WALKI NIEMIECKO-RADZIECKIE NA TERENIE POWIATU MIŃSKIEGO W LECIE 1944 ROKU

Transkrypt

1

2 Artur Wróblewski WALKI NIEMIECKO-RADZIECKIE NA TERENIE POWIATU MIŃSKIEGO W LECIE 1944 ROKU 61 lat temu na terenie obecnego powiatu mińskiego toczyły się intensywne walki pomiędzy siłami zbrojnymi III Rzeszy a ZSRR. Były one bezpośrednim następstwem rozpoczętej 23 czerwca 1944 roku przez Robotniczo Chłopską Armię Czerwoną (skrót rosyjski RKKA) operacji o kryptonimie Bagration", nazwanej tak na cześć rosyjskiego generała pochodzenia gruzińskiego, bohatera wojen napoleońskich. Po pogromie niemieckiej Grupy Armii Środek" w bitwach pod Witebskiem, Bobrujskiem i Mińskiem (Białoruś), w których straciła ona 5 dowództw korpusów (38, 5% stanu wyjściowego) i 31 dywizji (62%) wojska radzieckiego 1 Frontu Nadbałtyckiego oraz 3,2 oraz prawego skrzydła 1 Frontu Białoruskiego parły w kierunku zachodnim. 18 lipca do natarcia przeszło lewe skrzydło 1 Frontu Białoruskiego na kierunku kowelsko - lubelskim. Frontem dowodził, mianowany za dotychczasowe sukcesy w operacji Bagration" marszałkiem, Konstanty Rokossowski. 28 lipca Rosjanie zajęli Brześć nad Bugiem. Wcześniej, bo 25 lipca, padł Lublin, zdobyły przez 2 Armię Pancerną (A Panc.), będącą główną siłą uderzeniową 1 Frontu Białoruskiego (17 lipca 2 A Panc. liczyła 665 czołgów i 145 dział pancernych). Tego samego dnia czołówki powyższej Armii doszły do Wisły pod Dęblinem i Puławami. 27 lipca marsz. Rokossowski rozkazał dowódcy 2 A Panc. generałowi Aleksiejowi Radzijewskiemu, by następnego dnia skierował swe siły wzdłuż wschodniego brzegu Wisły w kierunku Pragi i przeciął połączenia kolejowe i drogowe Warszawy z Białymstokiem i Brześciem, przez które zaopatrywano wojska niemieckie, broniące się na wschód od stolicy Polski. W tym dniu 2 A Panc. liczyła 570 czołgów i dział pancernych zgrupowanych w 3, 16 i 8 Korpusie Pancernym (K Panc.), 5 Samodzielnym Pułku Motocyklowym, 87 Samodzielnym Batalionie Motocyklowym i 9 Samodzielnym Pułku Łączności. Ostatni z wymienionych korpusów miał miano gwardyjskiego (Gw.), które to było nadawane w RKKA za szczególne osiągnięcia bojowe. Od rana 27 lipca siły gen. Radzijewskiego realizowały postawione im w tym dniu zadania i osiągnęły, po przejściu kilometrów, rejon Stoczka i Garwolina. Dzień wcześniej dowódca 9 Armii (9A) niemieckiej, której pas obrony zaczynał się na północ od Kazimierza Dolnego, a kończył na linii wytyczonej przez Luków, Kałuszyn, Radzymin, Zegrze, gdzie z kolei zaczynały się pozycje 2 A, gen. Nicolaus von Vorman, polecił podległym sobie oddziałom rozpoznać sytuację w otrzymanym pasie obrony. Realizując otrzymane zadanie Dywizja Spadochronowo - Pancerna Herman Goring"(D Spad - Panc.) i 73 Dywizja Piechoty (DP) wysłały swe oddziały przednie na Latowicz, Garwolin i Wilgę. Warto tu zwrócić uwagę, że z D Spad - Panc. Herman Goring" mieli walczyć później filmowi czterej pancerni i pies. W walce z tymi oddziałami Rosjanie opanowali siłami 3 K Panc. 28 lipca Kałuszyn (część zachodnia), Jędrzejów, Walerianów, Cegłów. Jednak posuwający się na lewo od 3 K Panc. 8 K Panc. Gw. został ZESZYT 13

3 powstrzymany pod Siennicą i Kołbielą. Jednocześnie uaktywniło się niemieckie lotnictwo wojskowe (Luftwaffe), którego 6 Flota Powietrzna atakowała oddziały radzieckie. 29 lipca 3 K Panc., po nieudanym ataku od południa na Mińsk Mazowiecki, w wyniku dalszych działań opanował Stanisławów, Suchołęg, Turze, Borek, dochodząc szpicą pancerną do linii kolejowej Białystok- Warszawa. Dwa bataliony 57 Brygady Piechoty Zmotoryzowanej (B P Zmot.) będącego częścią 3 K Panc. pozostawiono do obrony węzła drogowego w Kałuszynie. Tego dnia 8 K Panc. gw. opanował Pogorzel, przez co wyszedł na tyły oddziałów niemieckich walczących w Siennicy, co przesądziło o zdobyciu tej miejscowości. Następnie Korpus ruszył na Rzaktę i Stefanów. 16 K Panc. po nieudanych próbach opanowania Kołbieli i Starej Wsi ruszył na Rudkę i Mlądz. Strona niemiecka wprowadziła do walki sztab XXXIX K Panc. (dowodził nim gen. Dietrich von Saucken), który przejął dowodzenie na kierunku warszawskim w ramach 9 A oraz 19 Dywizję Pancerną (D Panc.) ściągniętą do łatania frontu aż z Holandii. Ta ostatnia jednostka ruszyła do boju między Mińskiem Mazowieckim a Stanisławowem. 30 lipca 3 K Panc. zdobył Radzymin, a 8 K Panc. Gw. siłami 59 B Panc. Gw. Zamienie oraz Celinów. 58 B Panc. Gw. i 28 B P Zmot. Gw., również z 8 K Panc. Gw., opanowały miejscowości Piekło, Płachta i las na południe od Kącka. Podążająca, jako sąsiad 2 A Panc. 47 A osiągnęła rubież Kałuszyn, Cegłów. Rubieżą dla 8 A Gw., kolejnego sąsiada pancerniaków gen. Radzijewskiego, była linia Cegłów, Stodzew, Garwolin. 8 A Gw. składała się z weteranów walk o Stalingrad, a jej dowódcą był obrońca tego miasta gen. Wasyl Czujkow. Jednostki niemieckie opuściły Mińsk Mazowiecki. Kolejny dzień przyniósł kontrataki XXXIX K Panc. i IV K Panc. SS (należał do 2 A, a składał się z 3 D Panc. SS Totenkopf" i 5 D Panc. SS Wiking", dowodził nim gen. SS Herbert Gille). Szczególnie przybycie jednostek SS złożonych z ludzi oddanych nazizmowi wzmogło zaciekłość walki. 5 D Panc. SS zajęła pozycje na północ od Stanisławowa, a 3 D Panc. SS w rejonie Guzowatka, Zawady, Mokre. Do rejonu Mińska Mazowieckiego podeszły 109 B Panc., 87 samodzielny batalion motocyklowy i 10 batalion miotaczy ognia (wszystkie z 2 A Panc.). Opanowanie miasta pozwoliło Rosjanom na swobodną komunikację zaplecza z 3 K Panc. i 8 K Panc. Gw., których to natarcie, tak samo jak 16 K Panc., zostało przez Niemców zatrzymane. 1 sierpnia radziecki 3 K Panc. bronił rejonu Radzymin-Wołomin, 8 K Panc. Gw. Okuniew-Cechówka, 16 K Panc. utrzymywał rubież: Pohulanka-Międzylesie-Radość IV K Panc. SS natarł od wschodu w kierunku Okuniewa, a XXXIX K Panc. zrobił to od zachodu. Celem Niemców było rozbicie 3 K Panc. Okuniew zdobyła 19 D Panc. uzyskując styczność z żołnierzami SS, jednak została wkrótce z niego wyparta przez siły radzieckie. Kolejny dzień to natarcie 5 D Panc. SS z rejonu Stanisławowa spychające siły 3 K Panc. w kierunku Wołomina. W tym samym czasie część sił IV K Panc. SS została związana walką na południe od Stanisławowa i w rejonie Mlęcina oraz Grębkowa przez siły 47 A. W celu ujednolicenia dowodzenia feldmarszałek Walter Model ( zastąpiony w trzeciej dekadzie sierpnia przez gen. Georga Reinhardta), dowódca Grupy Armii Środek", nakazał podporządkować IV K Panc. SS i 4 D Panc. 2 A,a ta z kolei stworzyła z nich i XXXIX K Panc. Grupę Saucken". 3 sierpnia nastąpiła kulminacja bitwy pod Wołominem, zakończonej klęską 3 K Panc. i jego odwrotem do rejonu Górki, Leśniakowizna, Osów. 8 K Panc. Gw. ZESZYT

4 twardo bronił Okuniewa, którego zdobycie umożliwiało Niemcom rozbicie radzieckiej obrony. Zażarte walki trwały tu przez kolejne dwa dni. Do Kałuszyna przybył 4 Korpus Kawalerii Gwardii (K Kaw. Gw.), będący odwodem 1 Frontu Białoruskiego. 4 sierpnia siły 47 A uderzyły ze Stanisławowa w kierunku Michałowa. Wydarzenie to uniemożliwiło natarcie 5 D Panc. SS przeciwko siłom 2 A Panc., co wraz ze skierowaniem 19 D Panc. na zachodni brzeg Wisły poprawiło położenie wojsk gen. Radzijewskiego. W Dębem Wielkim rozlokowano jako odwód radziecki 2 K Kaw. Gw. 5 sierpnia 47 A atakowała z rejonu Kałuszyna w kierunku Liwa i Węgrowa, co godziło w obronę IV K Panc. SS, który z tego powodu nie mógł nacierać na 8 K Panc. Gw. Także wycofanie D Spad-Panc. przyczyniło się do wygaszania walk pod Warszawą. 7 sierpnia 2 A Panc. zdała swe odcinki bojowe 47 A i 2 K Kaw. Gw. i została wycofana do rejonu: Romualdów, Lubaszki, Borek, Cyganka, Chrośla, Józefów, Barcząca. Sztab armii kwaterował w Mariance, sztab 3 K Panc. na zachód od Cielechowizny, sztab 8 K Panc. Gw. w Kędzieraku, sztab 16 K Panc. na zachód od folwarku Józefów. 8 sierpnia armia liczyła 373 czołgi i działa pancerne. Na rubieży od Stanisławowa do Grębkowa rozwijała się od tego dnia 70 A, przejmując w ten sposób część pasa obrony 47 A. Niemcy wycofali się do rubieży na południe od Stanisławowa i Liwa. 47 A odrzuciła przeciwnika osłaniającego wylot szosy lubelskiej w kierunku Zakrętu. 9 sierpnia feldmarszałek Model rozwiązał Grupę Saucken" i wycofał dowództwo XXXIX K Panc., które zdało swój odcinek obrony gen. SS Gillemu. Siły tego ostatniego składały się teraz z 3 i 5. D Panc. SS, 4 D Panc., 73 D P, 1131 Brygady Grenadierów. 10 sierpnia prawe skrzydło 1 Frontu Białoruskiego (należały do niego takżie 70 i 47 A) wznowiło natarcie. Pozycje IV K Panc. SS był atakowane aż 15 razy, co w końcu doprowadziło do ich naruszenia pod Stanisławowem. Niemcy rozpoczęli odwrót w kierunku północno-zachodnim. Zażarte walki w okolicach Stanisławowa były spowodowane chęcią rozerwania styków 2 i 9 A przez Rosjan, do czego nie chcieli dopuścić ich adwersarze, oraz jego znaczeniem komunikacyjnym. 23 sierpnia ruszyło, po dłuższej przerwie, kolejne duże natarcie 47 i 70 A pomiędzy Wyszkowem, Wołominem a Okuniewem. Rzecz ciekawa, że odcinka pomiędzy Grabiami Starymi (na północny wschód od Wołomina) a Okuniewem, broniła podporządkowana od 21 sierpnia IV K Panc. SS elitarna węgierska 1 Dywizja Kawalerii (D Kaw. - Węgry były sojusznikiem III Rzeszy). 25 sierpnia jednostka zaczęła się cofać pod naciskiem 47 A, co wymusiło jej wsparcie przez oddziały 73 D P (główne siły tej jednostki osłaniały Pragę od Okuniewa do Wisły). W tym czasie stację w Miłosnej od strony Halinowa atakował podporządkowany 47 A 31 Specjalny Dywizjon Pociągów Pancernych (dwa pociągi). Rosjan zatrzymano na rubieży Zagościeniec, północny wschód od Rembertowa. Kolejne walki o dużym nasileniu na wschodnich podejściach do Warszawy, będą miały miejsce we wrześniu i doprowadzą do zajęcia Pragi. Patrząc z perspektywy lat na to co działo się w lecie 1944 roku na terenie obecnego powiatu mińskiego, trzeba stwierdzić, że obszar ten miał duże znaczenie dla armii chcących kontrolować stolicę Polski, przeprawy na środkowej Wiśle oraz linie komunikacyjne położone między tą rzeką a Bugiem. W tej ziemi leży też część ze poległych i rannych, jakich stracił od 1 sierpnia do 15 września 1944 roku ZESZYT 13

5 1 Front Białoruski, oraz zabitych, rannych i zaginionych jakich od 1 sierpnia do 31 października 1944 roku straciły 9 i 2 A niemiecka. Na marginesie warto dodać, iż w sierpniu straty ludzkie miały się jak 1 do 2,5 na korzyść Niemców, co może skłaniać do daleko idących wniosków. Ale to już inna historia. ZESZYT