DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA DZIECKA

Transkrypt

1 DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA DZIECKA Opracowała: Małgorzata Wysocka nauczycielka Szkoły Podstawowej nr 11 w Suwałkach

2 Dojrzałość szkolna dziecka Dziecko wstępujące do szkoły powinno być dobrze przygotowane pod każdym względem, inaczej mówiąc, powinno osiągnąć tak zwaną dojrzałość szkolną. Dojrzałość szkolną, zwaną też gotowością szkolną, pojmuje się osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju psychicznego, jaki pozwala mu sprostać obowiązkom szkolnym. Odpowiedni rozwój intelektualny, emocjonalnospołeczny i fizyczno- somatyczny jest warunkiem osiągnięcia dojrzałości do szkoły. Stopień dojrzałości szkolnej u dzieci jest zróżnicowany i uzależniony od wielu czynników. Początkowo przypuszczano, że do uzyskania zadowalających postępów w szkole wystarczy dziecku odpowiedni poziom rozwoju intelektualnego. Okazało się, że tak nie jest. Czasami dzieci wykazujące się ilorazem inteligencji wyższym niż przeciętny nie czynią w szkole zadowalających postępów. Oprócz odpowiednio wysokiego poziomu inteligencji niezbędna okazuje się w uczeniu: umiejętność dowolnego koncentrowania uwagi na przedmiocie, wytrwałość w podejmowaniu wysiłków zmierzających do realizacji wyznaczonego celu, gotowość do wykonywania zadań na polecenie, umiejętność korzystania ze wskazówek kierowanych do grupy, zdolność uczestniczenia w zajęciach zespołowych. Istotną rolę pełni poczucie obowiązku oraz ogólne zdyscyplinowanie. Nieobojętne jest także zrównoważenie emocjonalne, które umożliwia dziecku adekwatny stosunek do trudności i problemów szkolnych. 1. Dojrzałość intelektualna U dziecka w klasie pierwszej następuje szybki i dynamiczny rozwój procesów poznawczych. Pamięć logiczna opiera się na kojarzeniu. Siedmiolatek z łatwością uczy się długiego szeregu liczebników, wierszyków i piosenek. Recytuje fragmenty czytanych mu książek. Jednak trwałość i szybkość zapamiętywania jest zróżnicowana. Wzrasta orientacja czasowo- przestrzenna. Dziecko szybko uczy się rozpoznawać, co oznacza godzina czasu, jaka jest pora roku czy dnia. Spostrzeganie zbliża się do obserwacji, czyli celowego, świadomego kierowania spostrzeżeń na określony cel. Dzięki wzmożonemu odbiorowi różnych wrażeń doskonali się sprawność wszystkich analizatorów. Wzrok staje się bardzo wrażliwy, a słyszalność zbliża się do najwyższych granic. Jest to najlepszy wiek do rozpoczęcia edukacji plastycznej i muzycznej. Dziecko wstępujące do szkoły charakteryzuje się skłonnością do naśladowania, na której w znacznej mierze opiera się początkowe nauczanie. Czasem jednak skłonność ta przeradza się w bezmyślną i mechaniczną reakcję.

3 Mając na uwadze naukę czytania i pisania, przyjmuje się jako jedne z istotnych wskaźników dojrzałości rozwinięte umiejętności w zakresie analizy i syntezy słuchowej i wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo- ruchowej, ze szczególnym uwzględnieniem sprawności manualnych, a specjalnie odwzorowywania. Podstawową rolę w gotowości do nauki czytania i pisania odgrywa współdziałanie ośrodka wzroku, słuchu, ruchu i mowy znajdujących się w korze mózgowej. Dzieci, u których występują trudności w nauce czytania i pisania, wykazują niedostatki w zakresie wymienionych funkcji. Z uwagi na treści matematyczne oczekuje się od dzieci siedmioletnich umiejętności operowania pojęciem liczby i zbioru oraz dokonywania porównań. Dzięki nauce czytania, pisania i liczenia dziecko zaczyna przezwyciężać dominujące formy myślenia konkretnego, obrazowego i rozwija myślenie abstrakcyjne, zaczyna posługiwać się symbolami. Dziecko abstrahuje i potrafi uogólniać. Łatwiej dostrzega różnice niż podobieństwa. Myślenie słowno- pojęciowe można ocenić na podstawie budowania definicji pojęć. Siedmiolatek powinien posiadać dobrą orientację w zasobie wiadomości codziennych. Jeśli chodzi o rozwój mowy, to dziecko siedmioletnie znajduje się w fazie przechodzenia mowy sytuacyjnej w mowę konkretno - wyobrażeniową oraz tworzenia się elementów mowy abstrakcyjnej. Należy dążyć do tego, aby jak największa liczba słów znajdowała się w słowniku czynnym dziecka. Rozwijanie mowy podnosi poprawność wszystkich procesów poznawczych. Dzięki mowie uwaga i pamięć staje się dowolna, spostrzeganie dokładniejsze. Rozwój mowy sprzyja rozwojowi myślenia pojęciowego, doskonali się słuch fonematyczny, a także umiejętności czytania i pisania. Dziecko wstępujące do szkoły posługuje się mową w sposób zrozumiały dla otoczenia, a także poprawny pod względem gramatycznym i dźwiękowym. Rozwój inteligencji ogólnej nie jest wystarczającym warunkiem dojrzałości dziecka do nauki w szkole, gdyż zdarza się, że dziecko posiadające odpowiedni iloraz inteligencji nie jest dojrzałe do nauki. 2. Dojrzałość fizyczna Dziecko siedmioletnie posiada smukłą sylwetkę, kształty są mało zaokrąglone. Mięśnie są bardzo słabe i wiotkie, dziecko nie umie dźwigać większych ciężarów, szybko się męczy. Niski jest stopień wzrastania kości na szerokość, są one jeszcze delikatne. Tempo ogólnego wzrostu organizmu jest rytmiczne, lecz umiarkowane. Jednocześnie wykazuje niskie wskaźniki i zróżnicowanie takich cech, jak: siła, wytrzymałość i szybkość. Natomiast duży jest wskaźnik zwinności. Dziecko w klasie pierwszej jest podatne na wady postawy w związku ze słabo jeszcze wykształconym kręgosłupem. Dlatego przystosowywać je należy do prawidłowego siedzenia w ławce, udziału w zabawach ruchowych. Należy

4 ograniczać długość wysiłku i ilość drobnych ruchów, gdyż wtedy dziecko szybko odczuwa zmęczenie. Siedmiolatek jest spragniony wrażeń i ruchu. Dlatego wszystko, co dostarcza nowych wrażeń, jest ciekawe i zachęcające. Dziecko lubi zabawy ruchowe, skacze, biega, dużo chodzi. Wspaniale potrafi poruszać się do rytmu melodii lub piosenek. Zajęcia powinny być przeplatane ruchem, dlatego można wykorzystać zabawy przy muzyce. Podstawowym przejawem dojrzałości fizycznej jest dobry stan zdrowia, odporność na choroby i zmęczenie, sprawność narządów zmysłów i narządów artykulacyjnych oraz ogólna sprawność ruchowa i manualna, która związana jest z dobrą orientacją przestrzenną, a także koordynacją i pamięcią wzrokoworuchowo- słuchową. Nieodzowna jest też równowaga nerwowa, będąca warunkiem zdrowia psychicznego. Przejawem tej dojrzałości jest także zręczność, sprawność ruchów rąk, umiejętność hamowania pewnych impulsów ruchowych, wykonywania ruchów ciągłych(przy łączeniu elementów graficznych), zdolność utrzymania kierunku ruchu(rysowania elementów wzdłuż linii poziomej). 3. Dojrzałość społeczno - emocjonalna. Siedmiolatek chętnie kontaktuje się i bawi z rówieśnikami. Umie poprowadzić zabawę lub ustąpić koledze. Chętnie wykonuje polecenia rodziców i nauczycieli. Przy wykonywaniu różnych czynności dziecko jest staranne, wytrwałe, cierpliwe i zaradne, doprowadza to działanie do końca. Odznacza się pewnym stopniem uspołecznienia, który pozwala na nawiązanie i utrzymywanie zgodnych, przyjaznych kontaktów z kolegami. Posiada umiejętność opanowania emocji. Dziecko w klasie pierwszej zna podstawowe formy zachowania i rozumie takie pojęcia, jak: kłamstwo, kradzież, dobro i zło. Cechą charakterystyczną jest ciekawość dziecka w tym wieku, zadawanie wielu pytań na temat obserwowanych zjawisk, osób, przedmiotów, wydarzeń. Dziecko samodzielnie umie się ubrać. Utrzymuje z własnej inicjatywy porządek w swych zabawkach. Podporządkowuje się poleceniom dorosłych, rozumie też ich konieczność nawet, jeśli są dla niego aktualnie niemiłe. Potrafi współpracować z rówieśnikami w zespole. Istotną rolę w życiu emocjonalnym dziecka spełnia zabawa, w której może ono działać, a z działalności wypływa radość z poczucia własnego ja. Dzięki zabawie dziecko kształci swoją wyobraźnię. Jednak w zabawach grupowych dziecko czasem zmuszone jest podporządkować się woli zespołu. Charakteryzując uczuciowość dziecka, należy powiedzieć, że jest ona krótkotrwała i zmienna. Wzruszenia przechodzą bowiem z krańcowej radości do krańcowego smutku i rozpaczy, i odwrotnie. Wiąże się to ściśle z ogólną niestałością wszystkich procesów umysłowych dziecka. Mówiąc zatem o dojrzałości szkolnej dziecka, należy mieć na uwadze trzy jej ściśle ze sobą powiązane strony: intelektualną, fizyczną i społeczno-

5 emocjonalną. Poszczególne sfery rozwoju przenikają się i warunkują się wzajemnie. Bibliografia 1.M.Przetacznikowa, Dojrzałość szkolna(w:) Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Pod red. M.Żebrowskiej, Warszawa Z. Słobodzian, Zanim dziecko rozpocznie naukę w szkole, Warszawa S. Słyszowa, Dziecko rozpoczyna naukę, Warszawa J. Sokólska, Dojrzałość szkolna dzieci. Wpływ poziomu kulturalnego środowiska rodzinnego, Kwartalnik Pedagogiczny 1985 nr 1. 5.B.Wilgocka- Okoń, Start szkolny dzieci a ich dojrzałość umysłowa i społeczna, Życie Szkoły 1982 nr 2. 6.Z.Włodarski, Problem dojrzałości szkolnej i sposoby jej oceniania(w:) Psychologia wychowawcza pod red. M. Przetacznikowej i Z.Włodarskiego, Warszawa 1983.