CELE OSTATNIEJ REFORMY TRAKTATÓW ZASADY SYSTEMU INSTYTUCJONALNEGO UE CELE SYSTEMU INSTYTUCJONALNEGO UE ZASADA DEMOKRACJI PRZEDSTAWICIELSKIEJ

Transkrypt

1 Prof. dr hab. Sławomir Dudzik System instytucjonalny UE po Traktacie z Lizbony STUDIA PODYPLOMOWE 7 listopada 2015 r. CELE OSTATNIEJ REFORMY TRAKTATÓW Przyjęty r. mandat negocjacyjny dla Konferencji Międzyrządowej 2007 wskazywał na 3 podstawowe cele reformy traktatów: zwiększenie efektywności funkcjonowania rozszerzonej Unii, umocnienie legitymacji demokratycznej Unii, umocnienie spójności działań zewnętrznych Unii CELE SYSTEMU INSTYTUCJONALNEGO UE Art. 13 TUE - ramy instytucjonalne mają na celu: propagowanie wartości Unii, realizację celów Unii, służenie interesom Unii, służenie interesem obywateli Unii służenie interesom państw członkowskich, zapewnianie spójności, skuteczności i ciągłości polityk oraz działań Unii ZASADY SYSTEMU INSTYTUCJONALNEGO UE 1. Zasada demokracji przedstawicielskiej 2. Zasada przyznania uprawnień (kompetencji) 3. Zasada równowagi międzyinstytucjonalej 4. Zasada autonomii instytucjonalnej 5. Zasada lojalnej współpracy międzyinstytucjonalnej 6. Zasada otwartości ZASADA DEMOKRACJI PRZEDSTAWICIELSKIEJ Została wprost wyrażona w nowym traktacie o Unii Europejskiej (art. 10 ust. 1 Podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska ) Demokracja przedstawicielska jest realizowana na różnych poziomach i w różnych formach: obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie UE w Parlamencie Europejskim; PE jest obecnie współprawodawcą (razem z Radą UE) unijnym; posiada również udział w procedurze powoływania organów unijnych (np. Komisji) 1

2 Demokracja przedstawicielska cd. Państwa członkowskie są reprezentowane w Radzie Europejskiej przez swoich szefów państw lub rządów, a w Radzie UE przez swoje rządy: nieprzerwany łańcuch legitymacyjny (legitymacji demokratycznej) możliwość przypisania działań organów unijnych choćby pośrednio woli obywateli szefowie państw lub rządów i rządy odpowiadają demokratycznie przed parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami Demokracja przedstawicielska - cd. parlamenty narodowe aktywnie przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania Unii (art. 12 TUE): a. otrzymując od instytucji Unii informacje oraz projekty aktów prawodawczych Unii zgodnie z Protokołem w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej; b. Demokracja przedstawicielska - cd.: Demokracja przedstawicielska - cd. : parlamenty narodowe : b. czuwając nad poszanowaniem zasady pomocniczości zgodnie z procedurami przewidzianymi w Protokole w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności; c. uczestnicząc w procedurach zmiany Traktatów, zgodnie z artykułem 48 TUE; parlamenty narodowe : d. uczestnicząc, w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w mechanizmach oceniających wykonanie polityk Unii w tej dziedzinie, zgodnie z artykułem 70 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, oraz włączając się w polityczną kontrolę Europolu i ocenę działalności Eurojustu, zgodnie z artykułami 88 i 85 tego Traktatu; Demokracja przedstawicielska - cd. : Demokracja przedstawicielska - cd. : parlamenty narodowe : e. otrzymując informacje na temat wniosków o przystąpienie do Unii, zgodnie z artykułem 49 TUE; f. uczestnicząc we współpracy międzyparlamentarnej między parlamentami narodowymi i z Parlamentem Europejskim, zgodnie z Protokołem w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej. instytucje UE mają obowiązek utrzymywać otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim (np. konsultacje Komisji) art. 11 ust. 2 i 3 TUE instytucje UE mają obowiązek utrzymywać otwarty, przejrzysty regularny dialog z kościołami, stowarzyszeniami i wspólnotami religijnymi, a także organizacjami światopoglądowymi i niewyznaniowymi art. 17 ust. 3 TUE 2

3 Demokracja przedstawicielska - cd. : TUE podkreśla rolę partii politycznych na poziomie europejskim jako podmiotów przyczyniających się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli UE art. 10 ust. 4 TUE Demokracja przedstawicielska - cd. : każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym (w tym: prawo do wypowiadania się, udział w publicznej wymianie poglądów we wszystkich dziedzinach działania UE art. 10 ust. 3, art. 11 ust. 1 TUE, art. 24 TFUE) Demokracja przedstawicielska - cd. : prawo inicjatywy obywatelskiej (co najmniej milion obywateli UE ze znacznej liczby państw członkowskich): art. 11 ust. 4 TUE, art. 24 akapit pierwszy TFUE; rozporządzenie PE i Rady nr 211/2011 z r. w sprawie inicjatywy obywatelskiej sygnatariusze inicjatywy pochodzą z co najmniej ¼ p.czł. Inicjatywa obywatelska wyrok Sądu UE w sprawie T-450/12, Alexios Anagnostakis [2015] fakt, iż wniosek [o rejestrację inicjatywy obywatelskiej] nie został zarejestrowany, może wpłynąć na samą skuteczność ustanowionego w art. 24 akapit pierwszy TFUE prawa obywateli do przedłożenia inicjatywy obywatelskiej. W związku z tym decyzja taka powinna wyraźnie przedstawiać względy uzasadniające wspomnianą odmowę. Obywatelowi, który przedłożył proponowaną inicjatywę obywatelską, należy bowiem umożliwić zrozumienie powodów, dla których nie została ona zarejestrowana przez Komisję. Zadaniem Komisji, do której złożono proponowaną inicjatywę obywatelską, jest ocena, lecz także uzasadnienie swej decyzji o odmowie, zważywszy na jej wpływ na skuteczne wykonywanie prawa ustanowionego przez traktat. Wynika to z samego charakteru tego prawa, które, jak wynika z motywu 1 rozporządzenia nr 211/2011, ma wzmacniać obywatelstwo Unii i usprawniać demokratyczne funkcjonowanie Unii poprzez uczestnictwo obywateli w życiu demokratycznym Unii ZASADA PRZYZNANIA UPRAWNIEŃ (KOMPETENCJI) Zasada przyznania kompetencji na rzecz UE art. 1, art. 4 ust. 1, art. 5 ust. 1-2 TUE Każda z instytucji działa (art. 13 ust. 2 TUE): w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów zgodnie z procedurami określonymi w Traktatach na warunkach określonych w Traktatach w celach określonych w Traktatach ZASADA RÓWNOWAGI MIĘDZYINSTYTUCJONALNEJ Nie oznacza to równości instytucji, ale konieczność poszanowania przez każdą z nich (nie wyłączając Trybunału Sprawiedliwości) przy wykonywaniu jej kompetencji także kompetencji pozostałych instytucji. 3

4 Wyrok ETS w sprawie 9-56, Meroni [1958] Podstawowe wymogi prawne delegowania kompetencji w prawie UE: organ delegujący nie może przekazać na rzecz innego organu kompetencji innych niż sam posiada na podstawie Traktatu delegacja kompetencji dotyczyć może wyraźnie zdefiniowanych kompetencji wykonawczych Wyrok ETS w sprawie 9-56, Meroni wykonywanie kompetencji delegowanych powinno poddane zostać w całości nadzorowi organu delegującego wykonywanemu na podstawie obiektywnych kryteriów delegacja kompetencji nie może być domniemana i wymaga wyraźnej decyzji organu delegującego w tej sprawie Wyrok ETS w sprawie 9-56, Meroni Wyrok ETS w sprawie 9-56, Meroni delegacja kompetencji dyskrecjonalnych (uznaniowych) na rzecz organu innego niż ustanowione w Traktacie czyni mniej skuteczną gwarancję wynikającą z równowagi kompetencji (balance of powers) zawartej w Traktacie. Tego rodzaju delegacja jest prawnie niedopuszczalna równowaga kompetencji jest charakterystyczną cechą struktury instytucjonalnej Wspólnoty (obecnie: UE) i stanowi podstawową gwarancję udzieloną przez Traktat na rzecz jednostek (znajduje ona zastosowanie do jednostek) Wyrok ETS w sprawie C-70/88, PE v. Rada ( Czernobyl )[1990]: Ustanawiając system podziału kompetencji między różne instytucje Wspólnot, przypisując instytucji jej własną rolę w strukturze instytucjonalnej i wykonywaniu zadań powierzonych Wspólnotom, Wyrok ETS w sprawie C-70/88, Czernobyl Przestrzeganie tej równowagi oznacza, że każda z instytucji musi wykonywać swoje prawa z należytym uwzględnieniem praw pozostałych instytucji. Traktaty stworzyły równowagę instytucjonalną. Wymaga ona także, aby było możliwe penalizowanie wszelkich ewentualnych naruszeń tej zasady. 4

5 Wyrok ETS w sprawie C-70/88, Czernobyl Trybunał, którego zadaniem na mocy Traktatów jest zapewnienie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu Traktatu, musi zatem być zdolny do utrzymania równowagi instytucjonalnej, i w tym celu musi mieć możliwość kontroli przestrzegania prerogatyw różnych instytucji przy pomocy środków prawnych. ZASADA AUTONOMII INSTYTUCJONALNEJ - art. 13 ust. 2 TUE Każda instytucja dysponuje wyznaczoną przez traktaty autonomią niezbędną do wykonywania jej zadań. Oznacza to w szczególności uprawnienie każdej instytucji do: określenia swej struktury wewnętrznej i zasad działania (własne regulaminy wewnętrzne, możliwość powoływania własnych organów kierownictwa wewnętrznego i organów pomocniczych, własna organizacja aparatu administracyjnego) posiadania niezbędnych przywilejów i immunitetów, posiadania samodzielności budżetowej w ramach budżetu UE. ZASADA LOJALNEJ WSPÓŁPRACY MIĘDZYINSTYTUCJONALNEJ art. 13 ust. 2 TUE Instytucje lojalnie ze sobą współpracują. Instytucje są nie tylko odpowiedzialne za wykonywanie swych własnych kompetencji, ale także winny ułatwiać innym instytucjom realizację ich zadań, podejmując w tym celu stosowną współpracę oraz powstrzymując się od działań, które mogłyby zagrozić realizacji tych zadań. ZASADA OTWARTOŚCI art. 1 i art. 10 ust. 3 TUE oraz art. 15 ust. 1 TFUE Instytucje, organy i jednostki organizacyjne UE zostały zobowiązane do: podejmowania decyzji w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela (art. 1, art. 10 ust. 3 TUE), działania z jak największym poszanowaniem zasady otwartości. Celem jest tutaj wspieranie dobrych rządów i zapewnienie uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego (art. 15 ust. 1 TFUE) Zasadę otwartości realizuje: obowiązek zapewnienia przejrzystości prac instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE, jawność obrad PE oraz obrad Rady obradującej i głosującej nad projektem aktu normatywnego, dostęp do dokumentów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE publikacja przez PE i Radę dokumentów dotyczących procedur prawodawczych 5

6 INSTYTUCJE, ORGANY I JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE UE Instytucje: Parlament Europejski Rada Europejska Rada Komisja Europejska Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Europejski Bank Centralny Trybunał Obrachunkowy Organy doradcze Komitet Ekonomiczno-Społeczny Komitet Regionów Organ finansowy (wyspecjalizowany): Europejski Bank Inwestycyjny Agendy (agencje) Unii Europejskiej (organy zdecentralizowane) np.: Europejskie Centrum Rozwoju Szkolenia Zawodowego, Europejska Fundacja do spraw Poprawy Warunków Życia i Pracy Organy międzyinstytucjonalne Urząd Publikacji Unii Europejskiej Europejski Urząd Doboru Kadr Europejska Szkoła Administracji Urząd Kontroli Weterynaryjnej i Fitosanitarnej Europejska Agencja Środowiska Naturalnego Europejska Fundacja Szkoleniowa Europejskie Centrum Monitoringu Narkotyków i Uzależnienia Narkotykowego Europejska Agencja Oceny Produktów Medycznych Agendy (agencje) Unii Europejskiej Urząd do spraw Harmonizacji na Rynku Wewnętrznym RADA EUROPEJSKA Europejska Agencja do spraw Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy Wspólnoty Urząd Odmian Roślin Centrum Tłumaczeń dla Unii Europejskiej Europejskie Centrum Monitoringu Rasizmu i Ksenofobii Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich (FRONTEX) z siedzibą w Warszawie 6

7 1974 pierwszy raz zgromadzenie szefów państw i rządów przyjęło miano Rady Europejskiej Traktat z Lizbony zaliczył Radę Europejską do instytucji UE Podstawy prawne działania - art. 15 TUE oraz art TFUE Regulamin wewnętrzny Rady Europejskiej decyzja RE z dnia 1 grudnia 2009 r. Siedziba początkowo brak stałej siedziby; po rozszerzeniu z 2004 r. - wszystkie sesje w Brukseli (wyjątkowo, za jednomyślną zgodą Rady ds. Ogólnych lub Komitetu Stałych Przedstawicieli w innym miejscu). Charakter organu: organ międzyrządowy, organ decyzji politycznych (głównie), niekadencyjny Skład Rady Europejskiej: - szefowie państw lub rządów p.czł., - przewodniczący Rady Europejskiej, - przewodniczący Komisji. W pracach uczestniczy wysoki przedstawiciel UE ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Jeżeli wymaga tego porządek obrad, członkowie Rady Europejskiej mogą podjąć decyzję, aby każdemu z nich towarzyszył minister, a w przypadku przewodniczącego Komisji członek Komisji. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego może zostać zaproszony przez Radę Europejską w celu jego wysłuchania. Taka wymiana poglądów odbywa się na początku posiedzenia Rady Europejskiej, chyba że Rada Europejska jednomyślnie postanowi inaczej. Organizacja wewnętrzna. Administracja: Przewodniczący Rady Europejskiej Donald Tusk (wybrany jednogłośnie w 2014 r. na 2,5-letnią kadencję) przewodniczy Radzie Europejskiej i prowadzi jej prace; Przewodniczący cd. zapewnia przygotowanie i ciągłość prac Rady Europejskiej, we współpracy z przewodniczącym Komisji i na podstawie prac Rady do Spraw Ogólnych; wspomaga osiąganie spójności i konsensusu w Radzie Europejskiej; 7

8 Przewodniczący cd. przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z każdego posiedzenia Rady Europejskiej. Radę Europejską wspomaga Sekretariat Generalny Rady. zapewnia na swoim poziomie oraz w zakresie swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, bez uszczerbku dla uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Przewodniczący RE posiada także swój gabinet (ponad 30 osób). Tryb działania Rady Europejskiej: RE zbiera się co najmniej 2 razy w ciągu półrocza posiedzenia są zwoływane przez przewodniczącego posiedzenia przygotowuje Rada ds. Ogólnych w powiązaniu z Przewodniczącym Rady Europejskiej i Komisją posiedzenia trwają maksymalnie 2 dni posiedzenie nie są jawne Tryb działania Rada Europejska co do zasady podejmuje decyzje w drodze konsensusu w przypadku głosowania - nie biorą w nim udziału przewodniczący RE i Komisji głosowanie większością kwalifikowaną lub wyjątkowo zwykłą większością (kwestie proceduralne, regulamin wewnętrzny) Funkcje i wydawane akty: Art. 15 ust. 1 TUE nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa ogólne kierunki i priorytety polityczne nie pełni funkcji prawodawczej kompetencje przede wszystkim o charakterze politycznym, wynik obrad zamieszczony zostaje w tzw. konkluzjach Rady Europejskiej (konkluzje przewodnictwa) dokument polityczny, a nie akt prawny 8

9 Akty polityczne Rady Europejskiej nie podlegają kontroli ze strony sądownictwa unijnego (np. orzeczenie ETS w sprawie C-253/94 P, Roujansky v. Council of the European Union skarga p-ko deklaracji Rady Europejskiej w sprawie wejścia w życie TUE). RE przyjmuje jednak także akty prawne, np. Artykuł 236 TFUE Rada Europejska przyjmuje większością kwalifikowaną: a) decyzję ustanawiającą wykaz składów Rady innych niż Rady do Spraw Ogólnych i Rady do Spraw Zagranicznych, zgodnie z artykułem 16 ustęp 6 Traktatu o Unii Europejskiej; b) decyzję dotyczącą prezydencji składów Rady, z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych, zgodnie z artykułem 16 ustęp 9 Traktatu o Unii Europejskiej. Art. 48 ust. 6 i 7 TUE Rada Europejska decyduje w sprawie uproszczonych zmian traktatów Akty Rady Europejskiej zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich podlegają kontroli Trybunału (art. 263 TFUE). Kontroli Trybunału podlega także bezczynność Rady Europejskiej (art. 265 TFUE). PARLAMENT EUROPEJSKI Zgromadzenie Ogólne (EWWiS) Zgromadzenie (zwane Zgromadzeniem Parlamentarnym ) - EWG 1962 Parlament Europejski Akt o powszechnych wyborach bezpośrednich do PE 1979 pierwsze wybory bezpośrednie 9

10 Podstawy prawne art. 14 TUE, art TFUE, Regulamin proceduralny decyzja PE z 28 września 2005 r. w sprawie przyjęcia statutu posła do parlamentu Europejskiego decyzja Prezydium PE z 19 maja i 9 lipca 2008 r. (ze zm.) ustanawiająca przepisy wykonawcze do Statutu posła do Parlamentu Europejskiego Sposób ukonstytuowania wybory Prawo wyborcze: Akt o powszechny wyborach bezpośrednich (ostatnia zmiana r.) Prawo głosowania i kandydowania w wyborach do PE stanowi jedno z uprawnień składających się na instytucję obywatelstwa UE art.20 ust. 2 lit.b), art.22 ust.2 TFUE Prawo wyborcze cd. Art.14 ust. 3 TUE wybory powszechne, bezpośrednie, wolne i tajne dyrektywa nr 93/109/WE dnia 6 grudnia 1993 r. ustanawiająca szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego przez obywateli Unii mających miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim, którego nie są obywatelami Prawo wyborcze cd. dyrektywa nr 93/109/WE dnia 6 grudnia 1993 r. ustanawiająca szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego przez obywateli Unii mających miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim, którego nie są obywatelami Art.223 ust.1 TFUE jednolita ordynacja wyborcza do PE: inicjatywa PE, jednomyślność w Radzie UE zgoda PE (większość głosów spośród wszystkich posłów) zatwierdzenie przez państwa czł. zgodnie z krajowymi wymogami konstytucyjnymi Do tej pory nie uchwalono jednolitej ordynacji Siedziba: Strasburg Strasburg - 12 posiedzeń plenarnych, w tym posiedzenie budżetowe Charakter i skład organu: składa się z przedstawicieli obywateli UE (posłów do PE) 751 posłów z 28 państw członkowskich Polska - 51 przedstawicieli (posłów do PE) Bruksela - dodatkowe posiedzenia plenarne, komisje parlamentarne reprezentacja obywateli ma charakter degresywnie proporcjonalny; min. 6 posłów, max. 96 posłów z danego państwa (Niemcy) Luksemburg - Sekretariat Generalny PE i jego służby organ kolegialny, jednoizbowy, o charakterze przedstawicielskim i ponadnarodowym, kadencyjny (5 lat) 10

11 Status deputowanego: przedstawiciel obywateli UE; mandat wolny; odnawialny; nie można łączyć np. z: mandatem krajowym (od 2004 r.), funkcją czł. rządu p.czł., funkcją komisarza, funkcją sędziego ETS, funkcją Rzecznika Generalnego, funkcją RPO i in. Organizacja wewnętrzna. Administracja: przewodniczący i prezydium (art. 14 ust. 4 TUE), komisje stałe (20) i tymczasowe, grupy polityczne Przewodniczącym PE jest Martin Schulz - Grupa Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim (poprzednio: Jerzy Buzek - Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci). Martin Schulz został wybrany na Przewodniczącego PE r. na 2,5-letnią kadencję; r. wybór został ponowiony (pierwszy raz w historii UE); Przewodniczący PE Martin Schulz Tryb działania: pracuje w trybie sesyjnym (pierwsza sesja drugi wtorek marca), uchwały zapadają co do zasady większością oddanych głosów, kworum 1/3 czł., głosowanie jawne, w tym imienne, wyjątkowo tajne (sprawy personalne) RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH (obecnie: Emily O Reilly) Funkcje: prawodawcza budżetowa kontrolna (kontroli politycznej) konsultacyjna kreacyjna 11

12 RADA UNII EUROPEJSKIEJ Art. 228 TFUE - zajmuje się sprawami niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej (z wyłączeniem Trybunału Sprawiedliwości UE wykonującego funkcje sądowe) Podstawy prawne: art. 16 TUE, art TFUE protokół (nr 36) w sprawie postanowień przejściowych decyzja Rady Europejskiej z 1 grudnia 2009 r. w sprawie sprawowania prezydencji Rady Siedziba: Bruksela (w kwietniu, czerwcu i październiku posiedzenia w Luksemburgu, w wyjątkowych sytuacjach, na podstawie jednomyślnej zgody Rady lub Coreper - w innym miejscu) decyzja Rady z 1 grudnia 2009 r. dotycząca przyjęcia regulaminu wewnętrznego Rady Obraduje w 10 różnych konfiguracjach: Sprawy Ogólne; Rada należy do instytucji UE; organ międzyrządowy, kolegialny, brak stałego składu, nie jest organem niezależnym Sprawy Zagraniczne; Sprawy Gospodarcze i Finansowe; Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne; Zatrudnienie, Polityka Społeczna, Zdrowie i Ochrona Konsumentów; 12

13 Obraduje w 10 różnych konfiguracjach cd.: Konkurencyjność (Rynek Wewnętrzny, Przemysł i Badania); Transport, Telekomunikacja i Energia; Rolnictwo i Rybołówstwo; Status członka: w RUE zasiadają przedstawiciele rządów państw członkowskich szczebla ministerialnego upoważnieni do zaciągania zobowiązań w imieniu państwa czł., które reprezentują oraz do wykonywania prawa głosu Środowisko; Edukacja, Młodzież i Kultura. Organizacja wewnętrzna Prezydencję Rady, z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych, sprawują uprzednio ustalone grupy trzech państw członkowskich (trio Prezydencji) przez okres 18 miesięcy. Grupy te tworzone są na zasadzie równej rotacji między państwami członkowskimi, przy uwzględnieniu ich różnorodności i równowagi geograficznej w ramach Unii. Każdy członek grupy kolejno, przez okres sześciu miesięcy, sprawuje prezydencję wszystkich składów Rady, z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych. Pozostali członkowie grupy wspierają prezydencję we wszystkich jej obowiązkach na podstawie wspólnego programu. Członkowie grupy mogą przyjąć inne ustalenia między sobą. Trio Prezydencji Polska, Dania, Cypr Irlandia, Litwa, Grecja Włochy, Łotwa, Luksemburg Niderlandy, Słowacja, Malta Wielka Brytania, Estonia, Bułgaria Austria, Rumunia, Finlandia Sekretariat Generalny na czele z sekretarzem generalnym Rady 13

14 Funkcje Rady: Tryb działania: faza przygotowawcza, posiedzenie Rady sprawowanie ogólnego kierownictwa politycznego (w tym koordynacja polityk gospodarczych państw członkowskich) funkcja prawodawcza funkcja budżetowa funkcja kreacyjna (udział w powołaniu Komisji, Trybunału Obrachunkowego. KE-S, K.Reg.) Tryb głosowania (na posiedzeniu, wyjątkowo w formie pisemnej, w tym w trybie milczącej zgody) głosowanie większością głosów członków Rady głosowanie większością kwalifikowaną jednomyślnie Rodzaje wydawanych aktów: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, akty sui generis, akty niewiążące, zawiera w imieniu UE umowy międzynarodowe Traktat Akcesyjny: Polska 27 głosów Komitet Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich - COREPER: organ pomocniczy Rady, odpowiedzialny za przygotowanie prac Rady i wykonywanie zadań powierzonych mu przez Radę; może przyjmować decyzje proceduralne w przypadkach przewidzianych w regulaminie wewnętrznym Rady akty na wniosek Komisji głosy za + większość członków inne akty głosy za + co najmniej 2/3 członków procedura sprawdzenia - 62% ogółu ludności Unii 14

15 Protokół (nr 36) w sprawie postanowień przejściowych: Polska 27 głosów (do r.) akty na wniosek Komisji głosów za + większość członków inne akty głosów za + co najmniej 2/3 członków procedura sprawdzenia - 62% ogółu ludności Unii Traktat z Lizbony: 55% członków Rady zawierające co najmniej 15 z nich; Członkowie ci mają przy tym reprezentować państwa członkowskie obejmujące co najmniej 65% ludności Unii (od r.). Mniejszość blokująca co najmniej 4 członków Rady. W przypadku, gdy Rada nie stanowi na wniosek Komisji lub wysokiego przedstawiciela ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa - 72% członków Rady oraz 65% ludności. Kompromis z Joaniny (deklaracja nr 7) Do r. każde państwo może zażądać głosowania większością kwalifikowaną sprzed reformy. Decyzja Rady z dnia 13 grudnia 2007 r. odnosząca się do wykonania art. 9c ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej i art. 205 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w okresie między dniem 1 listopada 2014 r. a dniem 31 marca 2017 r. i od dnia 1 kwietnia 2017 r. (2009/857/WE) art. 9c ust. 4 to obecnie art. 16 ust. 4 TUE art ust. 2 to obecnie art. 238 ust. 2 TFUE Podstawy prawne: EWWiS - Wysoka Władza KOMISJA EUROPEJSKA jedna Komisja dla wszystkich trzech Wspólnot art TUE, art TFUE, regulamin Komisji Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję 15

16 Podstawy prawne cd.: Siedziba: Bruksela (niektóre instytucje i służby - Luksemburg) Porozumienie z 3 czerwca 2008 r. pomiędzy Parlamentem Europejskim i Komisją w sprawie procedur wprowadzania w życie decyzji Rady 1999/468/WE ustanawiającej warunki wykonywania uprawnień wykonawczych przyznanych Komisji, zmienionej decyzją 2006/512/WE Komisja Europejska ( ) Charakter i skład organu: należy do instytucji UE, organ kolegialny o charakterze ponadnarodowym, kadencyjny (5 lat) Od 1 listopada 2014 r.: liczba komisarzy odpowiadać ma 2/3 liczby państw czł. (zmiana liczby komisarzy wymaga jednomyślnej decyzji Rady Europejskiej); obsada stanowisk na podstawie systemu równej rotacji między p.czł. (równość państw, odzwierciedlenie różnorodności demograficznej i geograficznej wszystkich państw członkowskich) Komisja powołana w 2014 r. liczy 28 członków (komisarzy) po jednym z każdego państwa członkowskiego Tryb powoływania i odwoływania: mianowani przez Radę Europejską (głosowanie większością kwalifikowaną), po uprzednim zatwierdzeniu przez Parlament Europejski 16

17 Członkostwo w Komisji ustaje na skutek: - upływu kadencji, - śmierci, - rezygnacji, - rezygnacji na żądanie Przewodniczącego - dymisji (1976 r. - komisarz A. Borschette) - uchwalenia votum nieufności w stosunku do całej Komisji przez Parlament Europejski (art. 234 TFUE) Status członka: niezależny, działa w interesie Unii (sprawa Martina Bangemana, sprawa E. Cresson) Przewodniczący Komisji Jean-Claude Juncker Organizacja wewnętrzna Przewodniczący określa wytyczne, w ramach których Komisja wykonuje swoje zadania (sprawuje polityczne kierownictwo), decyduje o organizacji wewnętrznej, mianuje wiceprzewodniczących (innych niż wysoki przedstawiciel...) ustala zakres obowiązków spoczywających na Komisji, powierza określone funkcje komisarzom, dokonuje zmian w rozdziale obowiązków Art. 248 zdanie trzecie TFUE: "Członkowie Komisji wykonują funkcje powierzone im przez przewodniczącego i jemu podlegają". Wysoki Przedstawiciel ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa - Federica Mogherini Wysoki Przedstawiciel ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa powoływany przez Radę Europejską za zgodą przewodniczącego Komisji przewodniczy Radzie ds. Zagranicznych pełni funkcję jednego z wiceprzewodniczących Komisji realizuje z upoważnienia Rady wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa czuwa nad spójnością działań zewnętrznych Unii odpowiada za obowiązki Komisji w dziedzinie stosunków zewnętrznych oraz koordynację tych spraw 17

18 Administracja: Dyrekcje Generalne i równoważne im Departamenty Dyrekcje Wydziały (Jednostki) Tryb działania Komisji: Komisja podejmuje decyzje: na posiedzeniach, w trybie procedury pisemnej (tryb obiegowy), w trybie upoważnienia (środki o charakterze zarządczym lub administracyjnym; przyjęcie ostatecznej wersji tekstu dyskutowanego na posiedzeniu), w trybie delegacji na rzecz Dyrektorów Generalnych i Szefów Służb (środki o charakterze zarządczym lub administracyjnym); możliwość subdelegacji na rzecz dyrektorów lub kierowników wydziałów spraw dotacji i zawierania umów Funkcje Komisji Europejskiej: strażnik traktatów i prawa wtórnego funkcja prawodawcza funkcja wykonywania budżetu i zarządzania programami funkcja koordynacyjne, wykonawcze i zarządzające funkcja stymulacyjna funkcja reprezentacji UE na zewnątrz Rodzaje wydawanych aktów: akty wiążące (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje) i niewiążące (obwieszczenia, komunikaty, zalecenia, opinie, białe i zielone księgi) TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY Podstawy prawne: art TFUE, regulamin wewnętrzny TO Trybunał Obrachunkowy: należy obecnie do instytucji UE; jest organem kontroli budżetowej UE. 18

19 Skład Trybunału Obrachunkowego w skład wchodzi jeden obywatel z każdego państwa członkowskiego; wybór spośród osób, które wchodzą lub wchodziły w skład organów kontroli zewnętrznej lub mających szczególne kwalifikacje do zajmowania tego stanowiska. powołania dokonuje Rada UE (po konsultacji z PE) na podstawie propozycji z państw członkowskich. 6-letnia kadencja Niezależność członków TO. Na czele TO stoi Prezes, wybierany spośród członków TO (na 3 lata); obecnie Vitor Manuel da Silva Caldeira r. wybrany na 3 kadencję Członek TO z Polski - Augustyn Kubik Mandat członka Trybunału Obrachunkowego ustaje na skutek: upływu kadencji, śmierci, rezygnacji dymisji orzeczonej przez Trybunał Sprawiedliwości na wniosek TO. Siedzibą TO jest Luksemburg. Trybunał Obrachunkowy podejmuje decyzje na posiedzeniach (wyjątkowo w procedurze pisemnej). Decyzje TO (w tym dotyczące przyjęcia sprawozdań i opinii) zapadają zasadniczo większością głosów członków. Pewne kategorie sprawozdań lub opinii mogą być jednak przyjmowane przez specjalnie w tym celu ustanowione wewnętrzne izby TO. Podstawową funkcją Trybunału Obrachunkowego jest kontrola wykonania budżetu UE. Kontrola obejmuje zarówno finanse samych instytucji UE, jak i innych organów i jednostek organizacyjnych utworzonych przez UE w zakresie, w jakim akt założycielski nie wyklucza takiej kontroli (art. 287 ust. 1 TFUE). Trybunał Obrachunkowy kontroluje: legalność i prawidłowość dochodów i wydatków, prawidłowość zarządzania finansami przez kontrolowane jednostki. 19

20 Efektem prac Trybunału Obrachunkowego są: roczne sprawozdania, przygotowywane po zamknięciu każdego roku budżetowego, uwagi TO, w tym sprawozdania specjalne dotyczące poszczególnych spraw, opinie wydawane na żądanie jednej z pozostałych instytucji UE. TO nie posiada kompetencji jurysdykcyjnych, nie może też nakładać żadnych sankcji. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości lub nadużyć, prócz ich wykazania w stosownym sprawozdaniu, TO przekazuje stosowne informacje do Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF). EUROPEJSKI INSPEKTOR OCHRONY DANYCH Podstawy prawne: Rozporządzenie (WE) nr 45/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2000 r. o ochronie osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez instytucje i organy wspólnotowe i o swobodnym przepływie takich danych EIOD jest niezależnym organem nadzoru odpowiedzialnym za zapewnienie, że podstawowe prawa i wolności osób fizycznych, w szczególności prawo do prywatności, są respektowane przez instytucje i organy unijne w odniesieniu do przetwarzania danych osobowych. EIOD jest wybierany spośród osób, których niezależność jest niekwestionowana i o których wiadomo, że mają doświadczenie i umiejętności wymagane do spełniania obowiązków europejskiego inspektora ochrony danych, ponieważ na przykład należy lub należała do organów nadzoru określonych w art. 28 dyrektywy 95/46/WE. Od r. funkcję EIOD pełni Giovanni Buttarelli. Zastępcą EIOD jest Wojciech Wiewiórowski Kadencja: 5 lat (z możliwością ponownego powołania) Przed upływem kadencji EIOD przestaje pełnić swą funkcję na skutek: śmierci, rezygnacji przymusowej dymisji - EIOD może być zwolniony lub pozbawiony praw do emerytury lub innych świadczeń na jego rzecz przez Trybunał Sprawiedliwości na wniosek Parlamentu Europejskiego, Rady lub Komisji, jeżeli przestanie spełniać warunki wymagane dla wykonania jego obowiązków lub jeśli jest winny poważnego uchybienia. 20

21 Niezależność EIOD: kadencyjność, nie oczekuje i nie przyjmuje instrukcji od nikogo, powstrzymuje się od wszelkich czynności niezgodnych ze swoimi obowiązkami, podczas swojej kadencji nie wykonuje żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej, Niezależność EIOD cd.: po zakończeniu swojej kadencji zachowuje się z uczciwością i dyskrecją, jeżeli chodzi o przyjmowanie zleceń i korzyści, prawo gwarantuje mu zasoby ludzkie i finansowe konieczne do wykonania zadań, jest jedynym zwierzchnikiem personelu urzędniczego w jego urzędzie (sekretariat), budżet EIDO jest umieszczony w osobnej pozycji budżetu UE Kompetencje: EIOD jest kompetentny: doradzać podmiotom danych w kwestii korzystania z ich praw; przekazać sprawę administratorowi w przypadku domniemanego naruszenia przepisów rządzących przetwarzaniem danych osobowych i w miarę potrzeb zaproponować środki prawne dla usunięcia tego naruszenia i dla poprawy ochrony podmiotów danych; ostrzec lub upomnieć administratora danych; Kompetencje. EIOD nakazać, aby przyjęte zostały wnioski o skorzystaniu z pewnych praw w odniesieniu do danych, gdy takie wnioski zostały odrzucone z naruszeniem przepisów rozporządzenia; nakazać poprawę, zablokowanie, wykasowanie lub zniszczenie wszystkich danych, jeżeli były one przetwarzane z naruszeniem przepisów rządzących przetwarzaniem danych osobowych oraz powiadomienie o takich działaniach osób trzecich, którym dane zostały ujawnione; Kompetencje. EIOD nałożyć czasowy lub całkowity zakaz przetwarzania; przekazać sprawę odpowiedniej instytucji lub organowi Wspólnoty i jeśli to konieczne Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Komisji; przekazać sprawę Trybunałowi Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktacie; interweniować w sprawach wniesionych przed Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich. Trybunał Sprawiedliwości UE Traktat z Lizbony w niewielkim tylko stopniu zmodyfikował zasady działania TS UE (reformy dokonał wcześniej traktat z Nicei) Państwa czł. zostały zobowiązane do ustanowienia środków niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem UE (art. 19 ust. 1 TUE) 21

22 Trybunał Sprawiedliwości UE Trybunał Sprawiedliwości UE obejmuje (art. 19 ust. 1 TUE): Trybunał Sprawiedliwości Sąd sądy wyspecjalizowane (obecnie: Sąd ds. Służby Publicznej) Stały Rzecznik Generalny dla Polski Deklaracja nr 38 wskazuje na możliwość uzyskania przez Polskę stałego Rzecznika Generalnego (przy zwiększeniu liczby Rzeczników do 11) W takim przypadku Polska, podobnie jak ma to miejsce w przypadku Niemiec, Francji, Włoch, Hiszpanii i Zjednoczonego Królestwa, nie będzie już uczestniczyć w systemie rotacji (system rotacji będzie obejmował pięciu rzeczników generalnych zamiast trzech). Stały Rzecznik Generalny dla Polski 16 stycznia 2013 r. - Trybunał Sprawiedliwości wystąpił o zwiększenie liczby rzeczników generalnych o trzy osoby. 25 czerwca 2013 r. - Rada UE postanowiła zwiększyć liczbę Rzeczników Generalnych do dziewięciu z dniem 1 lipca 2013 r., oraz do jedenastu z dniem 7 października 2015 r. 16 października 2013 r. - przedstawiciele rządów państw członkowskich mianowali Rzecznikiem Generalnym Prof. Macieja Szpunara, na okres od dnia 16 października 2013 r. do dnia 6 października 2018 r. 23 października 2013 r. prof. Maciej Szpunar złożył ślubowanie i objął urząd Rzecznika Generalnego Trybunał Sprawiedliwości UE Powołanie komitetu ds. opiniowania kandydatów na sędziów i rzeczników generalnych w TS i Sądzie (art. 253 akapit pierwszy i art. 255 TFUE) Trybunał Sprawiedliwości UE Wprowadzenie zwykłej procedury ustawodawczej dla ustanawiania sądów wyspecjalizowanych (art. 257 TFUE) zwiększenie roli PE Możliwość nałożenia na państwo członkowskie przez TS sankcji finansowych już w ramach procedury z art. 258 TFUE w przypadku uchybienia obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą ustawodawczą (art. 260 ust. 3 TFUE) Trybunał Sprawiedliwości UE Skarga na nieważność może dotyczyć także aktów Rady Europejskiej oraz aktów organów i jednostek organizacyjnych UE zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich (art. 263 TFUE) Analogiczne kompetencje Trybunału dotyczą zaniechania działania po stronie Rady Europejskiej oraz organów i jednostek org.ue (art. 265 TFUE) 22

23 Trybunał Sprawiedliwości UE Osoby fizyczne i prawne uzyskały możliwość wniesienia skargi do Trybunału na akty regulacyjne, które dotyczą je bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych (art TFUE) Pytania prejudycjalne sądów krajowych dotyczyć mogą także wykładni aktów organów lub jednostek org.ue (art. 267 TFUE) Trybunał Sprawiedliwości UE art. 269 TFUE - określa zasady kontroli sądowej aktów Rady Europejskiej i Rady podejmowanych na podstawie art. 7 TUE (wyłącznie na wniosek zainteresowanego państwa oraz wyłącznie co do przestrzegania postanowień czysto proceduralnych) Trybunał Sprawiedliwości UE Art. 275 TFUE określa kompetencje Trybunału w sprawach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Art. 276 TFUE określa kompetencje Trybunału w sprawach dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości 23