SEKTOR MAŁYCH I ŚREDNICH PZREDSIĘBIORSTW W POLSCE ROLA I UWARUNKOWANIA DZIAŁANIA

Transkrypt

1 Joanna Kurzawska, Izabela Lisiewicz Uniwersytet Szczeciński Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Instytut Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Zakład Ekonomiki Przedsiębiorstwa Koło Naukowe Ekonomiki Przedsiębiorstw SEKTOR MAŁYCH I ŚREDNICH PZREDSIĘBIORSTW W POLSCE ROLA I UWARUNKOWANIA DZIAŁANIA Wstęp Początek lat 90-tych przyniósł Polsce znaczące zmiany. Centralnie planowana gospodarka nakazowa została zastąpiona wolnorynkową gospodarką konkurencyjną. Stworzyło to szanse dynamicznego rozwoju prywatnych przedsiębiorstw. W niniejszym opracowaniu podjęto próbę przedstawienia istoty i znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw (MiŚP) dla polskiej gospodarki, a także warunków i etapów powstawania. Omówiono również wybrane organizacje wspomagające małą przedsiębiorczość w Polsce. Poruszone w pracy kwestie są istotne ze względu na dynamicznie rozwijający się od 1989 roku sektor prywatny, w którym to MiŚP stanowią 99,83% ogółu przedsiębiorstw. Dużą rolę odgrywają one także w obniżaniu bezrobocia, są istotnym źródłem innowacji i mają znaczący udział w tworzeniu PKB. Należy też zwrócić uwagę na to, że MiŚP stanowią podstawowy typ podmiotów funkcjonujących w gospodarce rynkowej, a ich odpowiednio wysoka liczba zapewnia sprawne funkcjonowanie mechanizmów rynkowych. 1. Istota, znaczenie i perspektywy rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w polskiej gospodarce 1.1. Kryteria podziału na małe i średnie przedsiębiorstwa Pod pojęciem MiŚP rozumie się przedsiębiorstwa, które spełniają określone kryteria. Oparte są one na założeniu, że pewne cechy są charakterystyczne tylko małym i średnim firmom. Klasyfikacja na małe, średnie i duże przedsiębiorstwa jest przeprowadzana na podstawie różnych kryteriów, dostosowanych do konkretnych celów i potrzeb definiującego. Do celów podziału można zaliczyć 1 : cel statystyczny wyróżnienie klas jest podstawą tworzenia zbiorów statystycznych, służących analizie i badaniom, cel polityczny klasy są bazą do tworzenia programów wspierających działalność danego sektora. 1 Zob. K. Safin: Zarządzanie małą firmą Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 2002, s. 32.

2 78 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych Ponadto podziały są podstawą tworzenia specyficznych rozwiązań w zakresie m. in. form płacenia podatku, zasad prowadzenia rachunkowości, przepisów bhp, itp. Klasyfikacje zazwyczaj oparte są na kategoriach ilościowych i jakościowych (lub mieszanych). Zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej do miar ilościowych decydujących o tym, które przedsiębiorstwa można zakwalifikować do małych i średnich zaliczyć można m.in 2 (zob. tabela nr 1): wielkość zatrudnienia, wartość rocznych obrotów, wartość sumy bilansowej. Klasyfikacja przedsiębiorstw zgodnie z Zaleceniem Komisji Europejskiej Tabela 1 Kryterium Mikro Małe Średnie Maksymalna liczba zatrudnionych Maksymalny obrót w mln euro Maksymalna suma bilansowa w mln euro Źródło: K. Safin: Zarządzanie małą firmą, op. cit. s. 33. do 10 osób do 50 osób do 250 osób - do 7 do 40 - do 5 do 27 Główny Urząd Statystyczny stosuje następujący podział: mikro przedsiębiorstwo zatrudnia do 5 osób, małe przedsiębiorstwo w przemyśle i budownictwie zatrudnia przeciętnie do 50 osób, a w pozostałych branżach do 20 osób, średnie przedsiębiorstwo w przemyśle i budownictwie zatrudnia przeciętnie osób, a w pozostałych branżach Na potrzeby badań próbuje się sprowadzić wielkości zatrudnienia w różnych gałęziach do porównywalności, stosując różne normy w zależności od sektora. Przykładowy podział firm wg wielkości i z uwzględnieniem sektorów działania został przedstawiony w tabeli nr 2. Przykładowy podział firm wg wielkości i z uwzględnieniem sektorów działania Tabela 2 Branża Przemysł i budownictwo: - małe - średnie - duże Podział według liczby zatrudnionych - do powyżej 500 Podział według wielkości obrotu - do 1 mln zł mln zł - powyżej 15 mln zł 2 Ibidiem s. 33.

3 J.Kurzawska, I.Lisiewicz, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw Handel hurtowy: - małe - średnie - duże Transport, łączność, firmy usługowe i wolne zawody: - małe - średnie - duże - do powyżej do powyżej 50 - do 1 mln zł mln zł - powyżej 50 mln zł - do 100 tyś zł tyś 2 mln zł - powyżej 2 mln zł Źródło: K. Safin: Zarządzanie małą firmą, op. cit. s. 33. Inaczej podział przedstawia się na gruncie prawnym. Zgodnie z Prawem działalności gospodarczej za małego przedsiębiorcę uważa się takiego, który zatrudnia średnio w roku poniżej 50 pracowników, osiąga przychody netto niższe niż 7 mln euro i w bilansie wykazuje sumę aktywów poniżej 5 mln euro, natomiast średni przedsiębiorca to taki, który zatrudnia do 250 pracowników, a jego przychód netto i aktywa w bilansie nie przekraczają odpowiednio 40 mln i 27 mln 3. Podział na podstawie kryteriów jakościowych zakłada natomiast istnienie pewnego zestawienia cech, charakterystycznych tylko dla małych i średnich przedsiębiorstw. Katalog ten jest ustalany umownie i nie jest zamknięty. Nie sposób wymienić wszystkich charakterystyk, dlatego w pracy zostaną przedstawione tylko wybrane ich elementy, a mianowicie: 4 a) samodzielność ekonomiczna i prawna działalność MiŚP oparta jest bardzo często na prywatnej własności, osobistej pracy właściciela lub jego rodziny. Właściciela cechuje samodzielność, a więc możliwość realizowania wszystkich funkcji w przedsiębiorstwie i podejmowania ryzyka związanego z działaniem. b) łączenie w jednej osobie funkcji właściciela i zarządzającego w małej firmie właściciel prowadzi nadzór nad funkcjonowaniem całego przedsiębiorstwa, jest odpowiedzialny za wszystkie działania, ponosi konsekwencje zdarzeń niekorzystnych i w całości czerpie zyski z własnej działalności. Z tego wynika mało skomplikowana struktura organizacyjna, umożliwiająca szybką i bezpośrednią komunikację, skracająca drogę przepływu informacji itp. c) działanie zazwyczaj na rynku lokalnym i utrzymywanie dość ścisłych kontaktów z klientami, wykraczających niekiedy poza ramy biznesu. d) świadczenie usług indywidualnie dopasowanych do potrzeb klientów związane jest to z brakiem wpływu lub niewielkim wpływem na otoczenie, ale jest to jednocześnie sposób na wyróżnianie się wśród konkurencji, e) szybsza możliwość reakcji na pojawiające się zmiany w otoczeniu - jest to wynikiem elastycznej struktury organizacyjnej i umożliwia skuteczne konkurowanie na rynku. f) mały udział w rynku małe i średnie przedsiębiorstwa mają zazwyczaj niewielką liczbę klientów i ich udział w ogólnej sprzedaży jest niski. 3 Zob. Ustawa z dnia r. Prawo działalności gospodarczej DzU nr 101, poz 1178, art. 54 i Zob. K. Safin: Zarządzanie mała firmą, op. cit. str. 36.

4 80 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych g) odrębny typ gospodarki finansowej 5 - kapitał na rozpoczęcie działalności zwykle pochodzi z oszczędności właściciela lub jego rodziny, środków odziedziczonych lub pożyczek od znajomych. Przyczyną tego może być niechęć przedsiębiorców do zaciągania kredytów, by nie utracić samodzielności. Wymienione wyżej kryteria jakościowe nie wyczerpują całego zestawienia cech charakterystycznych dla małych i średnich przedsiębiorstw. Tak dużo różnych elementów istotnych dla MiŚP świadczy o dużym zróżnicowaniu kryteriów podziału jakościowego, Klasyfikując dane przedsiębiorstwo do grupy małych i średnich przedsiębiorstw należy wziąć pod uwagę zarówno kryteria ilościowe jak i jakościowe Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw dla polskiej gospodarki O roli MiŚP dla polskiej gospodarki świadczą dane o liczbie przedsiębiorstw działających na rynku. Liczba aktywnych przedsiębiorstw i ich udział w rynku w Polsce w 2000 roku Tabela 3 Wielkość przedsiębiorstwa Liczba przedsiębiorstw Udział w ogólnej liczbie przedsiębiorstw (%) Małe (zatrudniające do 49 osób) ,02% Średnie (zatrudniające od 50 do 349 osób) ,81% Razem: Małe i Średnie ,83% Duże (zatrudniające powyżej 250 osób) ,17% Ogółem wszystkie przedsiębiorstwa ,00% Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach PARP Warszawa Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw można analizować z punktu widzenia efektów, jakie wywierają one na cała gospodarkę. Zaliczyć do nich można m.in 6 : 1. efekt zatrudnienia, 2. efekt produkcyjny, 3. efekt postępu technicznego (innowacyjności), 4. efekt stabilizacyjny, 5. efekt regionalnej decentralizacji, 6. efekt mobilizacji kapitału. 5 T. Łuczka: Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro- i makroekonomiczne Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Poznań 2001, s Zob. K. Safin: Zarządzanie mała firmą, op. cit. s

5 J.Kurzawska, I.Lisiewicz, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw Ad. 1) Małe i średnie przedsiębiorstwa nie tylko zapewniają miejsca pracy większości zatrudnionych, ale są źródłem tworzenia nowych miejsc pracy w gospodarkach rozwiniętych. Korzystny wpływ małych i średnich przedsiębiorstw na polski rynek pracy można przedstawić następująco: a) sektor małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce zatrudniał w 2000 roku łącznie tyś osób, co stanowiło 66,4% wszystkich zatrudnionych w całej gospodarce 7. Wskaźniki zatrudnienia za rok 1998 i 1999 wynoszą odpowiednio 64,3% i 65,5%. Widać zatem, że znaczenia tego sektora w zatrudnieniu rośnie. 33% 32% 20% 15% Mikro Małe Średnie Duże Wykres 1. Udział różnej wielkości przedsiębiorstw w zatrudnieniu w Polsce w 2000 roku Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach op. cit. 33% 29% 21% 12% 5% Przemysł Transport i łączność Handel i naprawy Budownictwo Inne usługi Wykres 2. Struktura pracujących w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w 2000 roku Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach op. cit. 7 Raport o stanie gospodarki Polska 2002, Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2002.

6 82 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych b) sektor małych i średnich przedsiębiorstw daje większą pewność zatrudnienia niż przedsiębiorstwo duże. W roku 1998 po raz pierwszy od wielu lat tempo wzrostu liczby pracujących w małych przedsiębiorstwach wyprzedziło tempo wzrostu obserwowane w przedsiębiorstwach średniej wielkości 8. c) małe przedsiębiorstwa nie powodują w tak dużym stopniu wzrostu bezrobocia jak duże firmy. Jest to związane przede wszystkim z tym, że zatrudniają mało osób, ale także z tym, że nie mogą przenosić swojej działalności w obszary o wyższej opłacalności, np. do specjalnych stref ekonomicznych, do krajów, gdzie siła robocza jest tańsza, do krajów, udzielających preferencji podatkowych. Ad. 2) Znaczenie produkcji wytworzonej w sektorze MiŚP można przedstawić za pomocą ich udziału w tworzeniu PKB. Analizując dane umieszczone na wykresie nr 3 można zauważyć, że z roku na rok udział małych i średnich przedsiębiorstw rośnie. Jednak w ostatnich latach jego dynamika spadła. 50% 49% 48% 47% 46% 45% 44% 43% 42% Wykres 3. Udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB w latach Źródło: Raport o stanie gospodarki Polska 2002, op. cit. Ad. 3) W gospodarkach wysoko uprzemysłowionych MiŚP mają coraz większy udział we wdrażaniu innowacji, gdyż jest to waruneśk ich przetrwania oraz rozwoju. Presja konkurencji w sektorze MiŚP jest wyższa niż w sektorze przedsiębiorstw dużych, zatem chcąc pozostać na rynku małe podmioty gospodarcze muszą wprowadzać zmiany w swoich produktach. Warto też wspomnieć, że wprowadzanie innowacji w małych firmach jest łatwiejsze niż w dużych. Wynika to m. in. z 9 : w małych i średnich przedsiębiorstwach pracownicy ze względu na silne powiązania z pracodawcą są lepiej motywowani do pracy, a co za tym idzie są bardziej kreatywni w prowadzeniu projektów, małe przedsiębiorstwa są często przedsiębiorstwami wynalazców właściciel dąży do upowszechnienia swojego pomysłu, 8 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce pod redakcją W. Dzierżanowski, A. Sztetyłło, wyd. Polska Fundacja Promocji i Rozwoju MSP, Warszawa K. Poznańska: Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw, Przegląd Organizacji 10/1996, s

7 J.Kurzawska, I.Lisiewicz, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw małe i średnie przedsiębiorstwa cechują się elastyczną strukturą organizacyjną, co pozwala na lepszą komunikację, lepszy przepływ informacji, szybszą reakcję na pojawiające się szanse itp. Jednak istnieją także pewne słabe strony małych i średnich przedsiębiorstw, które stanowić mogą niekiedy barierę wprowadzania innowacji. Zaliczyć do nich można m. in.: trudności związane z finansowaniem projektów ze względu na problemy z pozyskaniem niezbędnego kapitału, brak dostępu do bazy informacyjnej, brak odpowiednio wyszkolonej kadry. Ad. 5) Małe i średnie przedsiębiorstwa znacznie lepiej radzą sobie z recesją, kryzysem czy załamaniem koniunktury. Jest to wynikiem lepszych zdolności adaptacyjnych, większych możliwości elastycznego reagowania na oddziaływania rynku. Ad. 6) Małe i średnie przedsiębiorstwa nie wymagają do swojego istnienia szczególnych warunków infrastrukturalnych, dlatego mogą być tworzone nawet tam gdzie dużym przedsiębiorstwom to się nie opłaca. Zgodnie z cechami małej przedsiębiorczości jest ona tworzona by działać lokalnie i zatem jej skala działania jest ograniczona. Powoduje to powstawanie zdecentralizowanej sieci handlowej, usługowej, transportowej 10 itp. Watro zauważyć, że może to ograniczać tendencje monopolistyczne w gospodarce. Duże koncerny muszą obserwować funkcjonowanie małych firm, bo mogą one dość szybko odebrać im klientów, oferując produkt indywidualnie dopasowany do potrzeb. Ad. 7) Jedną z wcześniej wymienionych cech pozwalających uznać przedsiębiorstwo za należące do MiŚP była specyficzna gospodarka finansowa. Fakt zaangażowania w działalność prywatnych zasobów może wywrzeć pozytywny wpływ na gospodarkę, gdyż środki, które być może zostałyby skonsumowane lub odłożone w formie oszczędności mogą przynieść gospodarce dodatkowo wyprodukowane dobra i usługi, a co za tym idzie mogą znacząco wpływać na PKB Perspektywy rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw jest warunkowany zarówno samymi cechami tego sektora, jak i czynnikami zewnętrznymi, dotyczącymi otoczenia, w którym dane przedsiębiorstwo działa. Do podstawowych barier hamujących rozwój MiŚP zaliczyć można 11 : 1. bariery społeczne wśród społeczeństwa panuje niechęć do podejmowania pracy w prywatnych firmach, gdyż pomimo możliwości osiągania wyższych zarobków, praca ta nie daje poczucia pewności zatrudnienia, jakie można byłoby mieć pracując w firmie państwowej. Ponadto w świadomości Polaków funkcjonuje negatywny obraz przedsiębiorcy - uważa się go za człowieka działającego na granicy prawa i bogacącego się kosztem innych. 2. bariery finansowe przedsiębiorcy podejmujący własną działalność mają znaczne problemy z pozyskaniem niezbędnego kapitału. Związane jest to m. in. z brakiem zaufania instytucji bankowych do nowopowstających firm, a także z niechęcią 10 K. Safin: Zarządzanie małą firmą, op. cit. s Ibidiem s. 175.

8 84 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych samych przedsiębiorców do zaciągania kredytów. Z tego powodu niezbędna jest pomoc Rządu, który powinien za pomocą odpowiednich narzędzi wspierać sektor małych i średnich przedsiębiorstw bariery prawne problemy związane z systemem prawnym mogą być rozpatrywane w dwóch aspektach: po pierwsze mogą być związane z wprowadzaniem nowych przepisów, po drugie mogą dotyczyć egzekwowania przepisów już istniejących. W tym pierwszym przypadku istotną barierę rozwoju stanowi duża liczba nowych regulacji prawnych wprowadzanych każdego roku, a bezpośrednio dotykających małe i średnie przedsiębiorstwa, które często nie mogą za tymi zmianami nadążyć, co rodzi poczucie niestabilności. W drugim przypadku bariery wynikają z niewydolności wymiaru sprawiedliwości; długie okresy oczekiwania na rozprawę, zawiłe procesy odwoławcze wywołują obawy, co do skutecznej ochrony prawnej. Powyżej zostały wymienione główne przeszkody w rozwoju. Nie są to jednak wszystkie przeszkody. Przykładowo inne bariery związane są z brakiem dostępu do informacji, badań. Liczne badania potwierdzają występowanie niedogodności w funkcjonowaniu małych i średnich firm. Poniżej przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych na przełomie kwietnia i maja 2001 w wybranych ponadpodstawowych szkołach zawodowych w 7 powiatach województwa śląskiego 13. Próba obejmowała 1585 osób. Celem badania była chęć poznania opinii młodych ludzi na temat trudności związanych z założeniem i prowadzeniem własnej działalności. Uzyskano następujące odpowiedzi: brak środków finansowych niezbędnych do zainwestowania w firmę, brak przygotowania, tzn. niewystarczające kwalifikacje, brak doświadczenia zawodowego, nieznajomość rynku, brak tradycji samodzielnej działalności niewiele osób chce podjąć trud pracy na własny rachunek, gdyż wiąże się to z większym ryzykiem niż praca etatowa, przekonanie o bardzo trudnych i niesprzyjających warunkach tworzonych przez Państwo dla sektora prywatnego. Ogromne znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw dla każdej gospodarki rynkowej i występujące znaczne bariery utrudniające rozwój tego sektora nakładają na Państwo konieczność tworzenia i wdrażania systemów pomocy i wspierania małej przedsiębiorczości. 2. Uwarunkowanie prawno ekonomiczne i etapy tworzenia nowych przedsiębiorstw w Polsce Proces uruchamiania działalności gospodarczej nie oznacza tylko tworzenie nowego przedsiębiorstwa od podstaw. Można przyjąć, że są dwa główne sposoby działania zmierzające do uruchomienia określonego przedsięwzięcia jeden polegający na tworzeniu zupełnie nowego podmiotu i wejściu na rynek z nowym pomysłem, a drugi związany jest z podjęciem działalności w ramach dotąd istniejącego podmiotu Wybrane programy organizacje rządowe i pozarządowe wspierające działalność tego sektora gospodarki zostaną omówione w dalszej części tego opracowania. 13 W. Sobulowa, K. Tausz: Badanie losów i postaw absolwentów śląskich ponadpodstawowych szkół zawodowych Polityka Społeczna 1/2002 s K. Safin Zarządzanie mała firmą, op. cit. str. 61.

9 J.Kurzawska, I.Lisiewicz, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw W dalszej części pracy omówione zostaną etapy zakładania nowego przedsiębiorstwa od podstaw Podejmowanie decyzji o rodzaju działalności Osoba lub osoby rozpoczynające działalność gospodarczą stają przed wyborem określonej formy organizacyjno prawnej swojego przedsiębiorstwa. Wybór ten ma istotne znaczenie dla dalszych działań, bowiem przesądza o ważnych kwestiach tj. o poziomie bezpieczeństwa majątkowego właściciela lub właścicieli, o zakresie odpowiedzialności za zobowiązania, o sposobach reprezentacji firmy, a nawet o sposobach opodatkowania i prowadzenia księgowości. W przepisach polskiego prawa swoboda podejmowania działalności gospodarczej jest wyraźnie zagwarantowana,15. Przed rozpoczęciem działań formalnych zmierzających do założenia własnej firmy należy odpowiedzieć sobie na kilka pytań, bardzo ważnych z punktu widzenia dalszych działań: 1. czy wiemy, jaki rodzaj działalności gospodarczej chcemy prowadzić? 2. czy interes chcemy prowadzić sami, czy może z innymi osobami? 3. czy gotowi jesteśmy odpowiadać całym swoim majątkiem, czy może wolimy oddzielić życie prywatne od firmy? 4. ile kapitału możemy zaangażować w prowadzenie działalności gospodarczej? Odpowiedź na pierwsze pytanie wiąże się z ograniczeniami w podejmowaniu niektórych rodzajów działalności. Należy bowiem pamiętać, że niektóre rodzaje działalności gospodarczej są ograniczone tzn. na ich prowadzenie trzeba uzyskać pozwolenie (koncesję) lub zezwolenie 16. Odpowiedź na drugie pytanie pozwala zdecydować, pod jaką formą chcemy zarejestrować naszą działalność gospodarczą. W Polsce do form prowadzenia działalności gospodarczej zaliczyć można: osoba fizyczna wykonująca działalność gospodarczą, spółki prawa handlowego, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe, jednostek badawczo-rozwojowych, inne. Trzecie pytanie jest powiązane z pytaniem drugim, ponieważ też podejmuje kwestię formy prawnej prowadzenia działalności gospodarczej. Odpowiedź na to pytanie pozwala określić, czy chcemy ryzykować całym swoim majątkiem osobistym i założymy jednoosobową działalność gospodarczą (bądź spółkę cywilną),czy też w celu oddzielenia majątku i długów firmowych od prywatnych i zarejestrujemy spółkę prawa handlowego. Odpowiedzi na powyższe pytania mogą znacząco wpływać na pytanie czwarte, z tego względu, że forma organizacyjno prawna narzuca w pewnym stopniu wysokość kapitału koniecznego do zaangażowania. Jako przykład można tu podać spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, do której założenia potrzebny jest minimalny kapitał zakładowy w wysokości zł. 15 art. 5 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej Dz.U. Nr 101, poz z późn. zm. 16 art. 22 Konstytucji RP; zgodnie, z tym przepisem ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.

10 86 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych 2.2. Zgłoszenie do ewidencji działalności gospodarczej Zgodnie ze znowelizowaną ustawą - Prawo działalności gospodarczej podejmowanie działalności przez osoby fizyczne, w tym również wykonujące działalność na podstawie zezwoleń i koncesji, wymaga zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej. Ewidencję tę prowadzą gminy jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Organem ewidencyjnym jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Przedsiębiorcy zobowiązani są zarejestrować się w rejestrze przedsiębiorców, prowadzonym przez sądy. Wykonanie obowiązków związanych z ewidencjonowaniem składa się z trzech etapów: 1. zgłoszenie zamiaru prowadzenia działalności, 2. zarejestrowanie działalności gospodarczej zgodnie ze zgłoszeniem, 3. wydanie zaświadczenia o wpisie do ewidencji. Ad. 1) Zgłoszenie zamiaru prowadzenia działalności Zgłoszenie o dokonanie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej powinno zawierać: oznaczenie przedsiębiorcy, a więc nazwę firmy uzupełnioną o imię i nazwisko właściciela. oznaczenie miejsca zamieszkania i adresu przedsiębiorcy, określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej, wskazanie daty rozpoczęcia działalności. Brak jest ujednoliconego formularza zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej. Poszczególne gminy opracowują własne egzemplarze. Wniosek o wpis do ewidencji działalności gospodarczej podlega opłacie. Ad. 2) Zarejestrowanie działalności gospodarczej Organ ewidencyjny dokonuje wpisu zgodnie ze zgłoszeniem lub wydaje, w formie decyzji administracyjnej, odmowę wpisu do ewidencji. W tej drugiej sytuacji może tak postąpić, jeżeli: zgłoszenie dotyczy działalności gospodarczej nie objętej przepisami prawa działalności gospodarczej, zgłoszenie zawiera braki formalne, które mimo wezwania nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie, prawomocnie orzeczono zakaz wykonywania określonej w zgłoszeniu działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę. Ad. 3) Wydanie zaświadczenia o wpisie do ewidencji Organ ewidencyjny doręcza przedsiębiorcy zaświadczenie o wpisie do ewidencji nie później niż w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia. Kopię tego zaświadczenia urząd przekazuje do właściwego Urzędu Skarbowego, jednostki organizacyjnej ZUS oraz Urzędu Statystycznego.

11 J.Kurzawska, I.Lisiewicz, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw Nadanie numeru REGON W ciągu 14 dni od dnia wpisu firmy do ewidencji należy we właściwym ze względu na siedzibę firmy wojewódzkim oddziale Urzędu Statystycznego wypełnić wniosek o wydanie numeru REGON 17. Wniosek powinien zawierać następujące informacje: nazwę firmy, dane teleadresowe (adres, telefon), formę prawno-organizacyjną, stan aktywności prawnej i ekonomicznej rodzaj przeważającej działalności wg Polskiej Klasyfikacji Działalności. Wraz z wnioskiem należy złożyć kopię wpisu do rejestru. Do Urzędu Statystycznego należy zgłaszać każdą zmianę. W wyniku wpisu do rejestru podmiot otrzymuje zaświadczenie o nadanym numerze identyfikacyjnym REGON i ma obowiązek posługiwania się tym zaświadczeniem. Ponadto podmioty zobowiązane są do podawania numeru identyfikacyjnego REGON w pieczęciach firmowych i drukach urzędowych. Okres oczekiwania od złożenia wniosku wynosi 2 tygodnie. Operacja ta jest bezpłatna Nadanie numeru NIP Każdy przedsiębiorca jest zobowiązany w ciągu 7 dni od rozpoczęcia działalności zgłosić ten fakt do urzędu skarbowego. W tym celu osoby fizyczne muszą złożyć we właściwym dla siedziby firmy urzędzie wypełniony formularz NIP-1. Pozostałe dokumenty, tj.: zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej i numer REGON są dostarczane przez wydające je organy. Na tym etapie należy zdecydować, w jakiej formie będzie płacony podatek dochodowy. Mamy do wyboru: 1. formę karty podatkowej, 2. formę ryczałtu ewidencjonowanego, 3. prowadzenie księgi przychodów i rozchodów, 4. prowadzenie pełnej księgowości. Ad. 1) Karta podatkowa Z opodatkowania w formie karty podatkowej może korzystać podatnik spełniający określone warunki, do których zaliczyć można 18 : przedsiębiorstwo musi funkcjonować na rynku w formie spółki cywilnej lub jako firma jednoosobowa, należy w odpowiednim urzędzie ewidencjo gospodarczej złożyć wniosek o zastosowaniu opodatkowanie w tej formie, 17 uchwała nr 195 Rady Ministrów z 17 października 1975 roku w sprawie utworzenia systemu identyfikacji i klasyfikacji jednostek gospodarki narodowej REGON, M.P. nr 35, poz. 211 oraz ustawa z 29 czerwca 1995 roku o statystyce publicznej, Dz. U. nr 88, poz.439 z późn. zm. zob. K. Kruczalak: Zarys Prawa Handlowego wyd. Wydawnictwa Prawnicze PWN Warszawa K. Safin Zarządzanie mała firmą, op. cit. str. 154.

12 88 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych podatnik przy prowadzeniu działalności nie korzysta z usług osób nie zatrudnionych przez siebie na podstawie umowy o pracę ani z usług innych przedsiębiorstw i zakładów. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku Urząd Skarbowy ustala wielkość podatku, który należy opłacać na rachunek bankowy Urzędu do 7 dnia każdego miesiąca. Wysokość karty zależy od liczby zatrudnionych oraz od liczby mieszkańców miejscowości, w której prowadzona jest działalność. Zaletą stosowania tej formy rozliczania się z podatku jest brak konieczności prowadzenia przez podatnika ksiąg podatkowych. Ponadto podatnik nie musi składać miesięcznych deklaracji i zeznań rocznych. Jednak stosowanie karty podatkowej ma też pewne wady: możliwość stosowania tej formy jest ograniczona do wyszczególnionych rodzajów działalności, a poza tym tego wysokość podatku jest stała niezależnie od wyników prowadzonej działalności. Ad. 2) Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych Jest to uproszczona forma rozliczania podatkowego. Dotyczy osób prowadzących indywidualną działalność gospodarczą lub w formie spółki cywilnej, których dochód za rok poprzedni nie przekroczył 499 tys. 460 zł. Aby rozliczać się z fiskusem na zasadzie ryczałtu należy zgłosić wybór tej formy opodatkowania. Wysokość odprowadzanego do urzędu skarbowego podatku zależy od uzyskanych przychodów, czyli od całej wielkości wpływów osiągniętych ze sprzedaży towarów i usług. Nie ma zatem potrzeby ewidencjonowania kosztów, gdyż nie są one uwzględniane przy wyliczeniu podatku. Także w przypadku, gdy koszty przewyższą przychód, tzn. firma poniesie straty istnieje obowiązek zapłacenia podatku. Stawki ryczałtu są różne w zależności od rodzaju prowadzonej działalności i wynoszą: 3% - od przychodów z działalności handlowej i gastronomicznej, 5,5% - od przychodów z wszelkiej działalności wytwórczej oraz usług budowlanych i transportu samochodowego o ładowności powyżej 2 ton, 8,5% - od przychodów z innej niż uprzednio wymieniono działalności usługowych. Ad. 3) Podatkowa księga przychodów i rozchodów Jeśli podatnik nie ma prawa do opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej na zasadach ryczałtowych, musi prowadzić księgę przychodów i rozchodów i płacić podatek od rzeczywistego dochodu według skali podatkowej. Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w ustawie w sposób specjalny. Dochodem jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Przedsiębiorcy działający jako osoby fizyczne opodatkowane na zasadach ogólnych muszą ustalać miesięczne zaliczki na podatek (PIT-5). Podatek powinien zostać zapłacony do dwudziestego dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni w formie przelewu na konto bankowe urzędu skarbowego, w którym podatnik zarejestrował swoją działalność. Co pół roku należy składać rozliczenia osiągniętych przychodów, dokonywanych odliczeń i zapłaconego podatku.

13 J.Kurzawska, I.Lisiewicz, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw Ad. 4) Księgowość pełna Do prowadzenia księgowości pełnej zobowiązane są przedsiębiorstwa, które za rok poprzedni osiągnęły przychód z działalności przekraczający 800 tys. EURO 19. Niezależnie od wielkości przychodu księgi handlowe muszą prowadzić osobowe spółki kapitałowe (spółka jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna). Przy rozliczaniu się z podatku dochodowego na zasadzie pełnej księgowości musimy podjąć decyzję, czy prowadzimy sami księgowość, czy zlecimy to jakiejś firmie Zgłoszenie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Kolejnym etapem jest zgłoszenie siebie do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Ewentualnych pracowników i osoby współpracujące należy zgłosić do ubezpieczenia w 7 dni od przyjęcia do pracy lub rozpoczęcia współpracy. Aby zgłosić firmę, musimy wypełnić formularz ZFA (zgłoszenie płatnika składek - osoby fizycznej). W przypadku, gdy prowadzenie firmy jest naszym jedynym zajęciem i jedynym miejscem zatrudnienia dla naszych pracowników, wówczas dla każdego z osobna wypełniamy formularz ZUA (zgłoszenie do ubezpieczenia osoby ubezpieczonej). Jeśli my albo pracownicy mamy pełnoetatową pracę płatną powyżej minimalnej pensji krajowej, wówczas te osoby należy zgłosić tylko do ubezpieczenia zdrowotnego na formularzu ZZA. Rozliczenia składek dokonuje się składając w jednostce organizacyjnej ZUS lub przesyłając listem poleconym miesięczną deklarację Pozostałe czynności 1. Wykonanie pieczątki 2. Założenie rachunku bankowego 3. Przystosowanie działalności do wymogów sanitarnych 4. Przystosowanie działalności do wymogów przeciwpożarowych 5. Przystosowanie działalności do wymogów związanych z ochroną środowiska. 3. Niektóre organizacje i instytucje wspomagające tworzenia i działanie małej przedsiębiorczości w Polsce 3.1.Program Pierwsza Praca Jednym ze znanych programów wspomagających absolwentów w wejściu na rynek pracy jest program PIERWSZA PRACA zasady prowadzenia ksiąg handlowych reguluje: ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości Dz.U. Nr 121, poz. 591 z późn. zm. 20 Program ten został opracowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w styczniu bieżącego roku. Sposób jego realizacji został zawarty w aneksie nr 2 do Strategii społeczno-gospodarczej Rządu SLD UP- PSL Przedsiębiorczość rozwój praca. Program stanowi integralną część programu społeczno-gospodarczego Rządu na lata Program jest jednym z instrumentów realizacji Narodowej Strategii Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich , opartej na Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Zgodnie z Wytycznymi w sprawie zatrudnienia na rok 2002, przyjętymi przez Radę i Parlament Europejski, młodzi ludzie wchodzący na rynek pracy są przedmiotem szczególnej troski Krajów Członkowskich.

14 90 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych Program ten przeznaczony jest przede wszystkim dla tegorocznych absolwentów szkół wszystkich szczebli ponadgimnazjalnych 21. Podstawowym celem tego programu jest nie dopuszczenie do tego, aby coraz więcej absolwentów szkół zasilało grono osób bezrobotnych. Niezbędne jest zatem zwiększenie szans tych osób na uzyskanie pierwszego doświadczenia zawodowego oraz objęcie usługami aktywizującymi wszystkich zarejestrowanych. Program Pierwsza praca obejmuje pięć następujących segmentów 22 : A. Małe i średnie przedsiębiorstwa B. Samozatrudnienie C. Kształcenie D. Wolontariat E. Informacja, poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy. Małe i średnie przedsiębiorstwa Obecnie tylko małe i średnie przedsiębiorstwa prywatne są w stanie w dużej mierze absorbować osoby wchodzące na rynek pracy. Jednak wysokie koszty pracy stanowią w tym przypadku znaczną przeszkodę. Niezbędne są działania zmierzające do obniżenia kosztów zatrudnienia, jednak nie może się to dokonać kosztem obniżki płacy minimalnej, ale powinno polegać na przejściowym przejmowaniu przez państwo części pośrednich kosztów pierwszej pracy. Ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu podaje wiele możliwych do stosowania instrumentów zorientowanych na promocję zatrudnienia bezrobotnych przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Zaliczyć do nich można m. in.: a. refundację wynagrodzeń absolwentów, b. staże absolwenckie, c. prace społeczno-użyteczne, d. pożyczki na tworzenie nowych miejsc pracy dla bezrobotnych skierowanych przez powiatowy urząd pracy, e. programy specjalne. Samozatrudnienie Dla części absolwentów szansą na znalezienie swojego miejsca na rynku pracy może być założenie własnej firmy. Zwiększenie możliwości podejmowania własnej działalności gospodarczej wymaga: a. ograniczenia przeszkód i kosztów tworzenia przedsiębiorstw, b. uruchomienia w dużej skali programu udzielania tanich kredytów, poręczeń kredytowych i systemu dopłat do kosztów oprocentowania i związanego z nimi profesjonalnego doradztwa, c. okresowego zawieszenia pobierania od absolwentów zakładających własne przedsiębiorstwo emerytalno - rentowej części składki na ubezpieczenie społeczne. W ofercie usług urzędów pracy znajdują się pożyczki na podejmowanie własnej działalności gospodarczej. Są one udzielane na wniosek zainteresowanego w oparciu o 21 Zob. aneks nr 2 do Strategii... op. cit. s Ibidiem, s.8

15 J.Kurzawska, I.Lisiewicz, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw biznes plan. Bank lub Fundusz Pracy dokonuje analizy wniosku o pożyczkę na podstawie przedłożonych dokumentów, po uprzednim zbadaniu ich wiarygodności oraz po ewentualnym przeprowadzeniu wizji lokalnej, sprawdzając w szczególności: a. czy przewidywana sytuacja finansowa i majątkowa pożyczkobiorcy zapewni spłatę pożyczki wraz z odsetkami w proponowanych terminach, b. realność zabezpieczenia zwrotu pożyczki, c. oceny zdolności kredytowej absolwenta Bank/Fundusz dokonuje na podstawie oceny planowanego przedsięwzięcia i prognozowanych przychodów z tego przedsięwzięcia. Ustawa o ułatwieniu zatrudniania absolwentom szkół, która weszła w życie 1 stycznia 2002 roku zawiera rozwiązania ułatwiające absolwentom podejmowanie samodzielnej działalności gospodarczej. Na mocy tej ustawy: absolwent w okresie 12 miesięcy od podjęcia działalności gospodarczej może uzyskać z Funduszu Pracy dofinansowanie składek w części przeznaczonej na ubezpieczenie wypadkowe oraz rentowe. absolwent podejmujący działalność gospodarczą może uzyskać prawo do rezygnacji z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne do II filaru przez okres 12 miesięcy od zakończenia nauki, pod warunkiem złożenia stosownego wniosku. Wspieranie podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej przez absolwentów, oprócz zagwarantowania dostępu do kapitału i ogólnego obniżenia kosztów prowadzenia takiej działalności wymaga także wzmocnienia systemu wsparcia w zakresie m.in.: możliwości dokonywania diagnozy własnych predyspozycji, pomocy w tworzeniu i ocenie biznes planu, dostępu do wiedzy o prowadzeniu firmy, kształtowania podstawowych niezbędnych umiejętności itp Fundusze Pomocowe Dla absolwentów chcących podjąć działalność gospodarczą istotnym problemem jest brak koniecznych do tego środków. Możliwość zdobycia środków finansowych dają Fundusze, wspierające podmioty, które stanowią zbyt duże ryzyko dla banków. Taką działalnością zajmuje się m. in.: warszawski Fundusz Mikro i krakowska Inicjatywa Mikro. Fundusz Mikro został utworzony w 1994 r. przez Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości PAEF do realizacji programu wspierania mikro przedsiębiorczości w Polsce. Przeznaczono na ten cel 20 mln USD. Fundusz Mikro nie określa sztywnych zasad udzielania pożyczki, takich jak minimalna i maksymalna kwota, wykaz dokumentów czy oprocentowanie. Wszystko to jest przedmiotem indywidualnych negocjacji 23. Inicjatywa Mikro powstała w 1996 roku dzięki środkom finansowym przyznanym Polsce przez rząd Stanów Zjednoczonych oraz dzięki pomocy ze strony Opportunity 23 A. Gieros, A. Kowalczyk: Kapitał na start trudno dostępny Profit 11/2002 s. 87.

16 92 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych International, międzynarodowej organizacji wspierającej rozwój przedsiębiorczości 24. Aby uzyskać pożyczkę z Inicjatywy Osoby odpowiedzialne za reprezentowanie Funduszu Mikro na początku sprawdzają przygotowanie kandydata do prowadzenia działalności, kontrolują biznesplan i stopień ryzyka dla danego projektu. Aby uzyskać pożyczkę potrzebne jest zabezpieczenie w postaci weksla in blanco bądź poręczenia Program Rozwoju Małej Przedsiębiorczości Tor # 10 Program Rozwoju Małej Przedsiębiorczości Tor # rozpoczął się kilka lat temu. Jest kierowany do bezrobotnych, którzy chcą podjąć działalność gospodarczą. Program finansowany jest ze środków budżetu i Banku Światowego. W ramach Programu powstało 61 ośrodków wspierania przedsiębiorczości, 31 inkubatorów przedsiębiorczości i 34 fundusze rozwoju przedsiębiorczości. Oferują one nisko oprocentowane pożyczki na rozpoczynanie własnej działalności. Pożyczki są skierowane do bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy. Udzielane są na wniosek zainteresowanych na podstawie biznesplanu. Poręczycieli można szukać wśród funduszy poręczeniowych, których w Polsce jest blisko 30. Większość z nich oferuje poręczenia firmom działającym w okolicznych gminach lub powiatach. Fundusze oferują najczęściej poręczenie 60 70% wartości kredytu. Maksymalny okres spłaty wynosi 3 lata, a wysokość odsetek uzależniona jest od terminu spłaty. W Polsce działa ok. 140 punktów konsultacyjno doradczych, w których podejmujący działalność gospodarczą mogą uzyskać bezpłatne porady. Mogą one dotyczyć porad administracyjnych i prawnych dotyczących aspektów prowadzenia firmy, informacji na temat zarządzania firmą, usług doradczych, informacji dotyczących dotacji i innych form pomocy z budżetu i Unii Europejskiej Program Samodzielność w poszukiwaniu pierwszej pracy W ramach Programu Samodzielność w poszukiwaniu pierwszej pracy 27 pracownicy urzędów pracy, doradcy zawodowi i pośrednicy pracy prowadzą zajęcia, mające na celu przekazanie informacji o sytuacji na rynku pracy i sposobach poszukiwania zatrudnienia. Zajęcia te składają się z 6 odrębnych spotkań, na których można zapoznać się z następującymi zagadnieniami: prawa i obowiązki absolwenta informacje na temat podstaw prawnych, zatrudnienia i usług świadczonych przez urzędy pracy, wartości płynące z podjęcia pracy, sposoby szukania pracy, etapy zakładania własnej firmy, dokumenty aplikacyjne jak poprawnie należy pisać życiorys, list motywacyjny, CV, jak dobrze zaprezentować siebie podczas rozmowy kwalifikacyjnej A. Gieros, A. Kowalczyk Kapitał na start... op. cit. s O. Gajda Najlepiej, najtaniej, najszybciej, Rzeczpospolita Dobra Firma

17 J.Kurzawska, I.Lisiewicz, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw Studencki Klub Przedsiębiorcy Do absolwentów miasta Szczecina i okolic skierowane są działania Studenckiego Klubu Przedsiębiorcy, działającego przy Zachodniopomorskim Stowarzyszeniu Rozwoju Gospodarczego - Szczecińskie Centrum Przedsiębiorczości. Powstanie Klubu jest reakcją na wysokie bezrobocie i bardzo trudną sytuację na rynku pracy. Celem Klubu jest zachęcanie studentów do zakładania własnych firm. Członkowie zdają sobie sprawę, że studenci mają pomysły na własną firmę, ale większość z nich nie bardzo wie jak się zorganizować. Studencki Klub Przedsiębiorcy chce ich wspierać i pomagać. Założyciele Studenckiego Klubu Przedsiębiorcy chcą wspierać studentów i absolwentów przy realizacji Ich pomysłów przekazując Im nie tylko wiedzę teoretyczną, ale i praktyczną. Cele Studenckiego Klubu Przedsiębiorcy to: wspieranie młodych ludzi, którzy mają pomysły na własną firmę udzielając Im bezpłatnie powierzchni biurowej, możliwości korzystania z telefonu, faxu, internetu, zachęcanie młodych ludzi do zakładania własnych firm, integracja studentów z przedsiębiorcami, poszerzanie wiedzy studentów i absolwentów o elementy praktyczne, współpraca z kołami naukowymi na wyższych uczelniach w Szczecinie. Klub organizuje spotkania dla studentów. Tematami tych spotkań są min.: zagadnienia związane z prowadzeniem własnej firmy, autoprezentacja, rynek pracy w województwie Zachodniopomorskim. Klub organizuje również spotkania z przedsiębiorcami, na których można dowiedzieć się wielu praktycznych rzeczy o prowadzeniu przedsiębiorstwa a także o tym, co decyduje o wyborze kandydata na pracownika. Podsumowanie Sektor małych i średnich przedsiębiorstw odgrywa znaczącą rolę w gospodarkach krajów rozwiniętych. Widoczne jest to szczególnie wyraźnie w rosnącym jego udziale w tworzeniu PKB i wpływie na rynek pracy poprzez tworzenie nowych miejsc pracy. W Polsce od roku 1989 obserwuje się dynamiczny rozwój i wzrost znaczenia tego sektora dla całej gospodarki. Jednak przedsiębiorstwa tego sektora nie są często w stanie samodzielnie rozwiązywać problemów, które stwarza rynek. W związku z tym muszą otrzymywać wsparcie organizacji rządowych i pozarządowych, gdyż to stanowi warunek dalszego rozwoju tego sektora. W pracy przedstawiono etapy zakładania własnego przedsiębiorstwa. Mnogość warunków koniecznych do spełnienia dla potencjalnego właściciela wskazuje na ważną barierę rozwoju. Działalność państwa powinna zmierzać do uproszczenia procedur tworzenia firmy i zmniejszenia ryzyka działania. W pracy zostały przedstawione tylko wybrane zagadnienia dotyczące sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Temat jest bowiem zbyt obszerny by ująć w tak krótkiej pracy wszystkie jego aspekty.