Nr 2(54)2012. dr Krzysztof Szmyd. Codziennie patrzę w niebo

Transkrypt

1 Nr 2(54)2012 dr Krzysztof Szmyd Codziennie patrzę w niebo

2

3 W numerze: Gazeta dofinansowana przez Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu oraz Wrocławski Klub ANIMA Szanowni Państwo, kolejny numer Ludzkiej Sprawy, a w nim nie zawsze łatwe tematy. Rozmowa Miesiąca z prezesem Fundacji Wrocławskie Hospicjum dla Dzieci, dr Krzysztofem Szmydem: poważna, trudna, ale pełna ciepła i mimo wszystko optymizmu. Warto przeczytać. Warto też dowiedzieć się, jak można wspomóc jedyne takie miejsce na Dolnym Śląsku. Ludzka Sprawa objęła patronatem ciekawą kampanię społeczną organizowaną przez Fundację Integracji Społecznej PROM. JEDNI Z WIELU to projekt, którego celem jest zmiana nastawienia Polaków do mniejszości romskiej. Polecamy kolejną opowieść z cyklu HISTORIE OCA- LONE, publikowanych na naszych łamach dzięki uprzejmości Ośrodka KARTA. Po raz już ostatni, przeczytamy o zmaganiach naszej koleżanki redakcyjnej Magdy Wieteskiej, czytając opowieść o matce, żonie, dziennikarce. O niej. Niepijącej alkoholiczce. W tym numerze otwieramy też nowy dział porad prawnych. Zachęcamy do zadawania pytań, na które odpowiadać będzie doświadczony radca prawny Wioletta Dyl. Razem z Zofią Kociatkiewicz i Jackiem Budziszewskim namawiamy Państwa do posłuchania Listy Przebojów Parkowych, z Anną Molską zachęcamy do lektury i spaceru po naszej stronie internetowej: Redakcja Redaktor naczelny: Anna Morawiecka Redaguje zespół Projekt okładki: anief Korekta: Anna Molska Skład: Jacek Budziszewski Wydawca: Stowarzyszenie NASZE MIASTO WROCŁAW Adres do korespondencji: Wrocław, ul. Orzechowa 42/14 redakcja@ludzkasprawa.pl Dystrybucja i reklama: Janusz Ogrodnik j.ogrodnik@ludzkasprawa.pl Na okładce: Krzysztof Szmyd Fot. Anna Smarzyńska 4 Codziennie patrzę w niebo Mówi dr Krzysztof Szmyd szef Wrocławskiego Hospicjum dla Dzieci 7 Krzysztof Dobrecki I jego historia ocalona od zapomnienia 8 Jedni z wielu Czyli rzecz o polskich Romach 10 Matka, żona, dziennikarka Alkoholiczka 11 Cichy zabójca kobiet Co powinno się wiedzieć o raku jajnika 12 Bezpieczne wakacje na drodze Jak udzielić pierwszej pomocy w przypadku wypadku 13 Porady prawne 14 Nim nadejdzie mróz Nowa powieść Henninga Mankella 15 Spacer po Wrocławiu Lista Przebojów Parkowych Informacja Lucka Dzięki Ośrodkowi Kultury i Sztuki (Instytucji Kultury Samorządu Województwa Dolnośląskiego) Ludzką Sprawę można znaleźć we Wrocławiu między innymi: w Urzędzie Marszałkowskim (Wybrzeże Juliusza Słowackiego 12-14), Wydziale Zdrowia Urzedu Miejskiego (ul. G. Zapolskiej 2/4), w MOPS (ul. Strzegomska 6) i w Urzędzie Pracy (ul. Powstańców Ślaskich 98), Centrum Informacji Kulturalnej (Rynek-Ratusz 24), Centrum Informacji i Rozwoju Społecznego (pl. Dominikanski 6). Ponadto jesteśmy w publicznych i niepublicznych placówkach służby zdrowia. Na Dolnym Śląsku o numer gazety pytaj w urzędach powiatowych i w stowarzyszeniach zajmujących się problemami społecznymi. Aktualne oraz archiwalne numery Ludzkiej Sprawy dostępne są na naszej stronie internetowej Nasz adres mailowy: redakacja@ludzkasprawa.pl, adres do korespondencji: Wrocław, ul. Orzechowa 42/14 Czekamy na listy od Państwa, młodzież zachęcamy do udziału w konkursie organizowanym wspólnie z Wrocławskim Klubem Anima. UWAGA Redakcja Ludzkiej Sprawy poszukuje pracownika (umowa zlecenie) odpowiedzialnego za pozyskiwanie reklam do internetowego i papierowego wydania magazynu. Kontakt: redakcja@ludzkasprawa.pl LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI 3

4 Rozmowa miesiąca Codziennie patrzę w niebo Dr Krzysztof Szmyd w rozmowie z Anną Morawiecką Anna Morawiecka: Panie doktorze, praca w hospicjum musi być bardzo ciężka i przygnębiająca. Krzysztof Szmyd: Jesteśmy w hospicjum, słyszy pani odgłosy dobiegające z pokoju odpraw, nie są one jakoś bardzo smutne, a po ludziach nie widać większego przygnębienia. To na pewno nie jest bardzo łatwa praca. Bywa trudna, szczególnie gdy coś niedobrego dzieje się z pacjentem, z jego rodziną, a my nie zawsze jesteśmy w stanie pomóc. Choć zawsze się staramy. Niezwykłe w tej pracy są międzyludzkie relacje. Nie każdy ma przywilej bycia z drugim człowiekiem tak bardzo blisko. Choroba powoduje, że nasze kontakty stają się bardzo intymne. I to są doświadczenia niezwykle budujące i ważne. Zapamiętuje się pacjentów. Nawet jeśli oni odeszli, ale wcześniej udało się coś dla nich zrobić: opanować objawy choroby, ulżyć w cierpieniu, pomóc rodzinie, spełnić marzenie, to wszystko powoduje, że po latach człowiek właśnie to pamięta najlepiej. Ta praca zmusza do patrzenia na świat z trochę innej perspektywy. Nie można nastawiać się na wyleczenie wszystkich, bo to niestety nierealne. Trzeba natomiast otworzyć się na radości dnia codziennego. Cieszyć z drobnych kroczków i wtedy ta praca daje satysfakcję, poczucie spełnienia. Kiedy kilka lat temu powiedziałem, że lubię tę pracę, spotkałem się z niezbyt pozytywną reakcją. Jak można lubić pracę w hospicjum dla dzieci. Owszem, można. Powiem więcej: trzeba, jeśli chce się tu pracować. Nazwa hospicjum kojarzy się bardzo źle. Z reguły ludzie uważają, że to ładniejsza nazwa dla umieralni Czy tak jest? Czy może warto odczarować to słowo? Nie wiem, czy my jesteśmy w stanie to zrobić. Czasem tłumaczę studentom lub lekarzom, że hospicjum to nie jest miejsce do umierania, ale miejsce do godnego życia. Nawet jeśli niewiele tego życia zostało. Jeśli medycyna nie radzi sobie z jakimś przypadkiem, jeśli narastają kolejne objawy chorobowe, to trzeba myśleć o miejscach, które się specjalizują w tych konkretnych problemach. Troszkę inna jest sytuacja w hospicjach stacjonarnych pacjenci przyjeżdżają jak do szpitala, mają swoje łóżko, tam leżą. Nie da się też ukryć, że w hospicjum stacjonarnym problemem jest samotność przebywających tam ludzi. Czasem nie mają rodziny, bywa że rodzina się nimi nie interesuje albo bliscy są też schorowani i niedołężni. Wtedy los takiego pacjenta jest naprawdę smutny. My mamy szczęście, że jesteśmy hospicjum domowym, co znaczy, że nasi pacjenci są w domu. To personel do nich jeździ. Zwykle kilka razy w tygodniu ktoś u nich bywa. Pielęgniarka regularnie, lekarz gdy jest potrzeba. Mamy też psychologów, kapelana, pracownika socjalnego. Rodzina jest w domu, natomiast pacjent ma obok siebie kogoś życzliwego, przynajmniej tak staramy się pracować. Przede wszystkim wspierać. Nie rozwiążemy, oczywiście, wszystkich problemów, nie jesteśmy w stanie wyleczyć, ale mam nadzieję, że jesteśmy w stanie pomóc. Oni wiedzą, że zawsze mogą zadzwonić do hospicjum. Ktoś z nas przyjedzie, pomoże, podpowie albo tylko wysłucha Panie doktorze, jak się czuje lekarz, który wybrał zawód powołany do ratowania życia, a widzi, że przegrywa, że nie ma szans i jedyną rzeczą jaką może zrobić, to podać rękę albo To wszystko zależy od punktu widzenia i perspektywy. Jeśli uważalibyśmy, że sukces jest tylko wtedy, kiedy ktoś został wyleczony, poszedł do domu, jest zdrowy i szczęśliwy, to z takim nastawieniem nie da się w hospicjum pracować. My mamy jeszcze jedno doświadczenie. Mianowicie, pracujemy z dziećmi. Proszę pamiętać, że dla dziecka perspektywa tego, co będzie za kilkanaście czy kilkadziesiąt lat jest kompletną abstrakcją. Dziecko cieszy się, że dzisiaj mogło pobawić się ze swoim psem, że przyjechała ukochana babcia, a mama zrobiła przepyszne pierogi To znacznie prostsze postrzeganie świata i wbrew pozorom znacznie bardziej rozsądne. My też tak próbujemy działać. Szukać tych drobnych radości, z których składa się życie. Ono nie składa się z tego, co będzie za pięćdziesiąt lat, ale z tego, co dzisiaj. A na to dzisiaj mamy swój niewielki wpływ. Nie odpowiedział Pan na pytanie. Może jeszcze raz: co Pan czuje, kiedy umiera Pana pacjent? Jeśli udało mi się temu pacjentowi przynieść ulgę, jeśli udało nam się nawiązać kontakt z rodziną, jeśli mamy poczucie, że mimo wszystko odnieśliśmy kilka nawet maleńkich sukcesów: pacjenta nie bolało, poszedł na swój ostatni spacer to w chwili, gdy go tracimy, jest nam smutno, ale myślimy o tym wszystkim, co udało się zrobić i nie jest to myślenie negatywne. To nie tylko patrzenie przez pryzmat śmierci, ale właśnie przez pryzmat tych drobnych załatwionych spraw i mocnych więzi, które nas łączyły. Jeśli miałbym jednym słowem opisać swoje odczucia po śmierci pacjenta, to jest to spokój i wyciszenie, a nie frustracja i złość. Wierzy Pan w Boga? Tak, wierzę. Wydaje się, że bez perspektywy dalszego ciągu po ludzkiej śmierci pracowałoby się tu dużo trudniej. To wiara, że tu i teraz nie kończy się w momencie fizycznej śmierci sprawia, że ta praca nabiera dodatkowego sensu. Wydaje mi się, że dla większości rodziców naszych pacjentów nie ma wątpliwości, że nawet jeśli tracą dziecko, to dla nich kończy się jedynie jakiś etap w życiu. Nie wszystko się kończy. W perspektywie ciężkiej, nieuleczalnej choroby każdy myśli: co dalej i znaczna część osób wierzy, że jednak jest coś dalej To pozwala żyć i funkcjonować. Wydaje mi 4 LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI

5 Rozmowa miesiąca Krzysztof Szmyd doktor nauk medycznych, specjalista pediatra oraz medycyny paliatywnej. Pracownik Kliniki Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dziecięcej na stanowisku adiunkta. Od czterech lat kieruje pracą Hospicjum. Fot. Anna Smarzyńska. się, że większość personelu pracującego w hospicjum to osoby głęboko wierzące. Jak to się stało, że zajął się Pan taką dziedziną medycyny? Nie jest to typowe dla zawodu lekarza. Oczywiście, że nie. Myślę jednak, że to na swój sposób dobrze. Dobrze, że nie każdy lekarz, nie każdy pacjent musi się zmierzyć z nieuleczalną chorobą. Bo, cokolwiek by nie powiedzieć, jest to trudne i bolesne doświadczenie. Dla mnie był to świadomy wybór, od dawna we mnie dojrzewał. Oczywiście, nie od początku wyobrażałem sobie, że będę kierował hospicjum, podejmował kluczowe decyzje czy jeździł na te najtrudniejsze spotkania. Natomiast rzeczywistość okazała się jeszcze lepsza niż mogłem przypuszczać. Uważam, że jest to naprawdę fascynujące miejsce pracy. Jakie są te kluczowe decyzje i najtrudniejsze wyjazdy? Nie chciałbym wchodzić w szczegółowe przypadki konkretnych pacjentów, ale wiadomo, że są sytuacje kryzysowe. Albo coś się dzieje w rodzinie niedobrego, albo stres powoduje, że ludzie zupełnie przestają sobie radzić. Trzeba wtedy stanąć naprzeciw, wysłuchać ich, ale też powiedzieć, jak my to widzimy, postarać się dać oparcie, spróbować pomóc im stanąć na nogach i żyć dalej. My nie możemy żyć za tych ludzi i nie wchodzimy w tę rolę. Nie ukrywam, że bardzo często są to problemy rodziny, a nie pacjentów. Ludzie, którzy do tej pory byli dla siebie oparciem, nagle się rozstają. Najczęściej to mama zostaje sama z problemem i czuje się zupełnie bezradna. Wtedy też rozmawiamy i słuchamy. Próbujemy pomóc. Hospicjum z definicji jest miejscem, które zajmuje się kompleksowym podejściem do pacjenta, więc wchodzimy także w te rodzinne problemy. Mamy dział socjalny, prawników, kapelana, mamy mocną grupę psychologiczną. Ludzie często w trudnych sytuacjach potrzebują jakiegoś autorytetu, a lekarz z racji swojego zawodu ten autorytet ma i jest słuchany. Trzeba tylko umieć mądrze z tego skorzystać. Co Pan mówi matce, która traci dziecko. Nie ma chyba nic gorszego na świecie. Jak dalej żyć? Człowiek, który staje w obliczu tak dramatycznej sytuacji, rodzic szczególnie jest zrozpaczony, załamany, często stawia pytania, ale nie czeka na odpowiedź. Nie czeka na wizytę pana doktora, który powie coś mądrego i od razu będzie lepiej. Natomiast ci ludzie czekają, że przyjedzie ktoś, kto ich wysłucha, usiądzie z nimi przy stole i zwyczajnie przez chwilę posiedzi. Nasze społeczeństwo jest coraz mniej gotowe na takie sytuacje. Kiedy w domu jest umierające dziecko, często zdarza się, że rodzina znika jak kamfora, znajomi byli, ale już ich nie ma i zostaje tylko personel hospicjum. Mamy w sobie na tyle odwagi, żeby pójść do tych ludzi. Ja nie jeżdżę, żeby wygłaszać jakieś mądrości. Jadę, żeby pobyć z tymi ludźmi, posłuchać. I zapewniam panią, że oni na to czekają. Nie jest tak, że w obliczu śmierci ktoś czeka na jakieś mądre zdanie. Bo nie da się nic mądrego wymyślić. Ja nie potrafię. Ale potrafię pojechać i być. Głęboko wierzę, że to ma sens. Czy potem, jeśli tak można powiedzieć, utrzymujecie kontakty, czy kończą się one wraz ze śmiercią pacjenta? Jeśli tylko rodzina sobie życzy, to utrzymujemy. Mamy grupę wsparcia, czyli cykliczne spotkania co miesiąc. Wszystko zależy od rodziny. Przyjęliśmy zasadę, że po stracie dziecka kilka razy dzwonimy. Jeśli rodzina nie chce, to na tym nasz kontakt się kończy, jeśli natomiast chce, to jesteśmy na te kontakty otwarci i gotowi. Czy zdarza się, że rodzice po śmierci dziecka angażują się w działania hospicjum? Bywa naprawdę bardzo różnie. Mamy na przykład taką mamę, która robi dla nas anioły. Rozdajemy je później darczyńcom, przyjaciołom czy osobom szczególnie zasłużonym dla hospicjum. Nie ma reguł. Trzeba zdawać sobie sprawę, że ludzie po stracie własnego dziecka nie są gotowi albo zwyczajnie nie mają siły, by pójść do kolejnej rodziny i raz jeszcze przeżywać podobne dramaty. Jeszcze jedno, może bardziej osobiste pytanie. Zapewne stawał Pan w obliczu konieczności powiedzenia rodzicom, że dziecko jest nieuleczalnie chore, że przegrywacie i medycyna nie jest w stanie już nic zrobić. Co Pan wtedy mówi? Myślę, że rodzic, pacjent w takiej sytuacji potrzebuje szczerości. Tego uczą się nasi lekarze i osoby, które do nas przychodzą. Ja po prostu mówię prawdę, bo uważam, że tak trzeba. Z naszego doświadczenia wynika, że rodzice nie oczekują okłamywania, że będzie dobrze, jeśli sami widzą, że nie jest dobrze. Czasem wciąż jeszcze pokutuje pogląd, że jak pacjentowi nie powiemy, to będzie się lepiej czuł i w ogóle będzie uważał, że jest całkiem zdrowy. Natomiast rzeczywistość jest taka, że chore dziecko, także małe chore dziecko, jest doskonale świadome swojego stanu. Nawet jeśli nie potrafi tego słowami ładnie nazwać, to i tak wie. Jest w nim świadomość cd. na s. 6 LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI 5

6 Rozmowa miesiąca cd ze s. 5 umierania. I rodzic, który kocha swoje dziecko, jest z nim blisko, też ma tę świadomość. Naprawdę naiwnym jest pogląd, że jeśli my powiemy: będzie dobrze, to dzięki temu pacjent lepiej się poczuje. Nieprawda. Bardzo zachęcamy do szczerej rozmowy. Jeśli rodzice zablokują informacje o chorobie, czy postanowią mówić nieprawdę: dasz radę, będzie dobrze, to dziecko też się wycofa. Ono w tej sytuacji zupełnie bezwarunkowo akceptuje wybory rodziców. Ale w ten sposób tworzy się mur. Rodzice nie mówią pewnych rzeczy, dziecko nie mówi pewnych rzeczy i zostaje samo. Za murem, pozostawione ze swoimi myślami, problemami. I tej więzi niezwykle silnej i niezwykle cennej, która potem będzie miała wpływ na dalsze życie matki i ojca, po prostu nie będzie. I może się okazać, że bez świadomości tej bliskości jest jeszcze trudniej żyć tym, którzy zostają. Szczerość jest jedyną gwarancją, że dziecko będzie się czuło bezpiecznie, a rodzice będą mieli poczucie, iż zrobili wszystko najlepiej jak potrafili, jest jedyną szansą na to, żeby dziecko umierało spokojnie i w pełnej więzi z najbliższymi. Jestem również przekonany, że tylko dzięki temu rodzice będą mieli szansę przeżycia żałoby i możliwość dalszego, w miarę normalnego życia. Szczerość jest też kluczem do opieki hospicyjnej. Nie wolno kłamać, kiedy wiemy, że choroba postępuje i za dzień, dwa lub trzy wydarzy się coś bardzo złego. Pacjent naprawdę wie, co się z nim dzieje. Kiedy mówimy dziecku, że choroba postępuje i medycyna nie potrafi sobie z nią poradzić, to ono najczęściej nie jest zdziwione, nie reaguje nerwowo. Jeśli miałbym zakończyć jakimś przesłaniem, to powiem, że szczery kontakt jest podstawą pomagania ludziom chorym. Zajmujecie się też młodzieżą, powiedział Pan, że dziecko ma inną perspektywę postrzegania świata i interesuje je tylko tu i teraz. Nie można powiedzieć tego samego o młodym, nastoletnim człowieku. On już najczęściej wie, kim chciałby być, co chciałby robić, ma marzenia i wyobrażenia daleko wybiegające poza dzisiaj. I takiemu młodemu człowiekowi, przed którym świat otworem stoi musi Pan powiedzieć, że jest chory i Dalej to już rozmowa sama się toczy. Oczywiście, różnie to bywa. Są chwile buntu, złości, żalu i zaprzeczenia. Najczęściej jednak po jakimś czasie przychodzi moment, kiedy ten młody człowiek się otwiera. Na pewno świadomość śmiertelnej choroby budzi w nim bunt, natomiast kiedy się pyta, co można dla niego zrobić, to wcale nie mówi o rzeczach, które są poza zasięgiem. Często, mimo świadomości tego, co się z nim dzieje, ma jakieś pragnienia i marzy, aby przed śmiercią się one spełniły. Jeden z naszych pacjentów, chory na guza kości, mimo amputowanej nogi marzył, żeby pojechać z braćmi w góry. Udało się. Nie czuł się lepiej ani przed wyjazdem, ani już nigdy potem. Jedna dziewczyna brała leki zmieniające jej wygląd i chciała pójść do fryzjera. Jeszcze inna, choć miała dwadzieścia dwa lata, nigdy nie widziała morza. Zobaczyła. Mówił też Pan o szczerości i więzi z rodzicami. Często dla nastolatków rodzic nie jest autorytetem, ani osobą, z którą młody człowiek szuka kontaktu. I tak, i nie. Nie w obliczu śmierci. Gdy chory człowiek ma jeszcze siłę, to jest miejsce na kolegów, spędzanie z nimi czasu i wyjście z domu. Kiedy choroba wygrywa, przychodzi chwila, że nie ma już miejsca dla kolegów. Zostaje tylko mama czy ojciec. Jest taki moment powrotu do źródła. Myślę, że nawet w najbardziej buntowniczym okresie, w obliczu choroby, to zawsze jest dziecko i więzy rodzinne będą najsilniejsze. Nie mówiąc o tym, że w tym najbardziej dramatycznym czasie, koledzy najczęściej znikają. No właśnie, w naszej cywilizacji nie ma kultury śmierci, najchętniej uciekamy od tego problemu, udajemy, że życie się nie kończy. Tak ale myślę, że każdy z nas zdaje sobie sprawę, że od tego problemu nie da się uciec. Oczywiście, ale po co o tym mówić, po co być przy umierającym człowieku? Niech odejdzie w spokoju. Najlepiej w szpitalu, najlepiej poza nami Potem zrobimy piękny pogrzeb Gdyby taka postawa gwarantowała życie bez problemów, to nie ma sprawy. Mam natomiast wrażenie, że im bardziej ludzie uciekają, tym jest gorzej, gdy pojawia się choroba, groźba utraty kogoś bliskiego Brakuje mi słów. Z perspektywy hospicjum widzę jednak, że im bardziej ktoś próbuje uciekać, tym potem jest trudniej i gorzej. Taka postawa nie rozwiązuje problemów. Raczej wpędza nas w większe kłopoty. Śmierć jest wpisana w nasze życie. I tak będzie zawsze. Musimy się z tym pogodzić i starać się sobie radzić. Inaczej zaczyna się życie w ciągłym lęku przed śmiercią. Wydaje się, że zgoda na nieuniknione raczej ułatwia, a nie utrudnia życie. Tak musi być. Pan się boi? Coraz mniej. (Cisza). Coraz mniej. Kiedy Pan ostatnio patrzył w niebo? Codziennie patrzę w niebo HOSPICJUM Z WROCŁAWIA- -DZIECI Z DOLNEGO ŚLĄSKA Hospicjum jest jedyną tego typu placówką dla dzieci na Dolnym Śląsku. Na stałe pod opieką Fundacji znajduje się prawie 100 pacjentów. Dzięki personelowi i wolontariuszom, chore dzieci mogą przebywać w swoich domach. To do nich jeżdżą lekarze, pielęgniarki, rehabilitanci i wolontariusze. Od 2007 roku działa Fundacja Wrocławskie Hospicjum dla Dzieci, której celem jest pozyskiwanie środków na działalność Hospicjum ( Pomoc finansowa dla hospicjum: 1% podatku To podstawa budżetu. Dzięki tym wpływom z 1% podatku jesteśmy w stanie kupować sprzęt dla naszych pacjentów, a także tych, którzy zgłaszają się do nas z prośbą o pomoc, choć z różnych przyczyn nie mogą być naszymi pacjentami. Nakrętki Drobne przedmioty, które zwykle wyrzucasz, mogą być darem serca. Mogą wspomóc naszych podopiecznych. Do akcji mogą przyłączyć się szkoły i przedszkola z województwa dolnośląskiego oraz wszystkie osoby i instytucje. Systematyczna Pomoc Potrzebujemy systematycznej pomocy. Szukamy darczyńców, którzy będą wpłacać miesięcznie na nasze konto zadeklarowane przez siebie kwoty (może to być 50 zł, 100 zł czy 200 zł). Te stałe wpłaty pozwolą nam zaplanować wydatki i wsparcie dla naszych pacjentów i ich rodzin. Dla chętnych, którzy chcą wesprzeć finansowo hospicjum dla dzieci z siedzibą we Wrocławiu, podajemy nr konta bankowego. Konto główne: (PLN) Fundacja Wrocławskie Hospicjum dla Dzieci Al. Wiśniowa 36, Wrocław 6 LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI

7 Historie ocalone Cykl fotografii i tekstów zawierających historie opowiedziane przez sfotografowane postaci. Autorem zdjęć jest Zorka Project duet fotoreporterski tworzony przez Monikę Redzisz i Monikę Bereżecką. Wystawa została zainspirowana ogólnopolską akcją Pogotowia Archiwalnego, prowadzoną przez Ośrodek KARTA od 2007 roku. Celem programu jest ratowanie zagrożonych zbiorów o wartości historycznej. Każdy z bohaterów Historii ocalonych wybrał ze swoich archiwaliów coś szczególnie cennego i osobistego, aby przekazać potomnym pamięć o swoich bliskich, o wydarzeniach historycznych i tych szczęśliwych, i tych tragicznych. Pomysłodawczynią projektu jest Helena Sienkiewicz z Ośrodka KARTA w Warszawie. Dzięki Niej również Czytelnicy Ludzkiej Sprawy mogą poznać Historie Ocalone Krzysztof Dobrecki (dziennikarz, pracuje w Laboratorium Reportażu) Przekazał fotografie wykonane przez swojego ojca, ukazujące szlak bojowy Brygady Karpackiej To są zdjęcia autorstwa mojego ojca. W 1939 roku dostał się na Węgrzech do niewoli, ale uciekł z obozu jenieckiego i przez Jugosławię i Grecję trafił do Iraku do Brygady Karpackiej. Przeszedł z Andersem cały szlak: Irak, Egipt, Tobruk, Monte Cassino, Anglię. W 1947 roku wrócił do Polski, bo zostawił tu żonę i syna. Kiedy wyjeżdżał, mój starszy brat miał 9 miesięcy, kiedy wrócił 9 lat. Z wojny ojciec przywiózł album z wielbłądziej skóry, a w nim mnóstwo zdjęć. Znam je na pamięć. Wyciągaliśmy je przy każdej okazji i oglądaliśmy. Strasznie mu zazdrościłem, że był w wojsku, że tyle zwiedził. Całe życie chodził w andersowskim berecie, bo munduru nosić nie było wolno. Szczęśliwie nie spotkały go żadne represje, choć Służba Bezpieczeństwa miała na niego oko aż do końca lat 80. Ojciec był nauczycielem. W szkole uczył dzieci tamtych piosenek: Karpackiej brygady Hemara albo Pamiętaj o tym wnuku, że dziadzio był w Tobruku. Myślał sobie różne rzeczy, różne rzeczy raczej nie do druku. Bardzo dużo opowiadał. Przypomina mi się teraz jedna historia. Kiedy ojciec szedł na wojnę, dostał od mojej matki na szczęście srebrny ryngraf z Matką Boską. Zawsze przypinał go do płótna swojego namiotu. Kiedyś w Iraku wracał z misji do obozu i wtedy otrzymał wiadomość, że obóz został przeniesiony w inne miejsce. Podczas przeprowadzki zginął ryngraf. Ojciec wsiadł więc na motocykl i pojechał go szukać na miejscu poprzedniego postoju. Sprawa była właściwie beznadziejna: wśród piasków pustyni znaleźć mały srebrny ryngraf. A jednak się udało. Wiatr jeszcze nie zawiał wszystkich śladów obozowiska, zostały dziury po kołkach od namiotów i w jednej z nich leżał ryngraf od mojej matki. Szczęśliwie wrócił z nim z wojny Najżywsze dla mojego ojca wspomnienie to było Monte Cassino. Jak tylko usłyszał Czerwone Maki płakał. Jeszcze przed śmiercią zdążyłem go tam zawieźć. Wcześniej odmówili mi paszportu, twierdząc, że stanowię zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa. Napisałem więc dla żartu do ministra Kiszczaka, że bardzo mi to pochlebia, ale ta opinia jest chyba nieco przesadzona I nieoczekiwanie dostałem paszport. Pojechaliśmy. Ojciec był taki przejęty, że bałem się, że mi się tam wykończy na zawał. Obok nas stała grupka emerytowanych oficerów niemieckich. Tato, nie przejmuj się, jeszcze raz im wkropimy zażartowałem i ojciec zaczął się śmiać Myślę, że ojciec byłby szczęśliwy, że wszyscy mogą oglądać te zdjęcia LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI 7

8 Imię i nazwisko: Karol Gierliński Miejsce zamieszkania: Międzyrzecz Wykształcenie: Wyższe Aktualnie wykonywany zawód: Emeryt Sukcesy zawodowe i życiowe: Moje książki, promocja kultury romskiej, najbliższy mi jest elementarz dla dzieci romskich, moi synowie i moje wnuki, moje wiersze. Czy żyjesz tak, jak byś sobie tego życzył? Bez wątpienia tak. Plany na przyszłość: Kontynuacja działalności twórczej. Motto życiowe, credo, życzenia Robić swoje. W życiu trzeba być przede wszystkim człowiekiem. Cygan, który się nie zachowuje jak człowiek przynosi mi wstyd. Imię i nazwisko: Stanisław Szoma Miejsce zamieszkania: Lubań Śląski Wykształcenie: Podstawowe Aktualnie wykonywany zawód: Prezes Stowarzyszenia Romów Sukcesy zawodowe i życiowe: Prowadzenie z sukcesami Stowarzyszenia, realizacja projektów dla lokalnej społeczności. Start w wyborach na radnego miasta Lubania w roku Wielkim sukcesem były szkolenia dla Romów, dzięki którym zdobyli umiejętności, mają większą szansę na pracę i normalne życie. Czy żyjesz tak, jak byś sobie tego życzył? Tak, jestem szczęśliwy, że pomagam ludziom. Plany na przyszłość: Chcę być radnym Lubania, pracować na rzecz lokalnej społeczności, zarówno dla Polaków i Romów. Motto życiowe, credo, życzenia Chciałbym żyć w pokoju. (Bardzo wierzę w Boga). Imię i nazwisko: Rafał Siwak Miejsce zamieszkania: Lubin Wykształcenie: Średnie Aktualnie wykonywany zawód: Górnik Sukcesy zawodowe i życiowe: Szkoła, praca, rodzina. Czy żyjesz tak, jak byś sobie tego życzył? Mógłbym żyć lepiej. Plany na przyszłość: To co Bóg nam da! Motto życiowe, credo, życzenia Dojść do królestwa niebieskiego. JEDNI Z WIELU, czyli rzecz o pols Górnik, nauczyciel, urzędniczka. Właściciel butiku, dyrektorka przedszkola. Student, dziennikarka, muzyk, poetka. Cieszą się uznaniem w swojej społeczności, mają rodziny, pasje, marzenia. Tacy sami jak ty czy ja, a jednak coś ich wyróżnia. Są Romami. Jedno słowo: Rom. Co przychodzi panu do głowy? pytam przechodnia na ulicy. Rom to Cygan. A Cyganie, pani sama wie, lepiej trzymać się przy nich za kieszenie odpowiada około 60-letni mężczyzna. Próbuję dalej. Matka z niemowlęciem w wózku. Rom? Przez chwilę się zastanawia. Jestem przeciwko uprzedzeniom i kolor skóry nigdy nie miał dla mnie znaczenia, na studiach miałam przyjaciół z Afryki, Turcji, Arabii, Japonii wylicza. Ale Ale co? Ale Cyganie to inna sprawa. Im nie można ufać. Dlaczego? No przecież pani wie, dlaczego. Toż to patologia. Są hałaśliwi, kradną, u nich dzieci mają dzieci. Zna pani osobiście jakiegoś Roma? Nie, ale przecież nie muszę, bo o tym, jacy oni są, wiemy wszyscy Sąsiad Rom Wiemy. Stereotypy i uprzedzenia rządzą nami nawet wtedy, gdy podpieramy się tolerancją. Cygan, Rom? Owszem, niech sobie żyją, byle z dala ode mnie. Podobnie jak nosiciele wirusa HIV. Wykształcony Rom? Wolne żarty. Przecież oni nawet poprawnie się wysłowić nie potrafią. Piętnaście lat to u nich pora nie na edukację, ale na ożenek i rodzenie dzieci. Sama mieszkałam przez kilka lat w sąsiedztwie Romów. Byli hałaśliwi? No, byli, ale znacznie więcej hałasu dochodziło z piętra nade mną, które zajmowali nie Romowie, a Polacy. Para z małym dzieckiem, mówiąca do siebie tylko i wyłącznie krzykiem. Moi Romowie rozkładali się natomiast w letnie dni na podwórku. Ze stolikiem i krzesełkami. Starszyzna siedziała, młodzi stali, dzieci bawiły się w piaskownicy. Początkowo zdawali się mnie nie zauważać. Jednak z biegiem czasu dzieci zaczęły mi się kłaniać, a ja, choć z trudem, zaczęłam mówić dzień dobry romskim mężczyznom. To mąż uświadomił mnie, że Romowie nie kłaniają się pierwsi kobietom. Trudne do zaakceptowania? No, trudne, ale nie niemożliwe. W kilka lat później, przygotowując materiał reporterski 1 listopada, zostałam zaproszona do romskich grobów na wrocławskim Cmentarzu Osobowickim. Takie świętowanie znałam dotychczas tylko z opowieści. Stoły uginały się od jedzenia i trunków. Romowie jak zwykle byli głośni, ale ja już nauczyłam się odróżniać specyfikę ich rozmów od agresywnego tonu. 8 LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI

9 kich Romach Spędziłam z nimi ponad godzinę, wracając do redakcji nie tylko z numerami telefonów i zachętą do ponownych kontaktów, ale i obdarowana wędliną, serami i winem. Nie mogłam nie przyjąć podarunków, bardzo naciskali. Żeby zrozumieć inną od swojej mentalność, trzeba ją najpierw poznać. Sięgnąć wyżej niż zgrane stereotypy, zagłębić się w drugiego człowieka. Portrety Romów Tak robi Fundacja Prom. Kampania społeczna Jedni z wielu ma na celu zmianę nastawienia Polaków do mniejszości romskiej. Jedni z wielu to Romowie, którym integracja się udała. Dlaczego? Bo lokalne społeczności nie były do nich źle nastawione, zaufały im i wspomogły w rozwoju. Siłą nośną kampanii społecznej jest album i wystawy fotografii Chada Evansa Wyatta. Na zdjęciach są Romowie z całej Polski, właśnie ci, którym się udało i którzy pełnią w swojej społeczności ważne funkcje. To ludzie nauki, pracy, biznesu, ale także artyści mówi Karolina Zwierzyńska, koordynator projektu Romskie Odrodzenie finansowanego ze środków POKL w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Fundacja Integracji Społecznej Prom od ośmiu lat pomaga w integracji społecznej Romów. Udziela bezpłatnych porad prawnych, prowadzi świetlice środowiskowe dla dzieci. Uważamy jednak, że wsparcie samych Romów to za mało. Aby ich zintegrować z całym społeczeństwem, należy przede wszystkim zmienić negatywny wizerunek Romów w powszechnej świadomości. Nie można więc udawać, że ich nie ma albo traktować jak nieproszonych gości, którzy zjawili się na chwilę i za chwilę opuszczą Polskę. Kampania społeczna Jedni z wielu, oprócz zmiany postawy Polaków wobec Romów, może mieć także pozytywny wpływ na warunki życia tych ostatnich: zmniejszenie uprzedzeń i stereotypów może skutkować w przyszłości częstszym zatrudnianiem Romów przez Polaków. Bohaterowie fotografii Chada Evansa Wyatta znajdą się na billboardach, wystawie zdjęć, kampania obejmie także radio, prasę i internet. We Wrocławiu powstanie mural, czyli malarstwo naścienne wielkoformatowe, prezentujące temat kampanii. Więcej o kampanii można się dowiedzieć ze strony oraz facebook.com/jednizwielu Magda Wieteska Prezentujemy portrety Romów, którym się udało, wraz z krótkimi notatkami na ich temat. Ludzka Sprawa objęła patronat nad kampanią społeczną Jedni z wielu Imię i nazwisko: Alfreda Markowska Miejsce zamieszkania: Gorzów Wielkopolski Wykształcenie: Podstawowe Aktualnie wykonywany zawód: Emerytka Sukcesy zawodowe i życiowe: Otrzymanie Krzyża Komandorskiego Orła Białego za ratowanie dzieci żydowskich podczas okupacji. Czy żyjesz tak, jak byś sobie tego życzyła? Tak. Plany na przyszłość: W moim wieku liczy się tylko zdrowie. Motto życiowe, credo, życzenia Aby nigdy nie zabrakło w domu jedzenia. Imię i nazwisko: Stanisława Mirga Miejsce zamieszkania: Czarna Góra Wykształcenie: Wyższe Aktualnie wykonywany zawód: Nauczyciel Sukcesy zawodowe i życiowe: Udział i realizacja kilku ciekawych, potrzebnych projektów związanych z edukacją dzieci; kształcenie umiejętności porozumiewania się dzieci romskich w języku polskim. Czy żyjesz tak jak byś sobie tego życzyła? Generalnie tak. Plany na przyszłość: Nie mówię o planach na przyszłość, ponieważ wtedy się nie spełniają. Motto życiowe, credo, życzenia Nikomu nie szkodzić i spełniać swoje marzenia. Imię i nazwisko: Sara Czureja Miejsce zamieszkania: Poznań Wykształcenie: Średnie Aktualnie wykonywany zawód: Muzyk, gra cymbały węgierskie Sukcesy zawodowe i życiowe: Mój syn Mateusz. Nagroda od marszałka województwa Wielkopolskiego w dziedzinie kultury. Nagroda TVP 2 w konkursie Dolina kreatywna, czyli czego szuka młoda sztuka. Stypendia artystyczne dla młodzieży uzdolnionej artystycznie. 4 krotna laureatka konkursów dla młodych romskich talentów organizowany przez MSWiA. Czy żyjesz tak, jak byś sobie tego życzyła? Nie. Plany na przyszłość: Wykształcić muzycznie mojego syna, dać mu wykształcenie. Dalej rozwijać się muzycznie, kształcić. Motto życiowe, credo, życzenia Żyć zgodnie z wolą bożą, najważniejsza jest rodzina. cd na s. 9 LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI 9

10 Nasze losy Matka, żona, dziennikarka. Alkoholiczka (3) Byłam żoną, jestem matką i dziennikarką. Przez dwa lata piłam. Dzisiaj piję głównie herbatę. Po trzech tygodniach abstynencji i regularnego chodzenia na grupową terapię, wypiłam. Niby nic, tylko pół butelki chłodnego piwa do obiadu ze znajomym. Było ciepło, nawet gorąco, kwiecił się maj, a obiad był dodatkowo dość pikantny. Tłumaczyłam sobie: Przecież nie zrobiłaś nic złego. To tylko szklanka piwa. Jasnego, niezbyt mocnego, przecież nawet nie zaszumiało ci w głowie. To żaden grzech. Po obiedzie wróciłam do domu. Otworzyłam książkę, ale nie mogłam skupić się na czytaniu. Włączyłam telewizor to samo. Chociaż miałam wolny od pracy weekend, postanowiłam trochę popisać. Myślałam, że może tym zagłuszę coraz mocniej wołające we mnie pragnienie. Coś tam nawet napisałam. Ale wolna sobota nadal trwała i ani myślała się skończyć. Dziecko było poza domem, mogłam więc do woli zajmować się tylko swoimi sprawami. Próbowałam spać, ale też nie wychodziło. W końcu zadzwoniłam do kumpla, z którym dawno się nie widziałam. Drogi nam się trochę rozminęły i właściwie nie pojmowałam, skąd ta nagła tęsknota za nim. Na (nie)szczęście odebrał. Na (nie)szczęście miał czas, żeby się ze mną spotkać. Za kilka kwadransów siedzieliśmy już w zatłoczonej knajpie przy butelce wina. Potem kolejnej, potem jeszcze jednej. Nie byłam bardzo pijana, trzymałam się na nogach, jak mi się zdawało jeszcze całkiem dobrze, bez problemu dotarłam też do domu. Ale rano obudził mnie gigantyczny kac. Takiego kaca jeszcze nie miałam. Trzęsłam się jak w febrze, pomimo upału na dworze i w mieszkaniu było mi strasznie, nieopisanie zimno. Miałam zawroty głowy, widziałam wszystko jak przez mgłę. W pewnej chwili pomyślałam nawet, że tak się umiera. Ale ja nie chciałam umrzeć, jeszcze nie. Zadzwoniłam do tego kumpla, długo nie odbierał, a gdy w końcu zrozumiał, co się ze mną dzieje, powiedział: To kac, to tylko kac. Najlepiej golnij kielicha. Co? zapytałam. Normalnie, wódkę, wino, piwo, co tam masz pod ręką. Był ranek. Nie piłam o tej porze, nigdy. Alkohol zwykle towarzyszył mi wieczorem, może czasem po południu, ale rano? Przecież tak robią tylko alkoholicy. Margines społeczny, patologia. Jakoś przetrwałam tamten dzień. I kolejne dwa tygodnie bez kropli alkoholu, bo na samo wspomnienie kaca giganta robiło mi się niedobrze. A potem? Cóż potem człowiek szybko zapomina o bólu, jeśli ten nie towarzyszy mu ciągle. Była jakaś okazja w pracy, to się napiłam ze wszystkimi. Ostrożnie, żeby nie wzbudzać podejrzeń, trzy drinki i do domu. A w domu poprawiłam sobie mocniej. Po godzinie byłam już wesolutka, miałam nawet problem z trafieniem do własnego łóżka. Dziecko, oczywiście, spało poza domem. Tak minęło mi kilka kolejnych tygodni, może nawet miesięcy. Wróciłam do dawnych zwyczajów, pijąc po pracy, w weekend, dla poprawy nastroju, dla większej śmiałości, lepsze pisanie. Niecodziennie, ale często. Do listy zakupów znów dopisywałam w myślach butelkę wina, a najlepiej dwie. Jedna to już było stanowczo za mało, a przecież nie będę po nocy do monopolu biegać. Niewylewający za kołnierz kumpel zaczął być stałym gościem w moim domu. Bo ze mną fajnie się piło nie dość, że mogłam wypić więcej niż przeciętna kobieta (bo trening czyni mistrza, nie inaczej), to jeszcze chętnie stawiałam. A i dla mnie picie we dwójkę stało się przyjemniejsze niż picie w samotności. Kiedy przestałam? Nie odpowiem, bo nie wiem, czy można przestać pić, gdy się ma psychikę nałogowca. Od jakiegoś czasu nie kupuję jednak alkoholu. Czasem zdarza mi się wypić lampkę wina z przyjaciółmi. Z kumplem przestałam mieć regularny kontakt. On nie umie rozmawiać bez wódki, ja bez wódki chcę normalnie żyć. Raz nawet kupiłam całą butelkę czerwonego wina tylko dla siebie. Przygotowałam korkociąg, kieliszek. Otworzyłam, wypiłam pół lampki. Resztę wylałam do zlewu. Dlaczego? Bo nie byłam wcale pewna swojej siły, tego że będę się umiała zatrzymać i następnego dnia nie pobiegnę do sklepu. Czy można wyjść z uzależnienia? To według mnie zależy od uwarunkowań psychicznych. Ja zamieniłam alkohol na herbatę. Lubię wieczory, gdy siadam do pracy, a w kubku paruje czarny napój. To już chyba nawet nałóg. Tyle że dość bezpieczny w porównaniu do wcześniejszego. Chociaż skłamałabym, mówiąc że nie zdarza mi się myśleć o alkoholu. Zdarza się. Ale po wspomnieniach miłego stanu euforii, w który wpadałam, pijąc, przypominam sobie również wiele straconych, skacowanych dni. I ukrywania się jak mała dziewczynka przed dzieckiem, rodziną, przyjaciółmi. I przed sobą. Nie chcę już tak. Nie chcę się wstydzić. Dlatego nie piję. Magda Wieteska r e k l a m a Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych Med.-Opor ul. Śniegockiego 15, Wrocław czynna od poniedziałku do piątku w godz tel. (71) , tel./fax Umowa z NFZ 10 LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI

11 Warto wiedzieć Cichy zabójca kobiet W Polsce co roku u około trzech tysięcy kobiet wykrywa się raka jajnika. Trzy czwarte z nich nie przeżywa pięciu lat. Wciąż nie ma metody diagnostycznej, która pozwoliłaby wykryć chorobę we wczesnym stadium rozwoju. Spośród złośliwych nowotworów narządów płciowych, rak jajnika jest największym zabójcą. Dyskretne objawy, mylone często z chorobami układu pokarmowego powodują, że bardzo często nowotwór ten rozpoznawany jest w trzecim lub czwartym stopniu zaawansowania klinicznego. Przyczyny Trudno jest mówić o przyczynach powstawania nowotworów jajników bo te wciąż pozostają nieznane. Lekarze zwracają jednak uwagę, że istnieje pewna zależność pomiędzy cyklami owulacyjnymi (ich ilością i częstością występowania) oraz urodzeniem dziecka, a zachorowaniami na raka jajnika. Dlatego też uważa się, że najbardziej narażone są kobiety w wieku około i pomenopauzalnym. W Polsce najczęściej chorują osoby między czterdziestym piątym a pięćdziesiątym czwartym rokiem życia. Zdaniem lekarzy nie bez znaczenia są predyspozycje genetyczne. I tak w grupie większego ryzyka są kobiety, których członkowie rodziny chorowali na raka piersi czy jelita grubego. Nie można natomiast powiedzieć, że są to bezwzględne czynniki warunkujące chorobę. Dlatego uważa się, że nowotwór jajnika jest jednym z najtrudniejszych problemów współczesnej ginekologii. Objawy Najwięcej trudności przysparza szybkie zdiagnozowanie choroby, która we wczesnym stadium nie daje właściwie żadnych objawów. Jeżeli jednak się pojawiają, to są one na tyle subtelne, że często są przez kobiety bagatelizowane. Bardzo ważna jest rola lekarza pierwszego kontaktu. Ponieważ dokładnie przeprowadzony wywiad może pozwolić na wczesne wykrycie choroby. Niestety, często rak jajnika bywa przez lekarzy mylony z chorobami układu pokarmowego, wątroby czy jelita grubego. Pacjentki leczone są wówczas na zupełnie inną przypadłość. W tym czasie nowotwór rozwija się i następują przerzuty do innych narządów: węzłów chłonnych, płuc czy mózgu. Gdy guz osiągnie duże rozmiary, chorobie towarzyszy także wodobrzusze. Mamy już wtedy do czynienia z nowotworem w trzecim czy czwartym stadium rozwoju i niestety niewielkie szanse na wyleczenie. Dlatego niezwykle ważne jest aby tych delikatnych, początkowych sygnałów ze strony organizmu nie ignorować. Koniecznie zgłośmy się do lekarza, gdy zauważymy u siebie następujące objawy: dyskomfort w jamie brzusznej, uczucie pełności, wzdęcia utrzymujące się nawet po spożyciu lekkostrawnych potraw, naprzemienne zaparcia i biegunki, ucisk na pęcherz i częste oddawanie moczu, brak apetytu, zmiana masy ciała, ból w miednicy mniejszej. Gdy choroba wchodzi w zaawansowane stadium następuje: widoczne powiększenie brzucha wodobrzusze, krwawienie, które związane jest z rozprzestrzenieniem się raka na powierzchni jelit, niedrożność przewodu pokarmowego. Profilaktyka W przypadku raka jajnika trudno mówić o profilaktyce. Jednak wskazuje się na kilka sposobów, które mogą ograniczyć prawdopodobieństwo zachorowania. To przede wszystkim regularne badania ginekologiczne, regularne i długie stosowanie antykoncepcji hormonalnej, liczne ciąże, karmienie piersią, podwiązanie jajników, wycięcie macicy wraz z przydatkami u kobiet po menopauzie oraz profilaktyczne wycięcie przydatków u kobiet, które ze względu na predyspozycje rodzinne znajdują się w grupie ryzyka. Nie bez znaczenia jest szczera rozmowa i precyzyjne poinformowanie lekarza o wszystkich dolegliwościach. Leczenie Podstawową metodą leczenia raka jajnika jest operacja. Pierwszym celem zabiegu jest ocena stopnia zaawansowania choroby. W leczeniu chirurgicznym wyróżnia się kilka rodzajów zabiegów, w zależności od fazy rozwoju nowotworu. Może to być operacja polegająca na usunięciu całej masy guza i możliwie największej ilości tkanki przerzutowej. Innym zabiegiem jest operacja odroczona, którą przeprowadza się po dwóch lub trzech cyklach chemioterapii. Często konieczne jest radykalne cięcie, polegające na usunięciu całego narządu rodnego (macicy wraz z przydatkami) oraz możliwie wszystkich tkanek, w których doszło do przerzutów. Stosuje się również leczenie paliatywne, które nie wpływa na wydłużenie życia, lecz jedynie na poprawę jego jakości u pacjentek chorych terminalnie. W zaawansowanych stadiach leczenie chirurgiczne uzupełnia się chemioterapią. Rokowania Rokowania w przypadku raka jajnika są bardzo różne. Wszystko zależy od tego, jak wcześnie nowotwór zostanie wykryty. W początkowym stadium choroby daje osiemdziesiąt procent szans na pięcioletnie przeżycie. W trzecim stopniu zaawansowania liczba wyleczeń spada do trzydziestu procent. Niestety o wykryciu tej choroby wciąż decyduje przede wszystkim przypadek. Rak jajnika jest wyzwaniem, przed którym stoi medycyna XXI wieku. Magdalena Grzanka Konsultacja medyczna dr Ewa Stojek lekarz rodzinny LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI 11

12 Okiem fachowca Pierwsza pomoc Bezpieczne wakacje na drodze Policyjne statystyki pierwszego wakacyjnego weekendu zazwyczaj porażają liczbą osób zabitych i rannych w wypadkach drogowych. Przyczyny takiego stanu rzeczy są rozmaite: pogoda, zmęczenie, nieodpowiedzialność itp. Jest jednak wielce prawdopodobne, że przynajmniej niektóre ofiary wypadków drogowych mogłyby przeżyć, gdyby napotkały na swej drodze osoby przeszkolone w udzielaniu pierwszej pomocy. Zatem, choć artykuł w Ludzkiej Sprawie nie zastąpi pełnego kursu, przypomnijmy podstawowe reguły udzielania pomocy podczas wypadków drogowych. Pierwsza pomoc, niezależnie od rodzaju zdarzenia, składa się z czterech etapów: 1. Ocena i zabezpieczenie miejsca zdarzenia. 2. Ocena stanu osób poszkodowanych. 3. Wezwanie pomocy. 4. Dalsze czynności ratownicze. Pamiętajmy, że ocena potencjalnych zagrożeń jest sprawą podstawową i dopiero gdy miejsce zdarzenia uznamy za bezpieczne, można przystąpić do oceny liczby i stanu osób poszkodowanych. Nikomu nie wolno podejmować zbędnego ryzyka (np. w imię błędnie pojętego bohaterstwa), by nie powiększać liczby osób poszkodowanych! Jako że wypadek komunikacyjny dotyczy poszkodowanych na drodze i w samochodach, a obie sytuacje wymagają nieco innego podejścia, omówimy je osobno. I. Poszkodowany poza samochodem (np. motocyklista, pieszy) 1. Ocena i zabezpieczenie miejsca zdarzenia Należy zwrócić uwagę na: ruch uliczny, agresywnych przechodniów, ewentualne trudności w dotarciu do poszkodowanego (np. przygniecenie przez samochód) i inne elementy potencjalnie niebezpieczne. Miejsce zdarzenia zabezpieczamy trójkątem ostrzegawczym i światłami awaryjnymi. Okoliczności oceniamy przede wszystkim pod kątem naszego bezpieczeństwa, a każda wątpliwa sytuacja (np. wyciek paliwa i ryzyko wybuchu) upoważnia nas do zachowania bezpiecznej odległości! Uwaga! Jeśli poszkodowanych jest więcej niż dwoje lub jeśli do któregokolwiek z nich nie można dotrzeć (np. znajduje się pod pojazdem), pomoc wzywamy już w tym momencie! 2. Ocena stanu osoby poszkodowanej Jako zasadę przyjmujemy, że bez potrzeby nie przemieszczamy i nie zmieniamy pozycji poszkodowanych, u których podejrzewamy poważniejsze urazy. Jednak jeśli pozycja zastana uniemożliwia ocenę oddechu, należy poszkodowanego bezpiecznie odwrócić na plecy (najlepiej prosząc o pomoc inne osoby Rys. 1). Rys. 1 Uwaga! Bezpiecznego odwracania poszkodowanych nie można nauczyć się z artykułu w prasie zachęcamy do kursu pierwszej pomocy! U poszkodowanych oceniamy po kolei: przytomność (próbując nawiązać kontakt słowny) i oddech (po udrożnieniu dróg oddechowych przez lekkie odchylenie głowy do tyłu). Brak oddechu lub oddech nieprawidłowy (poniżej dwóch lub powyżej czterech oddechów usłyszanych w czasie 10 sekund) nakazuje jak najszybciej wezwać pomoc. U ofiar wypadków próbujemy także oszacować widoczne obrażenia (krwotoki, urazy), które także zgłosimy dyspozytorowi pogotowia. 3. Wezwanie pomocy Znając liczbę i stan poszkodowanych, wybieramy numer 999 lub 112 i relacjonujemy napotkaną sytuację. Dyspozytor skieruje na miejsce odpowiednie jednostki oraz pomoże nam w dalszych czynnościach ratowniczych. O wezwanie pomocy można też poprosić osoby postronne, jednak zawsze należy upewnić się, że nasze polecenie zostało wypełnione! Nigdy nie wolno nam zakładać, że ktoś już zadzwonił po pogotowie, bez potwierdzenia tego faktu. 4. Dalsze czynności ratownicze Oczekując na przybycie zespołu pogotowia, możemy zadbać o osoby poszkodowane: po raz kolejny ocenić przytomność i oddech (ocenę taką powtarzamy co dwie minuty!), zadbać o ich komfort termiczny (okryć kocem lub płaszczem przy chłodnej pogodzie lub osłonić głowę w słoneczny dzień), a także zapewnić poszkodowanym i sobie komfort psychiczny, prosząc osoby postronne o odsunięcie się z miejsca zdarzenia. Jeśli poszkodowany jest przytomny, staramy się podtrzymywać rozmowę, by zminimalizować stres. Niekiedy ważne może być powiadomienie rodziny osoby rannej po uzyskaniu jej zgody. II. Poszkodowany w samochodzie W przypadku osób siedzących w pojeździe procedura nie ulega zmianie najpierw należy ocenić, czy cokolwiek na miejscu zdarzenia zagraża nam lub poszkodowanym. Po próbie nawiązania kontaktu słownego (ocena przytomności) należy ocenić oddech poszkodowanego. Osoby pochylone do przodu, oparte na pasach bezpie- 12 LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI

13 Warto wiedzieć czeństwa, na ogół mają w naturalny sposób udrożnione drogi oddechowe należy tylko nachylić się i spokojnie wysłuchać ich oddechu (przez 10 sekund). Jeśli jest to niemożliwe, należy z pomocą drugiej osoby odchylić poszkodowanego na oparcie fotela, stale podtrzymując jego głowę (Rys. 2). Bardzo ważna jest tu ciągła stabilizacja głowy i części szyjnej kręgosłupa nie wolno dopuścić, by poszkodowany ponownie zawisł w pasach! Tego także nie sposób Drodzy Czytelnicy! Otwieramy nowy dział porad prawnych. Jeśli mają Państwo pytania w sprawach dotyczących pism procesowych, spadkowych, rozwodowych, chcą zasięgnąć opinii prawnych z zakresu prawa autorskiego, nowych technologii, ochrony danych osobowych, a także prawa konkurencji, podatkowego i pracy, proszę pisać do nas, redakcja@ludzkasprawa.pl Na wszystkie pytania odpowie Wioletta Dyl, doświadczony radca prawny. Porady prawne Rys. 2 nauczyć się z artykułu w prasie ponownie zachęcamy do kursu pierwszej pomocy! Jeśli poszkodowany nie oddycha lub oddycha nieprawidłowo (5 i więcej oddechów usłyszanych w ciągu 10 sekund), jeśli zauważymy silny krwotok, niemożliwy do opanowania w pozycji zastanej, lub też widzimy niebezpieczeństwo z zewnątrz (np. wyciek paliwa), należy jak najszybciej ewakuować poszkodowanego z samochodu i odciągnąć w bezpieczne miejsce. Najwygodniejszą metodą jest tu tzw. chwyt Rauteka (Rys. 3). Uwaga! Także w celu opanowania tego manewru zachęcamy do kursu pierwszej pomocy! Rys. 3 Apteczka samochodowa Większość sprzedawanych obecnie apteczek ma podobne wyposażenie, zgodne z europejską normą DIN. Kupując apteczkę samochodową lub sprawdzając ją przed wyjazdem na wakacje, zadajmy sobie dwa pytania: Czy jest kompletna, nieprzeterminowana i łatwo dostępna? Jej wyposażenie może posłużyć także do ratowania naszego życia! Czy umiemy się nią posłużyć? Jeśli nie, poświęćmy kilkanaście godzin na kurs pierwszej pomocy! Andrzej Horowski Spadek po ojcu Mam pytanie dotyczące spadku. Niedawno zmarł mój ojciec. Nie zostawił testamentu. Ja i brat jesteśmy jego jedynymi dziećmi. Jakiś czas temu nasz ojciec ożenił się, a jego żona oświadczyła, że nam, dzieciom, nic się po nim nie należy. Z tego co wiem, ojciec mieszkał w mieszkaniu spółdzielczym, miał samochód, oszczędności. Czy należy się nam mnie i bratu, spadek po zmarłym ojcu? W jaki sposób się o niego ubiegać? Będę wdzięczny za poradę. Czytelnik Wioletta Dyl, radca prawny: Jeżeli jest to mieszkanie spółdzielcze lokatorskie, to prawo do takiego mieszkania nie podlega dziedziczeniu. Zatem po śmierci członka spółdzielni o mieszkanie lokatorskie mogą się starać w pierwszej kolejności jego małżonek, a w dalszej także dzieci albo inni bliscy. Istnieje jednak zasadniczy warunek osoby te musiały mieszkać wspólnie z nim przed jego śmiercią. Dziedziczeniu podlega tu jedynie wkład mieszkaniowy wpłacony przez zmarłego. Osoby (np. dzieci), które nie mają prawa do tego mieszkania, dziedziczą jednakże przypadającą na nich część wkładu mieszkaniowego. Zgodnie z art kodeksu cywilnego, w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Należy pamiętać, że połowa całego majątku (samochód, oszczędności) przypada pozostałemu przy życiu małżonkowi z tytułu małżeńskiej współwłasności majątkowej. Pozostała połowa stanowi spadek i dzieli się on w częściach równych pomiędzy małżonka i dzieci, czyli w tym przypadku po 1/3 wartości schedy dla każdego z nich. A zatem po 1/6 dla dzieci całości oszczędności i 1/6 wartości samochodu. Wdowa po zmarłym winna zgłosić do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, natomiast każdy z zainteresowanych może zgłosić także wniosek o dział spadku wraz z wnioskiem o jego zabezpieczenie, aby żona zmarłego nie pozbyła się jego składników. We wniosku zamieścić należy swój projekt podziału, a sąd po rozpoznaniu stanowiska drugiej strony wyda orzeczenie. Wniosek o wszczęcie postępowania działowego powinien również zawierać spis inwentarza (o ile został sporządzony) lub wykaz majątku, który ma ulec podziałowi oraz wskazanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Jeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło, sąd dokona stwierdzenia w trakcie postępowania działowego. Dokonanie działu spadku wymaga ustalenia składu i wartości spadku. Wartość i skład spadku ustala sąd. Skład spadku jest ustalany przede wszystkim na podstawie oświadczeń uczestników i ewentualnie według spisu inwentarza. Jeżeli oświadczenia uczestników są sprzeczne, sąd musi wyjaśnić te rozbieżności. Możliwe więc, że powoła w tym celu biegłego. Należy jednak zacząć od ustalenia, jakie składniki majątku wchodzą do schedy po zmarłym oraz złożenia wniosku o dział spadku. LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI 13

14 Polecamy Warto przeczytać Henning Mankell Nim nadejdzie mróz Nie siedź w domu Lista Przeboj przełożyła Ewa Wojciechowska W.A.B. Henning Mankell to już klasyk kryminału Potwierdzą to zgodnym chórem czytelnicy oraz krytycy. To jemu zawdzięczamy skandynawski boom tego gatunku. Na listach bestsellerów wciąż królują dwa nazwiska Henning Mankell i Stieg Larsson. Dołączył do nich również Norweg Jo Nesbo. To nie tylko sprawni rzemieślnicy piszą o sprawach społecznych, polityce, rozliczają z przeszłości, diagnozują i przewidują. To zdecydowanie literacka pierwsza liga. Niektórzy znawcy literatury twierdzą, że kryminał jako gatunek pełni dziś rolę powieści obyczajowej. Jej cechy wyraźnie widać w powieści Nim nadejdzie mróz. Główną postacią tym razem Henning Mankell uczynił Lindę, córkę komisarza Wallandera, która ma rozpocząć pracę w policji. Kurt schodzi ze sceny wybiera się na emeryturę, jest jeszcze bardziej zgorzkniały, obolały, miewa też ataki agresji. Zanim jednak zakończy karierę, wiele się wydarzy Rzeczywistość obserwujemy oczami Lindy, poprzez jej wrażliwość i niewielkie jeszcze życiowe i zawodowe doświadczenie. Stąd w stylu narracji więcej niecierpliwości, impulsywności, mniej natomiast Wallanderowskiego chłodnego dystansu. Książkę rozpoczyna sugestywny opis płonących łabędzi Potem brutalnie zamordowana zostaje Birgitta Medberg, która naukowo bada zapomniane szlaki. Mamy też rytualne morderstwo w kościele. Linda stara się pomagać w śledztwie, ale narażona jest na ciągłe reprymendy ojca sprawiedliwe, gdy postępuje lekkomyślnie, narażając się na niebezpieczeństwo. Natomiast jego czasem szorstkie, czasem po prostu nieznośne zachowanie wobec niej podyktowane jest w gruncie rzeczy ojcowskim lękiem o córkę. Zresztą relacje ojciec córka dotyczą w powieści nie tylko Lindy i Kurta, ale także Anny, przyjaciółki Lindy, która ma kompleks porzuconego dziecka. Nic dziwnego, że nikt jej nie wierzy, kiedy twierdzi, że jednak po wielu latach ojciec wrócił. Tymczasem Anna znika w tajemniczych okolicznościach Kurt sprawę bagatelizuje, ale Linda uparcie słucha swojej intuicji. Trop doprowadzi ją do fanatycznej sekty, której członkowie uważają się za chrześcijańskich męczenników. Ich celem jest prawdziwy przewrót, który doprowadzi do odbudowy Królestwa Bożego na ziemi. Bynajmniej nie środkami pokojowymi, bo walka o wolność i zbawienie zawsze oznacza przelew krwi i śmierć. Sprawy zbyt łatwo wymykają się spod kontroli, a system nie działa, bo zbyt łatwo przychodzi nam nazwać szaleńcami zaskakująco metodycznych i konsekwentnych fanatyków. I nie ma żadnego znaczenia, w jakiego boga wierzą. W powieści Nim nadejdzie mróz mamy religijny fanatyzm chrześcijański, ale jest też i odniesienie do ataku na World Trade Center. Wcześniej Mankell pisał o sprawach, które były raczej domeną publicystyki, czyli o handlu kobietami, rasizmie, ekstremizmie, cyberterroryzmie, przestępstwach finansowych, słowem o wszelkich problemach i zagrożeniach współczesnego świata. Pisarz diagnozuje i ostrzega, zauważa rysy w systemie społecznym, w którym rzekomo panuje dobrobyt, tolerancja i bezpieczeństwo. Autorzy swoje obserwacje socjologiczne, psychologiczne, polityczne i obyczajowe zamieniają w literaturę, zwracają uwagę na problemy, a tymczasem tragiczną pointę potrafi dopisać życie, o czym świadczą chociażby wydarzenia na norweskiej wyspie Utoya. Anna Molska Wielkie miasta bywają przedstawiane w literaturze i filmie jako dżungle ( Asfaltowa dżungla i tak dalej). Kiedy spogląda się na mapę Wrocławia, widać, że można by potraktować nasze miasto (ze względów klimatycznych!) raczej jak polanę w lesie. Miasto otaczają ze wszech stron: Las Osobowicki, Las Rędziński, Las Lesicki, Las Mokrzański, Las Pilczycki, Las Zakrzowski, Las Kuźnicki Ale zanim poczujecie się państwo jak Czerwony Kapturek, zaznaczę, że tym razem nie zamierzam proponować spaceru po lasach. Otwieram własną, prywatną Listę Przebojów Parkowych parków mniej znanych. Park Wschodni Znajduje się na północny wschód od ulicy Krakowskiej i, technicznie biorąc, rozciąga się pomiędzy dzielnicami Księże Małe, Świątniki, Bierdzany i Wilczy Kąt. Dla tych, którzy się wybiorą, od razu informacja: znany jest jako park na Księżu Małym. Nie jest duży: ma powierzchnię około 40 hektarów. Autorem projektu był Paul Dannenberg, miejski ogrodnik 14 LUDZKA SPRAWA NIEZWYKŁY MAGAZYN DLA ZWYKŁYCH LUDZI

15 ów Parkowych Wrocławia i dyrektor terenów zielonych, który oprócz tego miejsca zaprojektował jeszcze zieleń wokół kąpieliska Morskie Oko i klomby kwiatowe w Parku Szczytnickim. Urok parku, zrealizowanego w latach , polega na tym, że otoczony jest ze wszystkich stron rzekami (Górną i Dolną Oławą oraz Młynówką), które, opływając go, nadają mu wrzecionowaty kształt. Adekwatnie do tego wodnego otoczenia, w parku postawiono na zachowanie roślinności charakterystycznej dla bagien i łąk nizinnych: olchy, wierzby, dębu błotnego. Niższe piętro roślinności nadaje mu niemal secesyjny charakter: malownicze trawy, długie wici roślinne pnączy. To wszystko sprawia, że park jest atrakcyjnym miejscem spacerów, nawet przy niezbyt słonecznej pogodzie. Uszy zmęczonego wędrowca będzie koił szum wody, ponieważ na rzekach otaczających park porobiono stopnie wodne. Czego w parku już nie ma? Przy wejściu od ulicy Krakowskiej istniała restauracja z tarasami, place do gier zespołowych, boisko i kąpielisko (z plażami!). Szkoda. Natomiast wdzięczni powinniśmy być losowi, że na centralnej polanie nie straszy już pomnik poświęcony SA, projektu Charlota Cabanisa. Nie tylko ze względów estetycznych. Park Brochowski Ten może mniej znany park wrocławski ma dość dokładnie znaną historię, w porównaniu z poprzednim. Otóż powstał jako fragment barokowego majątku, był parkiem przypałacowym. Zbudowany został dla opata augustianów S. Passoniusa i pomyślany jako ogród w stylu francuskim. Później, gdy właścicielami parku była rodzina Walterów, przekształcono go w park krajobrazowy. Częścią pierwotnego założenia był labirynt grabowy, istniejący do dzisiaj (podczas mojej ostatniej wizyty gwałtownie domagał się podstrzyżyn!). Za czasów opata była jeszcze oranżeria, posągi i egzotyczna roślinność w donicach. Ostatni posąg widziałam w parku dwie wizyty temu. Bardzo mi smutno, że odszedł. Obecnie głównymi elementami parku, które można podziwiać (oprócz labiryntu), są dwie aleje lipowe, z których krótsza prowadziła kiedyś do pałacu, oraz sztuczny (ale bardzo urokliwy!) staw w północnej części, powstały częściowo z wód płynącej przez park rzeczki Brochówki. Zofia Kociatkiewicz Na górze: Park Brochowski fragment labiryntu Po lewej: Park Wschodni alejka nad Górną Oławą Po prawej: Park Brochowski Fot. Jacek Budziszewski

16 II Konkurs na reporta o charakterze spo³ecznym Powrót z ciemnej strony mocy Zg³oszenia do 31 października 2012 r. na adres konkurs@ludzkasprawa.pl Regulamin konkursu na i