MENNONICI NA ŻUŁAWACH

Transkrypt

1 MENNONICI NA ŻUŁAWACH ARCHITEKTURA OLĘDERSKA dr inż. arch. JOANNA POCZOBUT Katedra Projektowania Środowiskowego Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej PYZDRY r. MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA ARCHITEKTURY REGIONALNEJ WE WSPÓŁCZESNYM BUDOWNICTWIE

2 najwyższy punkt Grabiny-Zameczek (14,6 m n.p.m.) najniższy punkt w pobliżu miejscowości Raczki Elbląskie (1,8 m p.p.m.) ŻUŁAWY

3 ŻUŁAWY ŻUŁAWY maps.google.com

4 Fot. J. Poczobut ŻUŁAWY

5 Fot. J. Poczobut ŻUŁAWY

6 Fot. J. Poczobut ŻUŁAWY

7 Fot. J. Poczobut ŻUŁAWY

8 ŻUŁAWY Fot. J. Poczobut

9 Z historii Żuław Wiślanych (za: Lipińska B., Żuławy Wiślane. Ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Nowy Dwór Gdański, Gdańsk, 2011) okres wczesnośredniowieczny panowanie zakonu krzyżackiego - od 1308 r. d ok. poł. XV w. rządy polskie OSADNICY NIDERLANDZCY - poł. XV w. do końca XVIII w. 1) od poł. XV w. do poł. XVI w., 2) od poł. XVI w. do poł. XVII w., 3) od poł. XVII w. do 1772 r.; - typowe rozplanowanie zagród: 1) osadnictwo rozproszone na Żuławach Gdańskich, 2) rzędówki bagienne na Żuławach Elbląskich; od rozbiorów do końca II wojny światowej - od 1772 r. do 1945 r. czasy najnowsze - od 1945 r. do dziś

10 mennonityzm (za: Kizik E., Mennonici w Gdańsku, Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku. Studium z dziejów małej społeczności wyznaniowej, Gdańsk, 1994) wyznanie powstało w XVI w. pacyfistyczna alternatywa dla anabaptystycznych chiliasów z Münster ( ) anabaptyzm (poprawniej: antypedobaptyzm) - jednorazowy chrzest ludzi dorosłych, - pacyfizm, - zakaz składania przysiąg i czynnego udziału w życiu świeckim, - Nowy Testament regułą organizacji społeczności wiernych; teologia MENNO SIMONSA

11 Okres olęderski (typy układów wsi wg. B. Lipińskiej) 1) od poł. XV w. do poł. XVI w. osadnictwo rozproszone, wieś kolonijna jednodworczna Orłowskie Pole maps.google.com

12 Okres olęderski (typy układów wsi wg. B. Lipińskiej) 2) od poł. XVI w. do poł. XVII w. wieś kolonijna w formie łańcuchówki usytuowanej wzdłuż wału, wieś średniej wielkości, rozłóg łanowokolonijny Sierzawa wieś kolonijna w formie rozproszonej Żurawiec maps.google.com maps.google.com

13 Okres olęderski (typy układów wsi wg. B. Lipińskiej) 2) od poł. XVI w. do poł. XVII w. wieś kolonijna w formie rzędówki o zabudowie siedlisk umieszczonych na terpach, inaczej: rzędówka bagienna Krzewsk maps.google.com Dom na terpie; rys. J. Poczobut

14 Okres olęderski (typy układów wsi wg. B. Lipińskiej) 2) od poł. XVI w. do poł. XVII w. mała wieś kolonijna w odmiennym typie krajobrazu Jurandowo maps.google.com wieś o funkcji przewoźnej Wierciny maps.google.com

15 Okres olęderski (typy układów wsi wg. B. Lipińskiej) 3) od poł. XVII w. do 1772 r. wieś kolonijna oraz rybacka w formie szeregówki przywałowej Kępa Rybacka maps.google.com wieś kolonijna w formie osadnictwa rozproszonego zabudowa jednodworcza blokowa o siedliskach umieszczanych na terpach Powalina maps.google.com

16 Okres olęderski (typy układów wsi wg. B. Lipińskiej) 3) od poł. XVII w. do 1772 r. wieś kolonijna w formie rzędówki z siedliskami umieszczonymi na terpach; inaczej: rzędówka bagienna Wiśniewo maps.google.com wieś kolonijna w formie rzędówki przywałowej o siedliskach umieszczonych na terpach Popowo maps.google.com

17 Lipińska B., Żuławy Wiślane. Ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Nowy Dwór Gdański Gdańsk, 2011

18 Lipińska B., Żuławy Wiślane. Ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Nowy Dwór Gdański Gdańsk, 2011

19 ZAGRODY ŻUŁAWSKIE Rys. J. Poczobut

20 Domy podcieniowe (typy wg. O. Kloeppela) Rys.: Kloeppel O., Die bäuerliche Haus-, Hof- und Siedlungsanlage im Wiechsel-Nogat-Delta, Teil III. (w:) Bertram H., La Baume W., Kloeppel O., Das Weichsel-Nogat-Delta, Danzig, TYP I Dom wąskofrontowy z podcieniem szczytowym, rozpowszechniony do XVII w.

21 Domy podcieniowe (typy wg. O. Kloeppela) Rys.: Kloeppel O., Die bäuerliche Haus-, Hof- und Siedlungsanlage im Wiechsel-Nogat-Delta, Teil III. (w:) Bertram H., La Baume W., Kloeppel O., Das Weichsel-Nogat-Delta, Danzig, TYP II Dom z podcieniem szczytowym i bocznym skrzydłem mieszkalnym, występujący od XVII w.

22 Domy podcieniowe (typy wg. O. Kloeppela) Rys.: Kloeppel O., Die bäuerliche Haus-, Hof- und Siedlungsanlage im Wiechsel-Nogat-Delta, Teil III. (w:) Bertram H., La Baume W., Kloeppel O., Das Weichsel-Nogat-Delta, Danzig, TYP III Dom długofrontowy z podcieniem od strony kalenicy, występujący w II poł. XVIII w.

23 Rys.: Kloeppel O., Die bäuerliche Haus-, Hof- und Siedlungsanlage im Wiechsel-Nogat-Delta, Teil III. (w:) Bertram H., La Baume W., Kloeppel O., Das Weichsel-Nogat-Delta, Danzig, Typy zagród (wg. O. Kloeppela) CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ZABUDOWY OLĘDERSKIEJ: - łączenie budynku mieszkalnego z gospodarczymi; - zagroda jedno- lub dwubudynkowa; rzadziej: więcej budynków w zagrodzie (bud. mieszkalny łączony z inwentarskim, spichrz osobno); - budynek mieszkalny nie miał podcienia (po pewnym czasie zaczęto go dostawiać wzrost zamożności właściciela, chęć ozdobienia domu; wg. wcześniej istniejących na Żuławach wzorów);

24 Rys.: Kloeppel O., Die bäuerliche Haus-, Hof- und Siedlungsanlage im Wiechsel-Nogat-Delta, Teil III. (w:) Bertram H., La Baume W., Kloeppel O., Das Weichsel-Nogat-Delta, Danzig, FORMA PODŁUŻNA

25 Rys.: Kloeppel O., Die bäuerliche Haus-, Hof- und Siedlungsanlage im Wiechsel-Nogat-Delta, Teil III. (w:) Bertram H., La Baume W., Kloeppel O., Das Weichsel-Nogat-Delta, Danzig, FORMA NAROŻNA (w kształcie litery L )

26 Rys.: Kloeppel O., Die bäuerliche Haus-, Hof- und Siedlungsanlage im Wiechsel-Nogat-Delta, Teil III. (w:) Bertram H., La Baume W., Kloeppel O., Das Weichsel-Nogat-Delta, Danzig, FORMA KRZYŻOWA (w kształcie litery T )

27 Wydawnictwa dotyczące Żuław