WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

Transkrypt

1 WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA PRZYSTĄPIENIE DO STREFY EURO NADZIEJE I OBAWY SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO Autor: Bożena Kowalska Monika Sabela-Kukuczka Promotor: prof. nzw. dr hab. Jan Ostoj Bielsko-Biała, rok 2015

2 2 Spis treści Wstęp... 3 Rozdział I Euro w opinii społeczeństwa Strefa euro w ocenie społeczeństwa polskiego stan obecny i ewolucja Oczekiwania i obawy społeczne Możliwości wprowadzenia euro w ocenie najbliższego otoczenia - stan aktualny Rozdział II Wprowadzenie euro: korzyści i szanse perspektywa obywatela Redukcja ryzyka kursowego oraz kosztów transakcyjnych Większa przejrzystość cen Spadek stóp procentowych Wzrost gospodarczy wyrażony wzrostem dobrobytu Rozdział III Wprowadzenie euro: koszty i zagrożenia perspektywa obywatela Utrata niezależnej polityki pieniężnej Wzrost cen Rozdział IV Czy edukacja społeczeństwa polskiego o strefie euro jest ważna i potrzebna? Zakończenie Wykaz wykresów Wykaz tabel Bibliografia... 32

3 3 Wstęp W życiu codziennym spotkałyśmy się z szeregiem kontrowersyjnych wypowiedzi na temat wprowadzenia waluty euro. Część osób było kategorycznie przeciw, inne za. Docierały do nas również informacje, iż osoby te początkowo były zwolennikami wprowadzenia waluty euro, a w chwili obecnej ich postawa się zmieniła. Starałyśmy się dowiedzieć jakie są obecnie nastawienia obywateli w Polsce wobec wprowadzenia waluty euro. Dlatego sięgnęłyśmy do badań ogólnopolskich, a z drugiej strony do naszego najbliższego środowiska. Starałyśmy się zrozumieć, jak nasze otoczenie reaguje na ewentualne wprowadzenie euro i na ile te pogłoski są realne, jakie są nadzieje i obawy oraz wiedza najbliższego otoczenia. Stąd nasz problem badawczy sprowadza się do próby: pokazania ewolucji nastawienia polskiego społeczeństwa wobec perspektywy wejścia do unii walutowej na przestrzeni ostatnich lat; oceny przyczyn tej ewolucji; oceny stanu obecnego tego nastawienia na przykładzie badania wykonanego wśród przedstawicieli społeczności lokalnej; ustalenia głównych czynników generujących obecne nastawienie i ich zgodności ze stanem rzeczywistych korzyści i zagrożeń. W rozdziale pierwszym naszej pracy skupiłyśmy się na analizie porównawczej dostępnych wyników badań nastawienia polskiego społeczeństwa i wyników badania ankietowego nastawienia naszego bliskiego środowiska wobec możliwości przyjęcia wspólnej waluty. Kolejne rozdziały to ocena korzyści i szans oraz kosztów i zagrożeń w tym obszarze, przeprowadzona z perspektywy świadomości przeciętnego obywatela. Pracę zakończyłyśmy skupiając uwagę na problemie ekonomicznej edukacji polskiego społeczeństwa jako niezwykle ważnym elemencie warunkującym przyjęcie przez Polskę wspólnej waluty. Posłużyłyśmy się dwojakimi źródłami. Były to źródła zawierające informację o ogólnych procesach istotnych dla tworzenia unii walutowej oraz źródła zawierające gotowe wyniki badań przeprowadzone przez wiarygodne instytucje.

4 4 Rozdział I Euro w opinii społeczeństwa Celem rozdziału jest odpowiedź na pytanie jaki jest aktualny stan wiedzy społeczeństwa polskiego i jego opinia na temat przystąpienia Polski do strefy euro Strefa euro w ocenie społeczeństwa polskiego stan obecny i ewolucja Polska wstępując 1 maja 2004 roku do grona państw Unii Europejskiej przyjęła zobowiązanie przyjęcia w przyszłości, po spełnieniu określonych warunków, wspólnej europejskiej waluty euro. Czy przeprowadzona wówczas kampania informacyjna jasno i czytelnie przekazała ten fakt społeczeństwu? Czy biorąc udział w ogólnonarodowym referendum, poprzedzającym podjęcie ostatecznej decyzji o wejściu Polski do Unii Europejskiej, przeciętny Polak miał świadomość, iż wejście do struktur unijnych jest jednocześnie zobowiązaniem do przyjęcia waluty euro? Jeżeli ja czuję się przeciętnym Polakiem to moja odpowiedź na to pytanie brzmi nie. A co mówią na ten temat przeprowadzone badania? 7-8 czerwca 2003 roku w referendum ogólnokrajowym w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej Polacy odpowiadali na pytanie: czy wyraża Pani/Pan zgodę na przystąpienie Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej? Wyniki referendum, jakie podała Państwowa Komisja Wyborcza, mówią, że aż 77,45% osób głosujących powiedziało tak. Tak dla wejścia Polski do Unii Europejskiej. Ale czy taki sam poziom akceptacji jest dla wejścia Polski do strefy euro? Wyniki przeprowadzanych dwukrotnie w roku przez Komisję Europejską badań Eurobarometru pokazują m.in. poziom poparcia polskiego społeczeństwa dla wprowadzenia euro do Polski, w okresie od wejścia Polski do Unii Europejskiej aż chwili obecnej 1. W okresie od 2004 roku do 2008 roku poziom poparcia dla euro wynosił średnio blisko 45% 2. Poparcie to gwałtownie spada w 2008 roku w wyniku kryzysu finansowego i gospodarczego strefy euro, którego skutki odczuła również Polska. Dlatego też plany rządu polskiego o przystąpieniu do strefy euro musiały zostać odsunięte w czasie. Był to czas na przygotowanie gospodarcze i polityczne oraz czas na opracowanie strategii komunikacji społecznej

5 5 Za właściwy odbiór społeczny poparcia wejścia Polski do strefy euro odpowiada polski rząd. Bowiem poziom akceptacji społecznej uważany jest za poziom gotowości społeczeństwa do ponoszenia konsekwencji z integracji walutowej, zarówno do czerpania korzyści jak i do ponoszenia kosztów integracji. Komunikat Komisji Europejskiej dla rządów państw kandydujących jasno określa, iż najwyższym priorytetem, mającym ogromny wpływ na sprawne wprowadzenie euro, jest podnoszenie wiedzy społeczeństwa na temat euro i Unii Gospodarczej i Walutowej 3 poprzez informowanie i komunikację ze społeczeństwem. Również polskie uregulowania prawne podkreślają konieczność informowania społeczeństwa o skutkach ekonomicznych, podejmowanych przez władze państwa, decyzji. Stąd istnieje konieczność opracowania przez władze strategii komunikacji na temat euro. Bazą do jej opracowania jest przeprowadzenie szeregu badań społecznych. Przeprowadzone dotychczas badania krajowe pokazują, iż opinie Polaków na temat euro nie są jednoznaczne. Są zróżnicowane i zmienne w czasie. Przeprowadzone przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) 4 badania na temat poparcia wprowadzenia euro do Polski przez społeczeństwo polskie w poszczególnych latach przestawiają następujące wyniki 5 : Styczeń % zwolenników 22% przeciw Styczeń % zwolenników 46% przeciw Listopad % zwolenników 45% przeciw Styczeń % zwolenników 38% przeciw Kwiecień % zwolenników 49% przeciw Marzec % zwolenników 60% przeciw Lipiec % zwolenników 68% przeciw Luty % zwolenników 64% przeciw Październik % zwolenników 68% przeciw. Powyższe wyniki są odpowiedzią na postawione przez CBOS pytanie CZY ZGODZIŁ(A)BY SIĘ PAN(I) NA ZASTĄPIENIE POLSKIEGO PIENIĄDZA (ZŁOTEGO) WSPÓLNYM DLA WIELU PAŃSTW UNII EUROPEJSKIM PIENIĄDZEM EURO? CBOS, Komunikat z badań, Warszawa styczeń 2007,

6 6 Jak widać powyżej dwa lata przed wejściem Polski do Unii Europejskiej blisko dwie trzecie ankietowanych opowiedziało się za wprowadzeniem waluty euro do Polski. Kolejne lata pokazują osłabienie poparcia dla euro i wzrost jego przeciwników, co przedstawia wykres 1.1. Wykres 1.1. Poparcie społeczeństwa polskiego dla wprowadzenia euro do Polski Zwolennicy Przeciwnicy Źródło: opracowanie własne na podstawie komunikatów CBOS za lata od 2007 do 2014 roku. Jest to wynik, w głównej mierze, przetaczającego się przez kraje Unii Europejskiej kryzysu gospodarczego, gdzie społeczeństwo dowiedziało się problemach finansowych Grecji a potem kolejnych państw europejskich, aż w końcu dotknęło to również Polskę. Co spowodowało, że kolejne państwa nie oparły się kryzysowi? Obecnie, kiedy możemy mówić już o dogasającym kryzysie, badacze zjawiska oceniają, iż głównym powodem kryzysu był brak przygotowania gospodarek poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej na sytuacje kryzysowe, brak narzędzi zabezpieczających i braku odpowiedniej komunikacji ze społeczeństwem w zakresie przyczyn kryzysu i działań w reakcji na kryzys.

7 Oczekiwania i obawy społeczne Stosunek społeczeństwa do przystąpienia Polski do strefy euro będzie ściśle oddziaływał na przewidywane skutki wprowadzenia europejskiej waluty. Czym się kieruje społeczeństwo polskie określając swój stosunek do waluty euro i jej wprowadzenia? Liczne badania pokazują, że miarą tego poparcia są przewidywane korzyści dla polskiego obywatela i polskiej gospodarki lub też ich brak. Przyjrzyjmy się bliżej wynikom badań. W 2007 roku większość ankietowanych (52,7%) opowiedziało się za korzyściami dla polskiej gospodarki i prawie połowa badanych za negatywnymi konsekwencjami dla polskich obywateli (48,3%), a w szczególności 7 : Dla polskiej gospodarki respondenci wymienili następujące pozycje (Tabela ): Korzyści Wyniki Zagrożenia Wyniki Wzmocnienie pozycji Polski 35,2% Utrata autonomii w polityce pieniężnej 30,4% Wzrost inwestycji zagranicznych 34,4% Wzrost inflacji 29,5% Szybszy wzrost gospodarczy 28,2% Utrata kontroli nad polityką gospodarczą 18,5% Wzrost płac 24,4% Wzrost bezrobocia 13,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Centrum Badań Marketingowych Indicator (2007). Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s Z kolei dla obywateli respondenci wskazali (Tabela ): Korzyści Wyniki Zagrożenia Wyniki Ułatwienia w podróżowaniu po krajach eurolandu 55,9% Wzrost cen 60% Ułatwienie zakupów w tych Oszustwa i nadużycia w 46,6% krajach przeliczaniu cen 47,3% Brak konieczności wymiany Problemy i niedogodności w 45,2% waluty przeliczaniu cen 34,6% Większe poczucie przynależności Spadek zamożności obywateli/ 25,7% do UE spadek płac 28% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Centrum Badań Marketingowych Indicator (2007). Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.86.

8 8 Przedstawione wyniki badań podziela nie tylko społeczeństwo polskie, ale również przedsiębiorcy i organizacje społeczne. Co zmieniło się w kolejnych latach? Jak zmieniło się podejście społeczeństwa do kwestii zamiany złotego na walutę euro? Przyjrzyjmy się ostatnim przeprowadzonym i udostępnionym przez CBOS badaniom. Porównując wyniki badań, opracowane w marcu 2013 roku 8, do wyników badań z 2007 roku dowiadujemy się że od listopada 2008 roku niezmiennie społeczeństwo obawia się wzrostu cen 83-84%. Ponadto w ujęciu łącznym ankietowani, niezależnie czy są zwolennikami czy przeciwnikami euro, przewidują: Tabela Obawy i nadzieje społeczne. Wyniki badań CBOS z marca 2013 roku. Wzrost cen 59% Niekorzystny kurs wymiany złotego na euro 36% Ułatwienia dla podróżujących 35% Utrata przez Polskę możliwości prowadzenia samodzielnej/suwerennej polityki 21% pieniężnej Likwidacja ryzyka związanego ze zmianą kursu złotego do euro 19% Ułatwienie dla przedsiębiorców i przy spieszenie wzrostu gospodarczego 16% Wzrost inwestycji zagranicznych w Polsce 13% Koszty finansowe związane z prowadzeniem euro 12% Spadek stóp procentowych: tańsze kredyty i niższe oprocentowanie lokat bankowych 10% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Komunikatu CBOS z badań wykonanych w marcu 2013 roku w Warszawie Na podstawienie przedstawionych powyżej wyników badań CBOS z 2007 roku i z 2013 roku możemy porównać jak zmieniło się podejście społeczeństwa polskiego do kwestii wprowadzenia euro, a w szczególności związanych z tym faktem obaw i nadziei. Podejście to obrazuje poniższy wykres: 8 CBOS, Komunikat z badań, Warszawa marzec 2013,

9 9 Wykres 1.2. Obawy i nadzieje społeczeństwa polskiego wobec wprowadzenia euro w 2007 i 2013 roku % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% OBAWY: Wzrost cen Utrata przez Polskę możliwości prowadzenia samodzielnej/suwerennej polityki pieniężnej NADZIEJE: Ułatwienia dla podróżujących Ułatwienie dla przedsiębiorców i przyśpieszenie wzrostu gospodarczego Wzrost inwestycji zagranicznych w Polsce Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań Centrum Badań Marketingowych Indicator z 2007 roku i komunikatu CBOS z 2013 roku. Wyniki badań CBOS z października 2014 roku są bardzo zbliżone do powyższych. W pierwszych dwóch pozycjach tabeli widoczny jest wzrost obaw o 5-6 pkt. %. W pozycji utrata przez Polskę możliwości prowadzenia samodzielnej/suwerennej polityki pieniężnej

10 10 jest największa zmiana na niekorzyść Polski o 6 pkt. %. Pozostałe pozycje badania różnią się nieznacznie 9. Jak widać największą obawą społeczeństwa polskiego jest przewidywany wzrost cen. Obawy te nie są bezpodstawne i nie różnią się w znacznym stopniu od obaw społeczeństwa europejskiego, co potwierdzają badania Komisji Europejskiej. W praktyce w części państw przyjmujących walutę euro nie udało się uniknąć spełnienia tych obaw, gdyż nie było odpowiednich narzędzi zabezpieczających. Wprowadzenie 1 stycznia 2002 roku waluty euro do obiegu gotówkowego spowodowało wzrost cen w strefie euro najważniejszej pozycji, jaką jest żywność, średnio o 5,9%, a w niektórych państwach nawet o 12,5% (Grecja) 10. W obecnej sytuacji, po przebytym kryzysie i wyciągnięciu odpowiednich wniosków, Polska może już korzystać z doświadczeń tych państw i być na czas przygotowanym. Jednakże bez szeroko zakrojonej efektywnej kampanii informacyjnej, edukowania społeczeństwa polskiego obawy przed przyjęciem waluty euro nie znikną i od tego zależeć będzie czy z sukcesem zamienimy polskiego złotego na euro Możliwości wprowadzenia euro w ocenie najbliższego otoczenia - stan aktualny Aby podać możliwie najświeższe informacje na temat podejścia społeczeństwa polskiego do kwestii wejścia Polski do strefy euro przeprowadzono dla potrzeb tej pracy badanie ankietowe pt. Przyjęcie przez Polskę waluty euro w dniach 5-20 marca 2015 roku na liczącej 56 osób próbie dorosłych mieszkańców południowej Polski, a dokładnie województwa śląskiego. Badana grupa to 28 mężczyzn i 28 kobiet, wybranych losowo, w wieku od 18 r.ż. do wieku emerytalnego, z czego poniższe grupy wiekowe stanowią odpowiednio % badanych: o od 18 do 30 lat 18 % o od 31 do 45 lat 48 % o od 45 do 55 lat 16 % o powyżej 55 lat 18 %. 9 CBOS, Komunikat z badań, Warszawa listopad 2014,

11 11 52 % ankietowanych posiada wykształcenie wyższe i 36 % wykształcenie średnie, pozostałe 13 % posiada wykształcenie zawodowe i podstawowe. Blisko połowa ankietowanych mieszka na wsi, a druga połowa w mieście do 100 tys. mieszkańców. Czego obawiają się ankietowani a czego oczekują w związku z wprowadzeniem euro do Polski pokazują wyniki badania: Na pytanie: Czego się Pan/Pani obawia po wprowadzeniu wspólnej waluty? respondenci odpowiedzieli (Wykres ): 13 % 5 % 3% Wzrost cen Niska płaca/emerytura 16 % Niekorzystny przelicznik 63 % zmniejszenie konkurencyjności gospodarki pozostałe Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Przyjęcie przez Polskę waluty euro przeprowadzonego w marcu 2015 roku w woj. śląskim na grupie 56 osobowej. Na pytanie: Jakich korzyści Pan/Pani oczekuje po wprowadzeniu waluty euro? respondenci odpowiedzieli (Wykres ): 6% 8% 19% 6% 8% 16% 9% 12% 16% wyrównanie płac do średniej unijnej brak korzysci wzrost rozwoju gospodarczego brak ryzyka kursowego pozostałe jednolita waluta przejrzystośc cen ułatwienia w podróżowaniu stabilizacja wartości pieniądza i siły nabywczej Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Przyjęcie przez Polskę waluty euro przeprowadzonego w marcu 2015 roku w woj. śląskim na grupie 56 osobowej.

12 12 Wyniki pierwszego z powyższych pytań nie zaskakują, są zbliżone do wyników z lat ubiegłych. Za to zaskakujące są odpowiedzi na oczekiwane korzyści. Jedna piąta respondentów oczekuje zrównania dotychczasowej płacy z płacą funkcjonującą w krajach Unii Europejskiej. Nasuwa się postulat aby w rozdziale IV pracy wskazać konieczność poinformowania społeczeństwa, że wprowadzenie waluty euro po określonym kursie nie powinno nic zmienić w wartości pieniądza i żadne proporcje nie powinny ulec zmianie. Ponadto respondenci (68 %) doceniają korzyści z dotychczasowego uczestnictwa w Unii Europejskiej oraz ułatwienia jakich mogą się spodziewać po wprowadzeniu wspólnej waluty (odpowiedź na pytanie o trzech najważniejszych spodziewanych korzyściach ze stopniowaniem od najważniejszego do mniej ważnych): ułatwienia w podróżowaniu (25 %), brak konieczności wymiany waluty (21 %) oraz większej przejrzystości cen towarów i usług unijnych do krajowych (19 %). Mimo wszystko jesteśmy przywiązani do naszego złotego i ponad 60 % ankietowanych jest zadowolona z posiadania własnej waluty. Mając jednak wiedzę, iż temat wprowadzenia euro regularnie w mediach powraca, coraz częściej poruszamy (59 % ankietowanych) w swoim najbliższym otoczeniu znajomych, współpracowników czy rodziny tą tematykę i związane z nimi obawy (52 %), rzadziej korzyści (16 %). Oczywiście, jako potwierdzenie naszej cechy narodowej, mamy swoje zdanie na temat wprowadzenia waluty euro (60 % ankietowanych), ale nieliczni umieją je wyrazić. Jednakże najistotniejsza dla nas informacja to wynik odpowiedzi na pytanie: Czy jest Pan/Pani za wprowadzeniem waluty euro w naszym kraju? Oto wyniki: 57 % badanych jest przeciwna wprowadzeniu waluty euro do Polski, za - jest ponad 30 % badanych, a niezdecydowanych jest blisko 13 %. Postawę ankietowanych obrazuje poniższy wykres (Wykres ): 12,50 % 30,36 % 57,14 % jestem na NIE jestem na TAK jeszcze NIE WIEM Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Przyjęcie przez Polskę waluty euro przeprowadzonego w marcu 2015 roku w woj. śląskim na grupie 56 osobowej.

13 13 Porównując wyniki naszej ankiety na powyższe pytanie do wyników udzielonych na te samo pytanie ujęte w opublikowanym przez CBOS w listopadzie 2014 roku w Warszawie komunikacie nr 151/ uzyskujemy poniższe wyniki: Wykres Porównanie wyników badań CBOS i badania ankietowego nt. akceptacji zastąpienia złotego walutą euro CBOS, Komunikat z badań, Warszawa listopad 2014: X % 68% 8% Badanie ankietowe Przyjęcie przez Polskę waluty euro, marzec 2015: III % 57% 13% TAK NIE NIE WIEM Ponieważ badanie ankietowe przeprowadzone dla potrzeb niniejszej pracy nie jest reprezentatywne więc istnieje duży margines błędu i nie jest możliwe dokładne przyrównanie wyników. Jednakże potwierdza ono tendencje znacznej części społeczeństwa polskiego do braku akceptacji wprowadzenia waluty euro. Przeprowadzane badania wśród społeczeństwa polskiego na temat wprowadzenia waluty euro w okresie od daty wejścia Polski do Unii Europejskiej do chwili obecnej pokazują zmienność nastrojów, począwszy od bardziej optymistycznego do pesymistycznego w chwili obecnej. Problemy innych państw europejskich, które wprowadziły euro jako walutę narodową, wpłynęły niekorzystnie na podejście Polaków do kwestii wprowadzenia euro w Polsce. 11 CBOS, Komunikat z badań, Warszawa listopad 2014,

14 14 Rozdział II Wprowadzenie euro: korzyści i szanse perspektywa obywatela Celem tego rozdziału jest ocena szans oraz korzyści wynikających z zastąpienia waluty narodowej wspólną walutą euro. Przystępując do wspólnoty europejskiej, Polska zobowiązała się do przyjęcia euro w przyszłości. Strefa euro ma ogromne znaczenie dla polskiej gospodarki, a pośrednio także dla każdego obywatela. Dlatego warto wiedzieć o niej jak najwięcej: poznać zasady jej działania, warunki członkostwa, dowiedzieć się, z czym dla nas wszystkich wiązać się będzie przyjęcie wspólnej waluty. Dużą rolę w tym pełnią rządy państw kandydujących, które to ponoszą odpowiedzialność za prawidłowy odbiór społeczny procesu integracji walutowej oraz do nich należy poinformowanie obywateli o korzyściach i szansach z przyjęcia wspólnej waluty. W komunikacie Komisji Europejskiej z sierpnia 2004r. skierowanym do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetów Regionów w sprawie informacji oraz komunikacji na temat euro oraz Unii Gospodarczej i Walutowej zapisano, że informowanie i komunikowanie na temat euro i UGW pozostaje najwyższym priorytetem, szczególnie w nowych państwach członkowskich. 12 W ramach przygotowań do członkostwa w strefie euro kraj kandydujący powinien opracować strategię komunikacji na temat euro, po to, aby zwiększyć wiedzę społeczeństwa na ten temat. Z badań przeprowadzonych w roku 2007 przez Centrum Badań Marketingowych Indicator wynikało, iż większość Polaków (52,7%) uważa, że wprowadzenie euro będzie miało pozytywne konsekwencje dla polskiej gospodarki, natomiast korzyści dla obywateli dostrzega mniej niż połowa (46,9%). 13 Wśród korzyści wynikających z wprowadzenia euro dla obywateli wymieniane są: ułatwione podróżowanie po krajach UE, ułatwienie zakupów w tych krajach, brak konieczności wymiany waluty narodowej na euro i ponoszenie kosztów z tym związanych oraz porównywalność cen. Natomiast wśród korzyści wynikających z wprowadzenia euro dla polskiej gospodarki respondenci wskazują wzmocnienie pozycji Polski w Unii Europejskiej, wzrost inwestycji zagranicznych i szybszy wzrost gospodarczy. 12 Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s Centrum Badań Marketingowych Indicator (2007). Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.84

15 15 Tabela Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla polskiej gospodarki: 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% raczej pozytyw ne raczej negatywne zdecydowanie negatywne nie wiem trudno powiedzieć zdecydowanie pozytywne 0,00% Serie1 43,40% 27,20% 11,40% 8,70% 9,30% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Centrum Badań Marketingowych Indicator (2007). Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.85. Tabela Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla polskich obywateli: 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% raczej pozytyw ne raczej negatywne zdecydowanie negatywne nie wiem trudno powiedzieć zdecydowanie pozytywne 0,00% Serie1 39,20% 34,40% 13,90% 4,80% 7,70% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Centrum Badań Marketingowych Indicator (2007). Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.85.

16 16 Według polskiej opinii publicznej wprowadzenie euro spowoduje, że obywatele poczują się jeszcze bardziej związani z Unią Europejską. Na pytanie, czy wprowadzenie euro wzmocni poczucie europejskości, w maju 2008r., 50% obywateli odpowiedziało, że tak natomiast przeciwnego zdania było 43%. Opinie Polaków dotyczące konsekwencji wprowadzenia euro nie różnią się od opinii obywateli krajów, które wprowadziły wspólną walutę w 2002r. Polacy mają podobne obawy i nadzieje w związku z wprowadzeniem euro, jak inne społeczeństwa europejskie. 14 W większości państw strefy euro obywatele budują swoją opinię na temat wspólnej waluty na podstawie analizy czynników ekonomicznych, czyli korzyści i kosztów dla obywatela. Z badania Eurobarometru przeprowadzonego w 2006r., wśród najczęściej wymienianych korzyści wynikających z wprowadzenia euro są: ułatwione podróżowanie (46%), łatwiejsze porównywanie cen (30%), wzmocnienie pozycji Europy w świecie (27%). Korzyści zostały podzielone na bezpośrednie odczuwalne w krótkim okresie oraz pośrednie, czyli te które mogą wystąpić w perspektywie średnio i długookresowej. Istotną właściwością korzyści bezpośrednich jest to, iż następują one niemal automatycznie w wyniku zastąpienia złotego przez euro. Korzyści pośrednie mają przede wszystkim charakter warunkowy dlatego też są analizowane w charakterze szans. Ich realizacja jest uzależniona od właściwego wykorzystania korzyści bezpośrednich, jakości polityki makroekonomicznej prowadzonej na drodze do i wewnątrz strefy euro, jak i zdolności adaptacyjnych polskich podmiotów. Wprowadzenie euro prowadzi bezpośrednio do redukcji ryzyka kursowego, a wraz z nim do redukcji kosztów transakcyjnych, spadku nominalnych stóp procentowych oraz większej przejrzystości cen Redukcja ryzyka kursowego oraz kosztów transakcyjnych Zniesienie kursu wymiany złotego na euro, trwale eliminuje ryzyko kursowe w transakcjach rozliczanych w euro, a zarazem powoduje ograniczenie kosztów transakcyjnych. Wynikające z tego korzyści mogą obejmować: - obniżenie kosztów działalności gospodarczej 14 Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.91

17 17 - poprawę jakości oszacowań rentowności przedsięwzięć inwestycyjnych w wyniku eliminacji niepewności związanej ze zmiennością kursu walutowego - wzrost przejrzystości i porównywalności cen w wymiarze międzynarodowym - poprawę pozycji międzynarodowej Polski jako partnera handlowego w wyniku zastąpienia złotego walutą o znaczeniu międzynarodowym. Wyobraźmy sobie przedsiębiorstwo, które sprzedając swoje wyroby próbuje maksymalizować swój zysk w kilkunastu państwach, przy czym każde z nich posługuje się własną walutą. Gdy cena rynkowa danego wyrobu rośnie w którymś z państw, firma może sprzedać tam pewną ilość swojego towaru po cenie niższej niż rynkowej, ale wciąż przewyższającej koszty. Dzięki temu wzrośnie zysk tego przedsiębiorstwa. Istnieją jednak również powody aby firma nie skorzystała z możliwości zrealizowania osiągnięcia dodatkowego zysku, są to koszty transakcyjne, trudność w porównywaniu cen oraz ryzyko kursowe. Wszystkie te zagrożenia i problemy są niwelowane dzięki unii walutowej. 16 Zmienność kursu walutowego utrudnia prowadzenie działalności gospodarczej. Firma może powstrzymać się od podpisania kontraktu na dostawę swoich towarów do innego kraju w obawie przed nagłymi wahaniami kursowymi. Gdyby waluta krajowa się umocniła, wówczas przychody byłyby niższe od oczekiwanych, a firma odnotowałaby stratę zamiast oczekiwanego zysku. Krajowa waluta wprawdzie może ulec zarówno umocnieniu, jak i osłabieniu co byłoby korzystniejsze w tej sytuacji, ale przedsiębiorstwa charakteryzują się na ogół awersją do ryzyka Większa przejrzystość cen Obserwowanie i porównywanie cen w krajach, w których obowiązują różne waluty, jest utrudnione. Firmy muszą obserwować notowania kursów walutowych i przeliczać ceny wyrażone w walutach obcych, co też kosztuje. Dodatkowo, nawet jeżeli firma dostrzeże, możliwość sprzedaży swojego produktu i wyśle do innego kraju pewną jego ilość, to przychód, jaki osiągnie, jest często wyrażony w obcej walucie. Firma musi zatem sprzedać obcą walutę, co oznacza konieczność poniesienia kosztu transakcyjnego. Unia walutowa w pewnym stopniu redukuje możliwości stosowania dyskryminacji cenowej, czy wprowadzenia różnych cen tego samego dobra. Dzieje się tak, gdyż dzięki większej przejrzystości cen przedsiębiorstwa łatwiej mogą identyfikować miejsca, w których 16 Narodowy Bank Polski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa,2014. s Op. Cit. s.197

18 18 określone grupy towarów mają zbyt wysokie ceny. Ograniczenie możliwości stosowania dyskryminacji cenowej i zaostrzenie konkurencji stanowią kolejną korzyść z utworzenia unii walutowej. Należy jednak podkreślić, że nie wszystkie różnice cenowe mogą być wyeliminowane dzięki wprowadzeniu wspólnej waluty. Poważną barierą pozostają koszty transportu, które utrudniają konwergencję cen dóbr spożywczych, a także dóbr, które nie podlegają wymianie handlowej. Przeciętny konsument byłby skłony pojechać za granicę, aby zakupić samochód i zaoszczędzić dzięki temu 1000 euro, ale kupowanie chleba w innym kraju, w którym kosztuje on nie 1 euro, a 50 centów, byłoby nieracjonalne, wziąwszy pod uwagę koszt transportu. Dobrami nie podlegającymi wymianie handlowej są niektóre usługi, np. fryzjerskie, stomatologiczne, a także dobra, które muszą być zużywane na miejscu, np. obiady w restauracji czy nieruchomości. Dlatego różnice między cenami tych dóbr mogą się utrzymywać niezależnie od wprowadzenia wspólnej waluty. 18 Na podstawie dostępnych danych Eurostatu można w pewnym stopniu potwierdzić hipotezę, że ceny dóbr, którymi łatwo handlować, upodabniają się do siebie, podczas gdy zróżnicowanie cen żywności i dóbr lokalnych utrzymuje się a nawet rośnie. Dlatego ceny np. oprogramowania komputerowego, urządzeń elektronicznych, a także maszyn wyraźnie się ujednoliciły. Z drugiej strony coraz bardziej zróżnicowane są ceny usług w restauracjach i hotelach. 19 Z punktu widzenia gospodarstw domowych najbardziej odczuwalną zmianą będzie brak konieczności wymiany walut oraz ponoszenia opłat z tego tytułu, jak również przeliczania cen wyrażonych w euro na złote. Dla przedsiębiorstw korzyściami będą niższe koszty prowadzenia działalności gospodarczej, możliwość skuteczniejszego planowania oraz łatwiejsze prowadzenie księgowości. Przystąpienie Polski do strefy euro eliminuje ryzyko kursowe jedynie w relacji do euro, jednak zastąpienie złotego przez walutę o znaczeniu międzynarodowym może pozytywnie wpłynąć na wiarygodność Polski w wymianie handlowej także z partnerami handlowymi spoza strefy euro Spadek stóp procentowych Wysoki poziom stóp procentowych może stanowić barierę aktywności inwestycyjnej i ogranicza dostępność kredytu. Wraz z wprowadzeniem euro oczekuje się spadku nominalnych stóp procentowych oraz redukcji premii za ryzyko kursowe. Spadek 18 Op. Cit. s Op. Cit. s Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.93-94

19 19 nominalnych stóp procentowych w wyniku wprowadzenia euro może skutkować obniżeniem kosztu pozyskania kapitału dla gospodarstw domowych, przedsiębiorstw. Z perspektywy gospodarstw domowych, niższe stopy procentowe powinny zwiększyć dostępność i atrakcyjność kredytu, co może pozwolić na obniżenie kosztu konsumpcji Wzrost gospodarczy wyrażony wzrostem dobrobytu Wejście do strefy euro stanowi szansę realizacji scenariusza przyspieszonego wzrostu gospodarczego oraz wzrostu zamożności społeczeństwa. Analizy prowadzone przed kryzysem finansowym wskazywały, że wprowadzenie euro w Polsce powinno prowadzić do wzrostu poziomu PKB, zarówno w krótkim, jak i długim okresie. Jednakże doświadczenia krajów strefy euro, zwłaszcza w trakcie ostatniego kryzysu, wskazują, że przyjęcie euro wiąże się z ryzykiem podwyższonej niestabilności makroekonomicznej oraz spowolnionego wzrostu gospodarczego, przede wszystkim w wypadku krajów o słabych fundamentach makroekonomicznych. Oznacza to, że scenariusz przyspieszonego wzrostu po przyjęciu wspólnej waluty należy traktować jedynie w kategoriach szansy, którą należy umieć wykorzystać. Szansa na przyspieszenie wzrostu gospodarczego w Polsce w następstwie przyjęcia euro zależy od tego, czy wzmocnione zostaną instytucje strefy euro oraz potencjał polskiej gospodarki. W rozważaniach na temat szans i zagrożeń związanych z przyjęciem wspólnej waluty najważniejszym czynnikiem określającym uwarunkowania zewnętrzne funkcjonowania w unii walutowej jest obecny kształt i przyszła dynamika struktury instytucjonalnej strefy euro (filar 4. strategii). W tym zakresie kluczowe wyzwania dotyczą stopnia integracji fiskalnej, gospodarczej oraz finansowej. Najważniejszym czynnikiem wewnętrznym, tj. zależnym od krajowej polityki gospodarczej, jest stopień przygotowania polskiej gospodarki do stania się częścią wspólnego obszaru walutowego. Wskazane jest, aby decyzja o przystąpieniu do strefy euro była poprzedzona przemyślanym programem reform, prowadzących do wzmocnienia fundamentów polskiej gospodarki i dostosowania ich do uwarunkowań związanych z funkcjonowaniem w unii walutowej (filar 2. strategii). 22 Skala korzyści pośrednich z przystąpienia do unii walutowej zależy od wielu czynników, które mogą być kształtowane przez politykę gospodarczą państwa. Dodatkowo na wzrost gospodarczy i dobrobyt, oprócz korzyści pośrednich, mogą wpływać także koszty i zagrożenia związane z uczestnictwem w strefie euro, które zostaną omówione w następnym rozdziale. 21 Op. Cit. s

20 20 Rozdział III Wprowadzenie euro: koszty i zagrożenia perspektywa obywatela Celem tego rozdziału jest omówienie kosztów i zagrożeń związanych z przystąpienia Polski do strefy euro. Przyjęcie przez nasz kraj wspólnej europejskiej waluty, poza korzyściami i szansami, może również rodzić pewne zagrożenia oraz generować koszty. Koszty i zagrożenia mogą mieć charakter krótkookresowy, czyli takie które mogą się pojawić zaraz po lub przed wprowadzeniu waluty euro. Dotyczą one wprowadzenia euro do obiegu gotówkowego, ewentualnego wzrostu cen na skutek zaokrągleń, oszustw i nadużyć w przeliczaniu cen, problemów i niedogodności w przeliczaniu cen, ewentualnego zacieśnienia polityki makroekonomicznej. Istnieją także koszty i zagrożenia o charakterze długo i średniookresowym. Są to możliwe koszty utraty autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej oraz zagrożenia wynikające z utraty międzynarodowej konkurencyjności polskiej gospodarki. Fizyczne wprowadzenie euro do obiegu będzie również generowało koszty. Koszty stanowiące obciążenie dla administracji publicznej będą przede wszystkim wynikały z następujących działań: nowelizacji obowiązujących aktów prawnych i wydania nowych regulacji związanych z wprowadzeniem w Polsce euro, dostosowania systemów informatycznych, przygotowania i przeprowadzenia ogólnokrajowej kampanii informacyjnej na temat euro we współpracy z NBP. Część kosztów wprowadzenia euro bezpośrednio obciąży Narodowy Bank Polski jako podmiot bezpośrednio odpowiedzialny za wprowadzenie banknotów i monet euro do obiegu. Wśród kosztów obciążających bezpośrednio przedsiębiorców znaczące pozycje będą stanowiły koszty dostosowania systemów informatycznych, przetwarzających dane finansowe, koszty dostosowania systemów księgowych, rachunkowych oraz systemu płac, koszty przygotowania nowych cenników oraz równoczesnego podawania cen w złotych i w euro w okresie podwójnej ekspozycji cen oraz generalnie - koszty przeszkolenia pracowników. Koszty wprowadzenia euro obciążą także sektor banków komercyjnych. Będą to koszty dostosowania systemów informatycznych, maszyn i urządzeń, przystosowania bankomatów do wydawania nowych banknotów, zatrudnienia dodatkowych pracowników oraz wynagrodzenia pracy w nadgodzinach (m.in. ze względu na zwiększony popyt na gotówkę w pierwszych dniach po wprowadzeniu euro oraz wymianę banknotów i monet), a także