Ek aljamarkir czyli skandynawska runologia w pigułce

Transkrypt

1 Ek aljamarkir czyli skandynawska runologia w pigułce Marta Rudnicka Polcon 2014

2 Run tajemnica wiedza tajemna rozmowa szeptem znak używany w rytuale magicznym LITERA

3 Jak można rozmawiać o runologii? Tym, czyli runami jako pismem, zajmiemy się teraz przede wszystkim A tym na kolejnej prelekcji Jako o nauce lingwistycznej składnia fleksja transkrypcja translacja itd. Jako o źródle wiedzy na temat stosunków społecznych kto pisał? w jakim celu? w jaki sposób? kim byli dla siebie odbiorca i nadawca? jaki wpływ na formę kontaktu miała ich sytuacja społeczna? co przekaz mówi nam na temat ówczesnego społeczeństwa?

4 Geneza pisma runicznego jak zawsze nic dokładnie nie wiadomo najstarsza inskrypcja pochodzi z IV w. n.e (kamień z Kylver) i jest to pierwszy zapis runicznego alfabetu - futharku jako, że pismo jest tu już w pełni ukształtowane, przyjmuje się, że powstało ok. 200 r. n.e. istnieją trzy teorie pochodzenia pisma runicznego: etruska, grecka i łacińska, z której najlepiej udowodniona naukowo jest ta ostatnia, bo: kontakty handlowe z Cesarstwem Rzymskim podobieństwo kształtów i dźwięków sygnowanych przez runy i litery łacińskie (np. R, M, S) ALE: pewna niezależność od alfabetu łacińskiego, najpewniej Skandynawowie nie kopiowali bezmyślnie liter a inkorporowali je do istniejącego pisma

5 Futhark - runiczny alfabet tak naprawdę wcale nie alfabet, ale nazwa powstała w podobny sposób (dopiero w XIX w.) rejestr liter przechodził setki zmian, posiadał tysiące wariantów - tak naprawdę, każdy interpretował go na swój sposób, zwłaszcza w okresie młodszego futharku trzy etapy rozwoju futharku: starszy futhark r. okres przejściowy (Migration Period r. młodszy futhark (Viking Age Futhark) r. średniowieczny futhark - 900/ r.

6 Starszy futhark f u th a r k g w h n i j ae p R s t b e m l ng d o

7 Kamień z Kylver

8 Młodszy futhark

9 Kamień z Gorlev

10 Średniowieczny futhark

11 Kamień z Sandby

12 Nie ma więc jednego futharku!

13 Trochę ortografii i gramatyki określony kształt runów, warunkowany materiałem, w którym pisano brak przerw reverse runes - odwrotne runy bustrofedon zasada akrofoniczności - dźwięk przypisany danemu runowi był pierwszym dźwiękiem jego nazwy (np. A -> AnsuR, F -> Feihu) bind runes - powiązane runy, posiadające wspólny trzon wymienne głoski dźwięczne i bezdźwięczne domyślna obecność zmiękczeń spółgłosek

14 Przykładowe inskrypcje, coby nas za poważne rzeczy nie pochłonęły...

15 Czym właściwie jest kamień runiczny??

16 Kamień z Kylver

17 Braktety z Tjurko

18 Róg z Gallehus

19 Kamień z Tune ek wiwar after woduride witadahalaiban worahto... woduride staina thrijor dohtrir dalidun arbija asijoster arbijano Ja, WiwaR, ku pamięci Woduride, pana tego domostwa, wyrzeźbiłem te runy. Powierzyłem ten kamień Woduride. Trzy córki przygotowały ucztę pogrzebową. Najdroższe, najbardziej oddane i boskie wśród spadkobierców.

20 Kamień z Eggja

21 Kamień z Galteland

22 Kamień ze Snoldelev

23 Runy na przedmiotach codziennego użytku Należę do Torgeira Pocałuj mnie! Ivar Nikolas bardzo kocha kobietę o imieniu Gýríðr, przybraną córkę Pitas-Rôgnu Źródło:

24 Lom stavkirke

25 I przekaż Thornbjornowi, że wisi mi trzy melar pszenicy.

26 Gyða mówi, że masz już wracać do domu Rzym, stolica świata. Byłem tam wczoraj Wyciąłem te runy ku pomocy, wyciąłem je ku ochronie. Raz przeciwko elfom, dwa razy przeciwko trollom, trzy razy przeciwko ogrom (...) Þórir Jasny przesyła swemu partnerowi Hafgrímr swoje i boskie pozdrowienia, wyrazy przywiązania i przyjaźni. Bardzo brakuje wszystkiego, nie ma piwa ani ryb. Wiedz to i nie proś mnie o więcej, a powiedz nadzorcy, żeby przyjechał tu do nas i zobaczył, jaki niedostatek cierpimy. Popędź go i nie bierz już niczego ode mnie. Ale nie mów nic Długiemu Thorsteinowi. Przyślij mi rękawiczki. Gdyby Sigríðr czegoś potrzebowała, daj jej. I obiecaj, że nie ukarzesz mnie za moją porażkę!

27 Źródła: Publikacje Barnes M. P., Runes: a handbook, Boydell Press 2013 Jesch J., Ships and Men in the Late Viking Age - The Vocabulary of Runic Inscriptions and Skaldic Verse, Boydell Press 2001, (zob. też strona autorki: people/judith.jesch) Jesch J., Runic Inscriptions and the Vocabulary of Land, Lordship and Social Power in the Late Viking Age, academia.edu Sawyer B., Scandinavia in the Viking-age: the Runic Evidence: Vinland Revisited: the Norse World at the Turn of the First Millennium, Québec, Canada [The Vikinig Millennium International Converence, Newfoundland and Labrador, St. John s 2001], pp , Sawyer B., The Viking-Age Rune-Stones; Custom and Commemoration in Early Medieval Scandinavia, Oxford University Press 2000 (zob. też strona autorki: page_ html) Spurkland T., Norwegian runes and runic inscriptions, Boydell Press 2005 Stoklund M., Runes and their secrets. Studies in runology, Museum Tusculanum Press 2006 Williams H., strona z publikacjami do pobrania: languageid=1&id=xx3298_1 Futhark: International Journal of Runic Studies, do pobrania za darmo ze strony: (cztery numery)

28 Strony internetowe (!!!) i wiele, wiele innych

29 Dziękuję za uwagę