicznych migracji zarobkowych ich dzieci 1. Kontekst badania Województwo opolskie, jako region w szczególny sposób dotknięty jest wieloma problemami związanymi z zagranicznymi wyjazdami zarobkowymi jego mieszkańców. Od wielu lat obserwuje się wieloaspektowy wpływ emigracji na sytuację opolskich rodzin. Dotychczasowe badania i analizy skoncentrowane były przede wszystkim na społecznych i ekonomicznych skutkach zagranicznych migracji zarobkowych, w tym na sytuacji dzieci migrantów, czyli na zjawisku tzw. eurosieroctwa. Zagraniczne wyjazdy zarobkowe wywierają zróżnicowany wpływ na funkcjonowanie i trwałość rodziny. Dotyczy to w równym stopniu dzieci pozostawionych pod opieką najbliższych członków rodziny, jak również osób starszych, których dzieci i wnuki wyjechały tymczasowo lub na stałe za granicę. Zarobkowe migracje zagraniczne mogą negatywnie wpływać na wypełnianie opiekuńczych funkcji opolskich rodzin także w stosunku do ich najstarszych członków. Dodatkowym problemem województwa opolskiego jest zjawisko starzenia się społeczeństwa, przejawiające się jednym z najwyższych w kraju wskaźnikiem udziału ludności starszej w całej populacji. Proces ten wynika między innymi z zagranicznych migracji zarobkowych ludności (wyjeżdżają za granicę osoby młode, podejmujące tam decyzję o prokreacji, w związku z tym w województwie opolskim ubywa dzieci i młodzieży, a przybywa osób starszych). Z tego powodu rośnie znaczenie zapewnienia właściwej opieki najstarszym mieszkańcom regionu. W przypadku braku możliwości sprawowania opieki nad osobami starszymi przez ich dorosłe, migrujące dzieci, zasadnym wydaje się pytanie o problemy seniorów. Diagnoza sytuacji osób w podeszłym wieku w kontekście zagranicznych migracji zarobkowych ich dzieci jest jednym z elementów prowadzenia właściwej polityki społecznej, mającej przeciwdziałać negatywnym skutkom depopulacji. Pozytywnym skutkiem migracji jest poprawa warunków materialnych oraz możliwość zaspokojenia potrzeb ekonomicznych. Osoby przebywające za granicą są w stanie finansowo wspomagać rodziców, co w części przypadków może przekładać się na zapewnienie właściwej opieki seniorom. Do negatywnych konsekwencji zaliczyć należy osamotnienie osób pozostających w kraju. Tym bardziej, że nowe technologie komunikacyjne i fakt, że nie wszystkie osoby starsze posiadają wystarczające kompetencje w ich wykorzystaniu, nie są w stanie zastąpić osobistego, codziennego kontaktu z bliskimi.

2 Istotną częścią badania będzie rozpoznanie zakresu i form pomocy oferowanych przez osoby, instytucje publiczne i inne podmioty, a także ustalenie stopnia zaspokojenia potrzeb w tym zakresie. Często obserwowanym zjawiskiem jest również brak możliwości zorganizowania opieki nad seniorem w miejscu zamieszkania, co w efekcie powoduje konieczność umieszczenia samotnej osoby starszej w domu pomocy społecznej. Ważne jest ustalenie zakresu tego zjawiska w woj. opolskim i określenie najważniejszych sposobów i rekomendacji ograniczających tego typu sytuacje. 2. Cel badania 1. Diagnoza problemów życiowych osób starszych, których dorosłe dzieci na stałe wyjechały lub wahadłowo migrują zarobkowo za granicę. 2. Ustalenie zakresu i form pomocy oferowanych przez osoby, instytucje publiczne i inne podmioty na rzecz osób starszych w ich środowisku zamieszkania. 3. Określenie stopnia zaspokojenia potrzeb seniorów w zakresie udzielanego wsparcia i opieki. 3. Zakres przedmiotowy Diagnoza podstawowych problemów osób starszych (które nie są bezpośrednio/pośrednio związane z migracjami); Diagnoza problemów, które są skutkiem migracji; Diagnoza problemów, które są przyczyną migracji; Ustalenie zakresu i form opieki oraz wsparcia na rzecz osób starszym w ich środowisku zamieszkania; Ustalenie stopnia zaspokojenia potrzeb osób starszych mieszkańców województwa opolskiego, w zakresie wsparcia i opieki. 4. Zakres podmiotowy Osoby starsze z terenu województwa opolskiego, wymagające wsparcia, których dorosłe dzieci wyjechały za granicę w celach zarobkowych; Pracownicy socjalni, którzy w swojej pracy spotykają się z problemami osób starszych spowodowanymi migracjami ich dorosłych dzieci; Pracownicy organizacji pozarządowych (np. Caritas), którzy w swojej pracy spotykają się z problemami osób starszych spowodowanymi migracjami ich dorosłych dzieci; Pracownicy domów pomocy społecznej, których mieszkańcy zostali umieszczeni w DPS w wyniku zagranicznej migracji zarobkowej rodziny, z uwagi na brak możliwości zorganizowania opieki nad seniorem w innej formie. 5. Operacjonalizacja głównych pojęć w badaniu Osoba starsza - osoba w wieku powyżej 65 lat, której członkowie najbliższej rodziny wyjechali za granicę w celach zarobkowych. Osoba ta pozbawiona jest szerszych kontaktów z otoczeniem (jest osamotniona, owdowiała) oraz znajduje się pod opieką pracowników ośrodka pomocy społecznej i/lub pracownicy OPS mają wiedzę o jej złej sytuacji; Rodzina migracyjna oboje rodziców, którzy wraz z dziećmi wyemigrowali za granicę w celach zarobkowych, pozostawiając dziadków (osoby starsze) w Polsce.

3 Migracje zarobkowe powodem migracji są kwestie ekonomiczne. Mogą mieć charakter stały i tymczasowy. Należą do nich również migracje wahadłowe, podczas których okres przebywania za granicą jest dłuższy niż 3 miesiące. 6. Problemy badawcze Sytuacja osób starszych Życiowa 1. Jaki jest zakres badanego zjawiska na terenie województwa opolskiego? (zakres występowania w latach ). 2. Czy zakres zjawiska zmienił się w ciągu ostatnich kilku lat? 3. W jakim sposób zmieniły się warunki życia osoby starszej w wyniku migracji zarobkowej dzieci? 4. Jaka jest opinia osób starszych na temat wyjazdów zarobkowych ich dzieci? 5. W jaki sposób - zdaniem osób starszych oraz osób reprezentujących OPS, DPS, NGO, wyjazd zarobkowy wpłynął na sytuację osoby starszej oraz całej rodziny? Rodzinna 6. Jak często i w jaki sposób rodziny przebywające za granicą kontaktują się ze swoimi rodzicami w Polsce? 7. Jak osoby starsze komunikują się z dziećmi przebywającymi na migracji zarobkowej? Czy potrafią korzystać z komunikatorów internetowych, telefonów itp. 8. Jak przebiegają relacje między osobami starszymi a dziećmi i wnukami podczas odwiedzin w miejscu zamieszkania? 9. Czy ktoś wypełnia obowiązki dzieci podczas ich nieobecności (odwiedziny, zakupy, pomoc w domu, itp.). Społeczna 10. Czy osoby starsze czują się osamotnione? 11. Czy osoby starsze mają kontakt z innymi osobami/ Czy osoby starsze integrują się ze swoim otoczeniem? w ich środowisku zamieszkania; poza miejscem zamieszkania w instytucjach publicznych i pozarządowych. 12. Jak osoby starsze spędzają święta w przypadku, gdy dzieci przebywają za granicą? Potrzeby osób starszych 13. Od kogo najczęściej służby socjalne (pracownicy socjalni, wolontariusze, pracownicy organizacji pozarządowych) dowiadują się o trudnej sytuacji osób starszych? 14. Czy rodzina osoby starszej kontaktuje się z Ośrodkiem Pomocy Społecznej/NGO w sprawach związanych z sytuacją osoby starszej? 15. Kto pomaga osobom starszym w sytuacji, gdy pojawiają się problemy: ze zdrowiem; finansowe; z codziennymi obowiązkami; formalne/administracyjne/urzędowe (pisma z banku, z ZUS-u, itp.). Czy mają do kogo się zwrócić o pomoc?

4 16. W jakim zakresie i w jakiej formie pomocy udzielają instytucje publiczne lub inne organizacje i podmioty? 17. Czy wystąpiły przypadki umieszczenia osoby starszej w domu pomocy społecznej z uwagi na brak możliwości zorganizowania jej opieki w innej formie (w miejscu zamieszkania), w związku z zagraniczną migracją zarobkową rodziny? ile było takich przypadków w ostatnich 3 latach? czy nawiązana została współpraca z rodziną przebywającą za granicą? (ustalenie dochodu przeprowadzenie wywiadu środowiskowego i ustalenie odpłatności za pobyt rodzica w DPS); czy występowały w tym zakresie trudności? (jakiego typu i w jaki sposób te trudności zostały rozwiązane); 18. Jakie formy pomocy zapewniają dzieci swoim rodzicom pozostającym w kraju podczas swojego pobytu za granicą? 19. Czy dzieci planowały lub planują ściągnąć rodziców do siebie (forma zabezpieczenia socjalnego)? 20. Adekwatność udzielonego wsparcia w stosunku do występujących potrzeb (opinia respondentów). 21. Jakie usługi i formy wsparcia są potrzebne, aby uchronić osoby starsze przed ubóstwem i wykluczeniem społecznym? Skutki migracji zarobkowych 22. Jakie są pozytywne skutki migracji zarobkowych? (samodzielność dzieci, nowe umiejętności, poznanie kultury nowego kraju, większe dochody, uwiadomienie więzi). Jak one wpływają na sytuacje osób starszych pozostających w miejscu zamieszkania? 23. Jakie są negatywne skutki migracji zarobkowych? (osłabienie więzi, poczucia bezpieczeństwa, tęsknota, rozpad małżeństwa, konieczność radzenia sobie samotnie z problemami). Jak one wpływają na sytuacje osób starszych pozostających w miejscu zamieszkania? 7. Metody i techniki badawcze Badanie powinno zostać oparte o zróżnicowane metody pozyskiwania danych: o Badanie ilościowe zestandaryzowana ankieta skierowana do wszystkich OPS, DPS oraz NGO, zajmujących się problematyka osób starszych 1 w województwie opolskim (dobór celowy zupełny). Respondentem winien być przedstawiciel instytucji (kierownik/dyrektor OPS, DPS lub przedstawiciel NGO) lub inna osoba wytypowana przez kierownika/dyrektora. Oczekiwany zwrot ankiet na poziomie min. 80%. Proponowana technika: PAPI lub CATI. Wyniki badań ilościowych powinny zostać dostarczone w formie gotowych tabel wynikowych. o Badanie jakościowe 12 indywidualnych wywiadów pogłębionych: 3 IDI z osobami starszymi z terenu województwa opolskiego, wymagające wsparcia których dorosłe dzieci wyjechały za granicę w celach zarobkowych. Dotarcie do respondentów powinno zostać poprzedzone wskazaniem ich przez pracowników OPS, DPS lub NGO; 3 IDI z pracownikami socjalnymi z OPS z terenu województwa opolskiego, którzy w swojej pracy spotykają się z problemami osób 1 W przypadku NGO dobór do badania powinien być oparty o istniejące bazy danych.

5 starszych, których dorosłe dzieci wyjechały za granice w celach zarobkowych. Dobór celowy, po jednym wywiadzie w gminie wiejskiej, wiejsko-miejskiej oraz miejskiej. 3 IDI z pracownikami DPS z terenu województwa opolskiego, którzy w swojej pracy spotykają się z problemami osób starszych, których dorosłe dzieci wyjechały za granice w celach zarobkowych; 3 IDI z pracownikami/wolontariuszami NGO (np. Caritas) z terenu województwa opolskiego, którzy w swojej pracy spotykają się z problemami osób starszych, których dorosłe dzieci wyjechały za granice w celach zarobkowych; Wywiady powinny zostać oparte o zestandaryzowany zestaw dyspozycji (mogą one uwzględniać specyfikę konkretnej grupy respondentów). Rozmowy powinny być nagrywane, a do każdego IDI powinna zostać dołączona dokładna transkrypcja. 8. Raport Raport powinien być podzielony na części tematyczne, związane z głównymi problemami badawczymi, zawierać wstęp, zakończenie (podsumowanie), rekomendacje oraz streszczenie, spisy: treści, tabel i wykresów. Obszerność raportu powinna wynosić od 60 do 80 znormalizowanych stron (Arial 12, interlinia 1,5, standardowe marginesy). Do raportu dołączone powinny zostać załączniki w formie zestawień tabelarycznych wyników badania ilościowego oraz transkrypcje IDI. Raport wraz z załącznikami należy przedłożyć w wersji w wersji elektronicznej (płyta CD) oraz w wersji papierowej. Przekazane opracowanie musi być opatrzone logo UE, Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz logo Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich oraz informacją o współfinansowaniu analizy ze środków UE, w formie zapisu: Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 9. Harmonogram badania Każdy etap badania powinien być konsultowany z pracownikami Obserwatorium Integracji Społecznej ROPS w Opolu. W szczególności dotyczy to konstruowania narzędzi badawczych, doboru próby oraz tworzenia raportu. Przewiduje się przeprowadzenie badania wraz z opracowaniem raportu w ciągu 12 tygodni wg załączonego harmonogramu, licząc od dnia podpisania umowy.

6 HARMONOGRAM PRZEPROWADZENIA BADANIA PN. WYBRANE PROBLEMY STARSZYCH MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W KONTEKŚCIE ZAGRNICZNYCH MIGRACJI ZAROBKOWYCH ICH DZIECI Zadanie 1 tydz. 2 tydz. 3 tydz. 4 tydz. 5 tydz. 6 tydz. 7 tydz. 8 tydz. 9 tydz. 10 tydz. 11 tydz. 12 tydz. Stworzenie narzędzi badawczych kwestionariusz ankiety, scenariusz(e) IDI Dobór respondentów do badania ilościowego Rekrutacja respondentów do badania jakościowego Realizacja badania ilościowego Realizacja badania jakościowego Analiza materiału ilościowego i dostarczenie wyników badania (tabele) Sporządzenie i dostarczenie transkrypcji IDI Analiza całości materiału empirycznego Sporządzenie i dostarczenie raportu

7