NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach

Transkrypt

1 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach Katowice, dnia 22 lipca 2010 r. Zarząd Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej Częstochowa LKA /2010 P/10/043 w Częstochowie SA WYSTAPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach przeprowadziła kontrolę w Przedsiębiorstwie Komunikacji Samochodowej Częstochowa w Częstochowie SA 2 w zakresie wybranych działań restrukturyzacyjnych i ich wpływu na pozycję rynkową Spółki w latach W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 16 czerwca 2010 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia działalność Spółki w zakresie spraw objętych kontrolą, pomimo stwierdzonych uchybień i nieprawidłowości. 1. NIK pozytywnie ocenia podjęte w latach działania mające na celu restrukturyzację działalności Spółki, pomimo niepełnej realizacji załoŝeń, zwłaszcza w zakresie ograniczenia kosztów i zapasów, przyjętego w styczniu 2006 r. planu 1 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz ze zm., zwanej dalej ustawą o NIK, 2 Zwanym dalej Spółką ul. Powstańców 29, Katowice tel.: (32) , fax: (32) , LKA@nik.gov.pl

2 strategicznego na lata , zaktualizowanego w 2008 r. w związku ze zmieniającą się sytuacją rynkową w branŝy transportowej. Działania te obejmowały m.in.: zakup za kwotę ,2 tys. zł, w ramach kredytu inwestycyjnego oraz leasingu, 40 autobusów (w tym 33 nowych) oraz wycofanie z uŝytkowania 39 wyeksploatowanych duŝych autobusów. Czynności dotyczące zakupu kolejnych 10 nowych autobusów Spółka podjęła w kwietniu W wyniku tych działań na koniec 2009 r. z 181 uŝytkowanych przez Spółkę autobusów 62,4 % było w wieku poniŝej 10 lat, a tylko 6,6 % w wieku powyŝej 15 lat.. prowadzenie analiz rynku przewozów pasaŝerskich oraz wdroŝenie programów informatycznych umoŝliwiających bieŝące monitorowanie przychodów i efektywności realizowanych przewozów osób, a takŝe podejmowanie w oparciu o uzyskiwane informacje działań zmierzających do poprawy efektywności wykorzystania posiadanego taboru w drodze: dostosowywania wielkości autobusów do ilości przewoŝonych pasaŝerów, rozszerzania obszaru działalności, zarządzania kursami w sposób umoŝliwiający likwidację tzw. pustych przebiegów, wprowadzanie korekt rozkładu jazdy w zakresie długości tras przejazdów, godzin odjazdów, częstotliwości kursów, dodatkowych kursów i przystanków. W latach Spółka dokonała łącznie 381 korekt rozkładu jazdy, uzyskując wcześniej zgodę na ich dokonanie organów wydających zezwolenia na wykonywanie przewozów regularnych. W ramach tych działań wygaszono m.in. 25 posiadanych zezwoleń, a w przypadku dalszych 13, których okres waŝności upłynął, nie występowano o nowe z uwagi na niską frekwencję na obsługiwanych liniach. W latach liczba obsługiwanych przez Spółkę linii zmalała z 388 do 375,a ich długość z km do km, głównie w zakresie linii regionalnych. stałą kontrolę pracy kierowców konduktorów prowadzoną przez funkcjonujący w Spółce dział kontroli przewozów oraz przez firmy zewnętrzne, obejmującą szeroki zakres zagadnień min. punktualność odjazdów i przyjazdów, prawidłowość sprzedaŝy biletów, jakość obsługi podróŝnych. W wyniku dokonanych w latach przez pracowników Spółki łącznie kontroli m.in. ujawniono 77 naduŝyć biletowych, wystawiono 649 wezwań do zapłaty z tytułu braku waŝnego biletu oraz rozwiązano umowy z 31 kierowcami, przy czym wobec 6 kierowców skierowano do organów ścigania zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, prowadzenie dodatkowej działalności gospodarczej m.in. stacji kontroli pojazdów i usług serwisowych, sprzedaŝy biletów dla innych przewoźników, odpraw autobusów 2

3 z dworca oraz odpłatnego udostępnienia części majątku (na podstawie umów wydzierŝawiono innym podmiotom 41% powierzchni posiadanych budynków i budowli). Działalność ta o dodatniej rentowności zmniejszała straty ponoszone na podstawowej działalności Spółki w zakresie przewozu osób. W latach przychody Spółki z ww. tytułów wzrosły z tys. zł do tys. zł, a ich udział w przychodach ogółem zwiększył się z 4,0 % do 4,6 %, zagospodarowanie zbędnego majątku niezwiązanego z podstawowym przedmiotem działalności Spółki. M.in. w 2008 r. sprzedano prawa wieczystego uŝytkowania nieruchomości gruntowych połoŝonych w Kłobucku za kwotę 4.800,00 tys. zł., pozyskiwanie, niezaleŝnie od dopłat z budŝetu państwa 3, dodatkowych środków od części gmin na dofinansowanie przewozów na określonych liniach przebiegających przez ich teren, a takŝe na realizację usług regularnej komunikacji autobusowej. Z ww. tytułu w latach Spółka uzyskała odpowiednio 471,1 tys. zł, 689,2 tys. zł i 644,6 tys. zł przychodu, restrukturyzację zatrudnienia w wyniku czego zmalało ono na przestrzeni lat z 560,2 etatów do 506,51 etatów, głównie w grupie kierowców - konduktorów (z 363,48 do 320,25 etatów). NIK zwraca uwagę, Ŝe mimo podjętych działań restrukturyzacyjnych, sytuacja ekonomiczno finansowa Spółki w latach ulegała pogorszeniu, a uzyskiwane w tym zakresie wyniki, zwłaszcza w zakresie podstawowej działalności, odbiegały niekorzystnie od ustalonych w planie strategicznym, a takŝe w jego aktualizacji, w których zakładano m.in. osiąganie w całym tym okresie dodatnich wyników finansowych z działalności ogółem, głównie za sprawą zysku na prowadzonej pozostałej działalności operacyjnej 4. Przychody Spółki ogółem, które według planu strategicznego miały stale wzrastać, faktycznie w latach zmalały z 39,3 mln zł do 37,8 mln zł (o 3,8%), w tym przychody z podstawowej działalności tj. świadczonych usług przewozowych z 36,6 mln zł do 35,3 mln zł (o 3,6 %). Notowany równocześnie wzrost kosztów działalności spowodował, Ŝe w 2009 r. Spółka zanotowała stratę netto w wys ,3 tys. zł. 3 Refundacja strat ponoszonych w związku ze stosowaniem w regularnych przewozach ulg przysługujących pasaŝerom na mocy ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz. U z 2002 r. Nr 175 poz. 440 ze zm.) 4 W przypadku podstawowej działalności Spółki, w planie strategicznym zakładano osiągnięcie w latach dodatnich wyników, a z kolei w aktualizacji tego planu z roku 2008 prognozowano zmniejszenie strat na tej działalności z 763 tys. zł w 2007 r. i 990 tys. zł w 2008 r. do 160 tys. zł w 2009 r. 3

4 W latach na prowadzonej działalności Spółka osiągnęła zysk netto odpowiednio w wysokości 236,6 tys. zł i 2.938,9 tys. zł. O jego wystąpieniu zadecydowały pozostałe przychody operacyjne, w tym w 2008 r. sprzedaŝ nieruchomości za kwotę tys. zł. Rentowność Spółki z całej działalności w 2007 r. wynosząca 0,6%, a w 2008 r. 7,4%, w roku 2009 zmalała do minus 4,2%, przy czym rentowność działalności transportowej w zakresie przewozu osób 5 zmalała z odpowiednio z minus 5,2% do minus 7,7 % i minus 8,8%, a notowane na tej działalności straty były wyŝsze od prognozowanych. PowyŜsze miało związek z obniŝeniem się w latach efektywności wykorzystania posiadanego przez Spółkę taboru. W porównaniu do roku 2006, w latach zmalała ilość wykonywanych przewozów (o 1953,9 tys. km. tj. o 12,1 %) i liczba obsługiwanych pasaŝerów (o 1324 tys. osób tj. o 13,0 %). W latach objętych kontrolą obniŝył się m.in.: średni roczny przebieg całkowity autobusów (z km do km), średni czas pracy autobusów (z 286 do 278 wozodni pracy w roku), współczynnik efektywności pojazdów 6 (z 9,0 do 8,3). Przeprowadzona analiza wybranych losowo autobusów wykazała, Ŝe np. w 2007 r. z 13 pojazdów 2 były przez ponad 3 miesiące niewykorzystywane, w 2008 r. 5 (z 29 analizowanych), a w 2009 r. 6 (z 34 analizowanych). Przyczyną tego niekorzystnego zjawiska, dotyczącego równieŝ autobusów nowozakupionych, była głównie niesprawność pojazdów. W konsekwencji, rosnącym na przestrzeni lat o 8,3 % przychodom z wozokilometra (z 2,29 zł do 2,48 zł), o czym zadecydowało dwukrotne podniesienie w 2008 r. cen biletów (po 5,5 %), towarzyszył wyŝszy, wynoszący 12,0% wzrost kosztów wozokilometra (z 2,42 zł do 2,71 zł), spowodowany głównie rosnącymi kosztami: wynagrodzeń kierowców i ich pochodnych, napraw i remontów, materiałów pędnych (w badanym okresie zuŝycie paliwa na 100 km wzrosło z 22,54 l do 22,61 l) oraz kosztów zarządu. W 2009 r. wpływ na powyŝsze miał takŝe wzrost pozostałych kosztów działalności, z uwagi na konieczność dokonania odpisu aktualizującego z tytułu odroczonego w roku poprzedzającym podatku dochodowego. Występujące niekorzystne tendencje w zakresie wykorzystania taboru, a takŝe osiąganych przez Spółkę wyników ekonomiczno-finansowych Prezes Spółki wyjaśniał m.in. rozwojem transportu indywidualnego, rosnącą konkurencją ze strony innych przewoźników, nakładaniem na transport publiczny pozamiejski nowych obciąŝeń 5 Liczona jako stosunek zysku/straty brutto z przewozu osób do przychodów z przewozu osób. 6 Liczony jako stosunek pracy przewozowej do liczby wozokilometrów w roku. 4

5 finansowych, powierzeniem regulacji rynku przewozowego organom samorządowym, które nie ponoszą Ŝadnej odpowiedzialności za skutki finansowe swoich działań oraz nie uchwaleniem dotychczas ustawy o publicznym transporcie zbiorowym implementującej przepisy unijne. 2. Spółka prowadziła działalność przewozową zgodnie z uzyskaną licencją i zezwoleniami. Rozkład jazdy podawała do publicznej wiadomości poprzez umieszczenie go na tablicy ogłoszeń na dworcu autobusowym i przystankach oraz na stronie internetowej Spółki, a pasaŝerowie byli informowani o zmianach w nim wprowadzanych. NIK zwraca uwagę, Ŝe rozkład jazdy umieszczony na tablicy ogłoszeń na dworcu autobusowym w Częstochowie nie zawierał informacji wymaganej przepisami 1 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 13 stycznia 2006 r. w sprawie treści, sposobu i terminów ogłaszania rozkładów jazdy oraz ich aktualizacji, warunków ponoszenia kosztów związanych z zamieszczaniem informacji dotyczących rozkładów jazdy oraz podawaniem rozkładów jazdy do publicznej wiadomości 7, tj. nie określał drogi przejazdu z uwzględnieniem odległości w kilometrach pomiędzy punktami odprawy osób. PowyŜszą informację pasaŝerowie mogli uzyskać na stronie internetowej Spółki i w informacji pasaŝerskiej na dworcu. 3. Spółka posiadała opracowany regulamin przewozowy z dnia 1 sierpnia 2006 r., określający warunki obsługi podróŝnych, odprawy oraz zarobkowego przewozu osób i rzeczy wykonywanego taborem autobusowym. Stwierdzono jednak, Ŝe postanowienia 6 ust. 1 tego regulaminu, określające zasady odpowiedzialności za szkody powstałe wskutek opóźnionego przyjazdu lub odwołanego kursu przewidzianego w rozkładzie jazdy, były niezgodne z stanowiskiem Trybunału Konstytucyjny określonym w wyroku 8 z dnia 2 grudnia 2008 r. Postanowienia regulaminu określały bowiem, Ŝe odpowiedzialność za te szkody występuje tylko wówczas, gdy wynika ona z winy umyślnej lub raŝącego niedbalstwa przewoźnika lub jego pracownika. Odpowiadały one zatem zasadom odpowiedzialności określonym w art. 62 ust. 2 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe 9. Trybunał Konstytucyjny natomiast w ww. wyroku orzekł, Ŝe ww. przepis art. 62 ust. 2 jest niezgodny z przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w części obejmującej zwrot jeŝeli szkoda wynikła z winy umyślnej lub raŝącego niedbalstwa przewoźnika. W uzasadnieniu do 7 Dz. U z 2006 r. Nr 12, poz Dz. U. Nr 219, poz Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 ze zm. 5

6 tego wyroku Trybunał stwierdził, Ŝe z dniem wejścia w Ŝycie tego orzeczenia (11 grudnia 2008 r.), w odniesieniu do szkód poniesionych przez podróŝnych wskutek opóźnienia albo odwołania kursu, zastosowanie znajdą przepisy ogólne. Ustalono równieŝ w toku przeprowadzonych w trakcie kontroli NIK oględzin, Ŝe w 3 autobusach (na 5 zbadanych) nie były dostępne do wglądu pasaŝerom regulaminy obsługi podróŝnych. Tym samym naruszona została zasada wykonywania przewozów regularnych, określona w art. 18b ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym 10.W świetle wyjaśnień Zarządu Spółki przyczyną tego były zaniedbania w wypełnieniu obowiązków przez kierowców, gdyŝ autobusy wyposaŝone zostały w takie dokumenty. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o: 1. Uwzględnienie w postanowieniach regulaminu przewozowego stanowiska przedstawionego w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 grudnia 2008 r., zgodnie z którym w odniesieniu do szkód poniesionych przez podróŝnych wskutek opóźnienia albo odwołania kursu, zastosowanie mają zasady ogólne. 2. Podjęcie działań zmierzających do wypełnienia obowiązków informacyjnych w zakresie podania do publicznej wiadomości rozkładów jazdy w formie ogłoszeń wywieszonych na dworcu autobusowym, w części dotyczącej drogi przejazdu z uwzględnieniem odległości w kilometrach pomiędzy punktami odprawy osób. 3. Dostosowanie zakresu informacji znajdujących się w autobusach do wymagań obowiązujących przepisów. NajwyŜsza Izba Kontroli - Delegatura w Katowicach, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Zarząd Spółki w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków, bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczynach niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od dnia otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Zarządowi prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Delegatury NIK w Katowicach umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, 10 Dz. U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 ze zm. 6

7 uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK. 7